COMMENTARIUS IN CAP. IX.

Postquam Aristoteles determinavit de politiis in communi, determinat de eis

in speciali, et primo de regno quod dicit esse optimam politiam. Unde circa hoc duo facit. Primo enim determinat quid sit regnum, et quot ejus species, et hoc in isto capitulo. Secundo movet dubitationes quae sunt circa regnum, et solvit eas, ibi (cap. 10, a), Principium autem inquisitionis, etc.

Istud autem capitulum dividitur in duas partes. Primo enim divisim et distincte agit de quatuor generibus regnorum. Secundo colligit simul epilogaliter, ibi (litt. I), Regni quidem igitur species, etc.

Prima harum dividitur in quatuor. In prima quarum determinat regnum quod est ducatus exercitus. In secunda regnum barbaricam, ibi (litt. d), Praeter hanc autem alia monarchiae, etc. In tertia regnum despoticum, ibi (litt. d, circa finem), Qui autem circa Asiam, etc. In quarta regnum aesymnetum, ibi (litt. f), Altera autem quae quidem erat, etc. et in eadem parte adjungit regnum heroicum, ibi (litt. h), Quarta autem species monarchiae, etc.

In prima harum tria facit. Primo continuat se ad. praedicta, et rationem dicit continuationis. Secundo movet quaestionem subiungendo quamdam divisionem, ibi (litt. a, circa initium), Considerandum autem utrum, etc. Tertio ponit modum secundum quem vult procedere, ibi (litt. a, circa finem), Oportet itaque primo, etc.

a Dicit ergo primo : Forte autem bene habet post determinatas rationes, de communi scilicet politia, transire, supple, est conveniens, et, id est, etiam considerare de regno. Et ponit rationem, ibi, Dicimus enim rectarum politiarum unam

esse hanc : sicut enim dicit in VIII Ethicorum : " Illa est optima politia et principaliter inter alias, et corruptio ejus pessima.

Deinde cum dicit, Considerandum autem utrum, etc. ordinat quaestionem per tria membra, dicens : Considerandum autem, supple, est, utrum expediat futurae bene habitari civitati et regioni rege regi, aut non, Et hoc est primum membrani. Et si non expedit, Sed aliqua alia politia magis, supple, expedit civitatem et regionem regi sicut democratia et aristocratia. Et hoc est secundum membrum. Et ponit tertium : Vel aliquibus quidem expedit, aliquibus autem non. Haec enim tria tractanda sunt in hoc tractatu.

Deinde cum dicit, Oportet itaque primo, etc. habita divisione ponit modum procedendi, dicens quod oportet considerare multiplicitatem regni. Et hoc est : Oportet itaque primo videre utrum unum aliquod genus est ipsius, regni scilicet, vel plures habeat differentias, scilicet secundum diversum modum regiminis.

b Et statim determinat quaestionem, ibi, Facile itaque hoc addiscere, supple, est, quod plura genera continet, scilicet regnum, ei principatus, supple, regni, modus non est unus omnium, id est, in omni scilicet civitate et regione. Et dat exemplum, ibi, Qui enim in Laconica politia, supple, reguntur : (est autem Laconica provincia pars Italiae, quae quondam magna Graecia dicebatur, ut dicit Hieronymus, in qua fuit palatium Memnonis Regis, cui successit Menelaus) : videtur quidam esse regnum, supple, hoc, maxime eorum, id est, de numero eorum regnorum, quae secundum legem, supple, regebantur : et ideo etiam in primis ponitur inter regna. Et subdit, quod hoc regnum restrictam habuit potestatem, quia nec omni dominabatur, nec semper, ibi, Non est autem dominans omnium, sed quando exierit regionem, id est, moverint forensibus bella distanti- bus, dux est eorum quae ad bellum, id

est, quae exiguntur ad belli et exercitus disposticmcm. Adhuc autem quae ad Deos, id est, quae ad sacra pertinent, sicut dispositio sacerdotum, sacrificiorum, et festorum, attributa sunt regibus, supple, in regione Laconica. Et super alia non habebat potestatem. Unde sequitur : Hoc quidem igitur regnum vult ducatus quidam exercitus imperialis, id est, quo imperare potuit tantum, et perpetuus est, quia ad vitam talis Rex constituebatur, Et ostendit qualiter restrictam habuerit potestatem in puniendo facta subditorum, ibi, Occidendi enim non dominus, supple, nec puniendi, nisi in aliquo regno, id est, regno sui ducatus, quod scilicet dux erat exercitus, tunc enim et in illis occidendi habuit potestatem, sed non alibi, quemadmodum sub antiquis in bellicis exercitibus promptus, supple, ad ducendum. exercitum, potens lege, id est, tunc poterat legem dare de puniendo vel occidendo transgressore sibi non obediente.

