COMMENTARIUS IN CAP. IV.

Post causas transmutationum democratiae, determinat de causis transmutationum oligarchiae, ideo quia ista) duae politiae sunt extremae, ex quibus componuntur politiae mediae : et etiam quia aristocratia est quaedam oligarchia : et ideo ante transmutationes aristocratiae, oportuit determinare de istis. Dividitur autem capitulum istud in tres partes, in quibus ponuntur universales causae transmutationis oligarchiae. Primo enim ponit causas transmutationis oligarchiae communes. Secundo ostendit, quod oligarchia concors, non est facile transmutabilis, ibi (litt. i), Concors autem oligarchia, etc. Tertio ponit causas transmutationis oligarchiae speciales in bello

ad deliberandum et judicandum, et ad caeteros magistratus. Saepe enim constitutus primo census ad praesens tempus, ut participent in paucorum quidem gubernatione pauci, in Republica vero medii felicitate aliqua superveniente, vel per pacem vel per aliam causam, contingit easdem possessiones multo majoris pretii fieri : itaque omnes efficiuntur habiles ad cunctos Reipublicae gradus, dignitatemque suscipiendas. Idque contingit interdum celerius.

Paucorum igitur gubernationes mutantur et seditionem recipiunt per hujusmodi causas. Omnino autem et popularis status, et paucorum potentiae convertuntur interdum, non in contrarias species, sed in eas quae sunt proprii generis, ceu ex institutis popularibus et paucorum, in ipsa propria, et ex illis rursus in ista.

et pace, ibi (litt. l), Fit autem transmutatio oligarchiarum, etc.

Circa primum duo facit. Primo enim ponit duos modos transmutationis communes, qui sunt creati ex ipsa oligarchia. Secundo ponit differentias seditionum transmutantium, quae causantur ex iis quae sunt extra ipsam oligarchiam, ibi (litt. c), Habet autem ei qui ex aliis principatus, etc.

Sententia primae partis haec est. Dicit enim, quod propter duos modos manifestissimos oligarchia transmutatur, qui ambo in oligarchia ipsa sunt. Primus modus sumitur ex parte subjectorum, qui scilicet est populus, si scilicet injusta agant in populum su.bjectum, tunc populus quemlibet de se facit praesidem contra eos qui sunt, et expugnat et aufert eis potestatem. Et hoc maxime potest perficere populi multitudo, quando aliquem de ipsa oligarchia potest inducere populus, ut sit praeses populi contra alios qui sunt in principatu oligarchiae.

a Littera autem sic est ordinanda :

Oligarchiae aulam, quae scilicet sunt principatus paucorum divitum et potentum honorabi lium, transmutantur, supple, ad alios modos politiarum, maxime, id est, frequentius, propter modos duos mani festis simo s. Hoc dicit, quia alii modi transmutationis non habent adeo manifestas causas sicut isti.

b Et ponit modum primum, ibi, Unum quidem, modum scilicet, si injusta agant in multitudinem, comprimendo scilicet et exactiones indebitas imponendo, angariis scilicet et perangariis opprimendo populum, sicut fecit Roboam filius Salomonis . Tunc enim opponit se populus, et facit praesidem quemlibet de omni populo, et sic dissolvit oligarchicum principatum. Et hoc est quod dicit, ibi, Omnis enim, fit praeses, maxime autem quando ex ipsa oligarchia accidit fieri, per inductionem populi scilicet, praesidem, supple, assumentem bellum contra alios. Et de hoc dat exemplum in particulari, eo quod particularia magis valent in politicis. Et hoc est quod dicit, ibi, Sicut in Naxo (nomen est civitatis, in qua hoc accidit) Lygdamus. Nomen est ejus qui fuit in principatu oligarchiae, et introductus a populo, assumpsit praesidiatum contra alias oligarchias. Et quia oligarchia facile declinat in Tyrannidem, ideo addit : Qui, et, id est, etiam posterius, id est, postquam confortatus in praesidiatu sive principatu, tyrannizavit, scilicet per violentam oppressionem, super Naxios, cives scilicet pertinentes ad Naxum.

c Deinde cum dicit, Habet autem et qui ex aliis, etc. ostendit sex differentias seditionis, quibus movetur iste principatus ex aliis, quas per ordinem ponit in littera, et sunt faciles.

