CAPUT III.

De partibus civitatis.

ANTIQUA. TRANSLATIO.

a Quod autem et plures dictis, et quae, et propter quid, dicimus, principium sumentes dictum prius. Confitemur enim non unam partem, sed plures habere omnem civitatem. Sicut igitur si animalis vellemus accipere species, primo quidem utique segregaremus, quod quidem necessarium habere omne animal, velut quaedam sensitivorum, et quod alimenti elaborativum et susceptivum, puta os et ventrem : adhuc autem quibus movetur partibus unumquodque ipsorum. Si itaque tot species, solum autem horum essent differentiae, dico autem puta oris quaedam plura genera, et ventris, et sensitivorum, adhuc autem et motivarum partium, numerus coniugationis horum ex necessitate faciet plura genera, animalium. Non enim possibile est idem animal habere plures oris differentias, similiter autem neque aurium. Quare quando

LEONARDI ARETINI TIS ANSL ATIO.

Quamobrem vero plures sint quam illae quas adduximus, et quaenam istae sint et propter quid, deinceps dicemus, principio inde prius assumpto. Fatemur enim non unam partem, sed plures omnem habere civitatem. Ut igitur si animalis vellemus species capere, primo segregaremus id quod necessarium sit animal omne habere, ceu quoddam sensus instrumentum, et quod cibum conficiat, atque receptet, puta os, et ventrem, et praeterea illas quibus moventur partes. Si itaque tot species solum, harum vero differentiae forent.Dico autem ceu oris genera plura, et ventris, et sensuum instrumentorum, et praeterea earum quibus moventur partium, harum conjugationis numerus necessario efficiet plura genera animalium. Non enim fieri potest, ut idem animal habeat plures differentias oris, sic etiam neque aurium. Itaque acceptae fuerint horum omnes contingentes combinationes, faciet species animalis, et tot species animalis, quot quidem coniugationes necessariarum partium sunt.

b Eodem autem modo et dictarum politiarum : etenim civitates non ex una., sed ex. multis partibus componuntur, sicut dictum est saepe.

c Una quidem igitur est, quae circa alimentum multitudo, quae vocatur agricolae, secunda autem quae vocatur banausa : est autem haec quae circa has artes sine quibus civitatem impossibile est habitari. Harum autem artium has quidem ex necessitate oportet existere, has autem ad delicias, vel bene vivere. Tertia autem quae circa forum, dico autem foralem, quae circa venditiones et emptiones, et negotiationes, et campsorias demoratur. Quarta autem quod ad mercenarium. Quintum autem genus quod propugnans, quod iis nihil minus necessarium est existere, si debeat non servire invadentibus. Nihil enim minus impossibilium quam dignum esse vocare civitatem natura servam. Per se sufficiens enim est civitas : quod autem servum, non per se sufficiens.

d Propter quod quidem in politia leviter hoc, non sufficienter autem dictum est.

e Ait enim Sorates e quatuor necessariissimis componi civitatem : dicit autem hos textorem, agricolam, coriarium, aedificatorem. Rursum autem opponit tamquam non necessariis iis, aerarium et eos qui supra necessaria pecora, adhuc autem negotiatorem et campsorem. Et haec omnia fiunt complementum primae civitatis, tamquam gratia necessariorum omnis civitas sit constituta, sed non boni, quasi magis aequalibusque indigeat aerariis et agricolis.

quando susceptae sint omnes combinationes istorum, facient species animalis, et tot quidem species, quot coniugationes sunt partium necessariarum.

Eodem modo de Rebuspublicis : civitates enim non solum ex una, sed ex multis partibus constant, ut saepius dictum est.

Una quidem pars est circa alimenta multitudo, quos agricolas dicimus. Altera vero pars circa ministeria, ceu artifices, sine quibus civitas habitari non potest. Harum vero artium aliae sunt necessariae, aliae ad delicias pertinent, et ad vitae cultum. Tertia pars est forensis multitudo, quae circa emendum vendendumque, et circa mercaturam et nummulariam versatur. Quarta pars mer cenarii. Quinta, propulsatores belli, quae quidem pars non minus necessaria est civitati quam aliqua superiorum, si velint tucri libertatem. Impossibile est enim ut quae civitas vocari mereatur, si natura serva. Per se enim sufficiens civitas : servus autem non per se sufficiens est.

