COMMENTARIUS IN CAP. VIII.

a Postquam Aristoteles egit de corruptionibus monarchiarum, scilicet tyrannidis et regni, in hoc capitulo agit de eas salvantibus. Et dividitur capitulum in duas partes, in quarum prima ostendit in universali qualiter omnis monarchia melius salvetur. In secunda agit de salvatione tyrannidis, ibi (litt. d), Tyrannides autem salvantur, etc.

Circa primum duo facit. Primo enim dat documentum qualiter monarchiae melius et diuturnius salvantur. Secundo probat hoc per duo exempla, ibi (litt. c), Propter hoc enim et circa Molossos, etc.

Documentum est hoc, quod principatus arcentur, si ad pauciores trahantur : quia quanto pauciores sunt domini, tanto mitius sunt despotici, id est, serviliter opprimentes, et tanto magis moribus aequi, et tanto minus invidetur eis a subditis. Haec est sententia.

Dicit ergo : Salvantur autem, monarchiae scilicet, palam, id est, manifeste, ut simpliciter quidem, id est, universali-

Ex reliquis vero illa quae apud Syracusas fuit Hieronis et Gelonis, sed non longa fuit haec, annis enim non amplius quam duo de viginti duravit. Gelon enim septem annis cum tyrannidem exercuisset, octavo defunctus est, Hieron autem decem : Thrasybulus vero mense decimo excidit. Caeterarum vero tyrannidum pleraeque brevi tempore duraverunt omnes. Quae igitur sint tam circa gubernationes plurium, quam circa gubernationem unius solius, per quae et corrumpantur illae, et serventur, fere dictum est.

ter est dicere, ex contrariis, scilicet eorum quae corrumpunt eas, de quibus jam dictum est.

b Sed quia universales sermones non sufficiunt in politicis, sed oportet ad unumquodque particulare descendere, ideo subjungit, ibi, Ut autem secundum unumquodque, eo, scilicet salvantur, quod est regna quidem ducere ad moderatius, id est, quod arceantur et stringantur. Et ponit rationem, ibi, Quanto enim pauciorum fuerint domini, ampliori tempore necessarium munere omnem principatum. Et ponit causam, ibi, Ipsi enim, domini scilicet, et fiunt minus despotici, id est, servili oppressione opprimentes subditos, et moribus aequi magis, supple, fiunt, id est, conformes : et a subditis invidetur eis minus.c Secundo probat per duo exempla de regnis, scilicet Molossorum et Lacedaemoniorum, ibi, Propter hoc enim, et circa Molossos (nomen est cujusdam gentis circa Graeciam) multo tempore regnum permansit : quia scilicet restrictum ad paucos fuit, et multis non potest ita provideri sicut paucis. Et inducit secundum

exemplum, ibi, Et quod Lacedaemoniorum, supple, regnum : propterea quod a principio in duas partes divisus fuit principatus, supple, diutus permansit. Et ratio est, quia unusquisque custodit diligentius partem sibi commissam. Et addit de ulteriori divisione, ibi, Et rursum Theopompo moderante et in aliis, scilicet dividente regnum, et instituente Ephororum principatum. In praehabitis enim saepe dictum est, quod Ephori fuerunt procuratores publicorum negotiorum. Et tangit modum, ibi, A potestate enim auferens auxit tempore regnum, id est, potestatem quam habuit unus Rex scilicet, divisit in plures quos vocavit in partem sollicitudinis, et sic fecit melius regno provideri, propter quod regnum diutius duravit. Et ex. hoc concludit, ibi, Quare modo quodam fecit non minus, sed majus ipsum, scilicet regnum, quod potestate minus ipsum faciendo, fecit ipsum longius. Adhuc inducit responsionem, pro probatione, Theopompi, ibi, Quod quidem et ad uxorem aiunt respondisse ipsum, scilicet Theopompum, quae scilicet uxor dixerat marito, exprobrando, " si nihil verecundatur minus regnum tradens filiis quam a patre acceperit. Et ponit responsum mariti, ibi, Non oportet hoc dicere, trado enim diuturnius. " Ac si diceret, quantum diminui regnum per divisionem potestatis, tantum auxi per diuturnitatem temporis et durationis.

d Deinde cum dicit, Tyrannides autem salvantur, etc. agit de salvatione tyrannidis : et habet duas partes, in quarum prima ponit quatuordecim cautelas ut divitius salvetur tyrannis. In secunda deducit omnes ad tres, ibi (litt. u), Sunt autem, ut est dicere, etc.

Primo igitur ponit primam cautelam, dicens quod tyrannides salvantur secundum duos modos contrariissimos : equorum alter est, qui traditus est, et est ille qui salvat per contraria destruentium eam. Et inducit rationem, ibi, Et secundum quem, scilicet modum, dispensantplurimi tyrannorum principatum : quia sic multi dispensant tyrannidem.

Dicit etiam, quod a quodam Periandro Corinthio multae tales cautelae sunt traditae. Multae etiam accipiuntur a principatu Persarum, qui totus tyrannicus est. Et quia haec plana sunt in littera, sufficit cum litterae expositione enumerare. Et hoc est quod dicit : Sunt autem et olim dicta ad salvationem, ut possibile est, tyrannidis. Et dicit ut possibile est, quia ipsa tyrannis in seipsa corrupta est : et quod corruptum est in. seipso, non potest simpliciter salvari, sed modo quodam. Et ponit salvans, ibi, Excellentes perimere, et sapientes destruere. Hoc enim dixit Periander esse faciendum, sicut in praehabitis dictum est, sicut excellentiores spicae evelluntur de agro, ne humiliores suffocent.

