COMMENTARIUS IN CAP. VII.

Sic igitur determinata possessiva, quae naturalis est et finita, accedit ad determinandum de chromati stica sive pecuniativa : AdminBookmark enim in Graeco numisma dicitur, sicut dicit Eustratius super quar-

ejus oportet, quemadmodum et victum habere, aut aliud quiddam necessariorum, sed cum sit ut patrisfamilias et gubernatoris de salute providere, sit etiam ut non, sed medici, ita etiam de pecuniis est, ut patrisfamilias, est etiam ut non, sed ut lucro inservientis.

Maxime vero, ut priis dictum est, a natura oportet haec existere, natura enim opus est alimentum genito praebere. Cuique autem, ex quo generatur, alimentum est afferendum : itaque secundum naturam est parandi studium omnibus ex fructibus et animalibus.

Cum vero et haec sit duplex, ut diximus, et altera pecuniaria, et altera disciplina rei familiaris, et haec quidem necessaria et laudabilis, illa vero translata et merito improbanda, quia non secundum naturam sed ab hominibus acquirit, rationabilissime habetur odio nummularia, quoniam a nummo ipso facit acquisitionem, et non quod inductus est: commutationis enim causa nummus inductus fuit. Foenus autem seipsum majus facit, unde et nomen venit, quoniam illa quae pariuntur, similia sunt gignentibus, in foenore autem nummus nummum parit : itaque maxime praeter naturam est hic acquirendi modus.

tum Ethicorum. Determinans autem de chrematistica tria facit : et secundum hoc dividitur capitulum istud in tria. In primo enim movet quamdam quaestionem, scilicet utrum chrematistica et oeconomica sint idem (sicut quidam putaverunt), vel non. In secunda parte ostendit, quod numisma est elementum et finis commutationis rei ad rem, ad oeconomicam pertinens, ibi (litt. d), In prima quidem igi-tur communitate, etc. In. tertia ex. determinatis determinat quaestionem, scilicet quod chrematistica non est idem oeconomicae nec possessivae, ibi (litt. q, versus medium), Palam et quod dubitabant a principio, et in hoc finitur capitulum.

a Primo igitur movet quaestionem sic dicens : Est autem genus aliud possessivae, supple, industriae sive potentiae, quam scilicet industriam vocant, usu scilicet communi, et justum est, quia rationabile est ipsam vocari pecuniativam sive chrematisticam in Graeco : propter quod Soloni nullus videtur terminus esse divinarum et possessionis. Quia illius nullus est terminus, ut infra dicit, eo quod concupiscentiae non est terminus. Et subdit tangens quaestionem et rationem quaestionis, Quam, scilicet chrematisticam, ut unam et eamdem dictae, id est, possessivae naturali et finitae, quae oeconomicae subministrat, multi putant. Et subjungit rationem illorum dicens : Propter vicinitatem : quia scilicet vicinae sunt haec et illa, propter hoc quod utraque, ea quibus oeconomica indiget ad sustentationem familiae ad vivere et bene vivere, administrat.

Et statim subdit determinationem quaestionis, licet postea videatur quod melius determinet, ibi, Est autem nec eadem, etc. Et in hac determinatione duo facit. Primo enim determinat communicationem qua utebantur primum communicantes res ad invicem. Secundo determinat communicationem quae facta est jam invento numismate, ibi. (litt. g), Facto igitur jam numismate, etc. In prima harum quatuor facit. Primo enim ponit principium secundum quod procedendum est in quaestione ista. Secundo ponit communicationem quae facta est domo tantum existente, ibi (litt. c), Est enim permutativa omnium, etc. In tertia ponit communicationem quae facta est civitatibus existentibus, ibi, (litt. e), Talis igitur commutativa, etc. In quarta ponit necessitatem propter quam inductum est numisma, ibi, (litt. f circa prin-

citium), Peregrino enim magis facto auxilio, etc.

