COMMENTARIUS IN CAP. VIII.

Postquam A ristotelcs reprehendit leges Lacedaemoniorum de servis, mulieribus, divisione terrarum, et procreatione filiorum, hic reprehendit eas de institutione principatuum. Et dividitur in tres partes. In prima reprehendit institutionem Ephororum, et ostendit eam non esse consonam voluntati civitatis. In secunda ostendit talem electionem esse puerilem, ibi (litt. d), Adhuc autem electionem quam, faciunt, etc. In tertia reprehendit institutionem quam faciunt de regno, ibi (litt. e), De regno autem siquidem, etc.

Circa primum duo facit. Primo ostendit malam esse institutionem Ephororum, eo quod corrupta est et facile corruptibilis. Secundo ostendit, quod contraria est voluntati civitatis, ibi (litt. b, circa finem),Est autem est diaeta Ephororum, etc.

Circa primum duo facit. Primo ostendit malam esse Ephoriam eo modo quo observabatur a Lacedaemoniis, licet utilis esset secundum se. Secundo in comparatione ejus laudat democratiam, ibi (litt. b), Democratia enim ex aristocratia, etc.

a Dicit ergo primo : At vero et quae circa Ephoriam, id est, institutionem procuratorum qui procurabant publica negotia, sicut judices et hujusmodi, prave se habent. Et ponit rationem, ibi, Principatus enim proprius per se magnatorum ipsis est: quia magnates divites et nobiles, non habent causam quare corrumpant judicium vel civilitatem. Illi enim dederant, ut ex communi populo tales eligerentur : et hoc erat pravum. Et hoc est: Fiunt autem ex populo omnes,scilicet secundum leges Lacedaemoniorum, ut et, id est, etiam multoties incidant homines valde pauperes

in locum principum, scilicet Ephororum, qui utique propter paupertatem, vel penuriam secundum aliam translationem, venales erunt. Ostenderunt autem multoties et prius, scilicet multis propter paupertatem, et nunc autem, scilicet in civitate Lacedaemonum in atriis vel in andriis secundum aliam translationem, id est, in privatis habitationibus, supple, saepe ostendunt. Et ostendit modum, ibi, Corrupti enim argento, supple, in privato, quidam, quantum in ipsis, supple, fuit, totam civitatem perdiderunt, nisi forte proditum fuisset et ab aliis obviatum. Ei propter hoc principatum esse valde magnum, supple, Ephorium principatum, et aequityrannicum, id est, aequabitur principatui tyrannico : quia etiam tyranni subjici ipsis cogebantur et reges, Erant enim in civitate quasi principes, sine quorum consilio nihil potuit fieri, neque per regem, neque per tyrannos qui. propugnatores erant civitatis : ut et sic laedatur politia : quia potestate ad eos dcvoluta, omnes alii opprimuntur.

b Deinde cum dicit, Democratia enim ex aristocratia, etc. in comparatione illius, scilicet Ephoriae, laudat democratiam, et incipit hic secunda pars primae partis, et dicit: Democratia enim quae est principatus populi, sive divitum, ex aristocratia accidebat: aristocratia autem, sicut in ante habitis dictum est, principatus est virtuosorum, et accidebat ex aristocratia democratia : quia quando virtuosi non inveniebantur, eligebantur divites loco ipsorum. Et ostendit utilitatem illius principatus, subdens : Continet quidem igitur politiam principatus hic, democraticus scilicet. Et ostendit quomodo, Quiescet enim populus, scilicet sub democratico principatu, eo quod participet maximo principatu, id est, communissimo, democratiae scilicet: itaque sive per legislatorem, qui scilicet hoc instituit, sive propter fortunam, quae scilicet ad hoc provex.it , secundum eos qui fatum ponunt, hoc evenit, Alia translatio habet : " Accidit utiliter rebus, " id est, utile est communitati civitatis. Et ostendit quomodo, ibi, Oportet enim politiam salvandam omnes velle paries civitatis esse, scilicet quod in civitate sint omnes politiae, regnum scilicet, aristocratia, et democratia. Habitum est enim in praecedentibus, in disputatione contra Socratem, meliorem esse politiam compositam ex. omnibus, et permanere has. Reges quidem igitur propter ipsius honorem, sic se habent, ut scilicet reges sint AdminBookmark , id est, virtuosi, supple, debent permanere propter AdminBookmark . Et dicitur