Secundam cautelam ponit, ibi, Et neque communicationes sinere, supple, esse in civitate. Et ratio est, quia communicantes in uno frequenter concordant , et sic possunt insurgere contra tyrannum. Et hoc est quod addit : Neque soliditatem, id est, solidam confoederationem , neque disciplinam, supple, est in civitate , neque aliud nihil tale, sed omnia cavere, supple , ne fiant in civitate, unde consueverunt fieri duo, sapientia scilicet et persuasio. Et neque scholas, neque alias collectiones permittere fieri vacativas, id est, quibus vacent homines ad tractandum de communibus.

e Et omnia facere, ex quibus equam maxime ignoti invicem erunt omnes. Et ponit rationem, ibi, Notitia enim fidem facit magis ad invicem, id est, cum noscunt se per collocutionem amici ad. invicem, tunc confidunt de se ipsis, et sic magis possunt insurgere contra tyrannum.

f Tertiam cautelam ponit, ibi, Et praefectos populi semper palam esse, commorari circa januas, id est, ante fores tyranni. Et ponit rationem, ibi, Sic enim mi-

nime latebit quid agunt: et sic tyrannus poterit semper obviare actibus eorum.

g Et sub eadem cautela adhuc addit, ibi, Et deprehendere si assuescantmodicum semper servientes, id est, quod debet deprehendere et observare, si hi qui semper servientes debent esse, assuefiant modica licentia : qui si non inolescant per licentiam, non semper oppressi servilibus operibus, tunc opponunt se tyranno. Sicut Exodi (v, 17) : Rex aegypti dixit ad Moysem : Vacatis otio, et idcirco dicitis : Eamus et sacrificemus Domino, Et de talibus subjungit, ibi, Et alia quaecumque talia Persica et barbara tyrannica sunt. His enim modis Persae et barbari tyrannizant. Et ponit quare haec omnia attendenda sunt, ibi, Omnia enim idem possunt, supple, ad conservationem tyrannidis.

h Quartam cautelam ponit, ibi, Et tentare non latere, tyrannum scilicet, quaecumque exstiterit quis dicens, vel agens subditorum, id est, de numero subditorum : et ratio hujus est, quia tunc potest obviare singulis : sed esse attentos, circa singula istorum scilicet. Et dat exemplum ibi, Velut circa Syracusanos, ubi scilicet dominabatur Dionysius Tyrannus, vocati podagogides : et dicuntur podaqoqides a AdminBookmark quod est pes, et AdminBookmark quod est duco, eo quod pedibus continue circumducuntur et discurrunt : et auribus audientes, supple, sunt quaecumque dicuntur ut renuntient tyranno. Et hoc est quod sequitur, Quos misit Hieron. Iste Hieron fuit procurator Dionysii tyranni. Et quo et ad quid misit, subdit dicens, Ubi fuerit aliqua congregatio et collectio. Et ponit rationem, ibi, Confident enim minus, timentes tales, id est, quia timent prodi pertaies : et si confidant, latebunt minus : quia scilicet per tales produntur.

i Quintam cautelam ponit, ibi, Et criminari invicem, id est, facere quod invicem criminentur subditi, et conturbare amicos cum amicis, ei populum cum insignibus, et divites cum, seipsis. Et ratio est, quia conturbati invicem magis refugium habent ad tyrannum.

k Sextam cautelam ponit, ibi, Et pauperes facere subditos tyrannicum, supple, est. Et sub eadem cautela addit rationem quare hoc expedit tyranno, ibi, Quatenus nec custodia alatur, supple, sed oporteat ipsos alere custodes suos, ut sic magis depauperetur.

I Et occupati circa quotidiana, victum quaerentes non vacantes sint ad machinandum. Et ad haec probanda inducit exemplum, ib, Exemplum autem hujus, supple, est, tyrannides quae circa aegyptum, supple, sunt, in quibus subjecti sic depauperantur : et anathemata, id est, separationes Cypselidarum. Nomen est cujusdam gentis tyrannice imperantis, quae semper schisma ponit inter suos, ne eleventur contra tyrannum. Et adhuc ponit exemplum, ibi, Et Olympii aedificatio a Pisistralidibus. Pisistratus, sicut dictum est, fuit magnus tyrannus, qui persuasit atrium quoddam aedificari in civitate sumptuosis expensis, in quo Olympia, id est, quinquennales agones celebrarentur, quo populus occuparetur. Et addit adhuc aliud exemplum, ibi, Et corum quae de Samo (insula est juxta Graeciam versus Thebas) opera multi imperii, id est, ubi populus per multa opera imperio continue premebatur. Et de omnibus his subdit simul, ibi, Omnia enim haec possunt idem, id est, valent ad idem. Et subdit quid sit illud, scilicet non vacationem et penuriam sabditorum, ut numquam vacent ad machinandum contra tyrannum.

m Septimam cautelam ponit, ibi, Et illatio vectigalium, id est, quod vectigalia districte sumantur, ut magis opprimatur populus. Et dat exemplum, ibi, Velut in Syracusis, ubi Dionysius quintam partem accepit pro vectigali, quolibet anno : et sic in quinque annis habuit totam substantiam terrae. Et hoc est : In quinque enim annis sub Dionysio substantiam omnem inferri accidit.

n Octavam cautelam ponit, ibi, Adhuc autem et bellorum procurator tyrannus, supple, debet esse : tyrannus volens remanere in principatu, debet procurare ut semper sint bella, ut scilicet numquam vacent, et semper sint in indigentia defensionis tyranni. Et hoc est quod dicit : Ut utique sine vacatione sint, et permaneant in indigentia praesidis existentes, id est, tyranni : quia tunc, supple, non opponunt se ei.

o Nonam cautelam ponit, ibi, Et regnum quidem, salvatur, etc. Et hoc sumitur ad differentiam regni, et est hoc quod regni : proprium est ad salvationem credere amicis, et maxime potentibus, quia per illos salvatur regnum : tyranni econtra nihil credere amicis, et hoc ideo est, quia omnes offendit, et nullos habet amicos qui velint eum regnare super se. Et hoc est : Et regnum quidem salvatur per amicos : tyrannicum autem, supple, est maxime discredere amicis, tamquam nolentibus quidem omnibus, supple, regnare tyrannum, potentibus autem maxime discredere, eo quod potentes maxime offendit.

p Decimam cautelam ponit, ibi, Et adhuc quae circa democratiam, etc. Et illa cautela est, quod quaecumque dicta sunt circa democratiam ultimo dictam in tertio libro, capitulo de distinctione democratiae, valent ad conservationem tyrannidis : quia illa democratia vera tyrannis est. Et exemplificat de uno quod gynaecocratia circa AdminBookmark , id est, populares. Gy-

naecocratia autem est commissio potestatis et principatus ignobilibus : et ideo subdit causam quare hoc, ibi, Ut enuntient contra viros, id est, viriles, si scilicet aliquid machinantur contra tyrannum. Et hoc est : Et adhuc quae circa democratiam fiunt ultimam, id est, ultimo dictam, tyrannica sunt omnia. Et gynaecocratia circa AdminBookmark , ut enuntient contraviros.