Et hoc est : Est autem gemis aliud possessivae, scilicet industriae quam maxime in usu loquentium vocant, et justum est, id est, rationale ipsam vocari pecuniativam in Latino, sive AdminBookmark in Graeco. Et dicit hanc esse genus : quia haec commutatio est secundum valorem et mensuram omnium commutationum, ut dicit in quinto Ethicorum : propter quam, scilicet commutationem chromati sticani, nullus videtur esse terminus divitiarum, supple, Soloni, et possessionis, id est, possessivae, quae facultatem subministrat oeconomicae ad vivere et ad bene vivere. Et statim procedit ad quaestionem. Quam, scilicet pecuniativam, ut unam et eamdem dictae, scilicet naturali possessivae et finitae (de qua ante dictum est in praecedenti capitulo) multi putant. Et subdit rationem ipsorum : Propter vicinitatem : quia scilicet utraque, et illa et ista, necessaria subministrat oeconomico ad vivere et ad bene vivere : et tali procedunt argumento, ibi., Quam unam, et eamdem dictae, etc. Quaecumque industriae ejusdem sunt usus, eaedem sunt vel vicinae : clirematistica et possessiva naturalis et finita, ejusdem sunt usus, quia utraque est administrati.va facultatum oeconomico ad vivere et bene vivere pro se et familia : ergo sunt eaedem. Statim subinfert solutionem et distinctionem unius ab alia, ibi, Est neque eadem dictae, supple omnino, neque longe posita. Et subdit distinctionem unius ab alia : Est autem haec quidem, scilicet possessiva naturalis et finita, quae est in rebus ad naturae sustentationem ordinatis, et est natura (ablativi casus) id est, a natura ordinata. Haec autem, id est, alia scilicet chrematislica sive lucrativa pecunia), non natura, id est, non per naturalem industriam ordinata, sed per experientiam quamdam et artem fit magis usu, scilicet quotidiano. Non est enim natura hominis ut desideret pecuniam multiplicare, sed propter aliud et per accidens hoc facit, ut scilicet inveniat per pecuniam necessaria ad gubernationem domus : sic enim dicitur in Ethicorum : " Nummus diligitur, quia fidejussor est futurae necessitatis. "

b Deinde cum dicit : Sumamus autem de ipsa, etc. Proponit principium generale quo hoc probandum est, quod scilicet per artem et experientiam fit pecuniae multiplicatio et non natura. Et dicit, Sumamus autem de ipsa, scilicet chrcmatistica, principium hinc. Et proponit generalem propositionem dicens : Uniuscujusque rei duplex est usus sive utilitas : et ambo usus sive utilitates sunt rei secundum se, sed non similiter secundum se : unus est enim proprius rei usus, alter autem non ita proprius : puta calceamenti usus est calceatio et proprius et secundum se : quia calceamentum factum est propter calccationem : et est usus calceamenti propter commutationem, ut scilicet calceamentum commutetur pro numismate ejusdem valoris, vel tritico, vel vino, vel alio necessario, apud eum qui abundat tritico, vel vino, vel numismate, et deficit in calceamento : et iste est usus calceamenti secundum se, sed non proprius : quia calceamentum non est factum ad hoc, sed ad calccationem. Et hoc est quod subdit : Ambo enim calceamenti usus, calceatio scilicet et commutatio, Etenim commutans cum eo qui indiget calceamento , pro numismate quod est mensura valoris omnium, ut dicit in quinto Ethicorum, aut cibo, utitur calceamento secundum quod calceamentum, sed non, supple, utitur eo secundum proprium usum. Et subdit rationem dicens : Non enim commutationis gratia factum est calceamentum, sed calceationis per se et proprie. Eodem modo se habet et de aliis possessis rebus, scilicet in opere pistrino et panifico et lanifico, et in omnibus aliis. In omnibus enim his est iste duplex, usus, uterque secundum se, sed non proprius.

c Et subdit, quod permutativa deserviens oeconomo in omnibus talibus est. Et hoc est : Est enim permutativa omnium. Et subdit quomodo incepit in communicationibus hominum, ibi, Quae incepit ab eo quod secundum naturam, supple, ordinatum est ad vivere et bene vivere. Et causam subdit quare oportet ista commutari, et dicit : Haec quidem plura erant apud quosdam, vinum scilicet et calceamentum, plura habebant quam sufficeret : haec autem, id est, quaedam pauciora sufficientium, id est, de numero sufficientium habent homines diversi : et ideo ea in quibus abundabant, commutare volebant in ea in quibus deficiebant. Haec igitur est prima causa commutationis : ex quo palam est campsoria pecuniativae, id est, quod cauiliatur pecunia in pecuniam non est secundum naturam, non enim est de iis quae ad vivere et bene vivere ordinata sunt : nec est in iis propter quae numisma inventum est. Illud enim inventum est ut sit mensura valoris rerum ad vivere et bene vivere pertinentium, non ut commutetur in pecuniam.

