COMMENTARIUS IN CAP. IV.

Hic incipit pars illa in qua determinat, quod ii qui contraria dicunt dictis, hoc est, quod servitus quaedam sit legalis, et non omnis naturalis, in aliquo dicunt verum : et habet tres partes. In prima ostendit dictae divisionis rationem, scilicet quod servitus quaedam sit legalis, quaedam naturalis. In secunda ostendit, quod idem est de ingenuitate sive nobilitate, ibi (litt. g), Eodem modo et de ingenuitate, etc. In tertia revertitur ad propositum et solvit quaestionem qua quaeritur, utrum despotica et politica sint idem, ibi (cap. 5, litt. a), Manifestum autem est et ex iis, etc. In prima dicuntur tria. Primo enim ostendit quomodo servus dicitur secundum legem et juste. Secundo causam dubitationis ostendit, et quid facit verba sapientium variari, ibi (litt.c), Causa autem hujus dubitationis, etc. Tertio solvit totum, ibi (litt. e), Totaliter autem attendentes , etc.

servi, alii liberi, manifestum est: et quod in quibusdam determinatum est, esse tale aliquid, quibus prodest et justum est alium servire, alium esse liberum, et convenit alium imperare, alium parere eo imperio, quod innatum est, quare et dominari : male autem utrisque inutiliter fit, nam idem prodest toti et parti, et animae et corpori : at servus pars quaedam est domini, quasi animatum quiddam corporis, sed separata pars : quapropter aliquid est quod simul prosit, et amicitia est servo et domino invicem secundum naturam ita dispositis, illis vero qui secundum legem et per violentiam, contrarium.

a Dicit ergo quod qui contradicunt, scilicet quod servitus sit secundum legem, et non secundum naturam tantum, secundum aliquem modum dicunt recte, id est, recta ratione, non difficile est videre, supple, si distinctio servitutis attendatur. Dupliciter enim dicitur servire et servitus, scilicet natura et lege. Et hoc est quod sequitur: Est enim aliquis secundum legem servus et serviens, et ille juste servus est et serviens. Cujus probatio est. Etenim, id est, quia lex promulgatio quaedam est, supple, justi, in qua, scilicet promulgatione, in bello , scilicet justo, superata praevalenlium, id est, superatum dicunt esse servum.

b Et quibusdam non videtur hoc : et hoc est quod sequitur : Hoc itaque justum, scilicet legale, multi eorum, id est, de numero eorum qui in legibus scribunt, hoc est, leges scribunt, quae jura dicuntur esse gentium, quemadmodum Rhetor a (proprium nomen est philosophi legistae) dicunt esse iniquorum, id est, de numero iniquorum. Et subjungit rationem : Tamquam durum, supple, sit dicere, si vim inferre poteris, id est, inju-

riatoris, et secundum potentiam, id est, violentiam melioris tantum erit servum et subjectum quod violentiam passum est. Injustum enim videtur eis, quod sola violentia faciat dominum et alium servum, cum violentia sit res innaturalis, et quae in civilibus favorem habere non debet. Et iis quidem, id est, aliis ratione utentibus sic videtur, quod scilicet hoc injustum sit : his autem, id est, aliis alio modo, scilicet quod justum sit etiam sapientium, qui utique moventur secun dum rationem : sapientis enim, est per rationem determinare.

c Et subjungit causam dubitationis hujus, ibi, Causa autem, etc. Et est secunda pars primae partis : quid est enim quod facit verba variari, etiam sapientium? Quia modo aliquo si dicatur, quod legale servum justum est, Anxietur inconveniens sequi : quia modo aliquo secundum volubilitatem fortunae virtus, quae naturalis est, alicui sortita, successum non prosperum, violentiam pati potest : et ita natura liberum et principans potest esse servum et subditum ; quod videtur valde inconveniens. Ab alia parte : quia superans semper est in excessu alicujus boni respectu superati : et ita videtur quod violentia non sit sine virtute, vel scilicet industriae qua superavit, vel fortitudinis qua hoc potuit, vel etiam naturae qua ille succumbere, ille superare debuit. Servus enim a natura debet succumbere, et principans de natura debet praevalere. Haec est ergo ratio illorum, et quod facit verba sapientium variari.