Prima est, quando divites civitatis non participantes principatu oligarchiae,

movent seditionem illis qui. participant eo,propter hoc quod aeque digni videntur ad principandum, sicut alii. Et dat exempla ubi hoc particulariter factum fuit. Dicit ergo primo : Habet autem, et, id est, etiam, primo scilicet, qui ex aliis, scilicet est, principatus, seditionis differentias. Et dicit modum, ibi, Quandoque quidem enim ex ipsis divitibus, qui scilicet habitant civitatem, non existentibus autem in principatibus, oligarchicis scilicet, fit dissolutio, oligarchiae scilicet, quando pauci valde fuerint qui in honoribus, principatuum scilicet oligarchiae : quia tunc alii divites possunt contra eos adjutorio populi, et tunc deponunt eos ab honore principatus. Et dat exemplum in pluribus civitatibus, ubi hoc factum est, ibi, Velut in Massadia, civitate Graeciae, et in Histro (H ister est fluvius, qui et Danubius dicitur, et in Graecia inlinit in. mare, et ibi sita est civitas quae a fluvio Histria vocatur), et in Heraclea, quae ab Heracleo imperatore aedificata nomen accepit. Et subdit generaliter, Et in aliis multis civitatibus accidit. Et ponit modum et causam, ibi, Qui enim non participabant principatibus, divites scilicet, cum ut sibi videbatur, aeque digni essent ad principandum sicut alii, evacuabant, supple, per seditiones oligarchiam, donec seniores, civitatis scilicet, quorum intererat constituere principatum, transmutarent prius factum, id est, donec amovercnt principes quos constituerant. Et ostendit quod hoc erat facile, quia non erant haereditarii principatus. Et ideo posterius semper pauciores et minores facti quam erant, divites in civitate facile removebantur a senioribus instituti scilicet. Et hoc est quod dicit, ibi, Non enim principantur alicubi simul pater et filius : quia principatus non successit a patre in filium, nec alicubi simul principabantur senioret junior frater : et ideo facile movebatur ab uno in alium. Et ostendit in quibus mutabantur, ibi, Et Meo quae dicitur Nicopolis, a Graeco AdminBookmark , quod est victoria. Et in illa civitate saepe mutabantur de una oligarchia in aliam, quando unus dives alii successit in principatu oligarchiae. In Ilislro autem, in qua civitate potentior erat populus, oligarchia ad AdminBookmark , id est, democratiam saepe remissa fuit, id est, mutata in favorem populi, cujus propria est politia democratica. In Ileraclea autem ex paucioribus qui primo oligarchi.ee principabantur, ad sexcentos venit, qui omnes in diversis officiis et congregationibus instituti sunt in principatu oligarchico : et sic transmutata fuit oligarchia in democratiam.

d Et ponit adhuc alia exempla, ibi, Transmutata autem fuit et in Cilicio (civitas est quaedam) oligarchia, ipsis insignibus, id est. divitibus vel potentibus, seditionem facientibus ad se, id est. contra seipsos. Et ponit causam, ibi, Propter paucos participare, principatu scilicet, et sicut dictum, est, si pater, filium non participare : neque si plures fratres, quia alii non permittebant eos non participare principatu, sed aut, id est, tantum senis simum. Et hoc ideo fuit ne confortaretur in principatu, et sic ab aliis deponi non possent. Et ponit casum, ibi, Insurgens enim populus seditionem agentibus, divitibus scilicet et principibus inter se, et accipiens praesidem, id est, capitaneum, ex insignibus, invalescens contra eos obtinuit, principatum scilicet oligarchicum. Et ponit causam, ibi, Debile enim, supple, est, quod seditione divisum : et ideo succubuit. Unde etiam. Christus in Evangelio Lucae (XI, 17) : Omne regnum in se ipsum se divisum desolabitur . Et ideo cum principes inter se dissident, praevalet eis populus, et d.is- solvit principatum oligarchicum. Et de

hoc inducit aliud exemplum, ibi, Et in Erythres. Provincia est quaedam Graeciae, in qua damnabantur foeminae et regum filiae. Et hoc est : In oligarchia reginanem in antiquis temporibus, quamvis curam bene agentibus his qui in politia, quia per procuratores regebant politiam reginae : et quamvis illi bene regerent, tamen propter hoc quod pauci erant et debiles, populus indignatus mutavit politiam oligarchicam in democraticam, id est, in principatum populi commutavit : eo quod mulieribus subesse noluisset.