c Et hoc probat per Homerum, ibi, Significat autem Homerus, hoc scilicet quod dictum est. Agamemnon enim Rex male quidem audiens, id est, exaudiens statuta communis populi, deprimebatur in congregationibus, scilicet quia noluerunt eum regnare super se : egressis autem, supple, exercitibus ad bellum, quorum dux fuit, et, id est, etiam interficiendi dominus erat. Et hoc probat per comminationem quam fecit. Dicit enim : Quem ego videro fugientem c praelio, non sufficiens erit sibi fugere canes vel vultures. Et hoc idem etiam ponit in IV Ethicorum, capite de fortitudine. Et ponit rationem, ibi, Apud me enim est mors, id est, habeo potestatem occidendi. Deinde ponit epilogum de hoc regno, ibi, Una quidem igitur species haec regni ducatus exercitus, id est, quae est ducatus exercitus per vitam : regnabant enim.

per totam vitam. Et tangit duos modos hujus regni, ibi, Horum autem hi quidem secundum genus sunt, ita scilicet quod filii succedant pratibus, in illo principatu : hi autem, scilicet alii, eligibiles, ita scilicet quod in quolibet bello novi duces exercituum eligebantur.

d Deinde cum dicit, Praeter hanc autem alia, etc. determinat de bello barbarico : sed quia potius transgressio est quam regnum, ideo quatuor dicit de illo. Primo quale est. Secundo propter quid est. Tertio quomodo conservatur, Quarto quomodo custoditur Rex in regno illo. Et hoc est : Praeter hanc autem, scilicet monarchiam,alia monarchiae species, supple, est. Monarchia est principatus in quo tantum unus regnat. Et tangit qualitatem ejus, ibi, Qualia sunt regna apud quosdam barbarorum. Habent autem haec omnia, scilicet regna barbarica, potentiam similem tyrannidi, id est, oppressivam et coactivam. Tyranni enim, sicut dicit in VIII Ethicorum, est opprimere subjectos ad utilitatem propriam, non. ipsorum subjectorum, sicut dicitur fuisse regnum Siciliae sub Dionysio tyranno, qui delectabatur novis poenis cruciare homines, et de craneis hominum scyphos facere, in quibus biberet. Sunt tamen secundum leges paternas . Hoc quod dicit paternas, diminuit rationem legis : quia, ut saepius dictum est, lex est justum asciscens honestum, profaberisque contrarium : et talibus legibus non utuntur reana illa, sed paternis, id est, institutionibus patrum suorum ad oppressionem inductis, quae vim legis non. habent nisi ex antiqua consuetudine patrum. Et subdit causam, ibi, Quia enim magis serviles moribus sunt natura Barbari quidem Graecis, Et vocat serviles mores oppressivos, eo quod servi opprimantur : sicut etiam in jure dicitur communiter, quod servorum genus non nisi per verbera corrigitur. Deinde cum dicit, Qui autem circa

Asiam, etc. determinat de regno despotico, et dicit : Qui autem circa Asiam, supple, sunt barbari, his qui circa Europam, supple, sunt magis serviles, et ideo sufferunt despoticum principatum (est autem despoticus principatus domini in servum, sicut in primo dictum est) nihil contristati : et hoc ideo quia pro jure habetur quod ab institutione patrum descendit. Et dat causam, ibi, Tyranni quidem igitur propter tale sunt, scilicet quod utuntur oppressiva potestate in subjectos.