AdminBookmark a AdminBookmark quod est senex, hic autem ponitur pro honorabilitate : quia honor est praemium virtutis, ut dicitur in primo Ethicorum, Propter quod etiam hic addit: Praemium enim principatus iste virtutis est : propter quod etiam in VILI. Ethicorum dicitur aristocratia, hoc est, principatus virtutis. Populus autem, supple, quiescet a seditione, propter Ephoriam, id est, quia assumuntur ad procurationes publicorum negotiorum, et sic aliquo modo participant principatum, et sic tota civitas quiescit, quando quilibet participat principatu sibi debito. Unde Titus Livius scribit in gestis Romanorum, quod Scipio dixit ad Domitianum qui. insertus erat senatoribus : " Consentias me esse Senatorem, et ego consentio te esse principem : " et cum nollet, a senatu jussus est Domitianus interfici, et praeceptum, ut nomen infaustum e lignis et lapidibus craderetur, juxta illud Proverb. (x, 7) : Memoria justi cum laudibus, et nomen impiorum putrescet. Quare autem populus quiescit participando istum principatum, subdit rationem, ibi, Constituitur enim ex omnibus, scilicet Ephoricus principatus. Sed eligibilem oportebat principatum esse hunc ex omnibus quidem, id est, quia ex omnibus tales eligebantur : non autem isto modo, supple, oportebat eos eligi, quo nunc, supple.

eligunt, Lacedaemones scilicet ex pauperibus. Et subdit piare : Puerilis enim est valde, supple, talis electio.

Deinde cum dicit, Adhuc autem et judiciorum, etc. adhuc assignat aliam rationem dicens : Adhuc et judiciorum maqnorum sunt domini existentes : quia sententiae non dabantur nisi secundum dicta corum : et hoc fuit periculosum, quia facile erant corruptibiles, quicumque sic eligebantur de populo : et quia erant facile corruptibiles, ex hoc concludit : Propter quod quidem non propria sententia melius judicare, supple, est, hoc est, non dictata sententia a quolibet Ephoro, sed secundum litteras et leges, id. est, secundum scriptas leges melius est judicare. Et hoc est etiam lex Domini Deuter. 6: " In judicio non. acquiescas plurimorum sententiae, ut a veritate devies . "

Deinde cum dicit, Est autem et diaeta Ephororum, etc. arguit principatum Lacedaemoniorum, eo quod erat contrarius voluntati civitatis : et quia apud eos erat triplex principatus, ideo haec pars habet tres partes. Primo enim arguit malam institutionem Ephororum. Secundo quia etiam seniores eligebant pro consulibus, modum electionis illorum arguit, ibi, Adhuc autem et electionem, etc. Tertio quia habebant regnum et regem, modum illius reprehendit, ibi (litt. d), De regno autem siquidem melius, etc.

DeEphoris autem dicit,quod diaeta Ephororum non consona fuit voluntati civitatis, eo quod erat nimis delicata et magnarum expensarum plusquam civitas posset sustinere. Et hoc est quod dicit: Haec quidem remissa valde est. Ephori enim sibi indulgentes ordinabant magnas et sumptuosas diaetas et expensas. In aliis autem qui etiam intendebant communitati et Reipublicae, magis excedit ad durum : illis enim ordinabant durissimas diaetas et parvarum expensarum, ut non possentperseverare, sed latenter legem transgredientes fruantur corporalibus delectationibus : et hoc erat iniquum sibi magnas et aliis parvas constituere expensas, qui. aequaliter communitati civitatis intendebant.

c Deinde cum dicit, Habent autem et quae circa, etc. ponit aliam rationem dicens : Habent autem et quae circa seniorum principatum, non bene ipsis. Eligebant enim seniores qui per totam vitam principarentur in consulatu et essent proconsules : et hoc dicit non esse tutum nec bonum. Primo tamen ponit rationem : quia id bene fieri videtur, ibi, AdminBookmark enim, id est, superjustis : dicit enim Commentator super V Ethicorum, quod AdminBookmark est super justus, ab AdminBookmark quod est stupra, et AdminBookmark quod est justitia : et sunt

illi qui sciunt quando lex tenenda et solvenda est: eo quod quandoque melius et utilius sit civitati legem tenere, quandoque solvere. Dicit ergo, quod talibus senioribus constitutis, AdminBookmark sic existentibus et eruditis sufficienter ad AdminBookmark , id est, ad virilem bonitatem, forsitan utique dicet aliquis expedire, quamvis civitati per vitam dominos esse, scilicet quia melius sciunt regere quam aliqui novi experti (et hoc etiam movit Lacedaemones ad constitutionem talis legis) judiciorum magnorum formidabile sit, supple, per vitam dominos esse. Et de hoc ponit rationem ex parte senectutis, ibi, Sic enim est quemadmodum et corporis et mentis senectus , senescente enim corpore, necesse est et virtutem debilitari in corpore existentem, ita quod Aristoteles in libro de Memoria et Reminiscentia dicit, quod. " memoria senum est sicut ruinosa aedificiorum : " et cum non permaneant in eruditione, sed corrumpantur per senectutem, formidabile est eis principatum ad vitam committere. Unde etiam in multis terris Reges et Principes cedunt propter senectutem, eo quod deliri effi- ciuntur. Modo autem isto eruditis, supple, ad virilem bonitatem, et per senium mutatis in tantum, ut et legislator ipse diffidat, ut non bonis viris, ad regimen scilicet, non securum, supple, est principatum committere ad vitam.