d Et subjungit causam dubitationis eam, quae dicta est : quia scilicet si dicatur, quod legaliter dicitur servus et juste servus, contingit quod virtus scilicet naturaliter virtuosi sortita successum, supple, non prosperum vel infortunatum, violentiam pati potest et vinci in bello, et sic fieri servum, quod videtur injustum et iniquum. Et propter hoc in hac quaestione videtur quod non sit dubitatio iam.de justo, quis scilicet juste servus sit : propter hoc enim, id est, propter illas rationes, quia scilicet quidam dicunt justum quod legaliter justum est, quidam autem justum quod naturaliter secundum virtutem justum est. His quidem, id est, quibusdam videtur, supple, esse justum, quod benevolentia communitatis concessum est ut justum. Princeps autem ex benevolentia ad communitatem, quam scilicet communitatem animare voluit ut resisteret malis, concessit ut justum sit quod superatus servus sit superantis in justo bello. Justum est ergo. Aliis autem videtur quod naturaliter justus secundum virtutem, quae natura melior est, debet principari ei qui secundum naturam non justus est, ut in praehabitis habitum est. Patet autem quod hic non est quaestio nisi de justo : quia seorsim positis istis rationibus de legali justo, neque forte aliquid habent in se probabile alterae rationes quae dicunt, quod non oporteat semper melius secundum virtutem principari et dominari, quod ei secundum virtutem subjicitur. lllae enim non persuadent quod melius sit legale justum quam naturale, nisi ex hoc quod illud bonum est commune, istud autem privatum : commune autem praecedit privatum : et ideo non oporteat melius secundum virtutem semper principari, sed et aliquando subjici.

e Et subdit determinando quaestionem, istam, ibi, Totaliter autem attendentes quidam, scilicet Philosophi, ut possibile supple, est communitatem dirigi ad quoddam justum quod est legis justum, eam quae secundum bellum servitutem, supple, est, ponunt justam, et justam esse secundum quid, id est, secundum legem, propter benevolentiam communitatis, quia commune bonum praejudicat privato. Omnino autem , id est, simpliciter legale servum esse non aiunt.

f Et subinferunt rationem : Quia principium bellorum contingit non esse ju-sitim : et simpliciter injustum est, quod ille qui est in injusto bello captus, servus sit. Aliam rationem inducunt a communi scilicet sententia omnium, quod omnes dicunt, quod eum qui indignus est servire ex virtute, nequaquam utique aliquis dicet servum esse digne et secundum naturam. Si autem non, id est, si diceret contrarium, accidet, id est, sequetur eos qui videntur esse optimi generis , esse liberi et principantis servos esse et ex servis suis natos, si contingat eos capi in tali injusto bello et post captivitatem vendi: tunc enim filii eorum erunt servi ex servis. Propter quod etiam ipsos, tales scilicet non natura servos, illi qui servitutem dicunt esse ex natura virtutis, et non ex lege esse servos, tales in tali bello captos, non volunt dicere esse servos, sed barbaros, qui natura servi sunt, dicunt servos. Bi quidem cum hoc dicunt, nihil aliud quaerunt quam hoc quod natura servum est, sit servum, et legale servum, non simpliciter sit servum, quod quidem a principio etiam nos diximus. Necesse est enim dicere hos, id est, quosdam ex principio nativitatis servos: hos autem, id est, alios, nequaquam.

g Deinde cum dicit : Eodem autem modo, etc, est secunda pars capituli, in qua determinat, quod eadem quaestio est et eadem determinatio de ingenuitate et nobilitate, quae est de servitute et libertate: et habet duas partes. In prima parte disputat quaestionem. In secunda ostendit, quod utraque pars rationem habet, et ponit determinationem, ibi (litt. i), Quod quidem igitur habet, etc.