d Et ostendit ordinem qualiter haec processit in communicatione hominum, ibi, In prima quidem igitur communitate, id est, communicatione quae est oeconomica sive communicatio domus : hoc enim magnum est et consideratione dignum, quod ad illam communicationem nullum erat opus ipsius. Illi enim qui in una domo erant, eodem communicabant, et ejusdem artis erant, et ideo cum nullo communicationes faciebant nec rei nec pecuniae : sed jam ampliori scilicet facta communicatione, domus scilicet ad domum, et viri ad virum, et civitatis ad civitatem, ii quidem, id est, quidam in vico, civitate, vel domo habitantes et multa opera facientes, communicabant omnibus in circuitu existentibus, superflua scilicet ultra sufficientiam quibus abundabant, in necessaria quibus deficiebant apud alios commutantes. Ii autem, id est, quidam segregati et in quibusdam abundantes non in omnibus, sua communicabant, multis, a quibus accipiebant pro suis, quibus indigebant: et in tali. communicatione fuit necessarium ad indigentias, id est, secundum indigentias fieri retributiones secundum medietatem arithmeticam, ut dicit in V Ethicorum. Talis enim commutatio fit a pari et pacto, ut dictum est : " Et si non fiat retributio ad parum et pactum, confugiunt ad judicem, " ut dicit Aristoteles in V Ethicorum, tamquam in justum animatum. Et subdit, quod tunc primo quando incoeperunt communicationes hominum ad invicem, commutabant res ad res secundum aequalem valorem dantes et accipientes et aliorum talium unumquodque, supple, ad vivere et bene vivere pertinentium sic commutabant, quemadmodum adhuc faciunt multae barbararum nationum, quae commutant res ad res, eo quod numismate non utuntur.

e Talis igitur commutativa, rerum scilicet ad res, neque praeter necessariam commutationem est, quia in necessariis ad vitam est: nec est pecuniativae species ulla, id est, aliqua. Non enim est ad augendam pecuniam, sed ad supplementum necessariorum. Et hoc est quod subdit, rationem hujus assignans, ibi, In supplementum enim ejus quod secundum naturam, id est, ad naturam ordinatorum ad vivere erat, supple, ista commutatio per se sufficienti et abundanti, ut scilicet ea in quibus abundabat, commutaret in ea, in quibus deficiebat, et sic sufficeret ad vivere et bene vivere in domo,

f Ex hac tamen naturali et possessiva commutatione facta est illa, quae non est naturalis commutativa, sed magis secundum rationem et legem quae est pecuniativa, ut scilicet ad pecunias fiat commutatio rerum necessariarum. Et subdit quomodo : Quia crescente multitudine hominum in villis et civitatibus, et facto peregrino auxilio contra pericula viarum et difficultates vectigalium, quibus indigebant homines ad adducendum

sibi, quibus etiam indigebant ad emittendum ad alios quibus abundabant, ex necessitate tali acquisitus est numismatis usus, eo quod de facili vehitur et revolvitur numisma, et est mensura valoris omnium et fidejussor futurae necessitatis. Et hujus iterum subdit rationem, ibi, Non enim facile est portabile per longa, scilicet terrarum spatia, unumquodque secundum naturam necessariorum, id est, quod est de numero necessariorum, sicut triticum, vinum, lana, et hujusmodi : propter quod, id est, propter talem indigentiam, ad communicationes utiles omnium rerum, tale aliquid, id est, numisma composuerunt, supple, homines ex pacto inter se facto, ut scilicet per illud dare et accipere possint unumquodque per se ens utilium, id est, de numero utilium ad vitam et bonam vitam. Et hujus ponit rationem, ibi, Habebat enim hoc, scilicet numisma, utilitatem valde expeditam ; quia erat utilis mensura omnium commutabilium secundum valorem ad vitam et bonam vitam valentium. Et dat exemplum in metallis, ibi, Puta ferrum ei argentum, supple, commutabant in omnia alia. Et si quid tale alterum, cuprum scilicet et aurum, et stannum. Et tangit ordinem commutationis istius secundum processum temporis subdens : Primo quidem simpliciter, scilicet sine impressione imaginis commutabant metallum, supple, determinatum magnitudine et pondere solum. Postremo autem, supple, processu temporis cum difficile esset semper ad ponderatores recurrere, faciebant, supple, commutationes, et, id est, etiam characterem imprimentibus, id est, principum imagines et superscriptiones, hac scilicet necessitate cogente, ut absolvant seipsos a mensuratione ponderis quae difficilis eis erat in qualibet commutatione : character enim, imago scilicet et superscriptio, positus est, supple, in numismate in,signum quantitatis, id est, ponderis et puritatis metalli: scitur enim quot numismata marcham, quot marchae libram faciant, et quot librae sint valor hujus vel illius rei.