e Deinde cum dicit, Moventur autem oligarchiae, etc. tangit causas quibus ex seipsis oligarchiae aliquando moventur. Demagogos enim est necesse esse in omni politia, qui convocant multitudinem. Oportet etiam in ea esse antiquos et senes et digniores, qui usque hodie in civitatibus antiqui dicuntur. Aliquando autem oritur contentio inter demagogum et antiquos sive antranos : et ex. tali causa saepe solvitur oligarchia, et mutatur in aliam politiam.

f Et qualiter hoc sit, docet, ibi, Est autem demagogia dupliciter. Haec quidem, id est, una inter ipsos paucos, principes scilicet in oligarchia, quae est principatus paucorum. : et subintelligit quod alia demagogia est eorum qui sunt in populo. Et dat exemplum, ibi, In fit enim demo gog us, etsi, id est, quamvis omnino pauci sint, sicut qui est concionator populi, et dux. verbi, velut in triginta Alensibus , civibus, scilicet Alensae civitatis, qui circa Chariclea (civitatis nomen est) habuerunt triginta dernagogizantes , quos vocabant procuratores negotiorum communium, quae agebantur in Chariclea, quae fuit quasi metropolis Abensium, et trahebant in curiam scilicet Charicle- am. Et dat aliud exemplum, ibi, Et in

trecentis , demagogis scilicet, qui circa Phrynicum, quae etiam est civitas Graeciae, et erant in eo trecenti agentes negotia publica. Et ideo domagogia est duplex, paucorum scilicet, et multorum: eodem modo, supple, contingit aliquando contendere et solvere oligarchiam. Et eodem modo contingit aliquando contentio, quando illi qui sunt in oligarchia, per se ipsos demagogizant turbam. Et dat exemplum, ibi Velut in Larissa, quae est civitas circa Trojam, civium custodes, ''supple, demagogizant ad turbas : eo quod in illa civitate vulgus eligit custodes civium, qui ponuntur in oligarchiae prinpatu : et inter eos frequentius contentio accidit, transmutans oligarchiam.

Et subdit generaliter, quod tales contentiones oriuntur in quibuscumque oligarchiis vel civitatibus, isti non eligunt principatus ccc quibus principes sunt, oligarchiae scilicet, sed principatus quidem sunt ex honorabilitatibus magnis : quia ditiores et potentiores, honestiores vocantur : sed tantum eliguntur a societatibus, populi scilicet, qui in civitate est, sive artium, sive in aliquo alio communicantium. Et eligunt principes scilicet, vel populus. Sicut accidit in civitate quae dicitur Abydo, vel milites qui. ad arma sunt instituti, scilicet eligunt principes. Et accidit hoc in civitatibus in quibus sunt praetoria, ad quae causae per appellationem devolvuntur, et illa raetoria non sunt expoliteumatc, id est, dominio politiae. In omnibus autem demagogigantes contra judicia et sententias principum oligarchiarum, saepe transmutant politiam quae dicitur oligarchica : quod quidem in Heraciea, quae in Ponto, factum est.g Deinde cum dicit, Adhuc autem quando aliqui, etc. ponit aliam causam mutationis oligarchiae, quando scilicet aliqui ad. pauciores trahunt oligarchiam :

eo quod nolunt multos esse principantes, sed. paucos, quibus possint praevalere quando voluerint. Et subdit rationem, ibi, Qui enim quaerunt quod aequale, id est, justum quod verum est aequale, illi coguntur inducere populum adjutorem contra oligarchicos principes, qui potentes sunt : et ideo non possunt contra eos nisi per populum.

