CAPUT III.

De ea Reipublicae Socratis parte, in qua de legibus agit, et ejus

redargutio. ANTIQUA TRANSLATIO.

a Fero autem similiter, et quae circa leges se habent posterius scriptas. Propter quod et de ea quae hic politia, considerare modica, melius : etenim in politia de paucis omnino determinavit Socrates, de uxorum et puerorum communicatione, quomodo habere oportet, et de possessione, et politiae ordine.

b Dividitur autem in duas partes multitudo habitantium : haec quidem in agricolas, haec autem in partem, quae ad bellum. Tertium autem ex iis consilians et principale civitatis. De agricolis autem et artificibus, utrum nullo aut aliquo participant principatu, et utrum arma oportet possidere et hos, et compugnare, aut non, de iis nihil determinavit Socrates.

c Sed uxores quidem existimat oportere simul bellare, et disciplina participare eadem municipibus : alia autem exterioribus replevit sermonibus. Et de disciplina, qualem quamdam oportet fieri municipibus. Legum autem plurima

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Ferme autem similiter circa leges quoque se habet postea scriptas, quapropter et de illa Reipublicae parte hic cogitare parum melius erit : etenim in Republica de paucis admodum determinavit Socrates, ut de mulierum et natorum communitate, et de rebus possessis, ac de institutione Reipublicae.

Divisit enim in duas partes multitudinem habitantium, in agricolas, et propulsatores belli. Tertiam ex his fecit eos qui consultant ac deliberant, et in quibus summa Reipublicae consistit auctoritas. Agricolae vero et artifices, utrum nullius magistratus, an alicujus participes sint, et utrum arma possidere debeant, et una pugnare, nihil determinavit.

Sed mulieres censet una pugnare debere ac disciplinam habere eamdem quam custodes. Caetera vero extraneis peregit sermonibus. Et de disciplina custodum, qualem esse illam oporteret. Legum autem maxima quaedam pars leges quidem pars leges existunt entes : pauca autem de politia dixit : et hanc volens communiorem facere civitatibus, secundum modicum circumducit iterum ad alteram politiam : praeter mulierum enim communionem., et possessionis, alia eadem tradit ambabus politiis : etenim disciplinam eamdem, et quod ab operibus necessariis abstinentes vivere, et de conviviis similiter : verumtamen in hac inquit oportere esse convivia mulierum : et hanc mille arma possidentium, hanc autem quinque milium.

d Superfluum quidem igitur habent omnes Socratis sermones, et leve, et novum, et quaestionibus plenum : bene autem omnia, forte difficile. Quia nunc dictam multitudinem oportet non latere, quia regione Babylonica, vel aliqua infinita opus erit, tot multitudinem ex qua otiosi quinque millia nutriantur, et praeter hos mulierum et famulorum alia turba multo major. Oportet quidem igitur supponi ad votum, nihil tamen impossibile.

e Dicitur autem quod oportet legislatorem ad duo respicientes ponere leges : ad. regionem et homines. Adhuc autem bene se habet apponere et ad vicinorum loca : primum quidem si oportet civitatem vivere vitam politicam, non monasticam. Non enim solum necessarium est, ipsam talibus uti ad bellum armis, quae utilia secundum propriam regionem sunt, sed ad exteriora loca. Si quis autem non talem acceptat vitam, neque propriam, neque communem civitatis, tamen nihilominus oportet terribiles esse inimicis, non solum venientibus in regionem, sed et discedentibus.

f Multitudinem autem possessionis videre oportet, ne forte melius altero modo determinetur plane magis. Tantam enim inquit esse oportere, ut vivatur temperate, quemadmodum si quis dicat, ut vivatur bene : hoc enim utile magis.

existunt publicae. Pauca, vero de Republica dixit, quam dum pergit communiorem facere, paulatim circumagit in aliam Rempublicam. Praeter communitatem enim mulierum et rerum possessarum, caetera eadem utrisque attribuit, nam et disciplinam eamdem, et abstinentes vivere ab operibus necessariis, et de comessationibus eodem modo, praeterquam quod hic existimat mulierum quoque comessationes esse debere, et hanc mille habentium arma, illam vero quinque millium.

Superfluum ergo quiddam, et comptum, et novum, et dubitativum, omnes Socratis habent sermones, sed cuncta recte, forsan difficile. Nam etiam multitudo illa de qua nunc dicebatur, latere non oportet, cum tanta sit, quia Babylonia, aut alia quaedam infinita regione indigebit, ex qua otiosorum quinque millia cum mulierum ac ministrantium multiplici turba alantur : suppositiones quidem sunt pro arbitrio faciendae, non tamen impossibiles.

Dicitur autem debere legislatorem ad duo respicere in ferenda lege, ad regionem et homines, addendum est, et ad vicina loca, si oportet civiliter vivere civitatem : non solum enim necessarium est ipsam talibus uti ad bellum armis, quae utilia sint in sua regione, verum etiam quae in aliena. Quod si quis hujusmodi non recipit vitam, neque privatim, neque publice, nihilominus tamen oportet terribilem esse hostibus, non venientibus solum in regionem, verum etiam abeuntibus.

