CAPUT II.

De oeconomia.

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Quoniam autem manifestum ex quibus partibus civitas constat, necessarium primum de oeconomia dicere. Omnis enim, componitur civitas ex domibus. Domus autem partes, ex quibus autem rursus instituta domus est.

b Domus autem perfecta ex servis et liberis. Quoniam autem ex minimis primum unumquodque quaerendum, primae autem et minimae partes domus, dominus et servus, et maritus et uxor, et pater et filii : de tribus iis considerandum utique erit, quid unumquodque, et quale oportet esse. Haec autem sunt despotica, et nuptialis (innominata enim foeminae et viri conjugatio), et tertium tecnofactiva : etenim haec non est nominata proprio nomine. Sunt autem tres, quas diximus.

c Est autem quaedam pars,quae videtur iis quidem esse oeconomia, his autem maxima pars ipsius. Quomodo autem habet

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Quoniam vero declaratum est quibus ex partibus sit constituta civitas, necessarium videtur primum de re domestica dicere. Omnis enim civitas ex domibus constat. Rei domesticae rursus partes sunt ex quibus domus est constituta.

Domus autem perficitur ex servis et liberis. Cum vero prima quaeque sint in minutissimis perquirenda, primae vero ac minutissimae partes domus existant, dominus et servus, maritus et uxor, pater et filii, de his utique tribus considerandum fuerit, quid unumquodque et quale esse oportet, hoc est, de dominica, de conjugali (nam et ipsa proprio nomine non nominatur), et de paterna disciplina. Sint autem hae tres quas diximus.

Est insuper quaedam pars quae videtur quibusdam esse disciplina rei familiaris, quibusdam vero maxima ejus pars. Le- se considerandum. Dico autem de vocata chrematistica .

d Primum autem de despotica et servo dicamus, ut et quae ad necessariam opportunitatem videamus, et ut utique si quid ad scire de ipsis poterimus accipere, melius sit nunc opinatis.

e Iis quidem enim videtur scientia quaedam esse despotica, et eadem oeconomica et despotica et politica et regnativa, sicut diximus incipientes : iis autem praeter naturam despotizare : lege enim, hunc quidem servum esse, hunc autem liberum : natura autem nihil differre : propter quod neque justum, sed violentum.

f Quoniam igitur possessio pars domus, et possessiva, pars oeconomiae. Sine enim necessariis impossibile est vivere. Quemadmodum autem determinatis artibus, necessarium utique erit existere convenientia organa, si debeat perfici opus, sic et oeconomico. Organorum autem haec quidem inanimata, haec autem animata. Velut gubernatori, gubernaculum quidem inanimatum, prorarius autem animatus, minister enim in organi specie artibus. Sic et res possessa organum ad vitam esse, et possessio multitudo organorum est, et servus res possessa animata, et sicut organum ante organa omnis minister. Si enim posset unumquodque organorum jussum et praesentiens perficere suum opus, quemadmodum quae Daedali aiunt, aut Vulcani tripodas quos ait Poeta spontaneos, divinum subinduere agonem, sic si pectines pectinarent per se, et plectra citharizarent, nihil utique opus esset architectoribus instrumentorum, nec dominis servorum.

g Quae. quidem dicuntur organa, fa- quor autem de illa parte quae versatur circa acquirendum, quae et ipsa quemadmodum se habeat, considerandum erit.

Ac primum de servo et domino dicamus, ut quae necessaria sunt, intueamur, et si quid de his melius comprehendere possumus, quam ea quae nunc existimantur.

Quibusdam porro videtur scientia quaedam esse dominatio, eademque esse disciplina domestica, et dominatio gubernatioque civilis et regia, ut in principio diximus. Aliis autem praeter naturam videtur esse dominatio, quoniam natura nihil differant, sed lege duntaxat inductum sit ut alii liberi sint, alii servi. Quapropter injustum, violentum enim.

Cum igitur possessio sit pars domus, certe et illa per quam acquirimus, pars erit domesticae disciplinae. Nam sine necessariis impossibile est et vivere, et bene vivere. Et vero in artibus necessarium est subesse propria instrumenta, si opus modo confici debeat, sic etiam in re familiari. Instrumentorum vero quaedam inanimata sunt, quaedam animata, veluti gubernatori, navis quidem gubernaculum inanime est, qui vero proram regit, animatus : nam minister in artibus locum instrumenti obtinet, sic et res possessa instrumentum est ad vitam, res autem possessa, multitudo instrumentorum, et tamquam instrumentorum ante instrumentum, omnis minister. Si enim possent instrumenta ad jussum vel nutum domini opus suum conficere, quemadmodum Daedali, aut Vulcani tripodes, quos inquit Poeta sponte sua divinum prodiisse in certamen, sic et pectines texerent,et plectra pulsarent, nec architecti sane ministris, neque domini indigerent servis.

Quae igitur instrumenta dicuntur, fa-

ctiva organa sunt, res possessa autem activum. Ex pectine quidem enim alterum aliquid fit praeter usum ipsius : ex vestitu autem et lecto usus solum. Adhuc quoniam differunt factio specie, et actio, et indigent ambae organis, necesse et hanc eamdem habere differentiam. Vita autem actio, non factio est : propter quod et servus minister eorum quae ad actionem. Res possessa autem dicitur quemadmodum et pars : quae quidem pars non solum alterius est pars, sed et simpliciter alterius : similiter autem et res possessa. Propter quod despotes solum, illius autem non est : servus autem non solum despotis servus est, sed est omnino illius.

h Quae quidem igitur natura servus, et quae virtus, ex iis manifestum. Qui enim non sui ipsius natura, sed alterius homo, iste natura servus, alterius autem est homo : qui cum res possessa sit, servus est : res possessa autem organum activum et separatum.