q Undecimam cautelam ponit, ibi, Et servorum remissio propter eamdem causam, scilicet ut enuntient si aliqui aliquid machinentur. Et hoc est quod subdit, ibi, Neque enim machinantur servi et mulieres contra tyrannos. Et ponit rationem ibi, Gaudentes, supple, de tyrannis, quia necessarium benevolos esse, servis scilicet et mulieribus scilicet tyrannos. Et sub eadem cautela dicit : Et lyrannidibus et democratiis, supple, gaudent servi et mulieres. Et ratio est, quia Rex ut perfectus dominus non curat de servis tamquam de vilibus, nec de mulieribus tamquam emollientibus viriles animos.

r Et ex hoc concludit proprium consequens, scilicet quod adulator apud utrosque acceptus est, scilicet apud democratiam et apud tyrannum. Et hoc est : Etenim AdminBookmark , id est, populus, vult esse monarchus. Propter quod et adulator apud utrasque, scilicet democratiam et tyrannidem, est honoratus. Et distinguit, ibi, Apud AdminBookmark quidem demagogus, id est apud populum. Et exponit demagogum qualiter sit adulator, ibi, Est enimdemagogus AdminBookmark adulator, id est, populi : quia

in concionibus laudibus populi quaerit placere populo : apud tyrannos autem qui humiliter colloquuntur, supple, placent, sicut susurrones, quod quidem est opus adulationis, susurrare scilicet. Et ponit rationem, ibi, Etenim propter hoc AdminBookmark , id est, malorum amicus est tyrannus. Et ponit rationem, ibi, Adulationem enim recipientes, supple, tyranni gaudent. Et ostendit, quod hoc non competit bonis, sed malis tyrannis, ibi, Hoc autem nullus utique faciei sensum habens liberum, id est, vitio non obligatum, sed amant, scilicet sensum habentes liberum, qui AdminBookmark , id est, justos si non adulentur. Unde in Alexandro dicitur :

Contemptor procerum, servos contemne bilin- gues ?

Adulator bilinguis est, qui laudando unum detrahit alteri.

s Secundam cautelam ponit, ibi, Ei opportuni, supple, sunt tyranno, maligni ad maligna. Et probat proverbium antiquum, ibi, Clavo enim clavus, supple, retunditur : ita tyrannus maligno ad maligna utitur. Prov. (XXIX, 12) : Princeps qui libenter audit verba mendacii, omnes ministros habet impios. Et sub eadem cautela accipit quod sequitur, quod scilicet de nullo venerabili vero gaudet et libero. Et hoc est : Et nullo

o gaudere venerabili neque libero, tyrannicum, supple, est. Et hujus dat rationem, ibi, Ipsum enim esse solum vult tyrannus, id est, vult quod solus appareat esse : qui autem contra venerabilis et liberalis, aufert excellentiam, comparatus scilicet aliis : et ideo, supple, a tyranno non diligitur.

Tertiam cautelam ponit, ibi, Et quod

despoticum tyrannidis, id est, uti servilibus personis. Et ex hoc concludit, ibi, Odiunt igitur venerabiles personas et liberas quemadmodum dissolventes tyrannicum principatum scilicet.

t Quartam cautelam ponit, Et uti conviviis, supple, est tyranni, ei condiulurnabus , supple, colloquiis, et, supple, deductionibus extraneis magis quam civibus, tyrannicum, supple, est. Et exponit subdens : Tamquam hos quidem, supple, cives, adversarios, supple, habeat, hos autem, scilicet extraneos, non contrariantes.

Omnibus his positis, ponit epilogum de omnibus, ibi, Haec ei talia tyrannica quidem, supple, sunt, et salvativa principatus, supple, tyrannici. Nihil autem, in his et talibus deficit, supple, malignitatis.

u Sunt autem, ut est dicere, etc. Hic reducit cautelas immediate positas ad ternarium numerum. Et haec pars habet quatuor partes, in quarum prima ea quae dixit, reducit ad tres causas. In secunda ponit cautelas, qualem oportet scilicet se simulare tyrannum in rebus communibus, ibi (litt. y), Sed haec quidem sicut suppositionem, etc. In tertia ponit cautelas qualiter oportet se habere in cultu divino, ibi (litt. kk), Adhuc autem quae ad Deos, etc. In quarta ponit cautelas quae faciunt ad custodiam omnis monarchiae, ibi (litt. nn), Communis autem custodia omnis monarchiae, etc.

Circa primum duo facit. Primo enim ponit tria quae conjecturat omnis tyrannus. Secundo repetit eadem ut cautelas juxta ea accipiendas doceat, ibi (litt. x), Ad quos quidem igitur reducuntur, etc.

In prima parte sic procedit. Dicit enim quod omnia quae dicta sunt, comprehensa sunt tribus speciebus. Unum est, ut subditi nihil sapiant, id est, ut nullius sapientiae sint et pusillanimes. Secun- dum est, ut semper discredant sibi invicem. Tertium est, ut ita in altum teneat se super eos, ut eum impugnare videatur negotium impossibile.

Et haec plane dicit in littera, quae sic est ordinanda : Sunt autem, ut est dicere, universaliter scilicet in summa, omnia haec comprehensa tribus speciebus. Et vocat species volita sive fines voluntatis. Et ponit rationem, ibi, Conjecturat enim tyrannus tria, quae scilicet eligit ut fines. Et ponit primum, ibi, Unum quidem, ut modica sapiant subditi. Et ponit rationem, ibi, Nulli enim utique pusillanimis insidiabitur. Et ratio est, quia simplex non multa sapiens, pusillanimis efficitur, et nec scit, nec audaciam habet insidiandi : et sic tyrannus securus remanet. Et subjungit secundum, ibi, Secundum autem, ut discredant invicem. Et hujus ponit rationem, ibi, Non dissolvitur enim prius tyrannis antequam credant aliqui sibi ipsis, qui scilicet confoederantur et conspirant contra tyrannum. Ex his accipit quoddam consequens, quod sequitur ex illo, scilicet quod tyranni propter hoc adversantur AdminBookmark , id est, ju-

stis et bonis tamquam nocivis propter tres causas, scilicet quia nolunt subjici despotice, id est, serviliter : et quia fideles sunt et sibiipsis, et aliis : et nec produnt seipsos, nec alios. Et hoc est quod dicit, ibi, Propter quod et AdminBookmark ad-versantur tamquam nocivis ad principatum, tyrannidis scilicet. Et subdit rationem, ibi, Non solum propterea quod non volunt subjici despotice, id. est, serviliter, sed ei, id est, etiam quia fideles sunt sibiipsis, et aliis : et quia non produnt neque seipsos neque alios. Et ponit tertium, ibi, Tertium autem impossibilitas negotiorum, supple, est, id est, quia in tanta fortitudine et robusta manu dominatur super eos, quod negotium impugnandi eum videtur impossibile. Et hujus ponit rationem, ibi,