De modo quoque rerum possidcndarum videndum est, ne forsan melius sit aliter diffinire et clarius. Tantas inquit possidere oportet, ut modeste vivatur, perinde ac si dicat, ut bene vivatur : verum hoc est nimis generale, et est

Adhuc autem est temperate quidem, misere autem vivere : sed melior determinatio, temperate, et liberaliter. Separatim enim utrumque, hunc quidem deliciari assequetur : hunc antem laboriose vivere, quoniam soli ii habitus sunt virtutes circa habitudines substantiae : puta substantia, mansuete, aut fortiter uti non est : temperate autem et liberaliter est, cruare et usus hos necessarium esse circa

ipsam.

g Inconveniens autem, et possessiones adaequantem circa multitudinem civium non constituere, sed sinere puerorum procreationem infinitam, tamquam sufficienter utique respondentem ad eamdem multitudinem, propter sterilitates quantiscumque generatis : quia videtur hoc etiam nunc accidere circa civitates oportet autem hoc non similiter certe habere circa civitates tunc et nunc.

h Nunc quidem enim nullus dubitat, eo quod partitae sunt substantiae ad quantamcumque multitudinem : tunc autem indivisis existentibus, necesse dejectos nihil habere, sive pauciores sint secundum multitudinem, sive plures.

i Magis autem suspicabitur quis utique oportere determinatam esse puerorum procurationem, quam substantiam, ut non numero quodam plures generentur, hanc autem multitudinem ponere aspicientem ad fortunas, si accidat mori quosdam generatorum, et ad aliorum sterilitatem. Finem autem, quemadmodum in aliis civitatibus paupertatis necessariam causam fieri civibus : penuria autem seditionem efficit, et malignitatem.

k Phedon quidem igitur Corinthius,

existens legislator Antiquorum, domus aequales opinatus est oportere permanere, et multitudinem civium, etsi primo inaequales habuissent sortes omnes secundum magnitudinem : in legibus au- ternperato vivere, aerumnose tamen : at melius est dicere modeste, et liberaliter. Separatim enim utrumque, alterum enim luxuriae accommodabitur, altorum difficultati, cum solae hujusmodi virtutes habitus sint circa usum facultatum nostrarum, puta patrimonio mansuete vel fortiter uti non dicimur : at modeste et liberaliter dicimur, quare necessarium est circa illud istas versari virtutes.

Absurdum quoque est, cum facultates adaequaverit, de civium multitudine nihil determinare, sed indefinitam relinquere multitudinem filiorum, quasi sufficienter adaequatam propter sterilitates quotcumque contingant, quod videtur nunc quoque evenire in civitatibus, sed opus est ut aliam certitudinem tunc habeat, quam nunc.

Nam nunc quidem nemo dubitat ex eo, quia in singulos divisae sunt facultates, in quantamcumque multitudinem, tunc vero cum indivisae, necessarium est dispares nihil habere, sive pauciores sint multitudine, sive plures.

Magis autem putaret quis oportere determinatum esse modum procreandorum filiorum quam facultatum, ut non plures quam determinatum sit procreari oporteat, et numerus diffiniendus est, respectu habito ad fortunas, si contingat decedere aliquos, et ad defectum procreandi caeterorum. Praetermittere autem id, ut in plerisque civitatibus, necesse est egestatis causa civibus, egestas vero seditiones et delicta parit.

itaque Phedon Corinthius, unus ex vetustis legumlatoribus, familias censuit aequales permanere debere, et civium multitudinem, quamvis sortitiones habebant prius omnes iniquas secundum magnitudinem : at iubis legibus contrarium

tom iis contrarium est. Sed de his quidem quomodo utique aestimamus melius habere, dicendum posterius. Derelictum est autem legibus iis, quae et circa Principes, quomodo erunt differentes a subjectis : ait enim oportere quemadmodum ex altero lanae filum fit, quam lini, sic et Principes habere oportet ad. subjectos. Quoniam autem omnem substantiam siuit fieri majorem usque quintuplum., propter quid hoc non utique erit in terra usque aliquid. ? et domiciliorum autem divisionem oportet considerare, ne forte non expediat ad. oeconomiam, duo enim domicilia cuilibet distribuebat, dividens seorsum.: difficile autem domos duas habitare.

I Coordinatio autem tota, vult quidem neque democratia, neque oligarchia, media autem harum, quam vocant politiam : ex utentibus enim armis est.

m Siquidem igitur communissimam hanc constituit civitatibus aliarum politiarum, bene dixit forte : si autem ut optimam, post primam politiam, non bene : forsitan enim eam, quae Laconorum, aliquis utique laudabit magis, vel etiam aliam aliquam magis aristocraticam.

n Quidam quidem igitur dicunt quod oportet optimam Politiam ex omnibus esse civibus mixtam, propter quod et Lacedaemoniorum laudant, esse enim ipsam, ii quidem ex Oligarchia et Monarchia et Democratia aiunt, dicentes, Regnum quidem Monarchiam, seniorum autem Principatum, Oligarchiam. Democratiee autem principari secundum plebeiorum principatum, propter ex populo esse Ephoros. Alii autem ephoriam quidem esse tyrannidem. Democratiee autem principari secundum convivia, et aliam vitam quotidianam.