Et ad hoc inducit aliam rationem, ibi, Videntur autem et velle videri, Ephori scilicet, dativi esse et inutiliter tribuentes multa communium : et quando sciunt se non posse deponi a principatu, tunc largissime tribuunt communia suis, quod communitati non expedit, qui participes fuerunt principatus istius, ad vitam scilicet durantis. Ex his concludit subdens : Propter quod melius est ipsos non sine correctione esse, scilicet quod deponi possint si. civitati inveniantur inutiles. Alia translatio habet: " Propter quod melius est ipsos non aneutinos esse, " id est, sine correctione : nunc autem sunt sine correctione : quia scilicet principantur ad vitam.

Deinde cum dicit, Videbitur autem utique, etc. inducit iterum ad hoc tertiam rationem, dicens: Videbitur autem utique Ephororum principatus omnes corrigere principatus, scilicet in civitate existentes, sicut aristocratiam, democratiam, et regimen. Ephori enim procuratores sunt communitatis, et ad ipsos pertinet cognoscere et dirigere principatus omnes. Et ex hoc infert : Hoc autem, scilicet in Lacedaemonia, Ephoriae magnum valde donum (intransitiva constructio), id est, donum Ephoriae valde magnum est, nec oportet dari nisi valde idoneis. Et hoc est: Et modo non hoc dicimus oportere dare correctiones. Alia translatio : " Et modo non eodem dicimus dari directiones oportere, " . id est, dicimus quod non oportet eodem modo dari directiones, id est, principatus alios dirigentes,sed valde circumspecto modo, ut scilicet sciatur cui et quanto tempore et ad quid detur : quia aliter potest accidere inconveniens.

d Deinde cum dicit, Adhuc autem et electio, etc. arguit electionem seniorum non esse bonam, dicens : Adhuc autem electio quam faciunt seniorum secundum judicium, rationis scilicet, est puerilis, Et hoc ideo fuit: quia non eligebant idoneum, sed volentem et ambientem principatum : et hoc dicit esse reprehensibile. Et hoc est : Et ipsam petere, scilicet Ephoriam eum, qui principatu diqnificabitur, per ambitionem scilicet, non recte habet, juxta illud S. Bernardi ad Eugenium : " Sit tibi suspectus omnis pro quo aliquis rogat : qui autem pro seipso petit, jam condemnatus est: ambitiosus est enim. " Sequitur, Oportet enim et volentem et non volentem principari qui dignus est principatu. Deinde inducit ad hoc aliam rationem, ibi, Nunc autem quod et circa aliam politiam. Alia translatio : " Contra aliam politiam. " Politiam vocat communicationem civium bonam, et illa est, quod cives non sint ambitiosi. Et quomodo legislator faciat contra illam, subdit: Amatores enim honoris constituens cives, per hoc scilicet quod vident se posse adipisci dignitates per propriam procurationem, his usus est, modo scilicet ad electionem senum, scilicet quod posset quisque se promovere. Et quomodo fiat, subdit: Nullus enim utique principari quaeret non amator honoris existens, id est, non ambitiosus, quamvis iniustitiarum voluntariarum plurima accidant fere propter amorem honoris et pecuniarum hominibus : corrupti enim ambitione et amantia multa injusta faciunt hominibus: propter quod dicitur II Mach. (IV, per totum caput), quod Jason et Simon crescebant in malitia propter avaritiam eorum, qui in principatu erant constituti.

e De regno autem siquidem non melius est, etc. Hic reprehendit institutionem Lacedaemoniorum de regno : et hoc per tria, secundum quae dividitur haec pars in tres partes. In quarum prima reprehendit, quod communes expensae, quae

fiebant in festis et demonstrationibus, fiebant per contributionem pauperum parum habentium et non de communi. In secunda reprehendit in principatu navali, qui fuit causa dissentionis, ibi (litt. g), Eam autem quae circa navigii, etc. In tertia reprehendit, quod politiam non referebant ad debitam et perfectam virtutem, ibi (litt. h), Et hoc suppositionem legislatoris, etc.