Nullus enim manum mittit ad impossibilia. Et ex hoc concludit, ibi, Quare neque tyrannidem dissolvere, id est, ad tyrannidem dissolvendam aliquis manum mittit, non existente potentia : quia negotium videtur ei impossibile.

x Secundo ibi, Ad quos quidem igitur reducuntur, etc. repetit eadem ut cautelas accipiendas doceat : et dicit : Ad quos quidem igitur, scilicet fines, reducantur volita tyrannorum, isti tres, scilicet fines, existunt entes. Et ponit rationem, ibi, Omnia enim utique reducet quis tyrannica ad has hypotheses , id est, ad has suppositiones. Et repetit, ibi, Hoc quidem, ut non credant invicem : hoc autem, id est, aliud ut non possint : hoc autem, tertium scilicet, ut parum sapiant. Aliter enumerat hic quam superius : quia superius enumeravit secundum ordinem rationis secundum quod credere oritur ex sapere, posse ex his duobus : hic autem repetit ea secundum quod plus valent ad propositum : et ideo primo ponit, quod non credant sibi invicem. Secundo ut non possint, eo quod multum etiam confert ad propositum. Et tertio ponit, quod parum sapiant, quod plus distat a proposito.

Postea ponit epilogum dictorum, et addit cautelam, ibi, Unus quidem igitur modus per quem fit salvatio tyrannidibus, talis est. Alius autem, supple, modus, ut ex contrario dictis habet curam. Et addit cautelam, ibi, Est autem accipere ipsum ex corruptione regnorum. Et dicit modum : Quia sicut corrumpitur regnum ex hoc quod inclinatur in tyrannidem, ita salvatur tyrannis ex hoc quod inclinatur ad regnum. Et hoc est : Sicut enim unus modus corruptionis regni facere magis tyrannicum principatum, supple, regnum (et hoc paulo ante in praecedenti capitulo dictum est), sictyrannidis salvatio, supple, est facere ipsam magis regalem, id est, ad regni proprietatem inclinare. Et dicit modum illius, ibi, Unius servantem solum potentiam. Et hoc ideo est, ut tam regnum quam tyrannis sit unus principatus et monarchia quaedam, et sit solum servans potentiam et. non opprimens. Quod qualiter fiat tam in regno quam in tyrannide, subdit, ibi, Ut principetur, Rex scilicet et tyrannus, non solum volentibus, sed etiam nolentibus : praetendens enim, tale scilicet regnum, et hoc, id est, ex hoc praetendit, et primo etiam iyrannizare. Regnum enim quod principatur nolentibus, tyrannizat.

y Deinde cum dicit, Sed haec quidem sicut suppositionem oportet manere, etc. id est, ponit sex cautelas, qualiter scilicet tyrannus se debet habere in rebus communibus. Prima est, quod videatur res communes multum curare, nec expendat inutiliter gratuite oblata, nec expendat in his in quibus multitudines populi moleste ferant. Et exponit hoc, quod non expendat meretricibus et extraneis et histrionibus copiose, quod ex laboribus populi acquisitum est. Secunda est, quod semper studeat rationem reddere expensarum et acceptorum : et quia aliquis posset dicere quod sic deficeret in expensis, respondet quod non oportet, scilicet quod deficiat, quia dominus est civitatis et regni, et potest undecumque recipere. Tertia cautela est, quod dona et oblationes quae dantur ex reditibus et vectigalibus, videatur colligere propter communem utilitatem., sicut pro bello communi, et non pro lucro proprio, ut sic videatur esse quasi custos et camerarius communium et non propriorum. Quarta est, quod numquam exhibeat se subditis saevum, sed reverendum. Quinta est, quod nulli videatur injuriosus, et quod omnibus sit familiaris et in uxori-

bus non injuriosus. Sexta et ultima cautela est, quod circa fruitiones corporales, in cibo et potu scilicet, semper videatur frugalis et sobrius, et vigil non dormiens, et quod in omnibus semper videatur ornare civitatem ut procurator existens, non tyrannus. Et haec est sententia.

Littera sic est ordinanda : Sed haec quidem, scilicet quae dicta sunt de cantetis, sicut suppositionem oportet manere : alia autem, supple, quae dicentur, haec quidem facere, supple, oportet, haec autem videri simulantem. Et ostendit quae sunt simulanda ponendo primam cautelam, ibi, Quod regale bene, supple, debet simulare, ut habeat.

z Et ostendit in quo, ibi, Primo quidem, ut videatur curare communia. Et ostendit quomodo : Neque expendat gratuita, id est, gratuite oblata, in quibus multitudines moleste ferant, quando ab ipsis multitudinibus quidem accipiunt, supple, tyranni, operantibus et laborantibus assidue : dant autem meretricibus, et extraneis, et artificibus (quos alibi vocavit banausos, id est, histriones) copiose. Ratio autem hujus redditur in principio quarti Ethicorum, quia scilicet sic expendere, non est secundum liberalitatem et magnificentiam, sed secundum epirotaliam et banausiam, et tales expensas multitudines moleste ferunt, quia labores eorum et sudores in malos usus expenduntur.

aa Secundam cautelam ponit, ibi, Rationemque reddat acceptorum et expensarum. Et confirmat hanc cautelam per exemplum, ibi, Quod quidem jam, fecerunt quidam tyrannorum, supple, et ideo in principatu permanserunt. Et ponit rationem, ibi, Sic enim utique quis dispensans oeconomus, id est, dispensator, sed non tyrannus esse videbitur. bb Et quia posset aliquis dicere, quod sic in expensis posset deficere, occurrit, ibi, Non oportet autem timere, ne forte deficiat pecuniis, dominus existens civitatis, id est, cum sit dominus civitatis : sed extorquentibus tyrannis a AdminBookmark '' id-

est, a populo, supple, pecuniis non deficiet : et expedit hoc magis quam derelinquere, supple, velut cum congregaverint. Et vult dicere, quod cum ministri sui, scilicet tyranni talia congregavernt a populo, magis eligat ea expendere quam servare. Et ponit rationem, ibi, Minus enim utique qui servant, insilient rebus : quia non est necesse congregare, eo quod satis habeant in thesauris.