e Secura autem, supple, est talis monarchia, ita quod subditi seditiones non movent : quia paterna et secundum legem sunt, id est, secundum institutiones paternas observata et consueta : aliter enim tyranno non esset securum dominari. Deinde ponit de custodia illius regni, ibi, Custodia autem regalis ei non tyrannica propter talem causam. Et dat differentiam inter custodiam regalem et tyrannicam, ibi, Cives enim custodiunt armis reges, tyrannos autem extranei. Reges etiam barbarorum custodiuntur a civibus, et in hoc sunt regales. Et subdit ulterius differentiam : H i quidem enim, scilicet reges barbari, secundum legem, id est, paternas institutiones, et voluntariis, quia voluntarie subjiciunt se eis : hi autem, scilicet tyranni, involuntariis principantur : et ideo non esset eis secura custodia civium, sed oportet eos uti custodia extraneorum. Unde sequitur: Quare, id est, propter quod, hi quidem a civibus, supple, reges, ii autem, supple, tyranni super cives habent custodiam, ''supple, ne ab ipsis civibus interficiantur, quibus sunt infesti et involontarii.

Deinde ponit conclusionem epilogalem de duobus dictis regnis, ibi, Duae quidem igitur species hae monarchiae, supple sunt, scilicet bellica, et barbara.

f Deinde cum dicit, Altera autem quae quidem, etc. determinat de regno aesymneto, et dicit: Altera autem, supple, monarchia, quae quidem erat in antiquis Graecis, quos vocant aesymnetas. Et fuerunt primi duces Graeciam inhabitantes, sicut in Timaeo Platonis dicitur, quod Athenas docetur quod prima militia ex electa juventute constituitur. Et hoc est quod etiam hic exponendo addit: Est autem haec, scilicet monarchia, ut simpliciter est dicere, id est, universaliter dicere, electa tyrannis : quia, ut dicit Plato, " electa juventus eligebatur ad tales oppressiones exercendas et repellendas : et propter hoc etiam sedes in finibus regionis accipiebant, ubi primus est insultus hostium. " Et ponit differentiam inter hoc regnum et barbaricum, dicens quod hoc regnum non differt a barbarico, eo quod sit secundum legem. Utrumque enim secundum legem est, et illud et istud, ita quod lex vocetur institutio paterna. Et hoc est : Differens autem a barbarica, scilicet monarchia, non eo quod non secundum legem, sed eo quod non patria sit solum. Hoc enim regnum principabatur etiam extraneis quos subjicere potuit. Et dat differentiam in istis principatibus, ibi, Principabantur autem, supple, in tali regno, hi equidem per vitam principatu hoc : ii autem, id est, alii principes in eodem regno usque ad quaedam tempora determinata, qui erant quasi quidam praefecti in quibusdam locis constituti ad tempus, sicut et modo videmus fieri in Lombardia, vel actiones, id est, duces exercitus non principabantur, nisi quamdiu ducebant exercitum in bellis tantum, sicut paulo ante dictum est de regno Agamemnonis.

g Et de hoc regno inducit exemplum, ibi, Qualem elegerunt quandoque Mitylenaei et est Mitylaenia insula juxta Siciliam posita in mari) Piliacum adversus profugas, quibus praeerant Anlimenideset Alcaeus poeta. Fuit autem Antimenidos dux, Alcaeus autem legislator : isti enim congregaverant peregrinum exercitum profugarum, et infestabant insulam, contra quos repellendos elegerunt Mityleriaei Pittacum. Et dicit poema Alcaei : Significat autem Alcaeus, quod elegerunt Pittacum tyrannum in quodam scholiorurn versuum, Scholium dicitur, ut dicit Maximus, quod in margine juxta textum versuum ponitur, et exponit ea quae in eo continentur, et dicitur a Graeco AdminBookmark ,

quod est disciplina, sicut et Glossa ditur a Graeco AdminBookmark , quod est lingua : quia textum loquitur. Et exponit quid dixerit Alcaeus subdens, Increpat enim, scilicet Alcaeus Mitylenaeos, quia malum patriae Pittacum praefecerunt civitati sine felle : cives enim civitatissine felle erant, et fellicum hominem praeferunt, ut refugas legum et patriae fellicos repellerent. Et ulterius subdit verba Alcaei : Et gravis felicitatis tyrannum, scilicet Pittacum, quidam, laudantes simul collecti, supple, praefecerunt civitati.