g Ostensa commutatione quae fuit ante numismatis inventionem in commutationibus, emptionibus et venditionibus, ponit eam quae fuit post numismatis inventionem, quae et innaturalis et infinita: innaturalis, quia est in iis quae ad naturae sustentationem non sunt ordinata: infinita, quia est ad concupiscentiae satietatem, quae infinita est: et hoc est quod dicit, ibi, Facto igitur numismate, quod est mensura valoris omnium commutandorum, et fidejussor omnis futurae necessitatis, ex necessaria commutatione, qua scilicet indigebant homines ut superflua sibi commutarent in necessaria quibus indigebant, tunc altera species pecuniativae facta est, quae scilicet dicitur campsoria, qua scilicet pecunia commutatur in pecuniam, argentea in argentum, et aurea in aurum. Et sicut dixit progressum possessivae et commutativae naturalis et finitae, determinat progressum istius, et dicit tria. Primo quomodo progressa est, et quomodo divitiarum factiva. Secundo ostendit quomodo est innaturalis, ibi, (litt. I, in medio), Factiva enim divitiarum, etc. Tertio quomodo est infinita, ibi (litt. I, versus finem), Numisma enim, etc.

Dicit ergo : Facto igitur jam numismate, ut scilicet mensura valoris uniuscujusque rei commutandae esset. Et hoc est quod subdit: Ex necessaria commutatione, qua scilicet indigebant homines ut superflua commutarent in necessaria quibus indigebant, altera species pecuniativae, id est, multiplicativae pecuniarum, facta est, campsoria scilicet qua pecunia commutatur in pecuniam ampliorem. Et subdit de progressu illius in experientis hominum. Primo quidem igitur simpliciter forte factum, ad tantum scilicet pro tanto, sicut etiam dicit Dominus (Lucae, VI, 35) : Mutuum date, ni-

hil inde sperantes. Deinde per experientiam, quia scilicet in tempore quo commutabant, alii de pecunia sua lucrari poterant, per experientiam, talem scilicet jam artificials accommodare coeperunt propter interesse, minus scilicet pro majori, ut damnum quod exspectando incurrebant, magis accipiendo resarcirent: unde, hoc est, propter quod quomodo transmutant, id est, mutant vel in quas merces commutant pecuniam, scire scilicet per experientiam, plurimum faciei lucrum, multiplicatione scilicet pecuniae.

h Propter quod videtur pecuniativa, id est, industria multiplicationis pecuniae, maxime circa numisma esse, supple, multiplicandum, et opus ipsius, scilicet campsoriae, videtur esse posse considerare unde erit multitudo pecuniarum, mutuando scilicet vel commutando, vel quocumque modo alio : factiva enim divitiarum et pecuniarum est, supple, talis industria.

i Et quia dixerat divitiarum, quae maxime est in possessionibus et non in pecunia, ideo probat quod dixit a dicto vulgi, ibi, Et divitias multoties, multi scilicet vulgares et populares ponunt, supple, esse numismatis multitudinem, et reputant divites eos qui multum habent de pecunia. Propter quod circa hoc esse pecuniativam et campsoriam opinantur, et non circa triticum, vel vinum et alia necessaria ad. vivere et bene vivere. Haec est enim opinio vulgi communis.