In prima harum tria facit. Primo enim ostendit, quod quaestionem illam, qua quaeritur utrum regnum utilius sit civitatibus habere, vel non habere, differt disputandam in alium locum, scilicet in tertium librum. Secundo quod etsi bonum et utile sit regnum civitatibus, ostendit quod non eo modo quo Lacedaemonii habebant regnum, ibi (litt. e), Sed etsi melius, etc. Tertio reprehendit expensas quae fiebant in festis et demonstrationibus, sicut dictum est, ibi (litt. f), Non bene autem neque circa convivia, etc.

Dicit ergo primo : De regno autem siquidem melius est existere civitatibus , aut non melius, alius sit sermo, in tertio libro scilicet: et hoc est primum primae partis.

Secundo, ibi, Sed etsi melius, etc. ostendit quod non erat bonum habere regnum sicut habebant Lacedaemonii, dicens : Sed etsi melius, supple, sit habere regnum, non sicut nunc, supple, est in Lacedaemonia. Et causa est: quia in Lacedaemonia saepe instituebantur et deponebantur Reges, et non regnabant ad vitam, et ex hoc vilescebat apud subjectos potestas Regis, et non potuit cives perfecte bonos facere. Et hoc est quod subdit : Sed, supple, melius est, per ipsius, scilicet Regis, vitam unumquemque judicare Regum. Et rationem quae dicta est, subdit, quod scilicet aliter cives non potest bonos facere, ibi. Quod autem legislator neque ipse putat posse facere AdminBookmark , id est, perfecte bonos, manifestum : AdminBookmark enim bonum est in Graeco, et AdminBookmark etiam bonum : et dicit Aristoteles in libello quodam de perfecto bo-no, quod in Graeco bonum sive AdminBookmark , dicitur de perfecte bono. Et quod non possit, ostendit per id quod consuetum est apud Lacedaemonios, ibi, Diffidit enim, supple, de civibus suis, ut non existentibus sufficienter bonis viris, supple, de quibus sit plene confidendum. Et hoc ostendit a signo, ibi, Propter quod quidem emittebant simul legatos inimicos : et intendit dicere, quod quando pro negotiis publicis mittebant legatos ad diversas terras et regna, non mittebant unum nec duos amicos qui concordarent in legatione, sed inimicos : ut si unus in legatione aliquid contra civitatem attentaret, alter ex inimicitiis revocaret: de nullo enim confidebant. Et addit aliud signum, ibi, Et salutem putabant civitatis esse dissidere reges. Ex hoc enim dicebant, quod si aliquid statutum esset ab uno rege nocivum civitati, ab alio ei dissidente revocaretur. Ex quo patet quod de nullo vel sufficienter bono confidebant.

f Tertio, ibi, Non bene autem, etc. reprehendit expensas quae fiebant in festis et demonstrationibus dicens : Non bene autem neque circa convivia vocata Phiditia, id est, amicabilia, a AdminBookmark quod

est amor : quia in amorem et favorem populi instituta sunt, et fiebant in festis et institutionibus principum, et in demonstrationibus eorum qui fecerant pro communitate, quibus imagines statuebantur et laudes et acclamationes, lege statutum est ab eo qui instituit primum. Et ostendit quomodo non bene, ibi, Oportebat enim, scilicet si bene statutum esset, communi, scilicet expensa, magis esse synodum. Alia translatio habet, " de communi, " et illa melior est. Et vocat synodum congregationem populi ad epulationes in festo vel demonstratione : quia sicut dicit Aristoteles in quarto Ethicorum, capite de magnificentia quando tota civitas festat, magnifici est profusione expensarum omnes excedere.Quemadmodum in Creta, ubi talia fiebant de communibus bonis, et non per contributionem singulorum. Sed apud Lacedaemonas oportet ferre, etiam valde pauperibus quibusdam existentibus, et hoc consumpto, supple, est non potentium expendere, et tamen de ipsa paupertaticula oportet dare contributionem. Quare accidit contrarium legislatoris voluntati, scilicet qui instituti convivia. Et ostendit voluntatem legislatoris, dicens : Vult quidem enim democraticum esse, id est, in favorem populi praeparationem conviviorum : fit autem minime democraticum sic lege statutum : quia contra populum est dare tantam contributionem, eo quod multi prae paupertate non possunt solvere. Et quia posset aliquis dicere, quod hoc non esset magnum damnum populo, ostendit quod sit, ibi, Participare quidem enim non facile valde pauperibus, ista scilicet lege observata : quia non possunt solvere, et sic numquam possunt participare democraticum principatum : et hoc facit dissentionem in populo. Et hoc ostendit subdens : Determinatio autem politiae ista est ipsis patria, id est, per totam patriam non potentem hoc tributum ferre, non participare ipsa, scilicet politia et democratico principatu : et sic dissentio erit in populo, uno participante, alio non.