Deinde ponit subdivisionem tyrannorum, ibi, Sunt autem tyrannorum, id est, aliqui de numero tyrannorum, qui servant, scilicet in thesauris, terribiliores egredientibus a populo, id est, hostibus quam civibus, Et dicuntur egredientes a populo, qui ad militiam sunt contra hostes. Et ponit rationem, ibi, Ii quidem, supple, egredientes a populo comperegrinantur, scilicet cum tyranno contra hostes, et, supple, ideo volunt quod tyrannus habeat thesauros, ex quibus scilicet sufficiat ad donativa et stipendia militum : hi autem, scilicet cives, subsistunt, supple, in civitate : et ideo scilicet ea quae colliguntur in AdminBookmark , magis volunt expendi in ornamentum civitatis.

cc Tertiam cautelam ponit, ibi, Deinde introitus, id est, dona quae dantur ad receptionem regis in primo introitu, et oblationes quae dantur ex reditibus regni et vectigalibus, oportet videri colligere dispensationis gratia, et si aliquando opportunum fuerit, uti ad bellicas opportunitates, id est, quod non accipiat talia ad lucra propria, sed si necesse sit, quod expendat in bello, in defensionem regni vel civitatis. Et hoc est quod sequitur, ibi, Universaliter autem exhibere

seipsum custodem et camerarium, tamquam communium, sed non tamquam propriorum.dd Quartam cautelam ponit, ibi, Et videri non saevus, sed reverendus : et sub eadem cautela addit, ibi, Adhuc autem, supple, se exhibeat talem, ut non timeant occurrentes, sed magis verecundentur. Et quia posset objici, quod vix possit hoc adipisci, respondet, ibi, Hoc tamen adipisci non facile, non existentem, scilicet in veritate talem, facile contemptibilem secundum veritatem. Propter quod oportet, etsi non aliarum virtutum curam habeat, tamen politicae, scilicet urbanitatis, et populo etiam opinionem efficere de seipso talem, ut scilicet videatur esse urbanus.

ee Quintam cautelam ponit, ibi, Adhuc autem non solum ipsum videri, nullum subditorum injuriantem, neque juvenem, neque juvenculam, sed neque alium ullum eorum qui circa ipsum, id est, de familia sua.

ff Et hanc cautelam extendit etiam ad. uxores tyranni, quas dicit familiares esse debere uxoribus aliorum. Et hoc est : Similiter autem et, id est, etiam oportet habere uxores, tyrannum scilicet, familiares ad eas quae, supple, sunt, aliorum. Et ponit rationem, ibi, Tamquam et propter uxorum injurias multae tyrannides perierunt : quia scilicet uxores injuriatae, concitabant maritos contra tyrannum.

gg Sextam cautelam ponit, ibi, Et circa fruitiones corporales, in comedendo scilicet et bibendo, supple, oportet contrarium facere, quam nunc quidam tyrannorum faciunt. Et ostendit quid quidam infruniti faciunt, ibi, Non enim solum mox diluculo hoc faciunt, scilicet

surgentes ad b bendum vinum, et continue multis diebus, sed et, id est, etiam videri aliis volunt hoc operantes. Et dicit quare, ibi, Ut tamquam felices et beatos admirentur. De quibus dicitur Isa.(II v,ll): Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, ut vino aestuetis. Et sic non est faciendum. Et boc est :

hh Sed maxime quidem moderatos esse talibus, supple, expedit. Si autem non, supple, sint tales secundum veritatem, tunc tamen videri debent aliis diffugere, supple, a talibus commessationibus. Et ponit rationem, ibi, Neque enim facile invasibilis, neque facile contemptibilis, qui sobrius, sed qui ebrius : neque qui vigil, sed dormiens, supple, contemptibilis est.

ii Et generaliter subdit, In Omnibus talibus contrarium faciendum olim dictis fere omnibus, ut scilicet nulla turpitudo appareat in ipso. Et dat rationem, ibi, Praeparare enim oportet et ornare civitatem tamquam procuratorem existentem, et non tyrannum.kk Deinde cum dicit, Adhuc autem quae ad Deos oportet videri, etc. ponit cautelas, quod etiam ad Deos videatur esse devotus. Et est sententia, quod tyrannus videatur ad Deos esse devotus, et cultum divinum diligens : quia tunc videbitur non solum homines habere adjutores, sed etiam Deos : et tunc minus insurgunt contra eum subjecti. Et circa hanc cautelam subdit aliam, scilicet quod nulla insipientia appareat in ipso, et quod bonos in aliqua dignitate positos honoret semper, in tantum quod videatur eis, quod numquam ab aliquo plus honorati fuerint, vel honorari possint. Et quod etiam dignis distribuat honores principatus suae monarchiae : et quod ad principes alios non sub ipso constitutos semper sit simplex et devotus, in nullo detrahens ipsis : et hoc plane continetur in littera, quae sic est ordinanda :

Adhuc autem quae ad Deos, id est, quae ad culturam Deorum pertinent, videri semper in studio habentem, supple, oportet, differenter, id est, quod in hoc plus differat ab aliis, quod plus diligat cultum divinum. Et assignat rationem, quod scilicet pauci, qui scilicet boni sunt in populo talibus subjecti minus timent aliquid iniquum a talibus contra se fieri, quando principem putant esse deicolam, eo quod Dei cultor nihil iniquum agit contra aliquem : et ido magis timent seu formidant insurgere contra talem, quem putant habere deos adjutores, et curare de diis, id est, de cultura deorum. Et adjungit aliam rationem quae dicta est, ibi, Et machinantur minus, supple, contra talem. Et ponit rationem : Tamquam habeat propugnatores etiam deos, supple, et non solum homines.