k Et statim vadit in contrarium dicens : Aliquando autem rursum, supple, a sapientibus considerantibus omnia secundum naturalem ordinem, deliramentum videtur esse numisma, supple, esse divitias, et, supple, videtur esse lex omnino, id est, institutum a lege et non esse a natura omnino : natura autem nihil. Et hoc est quod subdit pro ratione dicti: Quoniam transpositis utentibus, a prima scilicet commutatione quae est tritici et viiii et lanae et aliorum necessariorum ad vitam in commutationem pecuniae, nullo dignum erit, supple, numisma, neque utile erit, scilicet, numisma, ad aliquid necessariorum, supple, ad vitam. Et subjungit aliam rationem : Et numismate dives, multoties indigebit necessario cibo : quia scilicet nummis uti non potest, nec invenit nummo necessarii commutationem. Dicunt enim vulgares hoc, supple, quamvis secundum rectam rationem inconveniens, supple, sit, tales esse divitias, quibus abundans fame perit. Et dat exemplum poeticum quod in Ovidio magno ponitur et in Homero apud. Graecos, ibi, Quemadmodum Midarn illum, cui scilicet Jupiter aures asininas dedit, quia omnia perverse judicabat, fabulose dicunt, sicilicet Poetae, propter insatiabilitatem desiderii, idest, avaritiae. Dicitur enim, quod iste Midas optabat quod quidquid tangeret, aurum fieret : et cum exauditus esset a iove, omnibus cibis exhibitis et aurum factis quae tetigerat, fame mortuus est, eo quod aurum ad ordinationem bonae vitae non est ordinatum.

I Propter quod sapientes, scilicet, qui attendunt naturam et ordinem naturae, sicut est, quaerunt alterum aliquid divitias veras, scilicet esse et pecuniativam : pecuniativa enim est inventa in rerum necessariarum ad vitam commutationem, et non in pecuniae augmentum. Unde illi divitias alterum aliquid reputant a pecuniativa (et in hoc recte judicant), et quaerunt. Est enim altera pecuniativa, ei divitiae verae, supple, quae secundum naturam sunt. Et haec quidem, possessiva scilicet, quae ad vivere et bene vivere ordinatur, est secundum naturam, et est oeconomica, id est, oeconomicae subserviens. Campsoria autem, id est, pecuniativa pecuniae in ampliorem pecuniam, hoc est, factiva pecuniarum, non omnino est, supple, secundum naturam, imo est a lege principum et concupiscentia permutantium. Et hoc est: Sed est per pecuniarum permu-

tationem, in amplius scilicet lucrum, et non ad necessariorum commutationem ad vivere et bene vivere : et videtur, supple, pluribus, circa numisma hoc esse, scilicet nummorum multiplicationem. Propter quod dicit Poeta :

In mundo summus Rex est hoc tempore num-

[mus].

Et subdit rationem hujus dicens : Numisma enim elementum et finis commutationis, supple, omnis : cujus causa est, quia institutum est ut sit mensura valoris omnium commutandorum.

m Et ideo infinitae utique divitiae, supple, sunt, pecuniativae scilicet : et hoc est: Quae ab hac pecuniativa. Nullus enim ponit finem seu terminum in acquirendo. Et hoc probat per simile in artibus. In omni enim arte finis est desi.derabilissimus, nec artifex ponit finem in iis quae sunt ad finem artis : illum enim desiderat, et infinitum est desiderium suum ad hoc : Sicut medicinalis ad sanitatem, desiderium est infinitum, et cujuslibet artium finis est infinitum, supple, in desiderio : nullum enim ponit finem artifex in iis per quae potest consequi finem. Et subjungit rationem, ibi, Quoniam maxime illum, scilicet finem, volunt facere, et nullum ponunt terminum ad consecutionem hujus. Et subdit statim qualiter finita est concupiscentia alia possessivae, quae scilicet est ad vivere et ad bene vivere, dicens : Eorum autem quae ad, finem, id est, eorum quae ordinantur ad finem aliquem, non in infinitum, supple, est aliquid : quia illorum terminus est id quod est finis, ad quem scilicet ordinantur, omnibus, sic quod scilicet finita sit sufficientia ad finem : quando enim habet tot, quod potest consequi finem, ibi terminus est. Tales autem sunt divitiae, infinitae scilicet, et pecuniarum possessio : oeconomicae autem, id est, dispensativae domus, ad sufficientiam sui et familiae, est terminus, et non pecu-niativae. Et hujus causa est, quod pecuniativae non est opus oeconomicae, sed potius sui et familiae in domo sufficientia, finis est oeconomicae : unde oeconomica finita est, pecunia autem infinita,

n Et hoc concludit ulterius subdens : Propter quod sic quidem, scilicet possessivae sufficientiam ad domum, videtur omnium divitiarum necessarium esse terminum aliquem, scilicet sufficientiam domus et oeconomicae. In iis autem quae fiunt, supple, per pecuniativam augmentationem videtur accidens contrarium. Et subdit in quo : Omnes enim avaritiae, scilicet studentes, in infinitum augent, supple,divitias,pro rebus ad usum scilicet pertinentibus habentes numisma, id est, quia habent numisma mensuram valoris ad omnia quae pertinent ad usum vitae, et pro fidejussore omnis necessitatis : et ideo volunt in infinitum augere.