Deinde subdit cpilogalem conclusionem de tribus regnis, ibi, Hae quidem sunt, supple, regna, et erant ab antiquo scilicet. Et ponit qualitatem eorum in communi, ibi, Quia enim tyrannicae, scilicet erant talos monarchiae, orant despoticae, id est., servilium dominativae : quia autem electae et voluntariorum, supple, erant regales. Rex cui mdominatur voluntariis et liberis

h Deinde cum dicit, Quarta autem species, etc. determinat de regno heroico, quod est quarta regni species, et circa hoc quatuor facit. Primo enim describit heroicum regnum. Secundo ostendit qualiter instituebatur, et quid habebat pro possessione, ibi (litt. i), Domini autem erant praesulatus, etc. Tertio quomodo dilatabatur, ibi (litt. k), Qui quidem igitur in antiquis temporibus, etc. Quarto conclusionem cpilogalem, ibi (litt. I), Regni quidem species, etc.

Dicit ergo primo : Quarta autem species monarchiae regalis, supple, est, quaesecundumheroica tempora, scilicet Priami et aeneae et Hectoris, voluntariae : voluntate enim libera subditi elegerunt tales reges. Et ponit causam, ibi, Et patriis factae, supple, sunt, secundum legem: quia secundum leges honestas principabantur. Et subdit rationem, ibi, Quia primi fuerunt benefactores multitudinis secundum artes aut bellum : secundum artos, quia primi utiles artes docuerunt in civitatibus : secundum autem bellum, quia primi docuerunt movere justum bellum contra Colchos pro aureo vellere, contra Graecos pro destructione Trojae. Et ponit aliam causam quare regnabant tales, ibi, Aut quia collegerunt, supple, populum terrae in civitates, aut emerunt regionem, facti fuerunt reges voluntariorum, et successive sumentibus, supple, principatus per successionem,patrii, supple, facti sunt, id est, paterni juris successores.

i Secundo, ibi, Domini autem erant, etc. ostendit quam potestatem habebant, et dicit : Domini autem erant praesulatus secundum bellum, praesunt enim ut duces exercitus, ei substantiarum, id est, facultatum facti sunt domini, quaecumque, scilicet subs tantiae, non sacerdotales, supple, erant. Et hujus causam dicit in primo Metaphysicae, quia omnibus existentibus ad necessitatem et voluptatem, in scholam intrare concessa est sacerdotum gens, ut liberalibus intendere posset studiis : propter quod etiam,ut dicit idem ibidem, scientiae dicuntur liberales, quia scilicet propter se, non propter aliquod lucrum quaesitae sint : sicut enim dicit ibidem, liberum dicimus qui causa sui est.

Deinde ponit in quo habebant potestatem tales reges, ibi, Et cum iis sententias judicabant, scilicet in causis ad praetorium pertinentibus. Et determinat quod dupliciter constituebantur ad hoc, ibi, Hoc autem faciebant, scilicet sententias judicantes, ii quidem non jurantes, quia sine juramento : quia, sicut dicitur in V Ethicorum : " Judex debet esse sicut ju-

simil animatum : " ii autem jurantes, quod justas darent sententias. Juramentum autem erat sceptri elevatio, sicut et nun. cquando juramus. manus elevamus.

k Tertio cum dicit, Qui quidem igitur in antiquis, etc. agit de dilatatione regni dicens : Qui quidem igitur in antiquis temporibus, et super ea quae penes civitatem, id est, in territorio ad civitatem pertinente, et quae popularia, id est, ad populum perimentia, et quae circa confinia, scilicet civitatis, continue principabantur. Posterius autem hoc quidem permittentibus ipsis regibus, hoc autem turbis occupantibus, in aliis quidem civitatibus patriae, supple, etiam principabantur, et sic dilatatum est regnum, et factum est imperium, et in talibus subjectis patriae substantiae, id est, facultates remanserunt regibus solum : ubi autem dignum est dicere regnum in confiniis bellicorum, quae defendebant pugnantes pro eis, ducatum solum habebant.1 Quarto, ibi, Regni quidem, species, etc. ponit epilogalem conclusionem, dicens : Regni quidem species hae quatuor numero : una quidem quae circa heroica tempora. Et incipit hic pars in qua summatim recolligitur quidquid dictum est, et incipit ab ultima ponens eam primo : quia verius participat rationem regni : et addit unam monarchiam quintam, quam prius non posuerat, et in summa reducit omnes ad duas : et haec tria hic dicuntur. Et hoc est : Una quidem quae circa heroica tempora : haec autem erat voluntariorum quidem, voluntarie enim subiiciebant se talibus dominis, in quibusdam autem determinatis, non in omnibus. Et addit in quibus, ibi, Dux enim exercitus, et judex, supple, in causis, erat Rex, et eorum quae ad Deos, dominus, sicut paulo ante dictum est. Secunda autem quae barbarica, et illam describit in summa, dicens : Haec autem est ex genere, id est, generaliter dicitur princi-