Dicit ergo : Eodem autem modo et de ingenuitate, id est, nobilitate, sicut dicit alia translatio 1, dicunt qui servitutem naturalem et nobilitatem et libertatem ad naturam virtutis referunt, supple, dicunt ipsos quidem qui natura ingenui sunt et nobiles ex virtute, non solum apud ipsos, id est, in domibus propriis ingenuos esse, supple, sed ubique tales putant ingenuos esse, juxta illud Horatii : " Omne solum forti patria est. " Fortem ponit pro virtuoso. Barbaros autem qui natura, supple, servi sunt, ut praehabitum est, domi solum, id est, inter suos, supple, esse ingenuos sive nobiles, juxta illud Senecae : " Nobilitas nihil aliud est nisi antiquae divitiae. " Hoc autem dicunt tamquam sit aliud aliquid hoc quidem, id est, quoddam simpliciter ingenuum et liberum esse a virtute, hoc autem non simpliciter, sed, supple, a lege vel a consuetudine abutentium propter divitias. Et ad hoc probandum inducit Poetam, subdens : Quemadmodum Theodecti elogia, hoc est, poema quod de miseriis hominum scripsit, inquit : Ex ambabus divinis progeniiricibus radicibus quis utique (quasi dicat, nullus) dignificavit, id est, dignum reputabit, addiscere, hoc est, ad addiscendum servam ? Et tamen, supple, si hoc contingit talem dicere servum. : contingit enim talem capi in bello etiam injusto. Propter quod narrat Tetyna pontifex Capitolii, quod puer ingenuus captus a barbaris, cum ad servilia cogeretur, confregisse sibi caput ad. lapidem, et in ultimo spiritu dixisse, " Non serviam. "

h Deinde redit ad propositum et aptat quae dicta sunt, subdens : Cum autem hoc dicant, supple, Philosophi, nihil aliud, supple, volunt dicere, quam quod virtus ei malitia determinant, supple, natura servum et liberum, et natura nobiles ei ignobiles : dignificant enim, id est, dignum reputant, quemadmodum ex:: homine, supple, secundum naturam, hominem nasci, et ex bestiis fieri bestiam : sic ex bonis, supple, parentibus, bonum : formativa enim quae est in semine parentum, semper ad. similitudinem patris format secundum naturam, ut dicit Aristoteles in XVI de Animalibus. Sed quia posset objici, quod ex bonis aliquando mali, et ex malis aliquando boni procreantur, occurrit et solvit ad hoc dicens : Natura autem vult quidem hoc facere, id est, exbonis bonos, multoties tamen non potest : et hujus rationem reddit in libro de Animalibus: "Quia licet semen patris, in quo est formativa, semper intendit facere masculum ad similitudinem generantis, tamen quia occasionem patitur semen in virtute alterantis sive alterationis, aliquando fit foemina : propter quod foemina mas occasionatus dicitur. " Ita natus ex bonis, occasiones malas nutriturus suscipiens, aliquando erit malus : et tunc natura a parentibus habita non potest eum bonum facere.

i His habitis, concludit propositum et determinat quaestionem, cum, dicit. Quod quidem igitur, etc. concludit ex praehabitis. Quamdam habet rationem dubiiatio, supple, ad utramque partem, et non sunt ii, id est, quidam natura servi, supple, tantum, ii autem liberi, sed etiam, supple, legaliter sunt servi et liberi, palam : et haec est determinatio quaestionis primae. Et ulterius palam, supple, est, quod in (quibusdam hominibus determinatum est etiam ab ipsa nativitate, quod tale aliquid est in eis, quod huic, id est, uni expedit servire, huic autem, id est, alii dominari, supple, expedit, et justum

est. Et ulterius oportet hunc quidem ex natura subjici, hunc autem principari ex natura. Quare ulterius sequitur, quod oportet hoc quidem, id est, unum ex natura despotizare, quia despotizatio quidam principatus est. Et haec est determinatio quaestionis secundae. Per contrarium autem infert subdens : Male autem inutiliter despotizare, supple, malum est ambobus. Et hoc probat ex praehabitis : idem enim expedit parti et toti, et corpori et animae, sicut habitum est : habitum est etiam quod servus est quaedam pars domini, et ideo ad idem opus referuntur. Et est servus sicut quaedam pars domini, et non est velut animatum organum corporis, sed est sicut separata pars quaedam corporis : quia servus separatus est a domino, et in hoc differt a membro corporis : propter quod, supple, quia talis communicatio est inter servum et dominum, idem expediens est et amicitia servo et domino ad invicem, his maxime qui natura, tales dignificantur, id est, secundum naturam servi et secundum naturam domini. His autem qui non secundum hunc modum, id est, secundum naturam virtutis, sed secundum legem, supple, principantur, et violentiam passis, contrarium, supple, accidit: quia inter eos nec est communicatio nec amicitia, ut determinatum est in octavo Ethicorum,