o Et hujus causa, est propinquitas ipsorum, pecuniativae scilicet et possessivae. Et hoc exponit subdens : Variat enim usus ejusdem existens utrique, pecuniativae scilicet et possessivae : quarum utrisque usus est sufficientia ad vivere et bene vivere : et ideo utriusque usus est acquisitio, sed non secundum idem. Et subdit distinctionem, quomodo unius et quomodo alterius. Et hoc est: Sed non secundum idem, sed hujus quidem, scilicet possessivae, alius finis, supple, quam pecuniativae : finis enim possessivae est sufficientia ad vivere et bene vivere, et ideo habet acquisitionem finitam : sed hujus, scilicet pecuniativae finis, est acquisitio quae infinita est : et ideo finem non habet. Quare, id est, propter quod videtur quibusdam non ratione utentibus, sed avaris, hoc esse oeconomicae opus, scilicet acquisitio pecuniae, et, supple, ideo perseverant semper in acquirendo, et salvare oportere existimantes diligenter quod acquisitum est, vel augere numismatis substantiam, nova scilicet acquisitione in infinitum.p Et subjungit causam hujus desiderii, dicens : Causa autem hujus dispositionis, id est, talis desiderii secundum avaritiam, est studere circa vivere, et non circa bene vivere. Pauca enim sunt, quae sufficiunt ad bene vivere : infinita autem exiguntur ad vivere secundum concupiscentiam. Et hoc est quod subdit : In infinitum igitur illa concupiscentia existente, qua) scilicet est ad concupiscentiam vivere, et factiva, supple, illius concupiscentia), infinita desiderant. Et hoc est quod dicitur (Eccli. v, 9) : Avarus non implebitur pecunia. Per oppositum autem dicit de aliis : Quicumque autem ipsius bene vivere adjiciunt, supple, studium, quaerunt hoc lautum, supple, quod est ad fruitiones corporales, scilicet ad vitam necessarias, et hoc finitum est: et ideo haec possessiva linita est. Ex his concludit subdens de pecuniativa : Itaque quoniam et hoc, scilicet acquisitio pecuniativae ad sufficientiam secundum concupiscentiam vivere, in possessione, id est, in possessiva acquisitione videtur existere, omnis eorum vita circa acquisitionem est pecuniarum, ut scilicet secundum desiderium possint vivere, nihil curantes de bene vivere.

q Ex. his omnibus concludit, quod altera species est oeconomicae, pecuniativa et possessiva, et una quidem finita et naturalis : altera autem infinita et innaturalis : et quod propter hoc venit in excessum pecuniativa, quia fruitione non existente finita, excessus factiva quaerunt, id est, quaerunt talia quae faciant excessum ad vivere secundum concupiscentiam, et si non pro pecunia., supple, talia possunt invenire, acquirere tamen illa per aliam causam attentant : et ideo omnia sua ordinant ad lucrum, ut secundum desideria vivere possint, et virtutes scilicet et scientias. Cum enim fortitudinis, et aliarum potentiarum sive virtutum secundum naturam fortitudinis, non sit pecuniam facere, sed audaciam, neque militaris scientiae et potentiae, neque medicinalis sit, scilicet pecunias facere : sed

militatis quidem victoriam, medicinalis autem sanitatem : hi autem omnes faciunt pecunias, scilicet finem, tamquam haec scilicet pecuniativa,finis existat, omnium potentiam scilicet et operum eorum, et quod ad finem istum optimum estconcurrere omnia, quae sunt, possunt, et faciunt : secundum quod etiam dicitur (Ecclae. x, 19), quod pecuniae omnia obediunt. Et (Eccli. X, 9) : Avaro nihil est scelestius, hic etenim animam suam venalem habet, et in vita sua projecit sua. Et subdit epilogum,ibi, De non necessaria quidem igitur pecuniativa, et quae, supple, sit, et propter quam causam in indigentia sumus infinita, dictum est et scilicet dictum est de necessaria possessiva, scilicet quoniam altera quidem est ab ipsa, scilicet pecuniativa, et quod oeconomica secundum naturam est, quae est circa cibum, sufficientem scilicet ad vivere et ad bene vivere, et quod talis secundum naturam, quae circa cibum, non est infinita, sicut pecuniativa lucra-

tiva : sed est habens terminum.