h Deinde ponit aliam causam mutationis oligarchiae, ibi, Fiunt autem transmutationes oligarchiae, et, id est, etiam cum aliqui nobiles et potentes consumpserunt propria, viventes impudice, supple, cum meretricibus et histrionibus expendendo. Exponit rationem, ibi, Etenim qui tales, supple, sunt, semper quaerunt innouare, politias scilicet, et aut tyrannide praeferuntur : quia in talibus associant sibi tales quales sunt ipsi, et sunt duces latronum, aut disponunt alium, ad praedam scilicet diripiendam. Et dat exemplum in singulari, ibi, Sicut Hipparinus Dionysium, quidam latro sic vocatus disposuit Dionysium Siciliae tyrannum in Syracusis, quae est civitas Siciliae : et in Amphipoli, quae est alia civitas ejusdem provinciae, disposuit eum alius, cui nomen erat Cleo limus : et erant ambo latrones. Et hic latro advenas Chalcideorum, id est, de Clialcedoiiia, induxit, ei cum venissent in Amphipo- lim et Syracusas, seditionem movit cum ipsis adversus divites, qui scilicet erant in oligarchia. Et dat aliud exemplum, ibi, Et in aegina (nomen est cujusdam civitatis)qui actionem ad Charetam, scilicet divitem quemdam, egit, in judicio scilicet, conatus est transmutare politiam oligarchicam propter talem causam, ut scilicet mutaret politiam, et sic posset praedari divites.

Et tangit duos modos quibus hoc facere consueverunt, ibi, Quandoque quidem mox, id est, a principio conantur movere aliquid, seditiosum scilicet con- tra divites : quandoque autem furantur communia, quae scilicet ad communes usus reipublicae pertinent. Unde ad ipsos, id est, contra divites et potentes, seditiones agunt, ne scilicet possint vindicare in eos sic furaturos. Et hoc est quod dicit: Aut isti, scilicet simul, aut illi qui pugnant adversus istos fures. Et dat exemplum, ibi, Quod quidem accidit in Appollonia, scilicet civitate ab Appollonio duce aedificata et sic vocata : et haec civitas erat Appollonia, quae erat in Ponto insula.

i Deinde cum dicit, Concors autem oligarchia, etc. ostendit, quod concors olgarchia non facile corrumpitur ex seipsa. Et ponit signum, et ostendit per contrarium. Quia oligarchia dissolvitur quando alia inducitur super aliam : et hoc fit, quando toto politeumate pauco existente, eo quod paucum : quia divites et potentes et honorati pauci sunt, ut saepius in praehabitis dictum est: et hoc fit, quando maximis principatibus, ut regno et ducatu, non participant omnes qui pauci sunt : tunc enim a majoribus principibus dissolvitur. Et hoc est totum quod dicitur in parte illa.

Littera sic ordinanda est : Concors autem oligarchia non facile corruptibilis ex seipsa. Hoc dicit, quia ex causa extrinseca corrumpitur : quia sicut sedi.tionale est corruptibile rei, ita concors ex se ad conservationem facit. Sic est forte sicut in corpore humano : quia quando concordant complexionantia in medium, et componentia in harmoniam, non dissolvitur nec complexionatum, nec compositio. Et inducit hujus probationem in singulari, ibi, Signum autem quae in Phar salo politia. Pharsalum est civitas in qua illi qui in oligarchiae principatu principabantur, omnes in unum concordabant. Et hoc est quod dicit, ibi, Illi enim pauci existentes, multorum domini sunt :quia utuntur seipsis bene, id est, ad concordiam. Et haec est prima pars hujus partis.

k Et redit et ostendit, quod quando fit oppositum, tunc oligarchia dissolvitur, ibi, Dissolvuntur autem, et, id est, etiam quando in oligarchia, consueta scilicet, alteram oligarchiam non consuetam inducunt. Quod qualiter fiat, ostendit, ibi, Hoc autem est (quando loto politeumate, id est, domino politiae, pauco exis tern te, maximis principatibus,scililcet regno et ducatu, qui pauci omnes non participant. Et ostendit in exemplo particulari, ibi, Quod quidem in Elide, id est, civitate dicta Elida accidit aliquando. Politia enim, oligarchica scilicet, per paucos existente senum, qui proconsules . erant, pauci omnino fiebant, scilicet qui regere possent et constituere politiam. Et ponit causam, ibi, Propter perpetuos esse nonaginta existentes., supple, in oligarchico principatu, et propter electionem, ad oligarchicum principatum scilicet, potestativum (potentes enim eligebant, et saepe indignos) et similem ei quae in Lacedaemonia senum, ubi (sicut dictum est supra in secundo libro capitulo de politia Lacedaemonica) potestativa indignorum saepe fiebat electio : et ideo a populo superinducta est alia politia, et mutata prima.