II Et ulterius adjungit cautelam, qualis debet esse ad homines, ibi, Oportet autem sine insipientia videri talem, ut scilicet quantitatem aliorum cognoscat respectu suae quantitatis. Dicit enim Ptolemaeus in proverbiis in Almagesto positis, quod " insipiens est, qui sui ipsius ignorat quantitatem. " Et Aristoteles in III Ethicorum, quod " insipiens ignorat seipsum. " Et tales sunt, qui non recognoscunt aliis debitas dignitates : sapientes autem unumquemque secundum gradum dignitatis honorant. Et quod est quod subdit : Bonosque circa aliquid factos, id est, in aliquo gradu dignitatis positos, honorare, ita, id est, in tantum, ut putentur numquam honorari magis a civibus suae legis existentibus, id est, nullus concivium suorum eos tantum possit honorare.

mm Et adjungit adhuc : Et tales quidem honores distribuere ipsum supplici, id est, ei qui supplex est, et devotus, quia non cuilibet distribuit tales honores, sed supplici et devoto ad cultum divinum : per alios principes et praetoria, id est, si distribuit supplicibus dignitates

principatuum suorum, sic etiam distribuit praetoria committens talibus judicia, Vel potest esse alia littera. Supplicia autem, etc. ut sit sensus, quod honores et dignitates distribuantur a tyranno immediate, ut ex hoc subjecti magis ad ipsum alliciantur : supplicia autem, supple, reis debita, inferantur per principes sibi subjectos, ut subditi minus contra eum moveantur : et praetoria, id est, judicia quae a judicibus in praetorio promulgantur contra damnatos. Et sic finita est pars ista, quae est de cautelis sumptis a tribus finibus tyrannorum.

nn Deinde cum dicit, Communis autem custodia omnis monarchiae, etc. ponit cautelas quae faciunt ad custodiam omnis monarchiae. Et dividitur in tres partes. In prima ponit cautelas tres, quae faciunt ad custodiam omnis monarchiae. In secunda ponit cautelas duas sumptas ex partibus civitatis, ibi (litt. ss), Quoniam autem civitates ex duabus partibus, etc. In tertia ostendit quae tyrannides et oligarchiae his cautelis utentes, diutius duraverunt, ibi (litt. xx), Adhuc autem ipsum disponere secundum morem, etc.

Sententia primae partis haec est, quod communis custodia monarchiae est, quod nullum virum faciat excellenter magnum : sed si magnos debeat facere, quod faciat multos, et non unum : quia multi magis servabunt se invicem, quam unus : et haec est sententia cautelae primae.

Secunda est, quod si aliquem a magna dignitate debeat deponere, quod non deponat eum a tota dignitate simul, sed gradatim : quia hoc facilius sustinebit.

Tertia est, quod cohibeat se, ne inferat injurias, et maxime duas, scilicet flagellationem in corpore, et increpationem criminosam contra senes : quia hoc facile non sustinerent viri honesti.

Quarta est, quod si aliquando debet inferre supplicia, quod hoc faciat ex patente causa, et non ex impulsione irae, vel vindicta alicujus. Et assignat causam, quam probat per Heraclitum : quia puniti a principibus, ex ira et furore invasivi sunt principatuum, etiamsi animas perdere debeant.

Haec est sententia Iitterae quae sic ordinanda est : Communis autem custodia omnis monarchiae, supple, est, nullum virum facere magnum, supple, excellenter, sed si quidem, supple, oportet hoc fieri, plures, supple, facere magnos convenit. Et ponit rationem, ibi, Servabunt enim invicem, id est, unus ab alio servabit principem.

oo Et sub eadem cautela adjungit : Si autem forte aliquem oporteat facere magnum, nequaquam, supple, faciat magnum secundum morem audacem : audax enim, ut dicitur in III Ethicorum, est qui nec timet timenda, nec non timenda : et est ille qui praecipitat se in pericula. Et hoc est quod subdit pro ratione, ibi, Maxime enim invasivus talis mos, id est, tale morale vitium, scilicet audaciae, penes omnes actiones, ''id est, in omnibus actionibus praeceps est talis in pericula.

pp Secundum cautelam ponit, ibi, Et sia potentatu aliquem videatur demittere, id est, deponere, gradatim hoc age re, supple, convenit, et non totam simul auferre potestatem. Et hujus ratio est, quia sicut nemo repente sit summus, ita nullus secundum honorem summus, patitur libenter esse minimus.

qq Tertiam cautelam ponit ibi, Adhuc autem omnem quidem injuriam cohibe-

re, supple, convenit monarchas, praecipue autem duas, eam scilicet quae in corpus flagellationem (flagellatio enim paena servilis, quam sustinere honesti erubescunt) et eam quae in aetatem, supple, exprobationem : senes enim venerabiles sunt, non exprobrandi, maxime quando eis canities, et mentis virtus testimonium perhibent. Sap. (IV, 8 et 9) : Senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque annorum numero computata : cani enim sunt sensus hominis, et aetas senectutis vita immaculata. Et propter hoc subdit, ibi, Maxime autem hanc faciendamreverentiam, quod scilicet non flagellentur nec exprobrentur, circa amatores honoris, id est, circa virtuosos : honor enim, ut dicit in primo Ethicorum est praemium virtutis, et ideo ab Antiquis diffinitur sic : " Honor est exhibitio reverentiae in testimonium virtutis. " Et ut ostendat quod talis injuria graviter fertur a talibus, subdit : Eam quidem enim quae est ad pecunias, minorationem, quae scilicet fit per paenam damni, amatores pecuniarum ferunt graviter : eam autem quae ad inhonorationem, supple, graviter ferunt, amatores honoris et AdminBookmark hominum, id est, justi et boni inter homines secundum virtutem. Propter quod quidem bene uti oportet talibus. Et subinfert qualiter oportet inferri supplicia, si inferenda sunt, ibi, Aut supplicia videri facientem patriae (et est quarta cautela), publice enim plectendus est, qui est plectendus. Propter quod dicit Aristoteles in Regimine dominorum, quod Rex Persarum semel in anno publice coram populo apparuit, et tunc dignis dona et honores impendit, et maleficos punire fecit publice coram omnibus. Et hoc est quod sequitur : Et non impensionem , vindictae scilicet vel irae.