Deinde cum dicit : Palam autem, etc. redit ad quaestionem in principio motam, et solvit eam, hanc scilicet, utrum oeconomici et politici sit pars quaedam illa quae dicitur pecuniativa ? Et hoc est : Palam et, id est, etiam ex dictis, supple, est, et quod dubitabant a principio utrum oeconomici et politici est pecuniativa aut non. Et ponit rationem ad hoc, quod non sit oeconomici vel politici. Quibuscumque enim datis vel acceptis ab alio utitur oeconomicus et non facit ea, illa enim facere non est oeconomici : sed uti factis pecuniis, datis vel acquisitis, est oeconomici et non facere eas : ergo pecuniativa quae est acquisitio pecuniae, non est oeconomici, sed oportet ex possessiva et pecuniativa pecunias et caeteras facultates, quibus utitur oeconomicus, praeexistere per alias potentias, et industnas, et postea eis uti oeconomum.

Et hoc probat per duo similia, unum in natura, et alterum in arte. Simile in natura dupliciter inducit : unum in po- liticis, politica enim quae est ordinativa civium ad formam justitiae, non facit homines, sed sumens eos a natura factos, ordinat legibus et urbanitatibus ad formam justitiae, et sic utitur factis hominibus. Et hoc est quod dicit : Sicut enim et homines non facit politica, sed sumens a natura scilicet factos, utitur ipsis, ordinando scilicet eos secundum legem ad urbanitatem. Et statim inducit aliud simile in natura, et adaptat ad propositum, ibi, Sic etiam cibum quo utitur oeconomus ad dispensationem familiae, natura, id est, naturaliter, oportet tradere terram, aut mare, aut aliquid aliud, sicut in praehabito capitulo expositum est, quod ex diversis animalia et homines quaerunt cibum : sicut dicit in libro de Animalibus, quod " unumquodque animal abundat ubi abundat suus cibus. " Ex iis autem, scilicet quae ministrant cibum et cibis sive necessariis aliis quibus indigetur ad familiae dispositionem, quomodo oportet ista disponere ad dispensatio-

nem familiae, convenit oeconomo, et non aliquid acquirere : talia enim quibus utitur, praesupponit ut habita, illa enim sunt instrumenta quibus utitur in dispositione domus. Et hoc probat per simile in artibus, et subdit in arte in qua hoc est magis manifestum, scilicet in textili, ibi, Non enim est textilis lanas facere, sed uti ipsis, scilicet ab alio prius acceptis ad operationem ipsam. Et etiam textilis est cognoscere in lanis quale sit utile et idoneum, vel quale pravum sit et ineptum. Et similiter oeconomi cognoscere est quid utile sit, et idoneum vel pravum et ineptum in dispositione familiae, scilicet in cibis et vestibus et aliis necessariis. Ex iis ergo habetur, quod pecuniativa non est pars oeconomicae, sed subministrativa eorum quibus indiget oeconomus in usum.

r Ut autem haec solutio quaestionis magis placeat, aliam inducit quaestionem, ibi, Etenim dubitabit utique aliquis propter quid pecuniativa pars oeconomicae, supple, sit, medicinalis autem non pars. Et ponit rationem ad hoc quod debeat esse pars : et hoc est : Quamvis oportet eos sanari qui in domo, scilicet sunt, aliter enim communicationem oeconomicam habere non possunt, sicut vivere, id est, sicut oportet eos sistere, aut, supple, sicut oportet eos habere aliquid aliud necessariorum, sine quo scilicet communicatio domus subsistere non potest. Et statim procedit ad solutionem hujus dubitationis subdens, et solvens per distinctionem, ibi, Quoniam autem est quidem oeconomici et principis, id est, politici, etiam de sanitate videre , principis enim oeconomi est providere ut habeatur medicus in sanitate conservans familiam., et curans aegrotos, et hoc modo pertinet medicina ad. oeconomum et principem, sed medici cognoscere causas morborum et curarum, utrum purgalivis et alterativis sit utendum in morbis, hoc est medici : medicina tamen utilis est oeconomo et principi, hoc enim modo pertinet ad principem, ut scilicet provideat de talibus, et sic utatur medico. Et ex hac solutione confirmat solutionem principalis quaestionis subdens : Sic et dicit de pecuniis sive pecuniativa est quidem, hoc est, uno modo, ut est oeconomici, id est, ad oeconomum pertinens, est autem ut non, id est, alio modo non pertinens ad ipsum,.sed est subservicntis, quae scilicet ministrat ea quibus utitur oeconomus in cibis et aliis necessariis.