l Deinde eum dicit, Fit autem transmutatio oIigarduarum, etc. determinat transmutationes oligarcliiarum et in. bello et in pace. Et circa hoc tria facit. Primo determinat quod oligarchiae transmutantur in bello propter discrcdentiam : quia unus non credit alteri: et propter eamdem etiam discredentiam dissolvuntur in pace : quia scilicet illi qui sunt in principatu oligarchiae, non credunt sibi invicem, nec confidit unus de altero. Et hoc dicit in prima parte hujus partis. Secundo ostendit quod etiam dissolvuntur aliquando propter hoc quod despotice, id est, serviliter principantur, ibi (litt. o), Multae aeidem propter valde, etc. Tertio dicit, quod etiam aliquando ab eventu dissolvuntur, ibi (litt. p), Fiunt

autem et ab eventu, etc. et de omnibus dat exempla.

Littera sic est ordinanda : Fit autem transmutatio oligarduarum et in bello et in pace, supple, propter eamdem causam : quia scilicet unus non conlidit de alio. Et hoc ostendit, ibi, In bello quidem propter dis cred enti am ad populum. Et ostendit modum, ibi, Militibus coactis uti, id est, quia milites coguntur discredentiam habere ad populum. Et subdit in quo : Quia cuicumque, de populo scilicet, manus injecerunt, scilicet milites, eo quod eorum manus injecere et coegcre populum in oligarchico dominatu. Et cuicumque manus injecerunt, ille recordatur injuriae sibi factae, et fit tyrannus in milites, propter hoc scilicet, quod milites manus injecerant sibi. Et dat exemplum : Sicut in Corintho Iimophan.es . Si autem pIures isti, quibus scilicet manus injecerant milites, tunc a multitudine amplius, ipsis scilicet militibus, acquirunt potentatum, quam scilicet milites. Et qui hoc formidant, scilicet quod manus sibi injiciant potentes et divites, isti, tradunt potestatem multitudini politiae. Et subdit causam, ibi, Quia compelluntur populo uti, in adjutorium scilicet contra milites : et sic mutatur oligarchia in democratiam. m Et subdit qualiter propter similem discredentiam solvitur in pace, ibi, In pace autem propter discredentiam, quam scilicet habet populus ad milites et ad potentes qui sunt in oligarchico principatu, muniunt custodiam, et praesidia scilicet, militibus, et principante Mesidio, qui idem est quod demagogus, qui aliquando fit dominus amborum, scilicet populi et potentum in oligarchico principatu militum. Et dat exempla in particulari ubi hoc accidit, ibi, Quod quidem accidit in Larissa (quod est nomen civitatis) in principatu oligarchico Alevadarum circa Samum, id est, circa Samos

insulam, ubi sic mutata fuit oligarchia in democratiam : eo quod demagogus Mesidius in favorem populi eam sic mutavit. Et dat aliud exemplum de eodem, ibi, Et in Abijdo (nomen est civitatis) in sodalitatibus, quas inter se per conspirationem fecerunt contra oligarchicos principes, quarum, sodalitatum scilicet, una erat quae Iphiadae, qui fuit dux illius sodalitatis contra oligarchicos, ut deponeret eos a principatu.

n Fiunt autem et seditiones, scilicet inter eos qui principantur in oligarchia, et, hoc est, etiam ex circumveniri alios ab aliis, id est, quia unus circumvenit alium: et ideo discredentiam concipit contra ipsum. Et adhuc fiunt discredentiae inter eos ex dissidere penes nuptias, quia promittunt ad invicem iidem per nuptias, et non solvunt : et etiam per sententias, quia scilicet promittunt pro se invicem dare sententias, et non faciunt : et sic discredentia fit inter eos propter hoc quod unus non credit alteri. Et dat exemplum de nuptiali discredentia, ibi, Puta ex nuptiali quidem causa, quae prius dictae sunt. Et oligarchiam autem quae fuit in civitate dicta Erelria, quae fuit oligarchia eques trium, id est, militum, Diagoras quidam nomine dissolvit, injusta passus circa nuptias. Et dat exemplum de discredentia propter sententias, ibi, Ex judicio autem praetorii, quae in Her ac lea seditio facta fuit. Et dat aliud exemplum de nuptiis, ibi, Et in Thebis ex causa adulterii, et haec causa, juste quidem facta fuit, quia adulterium secundum legem morte plectendum est, sedilionaliter autem facientibus punitionem vel punctionem, id est, ultionem iis, civibus scilicet qui in Her ac lea civitate erant contra evectionem, id. est, contra eos qui evellebant adulteras extra civitatem : et per hanc seditionem transmutaverunt et corruperunt politiam oligarchicam, quae fuit in civitate. Et dat exem- plum de discredentia propter sententias, ibi, His autem qui in Thebis, supple, facta est discredentia contra Arduum in foro : quia scilicet forum judiciale fuit : contenderunt enim cum ipsis Thebis, scilicet inimici, ut ligarentur in foro in Cyphone. Civitas est in qua fuit forum judiciale ad causas. Et sic ex discredentia sententiae judlcialis facta est dissentio dissolvens oligarchiam. Et omnes illi modi fiunt ex discredentia. Et sic terminatur prima causa dissolutionis oligarchiae.