Quapropter in libris de Republica, ornate quidem hoc, sed non sufficienter dictum est a Socrate.

Inquit enim ex quatuor maxime neces sariis civitatem constare : hos autem esse textorem, agricolam, coriarium, aedificatorem. Rursus vero adjungit quasi illi non sufficiant, fabrum fcrrarium, et pastorem, et insuper negotiatorem, et nummularium. Et haec omnia complent primam civitatem, quasi vero civitas omnis necessariorum gratia sit constituta ac non magis gratia honesti, et quasi aeque indigeat coriariis et agricolis.

f Partem autem propugnantem non prius attribuit, antequam regione crescente, ac tangente vicinos, ad bellum instituantur.

g At vero et inter quatuor et quotcumque communicantes necessarium esse aliquem reddentem et judicantem quod justum,

h Siquidem igitur et animam ponat utique quis magis partem animalis quam corpus, et civitatum magis talia ponendum quam ea quae ad necessarium usum tendunt, scilicet bellicum, et quod participat justitia disccptativa. Adhuc autem quod consiliatur, quod quidem est intellectus politici opus : et haec sive separatim existant aliquibus, sive eisdem, nihil enim differt ad rationem : etenim ditari et agros colere accidit eisdem saepe. Quare siquidem et haec et illa sunt ponenda partes civitatis, manifestum quod et qui ad arma necessaria civitatis pars est.

i Septima autem quae substantiis ministrat, quam vocamus opulentos. Octava autem demiurgica, scilicet populi institutiva, et quae circa principatus administrativa : siquidem sine principibus impossibile esse civitatem. Necessarium igitur esse aliquos potentes principari, et administrantes, vel continue, vel secundum partem civitati, hac administratione.

k Reliqua autem, de quibus determinavimus perfecte, quod consiliabitur, et convincat altercantibus de justis : siquidem igitur haec oportet fieri in civitatibus

et bene fieri, et juste, necessarium, et aliquos politicorum esse principantes virtute.

I Alias quidem igitur potentias videtur multis contingere existere eisdem, puta eosdem esse prepugnantes, et agricolas, et artifices, adhuc autem consiliantes et

Propulgatores autem belli non primam facit partem, antequam aucta regione, ac vicinis coactis, ad bellum deveniatur.

Atqui et in quatuor illis et in quotcumque communicantibus, necessarium est esse aliquem qui jus dicat ac decernat .

Siquidem ergo animam quis ponat animalis esse partem magis quam corpus, et civitatum magis talia ponendum est esse partes, quam ea quae pertinent ad necessarium usum, propulsatores belli videlicet, ac justitia judiciariae exhibitores. Ac praeterea consultores, quod est civilis prudentiae opus : et hoc sive separatim existat quibusdam, sive eisdem, nihil refert ad hunc sermonem : nam et inarmis esse, et agros colere saepe contingit eisdem. Quare si haec et alia ponenda sunt civitatis esse partes, manifestum est quod et propulsatores belli pars necessaria sunt civitatis.

Septima pars est eorum, qui magna patrimonia habentes, Reipublicae onera sustinent, quos opulentos vocamus. Octava eorum qui publicam operam exhibent, et qui in magistratibus gerendis occupati existunt : civitas enim absque magistratibus esse non potest. Necessarium igitur est esse quosdam qui magistratus gerere valeant, et hoc munus sufferre, vel. perpetuo, vel ad tempus.

Reliqua vero sunt illa, de quibus supra determinavimus in consulendo, et jus litigantibus reddendo versari. Si igitur haec civitatibus ad esse oportet recteque fieri et juste, necessarium est esse aliquos qui virtutem habeant rerum civilium.

Caeteras ergo potentias ejusdem adesse posse videntur pluribus, ceu eosdem esse propulsatores belli, et agricolas, et artifices. Et praeterea consultores et judican- judicantes : informantur autem et virtute omnes, et plurimis principatibus principari putant posse : sed pauperes esse et divites eosdem impossibile est : propter quod hae partes maxime esse videntur civitatis, divites et egeni.

m Adhuc autem propterea quod ut in pluribus, ii quidem pauci sunt, ii autem multi, hae videntur contrariae partes partium civitatis, ut et politiae secundum excessus harum consistant, et duae politiae videntur esse, democratia et oligarchia. Quod quidem igitur sint politiae plures, et propter quas causas, dictum est prius.