Et subdit, ibi, Eas autem quae ad aetatern, collocutiones, quas scilicet necesse est habere monarchiam cum suis, propter amativas causas, supple, debet habere cum senibus quos amare debet. Exemplum est (III Regum, XII, 2 et seq.) ubi Roboam spreto consilio seniorum, et sequens consilia juvenum, scidit regnum. Et hoc est etiam quod sequitur hic : Sed non propter potestatem : ex potestate enim nihil facere debet cum senioribus, sed ex amicitia. Et sub eadem cautela addit : Totaliter enim reputatas inhonorationes, quas scilicet monarcha intulit alicui, redimere, supple, oportet majoribus honoribus, ut scilicet placet eum quem offendit.

rr Omnium horum subdit rationem et causam, ibi, Invadentium autem, id est, de numero invadentium, sunt ad corporis differentiam, id est, ad corporis periculum, hi maxime terribiles, scilicet qui invadunt principes propter inhonorationem sibi factam, et indigent, supple, principes, ampliori custodia, supple, ab his, quicumque non eligunt acquirere vivere, id est, acquirere vitam, cum peremerunt : magis enim volunt mori quam in exprobratione et turpiter vivere. Et sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum : " Est eis mors tali salute eligentior. " Et ex his concludit, quod talibus periculosum est facere vituperium, ibi, Propter quod maxime vereri oportet putantes injuriam pati aut ipsos, id est, seipsos, aut eos quorum curantes existunt, id est, aut amicos de quibus curam habent. Et ponit rationem, ibi, Non parcunt enim sibiipsis qui propter furorem invadunt, id est, non reputant pericula. Et hoc confirmat per Heraclitum, subdens : Sicut et Heraclitus dixit, dicens : Difficile essecum furore pugnare. Et subdit causam, ibi, Animae enim, id est, vitae pretium fieri : quia ex furore invadens libenter perdit vitam ut interficiat eum qui intulit iniuriam.

ss Deinde cum dicit, Quoniam autem civitates ex duabus, etc. ponit cautelas a partibus civitatis sumptas. Et circa hoc duo facit. Primo enim ponit cautelas. Secundo ostendit quod tyrannides secundum dictas cautelas gubernatae, diutius semper durabunt, ibi (litt. zz), Plurimo enim tempore fuit, etc.

Sententia primae partis haec est, quod quia duae partes sunt in civitate, egeni scilicet et divites, quod oportet tyrannum ambas salvare partes quantum potest, et neutram ab altera aliquid injuste permittere parti : et quod oportet eum valentiores ad se trahere, et maxime principatus, id est, eos qui in principatu sunt constituti, et nihil violentum facere in civitate. Et specificat, ita quod neque faciat servorum liberationem, nec perficiat tyrannum, nec faciat ablationem armorum ab insignibus. Et assignat causam, quia sic attrahit cives vel maximam partem civium, quibus adjunctis suae potentiae semper valentior erit omnibus insurgentibus. Deinde ostendit, quod quidem multae tales sunt cautelae, sed non oportet immorari singulis : quia talis multiplicatio est materialis et intentio in omnibus manifesta. In fine ex omnibus colligens dicit, quod oportet tyrannum studere ad hoc quod exhibeat se non tyrannum, sed oeconomum et regalem, et quod ita videatur non curare de seipso, sed. semper appareat quasi procurator civitatis : et si aliquem persequitur, quod ille sit mediocris, et videat quod non persequatur excellentes, et quod alloquatur dulciter et amicabiliter, et quod multos ex populo faciat demagogos : quia ex hoc principatus erit pulchrior, et magis zelabilis, quam si semper meliores principentur, et numquam

humiles. Et adjungit, quod nullum odio habeat, neque timori sit : quia sic principatum faciet esse durabiliorem : et quod bene dispositus sit ad virtutem moralem, ita quod sit bonus, vel ad minus semibonus, et non sit malignus, sed ad summum semimalignus. In fine omnium horum adjungit causam : quia scilicet inter omnes politias minus durabiles sunt oligarchia intensa et tyrannis, et stare non possunt, nisi his cautelis adhibitis. Haec est tota sententia.

Littera vero sic est ordinanda. Dicit ergo : Quoniam autem civitates ex duabus partibus constitutae sunt, ex egenis hominibus et opulentis, maxime quidem utrosque oportet existimare salvari propter principatum, id est, quod a principio unusquisque in jure suo salvetur et custodiatur. Et hoc est quod sequitur : Et alios ab aliis injustum pati nihil. Quicumque autem fuerit valentiores, inter egenos scilicet et divites, hos proprios facere, sibi scilicet, id est, quod inclinet eos ad se, tamquam sint sui proprii, maxime principatus, id est, eos qui in principatu sint constituti, qui, sicut dicitur Amos (VI, 1) : " Sunt optimates capita populorum. Et addit, Quod si hoc existiterit rebus, si quidam habeant servos et arma, quod neque servorum liberationem facere tyrannum, supple, oportet, neque armorum ablationem. Et ponit causam, ibi, Sufficiens enim altera pars apposita, id est, attracta, ad potentiam, supple, tyranni, ut valentiores sint insurgentibus : et sic in principatu manebit tyrannus non timens insurgentes.

tt Omnibus his positis, dicit quod superfluum est immorari talibus, ibi, Superfluum autem est dicere per singula talium, id est, ea quae sunt de numero talium : quia, sicut dictum est, in talibus non est nisi multitudo materialis. Et ponit causam, ibi, Intentio enim manifesta, supple, est. Et quae sit intentio, subdit :

Quia, oportet non tyrannum , sed oeconomum et regalem videri esse subditis, et non suum curantem, sed procuratorem, supple, esse civitatis et communitatis, et mediocritates vitae, id est, medios inter insignes et egenos persequi, id est, perfecte sequi (et causa hujus in praehabitis dicta est, scilicet quod ad quamcumque partem declinant mediae personae, illa praevalebit), non excellentias : ''quia, sicut dictum est, si excellentias prosequitur, id est, favore prosequitur, egeni et medii discedent ab eo, et opponent se ei.