o Secundo ibi, Multae autem et propter valde, etc. ponit secundam causam dissolutionis oligarchiae, quia scilicet despotice, id est, serviliter principantur, dicens : Multae autem, scilicet oligarchiae solvuntur,propter valde despoticus, id est, serviles esse oligarchias : quia scilicet subjecto populo ut servis et non ut liberis abutuntur, et sic solvuntur ab his, scilicet populis, qui in politia sunt contristati de servili nimis subjectione, et opponendo se solvunt politiam. Et dat exempla, ubi ex illa causa solutae sunt oligarchiae, ibi, Sicut quae in Cnido, (civitas est) et quae in Chio oligarchia. Civitas est Rusiae subjecta Graecis, modo autem Tartaris.

p Tertio ibi, Fiunt autem et ab eventu, etc. ponit tertiam causam solutionis oligarchiae simul et politiae : et dicit : Fiunt autem et ab eventu, scilicet novo et inconsueto, transmutationes, supple, oligarchiae, ei vocatae politiae, quae in ante habitis dicta est politia composita ex democratia et oligarchia, et praecipue oligarehiarum, in quibuscumque ab honorabilitate consiliantur ei judicant: quia sicut dictum est in secundo libro capitulo de cive, " Civis est qui participat de principatu consiliativo et iudicativo. " Et hoc est quod dicit : Et principatibus, scilicet consiliativo et iudicativo, principantur. Et dat causam, ibi, Saepe enim primo statuta honorabilitas

ad praesentia, tempora, supple, sic mutatur per novos eventus, ut participent principatu quidem oligarchica pauci in politia autem, id est, in principatu politico participent medii, scilicet inter potentes et divites et egenos (sicut in ante habitis dictum est), facilitate facta, id est, bono successu, propter pacem vel antiquam aliam bonam fortunam, accidit easdem possessiones fieri dignas multiplicata honorabilitate, ita scilicet ut omnes, supple, honorabiles, omnibus participent, quibus scilicet pauci participabant. Et hoc duobus modis, quod ostendit, ibi, Quandoque quidem paulatim et secundum modicum facta transmutatione in melius, et latenter, id. est, imperceptibiliter : quando autem et celerius, supple, et manifestis incrementis. Et tunc scilicet multiplicatis honorabilibus plures constituuntur in oligarchiae principatu : et sic crescit oligarchia.

q Deinde ponit epilogum, ibi, Oligarchiae quidem igitur transmutantur et seditiones sustinent, propter tales causas. In fine autem hujus capituli adjungit specialem modum solutionis, ibi, Totaliter autem et democratiae, etc. et dicit quod non semper solvuntur sive corrumpuiitur in contrarias politias, sed mutantur aliquando in aliquid ejusdem speciei vel generis : et hoc quando non in toto, sed in parte mutantur, ex legibus quae ad. politias ordinant,ut in ante habitis.

Dicit ergo : Totaliter autem et democratiae et oligarchiae aliquando non in contrarias politias transeunt, supple, per seditiones contrariantium, sed in eas quae in eodem genere sunt,supple,mutantur Et dat exemplum, ibi, Puta ex legibus democraticis, quas scilicet populus statuit, et oligarchicis, quas potentes et honorati statuerunt, mutantur in eas, leges scilicet, quae dominae sunt, ut regum et principum, et ex his quae dominae et dominarum, mutantur medii in illas, quando scilicet leges pro legibus assumunt.