s Et hoc probat, ibi, Maxime autem, supple, hoc patet, quemadmodum est,

prius dictum, et repetit quod dictum est quia oportet natura, id. est, naturaliter, hoc existere, quo scilicet utitur oeconomus. Et subjungit rationem : Naturae enim opus est cibum genito exhibere ita diu, supple, et tantum, donec possit per seipsum eum invenire, sicut in praehabitis dictum est, et hoc tam in ovantibus quam in animalificantibus. Omni enim rei, id. ex quo fit cibus quod relinquitur, hoc est quod praesupponitur ut habitum ab utente cibo, sicut croceum in ovo, et lac in animalibus. Et ad similitudinem hujus oportet etiam oeconomum praehabere quibus utatur ad familiam disponendum : et illa pecuniativa, est secundum naturam omnibus, quae est ex fructibus et animalibus : pecuniativa enim ad hoc inventa est, ut inter vendentem et ementem, talium fiat commutatio, et non est inventa ad hoc quod pecunia in majorem pecuniam convertatur : hoc enim non est secundum naturam pecuniae, sed est de pravitate avaritiae humanae, quae saepe impedit bonam communicationem civium et domesticorum.

t Et propter hoc subdit distinguens eam quae pecuniativa dicitur, ibi, Duplici autem existente ipsa, quemadmodum diximus, et hac quidem pecuniativa, scilicet campsoria dicta, qua scilicet convertitur pecunia in pecuniam, ad quod non est inventa, hac autem oeconomica, qua scilicet convertitur pecunia in victum et vos litum et alia necessaria, ad quod inventa est, et quibus utitur oeconomus. Et subdit proprietates utriusque pecuniativae, dicens : Et haec quidem necessaria et laudata qua scilicet pecunia convertitur in necessaria secundum naturam : haec autem, scilicet alia, qua convertitur in pecuniam,translativa, supple, dicta est, eo quod inventa est ad commutationem rerum : sed avaritia transtulit in commutationem pecuniae : et ideo translativa dicitur, et vituperata juste, id est, recta ratione. Et subdit causam quare vituperatur : Non enim secundum naturam, supple, est talis commutatio pecuniae : quia non convertitur in res naturae necessarias, sicut paulo ante patuit de Mida rege, qui omnibus sibi exhibitis in aurum mutatis, fame periit. Sed ab invicem est una, pecuniativa scilicet ab alia. Et subdit rationem vituperationis hujus pecuniativae, ibi, Rationabilissime enim odio habetur obolostatica, id est, obolos statuens ex mutuo : eo quod ab ipso numismate fit, id est, mutuo numismatis acquisitio, supple, talis, et non

fit acquisitio talis, supple, super quo quidem acquisivimus. Sicut enim dicit Augustinus in libro de Bono conjugali :" Pecunia a pecudibus dicitur, eo quod primo a commutatione pecudum inventa sit : " sed quia, ut antea dictum est, difficile fuit res ad res commutare, inventum fuit numisma, quod est mensura valoris omnium per quod fieret commutatio. Postea autem avaritia transtulit, ut pecunia in pecuniam mutaretur, ad quod non fuit inventum, usura (et est ablativi casus) : usura enim, id est, species lucri praeter sortem talem fecit commutationem : et ideo apud Graecos vo- eatur AdminBookmark , quod Latine sonatpartus. Et

hoc est quod subdit : Seipsum facit amplius secundum speciem, id est, una pecunia aliam. Unde et nomen istud accepit, scilicet AdminBookmark . Et subdit rationem : Simi-

lia enim parta generantibus ipsa sunt, quando scilicet una pecunia profert alteram. Et aptat rationem subdens : AdminBookmark enim fit numisma ex numismate.

Et ex his omnibus concludit propositum, scilicet quod talis pecuniativa non potet esse oeconomicae pars, ibi, Quare, id est, propter quod, et, id est, etiam maxime, supple, est, praeter naturam ista pecuniarum acquisitio.