patus despoticus, id est, dominativus super serviles personas, secundum legem. Despoticus enim principatus legibus ordinatur, sicut dictum est in primo. Tertia autem quam aesyinneticam appellant, haec autem est electa tyrannis, quod patet per antecedentia. Quarta autem quae Laconica : et haec etiam patet per praedicta. Haec autem est (ut simpliciter est dicere) ducatus exercitus secundum genus perpetuus, id est, secundum generis successionem a patre in filios et sic deinceps, et hoc fuit Agamemnonis, ut dictum est.

Et subdit conclusionem generalem de iis quatuor, ibi, Hae quidem igitur hoc modo differunt, ab invicem scilicet, ut prius dictum est.

Deinde cum dicit, Quinta autem species regni, etc. apponit quintam dicens : Quinta autem species regni quando fuerit omnium dominus existens, sicut unaquaeque gens, et civitas unaquaeque communium, id est, communitatum populi ordinata secundum aeconomiam. Omnis enim communitas oportet quod ordinetur ad unum caput : quia aliter esset AdminBookmark : quia non. est corpus, cujus membra ad unum caput non. ordinantur, sicut dicit Canon, quod grues sequuntur unam ordine litterato. Qualiter autem sit ordo secundum aeconomiam, exponit subdens, ibi, Sicut enim aeconomia regnum quoddam domus est, ita regnum civitatis et gentis unius vel plurium, supple, est aeconomia : quia sicut familia ordinatur ad unum, qui regit omnes, qui est paterfamilias : ita communitas civitatis ordinatur ad unum, qui est ilex ordine legis.

m Deinde cum dicit, Fere itaque duae, etc. reducit omnes ad duas, dicens : Fere itaque duae sunt (ut est dicere) species regni de quibus considerandum, scilicet in hac scientia. Et tangit eas in. communi, ibi, Haec quidem, scilicet quae communis ultro dicta est, et Laconica, quae scilicet similis est ducatui exercitus. Illae enim duae sunt extremae. Unde sequitur:

Aliarum enim multae intermediae harum sunt. Et determinat quomodo, ibi, Pauciorum quidem enim domini, supple, sunt quam regnum : plurium autem siuit quam Laconicus, supple, dominatus. IIIae enim sunt sicut principatus super quosdam constitutus et ad quaedam. Ex ius concludit sufficientiam illius scientiae ibi, Quare consideratio fere de duobus est, scilicet politiis. Et determinat de quibus, ibi, Unum quidem, utrum expediat ciuitatibus ducem exercitus perpetuum esse, et hunc vel secundum genus, id est, generis successionem., vel secundum partem, id est, ut tota generatio succedat, vel tantum aliqui de generatione, scilicet ut filius patri, sed non nepos avo, aut non expedit. Unum autem, id est, alterum considerandorum, utrum quidemutrum expedit dominum esse omnium, vel non expedit ?

n Deinde cum dicit, De tali quidem igitur, etc. excusat se ab hac consideratione in hoc tractatu, dicens : De tali quidem igitur ducatu exercitus considerare magis habet legum speciem considerans, quam politiae : in omnibus enim politiis contingit hoc fieri, id est, legum species considerare : quare dimittatur primum, scilicet in hoc tractatu : quia positiva legum debet de hoc considerare. Reliquus autem modus regni, id est de regnorum distinctione, politiae species est : quare de hoc oportet considerare, supple, in hoc libro, et dubitationes quae insunt transcurrere, scilicet in sequenti capitulo.