uu Et addit adhuc de intentione ista, ibi, Adimc autem insignes quidem affari, id est, dulciter alloqui et salutare, multos autem, scilicet ex. communi multitudine acceptos, demagogizare, id est, demagogos facere. Et ponit causam, ibi, Ex his enim necessarium, supple, est, non solum principatum esse pulchriorem, sed et magis zelabilem, quam quod meliores principentur, supple, semper, et non humiles. Et addit adhuc qualem se debet exhibere, ibi, Neque odio habitum, supple, se exhibeat, et timore, id est, quod non exhibeat se austerum, qui semper timeatur, perseverare, id est, quod non perseveret in his. Idem dicit Augustinus in regula de Praelato : " Honore coram vobis Praelatus sit vobis, timore coram Deo substratus sit pedibus vestris, et quamvis utrumque sit necessarium, tamen plus a vobis appetat amari quam timeri. " Et addit, Sed et principatum esse durabiliorem, supple, faciunt ista.

xx Et dicit adhuc de eadem intentione, ibi, Adhuc autem ipsum, scilicet tyrannum, disponere, supple, oportet, secundum morem, id est, virtutem moralem. Et exponit hoc : Vel bene ad virtutem, supple, se habens, vel semibonum exi-stentem, id est, apparenter bonum. Et hoc est quod addit, Et non malignum, sed semimalignum.

gg Omnium horum ponit causam, ibi, Equidem omnibus politiis, paucioris temporis sunt oligarchia, scilicet intensa, et tyrannis. Et hujus ratio est, quia durum est imperium utriusque : et ideo subjecti saepe opponunt se eis, et deponunt a principatu.

zz Deinde cum dicit, Plurimo enim tempore, etc. ostendit quod tyrannides secundum cautelas praehabitas gubernatae, diutius duraverunt. Et probat hoc per quinque tyrannides, quas inducit per ordinem, quae cum talibus cautelis diu duraverunt, aliis valde cito consumptis. Prima est Orthagori et filiorum ejus, qui Sicyonem provinciam centum annis principatu tyrannico rexerunt : quia subditis utebantur moderate. Et filius ejus Clisthenes nomine, non fuit facile contemptibilis, et fuit bellicosus et victoriosus : propter quod etiam imaginem meruit in foro. Pisistratus autem tyrannus unus de successoribus ejus, quia hoc non fecit, nec sic observavit, vocatus ad Areopagum apud Athenas, sustinuit depositionis sententiam. Et hoc est totum quod dicitur in politia prima durante per centum annos.

Littera sic ordinatur : Plurimo enim tempore fuit quae circa Sicyonem, provinciam scilicet, tyrannis, quae Orthagori puerorum, id est, filiorum, et ipsius Orthagori, patris scilicet : permansit enim ipsa annis certum. Et hujus ponit causam, ibi, Hujus autem causa, supple, fuit, quia subditis utebantur moderate, Orthagorus scilicet et filii sui, et in multis legibus serviebant, et subditos gubernabant. Et adjungit adhuc ulteriorem causam, ibi, Et (quia bellicosus fuit Clisthenes, unus scilicet de filiis, non fuitfacile contemptibilis, et quidem 1ad multa curis, id est, in curis publicis demagogizabat, id est, vices populi gerens concionabatur pro populo. Et hoc probat per historias, ibi, Dicitur igitur Clisthenes respondentem de victoria ipsum quomodo coronavit, id est, quomodo populus coronavit eum corona respondente victoriae ipsius. Et addit de imagine quam meruit, ibi, Quidam autem aiunt imaginem esse ejus qui judicavit sic, id est, Clisthenis, qui in principatu suo judicia talia exercuit, statuam, quae in foro sedet, apud Sicyonem scilicet : statuam enim hanc meruit, quia moderate gubernavit subjectos . Idem probat per oppositum, ibi, Aiunt autem et Pisistratum, qui scilicet fuit crudelis tyrannus, aliquando sustinuisse sententiam depositionis, cum scilicet esset vocatus ad Areopagum. Et sic finita est prima tyrannis de centum annis.

aaa Secundam ponit, ibi, Secunda autem circa Corinthum quae Cgpselidarum, supple, fuit, id est, Cyseli et filiorum ejus. Etenim haec tyrannis perseveravit septuaginta annis tribus, et mensibus sex. Et ostendit quomodo : Cypselus quidem enim tyrannizavit annis triginta. Periander unus de pueris ejus quadraginta quatuor. Psammetius autem equi Gordiae, supple, fuit filius, annis tribus. Causae, autem hae eaedem, quare ita diu permanserunt in principatu, et, id est, etiam hujusmodi : quia, supple, bene utebantur subditis. Et ostendit quomodo, ibi, Cypselus quidem enim demagogus erat, id est, concionator, et a principio permansit sine annorum custodia, tamquam scilicet confidens de civibus. Periander autem alius de pueris fuit quidem tyrannus , sed bellicosus , id.

est, bella agens, scilicet pro civibus : et ideo manserunt in principatu.

bbb Tertiam tyrannidem ponit, ibi, Tertia autem, supple, tyrannis quae diu duravit, fuit quae Pisistratidarum Athenis, Et ostendit quomodo illa fuit, ibi, Non fuit autem continua : his enim, fuit Pisistratus tyrannizans, ita ut in annis triginta tribus, decem et septem annis horum tyrannizavit: pueri autem hujus,succedentes ei scilicet, decem et octo, supple, annis tyrannizaverant: quare omnes anni fuerunt triginta quinque, quibus duravit tyrannis Pisistratidarum apud Athenas.

ccc Quatani et quintam tyrannides ponit, ibi, Reliquarum autem, supple, tyranni dum, quae circa Hier onera, tyrannum scilicet, et Gelonem circa Syracusas , supple, fuerunt tyrannides : non autem permansit ipsa multis annis, sed omnes, supple, tyrannides illae, duobus deficientibus de viginti, id est, decem et octo. Et computat de tyranno in tyrannum, ibi, Gelon quidem enim septem annis tyrannizavit, octavo vitam finivit: decem autem Hieron ibidem, supple, tyrannizavit : Thrasybullis autem, supple, succedens illi, undecimo mense excidit, supple, propter malitiam.

De omnibus talibus generaliter subdit: Multae autem tyrannidum , pauci temporis fuerunt omnes penitus : quia scilicet malitiae eorum non sinebant eos vivere, nec in principatu permanere.

Postea ponit epilogum omnium istorum, ibi, Quae quidem igitur circa politias, et quae circa monarchias, ex quibus corrumpuntur, et iterum salvantur, fere dictum est de omnibus. Fere dicit, quia in particularibus nihil ad ultimum dici potest.