est : verum de his quemadmodum statuendum putemus, postea erit dicendum. Omissum est etiam in illis legibus, quemadmodum differant praesides a subjectis : inquit enim oportere, quemadmodum ex alio lanae filum ducitur, quam lini, sic et eos qui praesunt, se habere debere ad eos qui subsunt. Cum vero totam substantiam augeri dixerit usque ad quintuplum, quare hoc utique non erit in regione usque ad aliud? videndum est etiam, ne aedificiorum divisio non prosit ad rem familiarem, duas enim cuique domos attribuit, at difficile est duas habitare domos.

Tota vero constitutio vult esse neque plebis gubernatio, neque paucorum potentium, sed horum mediam quam vocant Rempublicam. Est enim ex his qui arma ferunt.

Si igitur ut communissimam omnium hanc civitatibus constituit Rempublicam, recte forsan dixit : sin ut optimam Rempublicam, non recte : forsan enim Lacedaemoniorum Rempublicam quis magis probabit, vel aliam quamdam magis optimatum.

Sunt qui dicant optimam Rempublicam ex omni genere gtibernationum admixtam esse debere, atque ob id Lacedaemoniorum laudant Rempublicam : constare quidem illam ex paucorum potentia. Item, ex uno principe, et populari statu, ponentes regem illorum pro unius gubernatione, Senatum vero pro paucorum potentia, Ephoros autem pro statu populari, quoniam Ephori ipsi ex plebe sumuntur : alii Ephoratam quidem tyrannidem putant, sed populariter regi per comessationes, et alium quotidianum victum.

o In legibus autem iis est dictum, quod opportunum componi optimam politiam ex democratia et tyrannide : quas aut omnino non utique aliquis ponet politias, aut pessimas omnibus.

p Melius igitur dicunt, qui plures commiscent : ex pluribus enim composita politia melior.

q Deinde, neque iis videtur monarchichum nullum, sed ex oligarchica, et democratica : magis autem declinare vult ad oligarchiam.

r Palam autem ex principantium institutione, quod quidem enim ex electis sortiales, commune est amborum : quod autem abundantioribus necessarium sit convocare, et ferre principes, aut facere aliquid aliud politicorum, hos autem dimittere, hoc oligarchicum.

s Et tentare plures ex abundantibus esse principes, et maximos, et maximis honorabilitatibus. Oligarchiam autem facit et consilii electionem. Eligunt quidem enim omnes necessario, sed ex prima honorabilitate, deinde rursum aequales ex secunda, deinde ex tertiis. Verumtamen non omnibus erat necessarium his qui ex tertiis aut quartis. Ex quarto autem quartorum, necessarium solis primis et secundis. Deinde ex his ex qualibet honorabilitate, ait oportere ostendere aequalem numerum. Erunt autem plures qui ex maximis honorabilitatibus, et meliores propter quosdam popularium non eligere, quia non necessarium.

t Quomodo quidem igitur ex democratia, et monarchia oportet constare talem politiam, ex his manifestum, et ex posterius dicendis, cum inciderit de tali politia consideratio.

Sed in his legibus dictum est, optimam Rempublicam ex plebeio statu constare debere, ac ex tyrannide : quas aut non reponat quis omnino inter species Rerumpublicarum, aut deterrimus omnium esse fateatur.

Melius ergo dicunt, qui plures commiscent, nam quae ex pluribus constat Respublica, melior est.

Deinde nihil videtur habere ex unius gubernatione, sed ex paucorum potententia, ac populari statu : verum ad paucorum potentiam inclinare magis.

Quod patet ex magistratuum creatione, nam quod ex delectis sortitio fiat, commune est utrique : sed quod necesse sit ditiores concionem habere, et magistratus creare, vel aliud quidpiam hujus publicorum negotiorum facere, alios vero praeteriri, id paucorum potentiae est.

Insuper conari, ut plures ex divitibus ad dignitates sumantur, et ad maximas quidem, ex maximo censu, paucorum potentia est, et senatus assumptio : assumuntur enim cuncti ex necessitate, sed ex primo censu, postea totidem ex secundo, postea ex tertio : verum non omnes necesse erat ex tertio vel quarto assumi : ex quarto autem quartorum solis necesse est primis et secundis, postea ex his aequalem ex singulis censibus, numerum esse sumendum, inquit: erunt itaque plures et potientiores qui ex maximo censu sumuntur. Propterea quia ex plebe quidam non sumuntur, quia necesse non est.

Quod igitur non ex gubernatione plebis, ac unius principatu constabit hujusmodi Respublica, ex his patet. Patebit etiam postea, cum de ea specie Reipublicae tractabimus.

u Habet autem et circa electionem principum, scilicet quod ex electis eligibiles periculosum, si enim aliqui institui velint, et mediocres multitudine, semper ad horum eliguntur voluntatem. Quae quidem igitur circa politiam, quae in legibus, hunc habent modum.