133

Πολλά μέν εἰπεῖν δυνάμενοι περί τοῦ προκειμένου ζητήματος διά τῆς ἐν αὐτοῖς χάριτος οἱ τῆς Ἐκκλησίας διδάσκαλοι, σιωπῇ μᾶλλον τιμήσαντες τόν τόπον, ἡγήσαντο κρεῖττον, διά τήν τῶν πολλῶν διάνοιαν μή δυναμένην ἐφικέσθαι τοῦ βάθους τῶν γεγραμμένων, μηδέν βαθύτερον εἰπεῖν ἀνασχόμενοι· εἰ δέ καί εἶπόν τινες, πρότερον διακρίναντες τῶν ἀκουόντων τήν δύναμιν, οὕτω μέρος πρός λυσιτελές τῶν διδασκομένων εἰρηκότες, τό πλεῖστον κατέλιπον ἀνεξέταστον. ∆ιό κἀγώ μᾶλλον σιωπῇ τόν τόπον παρελθεῖν διενοούμην, εἰ μή λυπεῖσθαι τήν ὑμετέραν φιλόθεον ψυχήν ὑπενόησα. Πλήν ἀλλ᾿ ὑμῶν χάριν ἐρῶ, τό πᾶσιν δυνάμενον εἶναι κατάλληλον, καί μικροῖς καί μεγάλοις τήν διάνοιαν πρόσφορον.

Τό ξύλον τῆς ζωῆς, καί τό μή τοιοῦτον, ἐξ αὐτοῦ μόνου τοῦ, τό μέν ξύλον ὀνομασθῆναι, τό δέ οὐ ζωῆς, ἀλλά μόνον γνωστόν καλοῦ καί πονηροῦ, πολλήν καί ἄφατον ἔχουσι τήν διαφοράν. Τό γάρ τῆς ζωῆς ξύλον, πάντως καί ζωῆς ἐστι ποιητικόν· τό δέ ζωῆς ξύλον, δηλονότι θανάτου ποιητικόν. Τό γάρ μή, ποιητικόν ζωῆς, ἐκ τοῦ μή προσαγορευθῆναι ζωῆς ξύλον, θανάτου σαφῶς ἄν εἴη ποιητικόν· ἄλλο γάρ οὐδέν τῇ ζωῇ κατ᾿ ἐναντίωσιν ἀντιδιαιρεῖται.

Ἄλλως τε δέ καί ὡς σοφία, τό ξύλον τῆς ζωῆς πλείστην ἔχει διαφοράν πρός τό ξύλον τό γνωστόν καλοῦ καί πονηροῦ, τό μήτε ὄν σοφία, μήτε ὠνομασμένον. Τῆς μέν γάρ σοφίας ἴδιον, νοῦς καί λόγος· τῆς δέ τῇ σοφίᾳ κατά τό ἐναντίον ἀντικειμένης ἕξεως ἴδιον, ἀλογία καί αἴσθησις. Οὐκοῦν ἐπειδή ἐκ ψυχῆς νοερᾶς καί σώματος αἰσθητικοῦ συνεστώς πρός γένεσιν ἦλθεν ὁ ἄνθρωπος, ἔστω κατά μίαν ἐπιβολήν ξύλον ζωῆς, ὁ τῆς ψυχῆς νοῦς, ἐν ᾧ τῆς σοφίας ὑπάρχει τό χρῆμα· ξύλον δέ γνωστόν καλοῦ καί πονηροῦ, ἡ τοῦ σώματος αἴσθησις, ἐν ᾗ τῆς ἀλογίας ὑπάρχει σαφῶς ἡ κίνησις· ᾗς κατά τήν πεῖραν μή ἅψασθαι δι᾿ ἐνεργείας ὁ ἄνθρωπος τήν θείαν λαβών ἐντολήν, οὐκ ἐφύλαξεν.

Ἀμφότερα δέ τά ξύλα, κατά τήν Γραφήν, τινῶν εἰσι διακριτικά· ἤγουν, ὁ νοῦς καί ἡ αἴσθησις· οἷον, ὁ μέν νοῦς δύναμιν ἔχει διακριτικήν νοητῶν καί αἰσθητῶν, προσκαίρων καί αἰωνίων· μᾶλλον δέ ψυχῆς ὑπάρχων δύναμις διακριτική, τῶν μέν αὐτήν ἀντέχεσθαι πείθει· τῶν δέ, ὑπεραίρεσθαι· ἡ δέ αἴσθησις ἔχει δύναμιν διακριτικήν ἡδονῆς σώματος καί ὀδύνης· μᾶλλον δέ δύναμις ὑπάρχουσα ἐμψύχων καί αἰσθητικῶν σωμάτων, τήν μέν, ἐπισπᾶσθαι πείθει· τήν δέ, ἀποπέμπεσθαι.Ἐάν μέν οὖν ὁ ἄνθρωπος μόνης τῆς καθ᾿ ἡδονήν καί ὀδύνην αἰσθητικῆς τῶν σωμάτων γένηται διακρίσεως, τήν θείαν παραβάς(413) ἐντολήν, ἐσθίει τό ξύλον τό γνωστόν καλοῦ τε καί πονηροῦ, τουτέστι τήν κατ᾿ αἴσθησιν ἀλογίαν, μόνην ἔχων τήν συστατικήν τῶν σωμάτων διάκρισιν, καθ᾿ ἥν, ὡς μέν καλοῦ τῆς ἡδονῆς ἀντέχεται, ὡς δέ κακοῦ, τῆς ὀδύνης ἀπέχεται. Ἐάν δέ μόνης τῆς τῶν αἰνωίων διακρινούσης τά πρόσκαιρα διόλου νοερᾶς γένηται διακρίσεως, τήν θείαν φυλάξας ἐντολήν, ἐσθίει τό ξύλον τῆς ζωῆς· τήν κατά νοῦν λέγω συνισταμένην σοφίαν, μόνην ἔχων τήν συστατικήν τῆς ψυχῆς διάκρισιν· καθ᾿ ἥν ὡς μέν κακοῦ, τῆς τῶν προσκαίρων ἀπέχεται φθορᾶς.

Πολλή τοιγαροῦν ἐστιν ἡ διαφορά τῶν δύο ξύλων, καί τῆς αὐτῶν φυσικῆς διακρίσεως, καί τῆς ἐν ἑκάστῳ προσφυοῦς ἐμφάσεως· ὁμωνύμως ἐκφωνηθείσης ἄνευ διαστολῆς προσηγορίας τοῦ καλοῦ τε καί τοῦ κακοῦ· καί πολλήν δύναται ποιῆσαι τοῖς μή σοφῶς τε καί ἐπισκεμμένως ἐντυγχάνουσι τοῖς λόγοις τοῦ Πνεύματος τήν πλάνην· ἀλλ᾿ ὑμεῖς σοφοί διά τῆς χάριτος ὄντες, γνῶτε ὅτι τό ἁπλῶς λεγόμενον κακόν, οὐ πάντως κακόν· ἀλλά πρός τι μέν κακόν, πρός τι δέ οὐ κακόν. Ὡσαύτως καί τό ἁπλῶς λεγόμενον καλόν, οὐ πάντως καλόν, ἀλλά πρός τι μέν καλόν, πρός τι δέ οὐ καλόν· καί τήν ἐκ τῆς ὁμωνυμίας βλάβην φυλάξασθε.

ΣΧΟΛΙΟΝ.