g Deinde cum dicit, Eam autem quae circa navigii, etc. prosequitur reprehensionem navalis principatus, dicens : Eam autem quae circa navigii principes legem et alteri quidem, scilicet Plato, increpuerunt, recte increpantes. Et subdit causam, ibi, Seditionis enim fit causa. Et ostendit in quo : Sub regibus enim existentibus militaribus sempiternis navarchia fere alterum regnum constituit, id est, si rex sit ad vitam in civitate, cujus potestas extenditur super totam civitatem, et principatur princeps navigii qui navali bello pugnat pro civitate, erunt duo regna in civitate : et sic dividentur in se invicem, et sic civitas desolabitur, sicut

dicitur in Evangelio : Omne regnum in se ipsum divisum desolabitur,h Deinde eum dicit, Et hoc autem suppositionem legislatoris, etc. reprehendit, quia politiam non referebant ad debitam et perfectam virtutem, dicens: Et hoc autem suppositionem legislatoris, Lacedaemoniorum scilicet, increpabit utique aliquis. Et subdit propter quid, et in quo. Quod quidem et Plato in legibus increpuit, id est, in politicis suis : ad

partem enim virtutis omnis ordinatio tegam est, scilicet Lacedaemoniorum. Et quae sit illa pars virtutis, subdit, Scilicet bellicam. Et vocat partem virtutis militarem fortitudinem, quae non est nisi secundum quid dicta fortitudo : sicut enim ipse dicit in III Ethicorum, vera fortitudo civilis est : " Cives enim gratia boni publici exponunt se periculis, et non cedunt, neque fugiunt superexhorrescentibus periculis : est enim mors eis, tali salute eligentior. Milites autem confidentes in exercitio militari, superexhorrescentibus periculis, projectis armis, turpiter fugiunt : " et ideo veram fortitudinem non habent, sed secundum quid, quam hic vocat partem virtutis. Quare autem ordinaverint leges ad illam, subdit: Haec enim utilis ad dominari, quae tamen dominatio tyrannica est.

Et concludit inconveniens quod sequitur, ibi, Igitur, scilicet per virtutem bellicam. salvabantur quidem bellantes, scilicet repellendo contraria: peribant autem principantes. Et subdit quomodo : Propter nescire vacare, neque ad virtutem exercitari nulla exercitatione altera principaliori quam bellica (altera negatio superfluit) : hoc autem peccatum non modicum. Et subdit rationem, ibi, Putant enim fieri bona, quae circa res bellicas, supple, sunt per virtutem, fortitudinis scilicet, magis quam per malitiam, id est, inertiam timiditatis. Et hoc quidem bene (laudat eos in hoc), quod tamen haec, scilicet bellica, meliora virtute suspicantur, non bene, supple, putant: exercitium enim ad virtutem, melius est quam bellicum, et maxime ad principalem virtutem, sicut est justitia et temperantia.

h Deinde cum dicit, Prave autem habet, etc. ponit reprehensionem expensarum circa militiam dicens : Prave aut em habet ei circa communes pecunias Spartiatis, id est, Lacedaemoniis. Et ostendit in quo, ibi, Neque enim in communi civitatis est nihil, bella magna coactis praeliari, quia male inferunt, scilicet bella aliis. Eo enim quod Spartiaiarum, id est, Lacedaemoniorum est plurima terra (dictum est enim in praecedentibus, quod latissima habent territoria, et propter hoc bellant cum omnibus), et ideo non requirunt ab invicem Lacedaemones, illationes, id est, administrationes quae, bella faciunt, sed potius exercitium justitiae ad faciendum judicia.

Deinde cum dicit, Accidit autem contrarium, etc. ponit tertiam rationem reprehensionis, dicens : Accidit autem contrarium legislatori quam expediebat. Civitatem quidem enim fecit sine pecuniis, scilicet ad expensas militum : idiotas autem, id est, plebeios et ignobiles amatores pecuniarum, supple, fecit : videntes enim quod pecuniis adipisci poterant principatum bellicum, amabant eas et undequaque conquirebant etiam per rapinam. Et subdit epilogum, ibi, De Lacedaemoniorum quidem igitur politia in lanium dictum sit : haec enim sunt, quae maxime utique quis increpabit.