COMMENTARIUS IN CAP. III.

a In isto capitulo ostendit, quod quaelibet politia secundum speciem suam dividitur in alias : et habet tres partes. In quarum prima facit quod dictum est. In secunda tangit opinionem Socratis de divisione politiarum, ibi (litt, e), Ait enim Socrates ex quatuor, etc. In tertia docet accipere divisionem politiarum in civitate ad modum divisionis animae, ibi (litt. h), Siquidem igitur et animam, etc.

Circa primum duo facit. Primo enim docet accipere partes politiarum ad modum divisionis membrorum animalis. Secundo docet accipere quilique politias, ibi (litt. b), Eodem autem modo, etc.

Dicit ergo primo : Quod autem et plures dictis, et quae, et propter quid, dicimus, principium sumentes dictum prius. Confitemur enim non unam partem, sed plures habere omnem civitatem, et quot sunt partes communicantium in civitate, secundum tot necesse est esse modos et species politiarum. Et quia dicit Tullius, quod " omnis civitas aedificata est ad mo-

tes : et arrogant quoque sibi virtutem cuncti, et multifariam se idoneos existimant ad gubernandum. Verum pauperes ac divites eosdem esse impossibile est. Quapropter hae partes praecipue videntur esse civitatis, inopes scilicet et opulenti.

Et praeterea ex eo quod ut plurimum alii pauci sunt, alii multi maxime omnium contrariae inter se partes istae apparent. Itaque et Respublicas secundum earum praevalentiam constituerunt, ac duae videntur, scilicet popularis, et paucorum potentiae. Sed quod sint plures, et ob quas causas, dictum est prius.

dum corporis animalis, et maxime hominis, in cujus corpore caput omnibus superpositum est, quod est regens totum corpus : sic principatus in civitate omnibus superponitur : et cor quod principium est motus, est in medio positum, et munitum ossibus fortibus pectoralibus, et costis. " Sic Regis aedificium in medio civitatis apud Antiquos ponebatur, et muniebatur in circuitu habitationibus principum, et consiliariorum, quorum consilio movebatur et regebatur civitas. Ideo describit hic ad modum divisionis membrorum corporis animalis, et maxime hominis, ibi, Sicut igitur si animalis vellemus accipere species, membrorum scilicet, primo quidem utique segregaremus, id est, per divisionem acciperemus, quod quidem necessarium, supple, est habere omne animal, velut quadam sensitivorum, id est, organa sensitiva, ut oculos, et aures, quorum virtus descendit ab anteriori parte capitis, et, supple, deinde acciperemus quod alimenti est elaboralivum et susceptivum : puta, os et venirem : os enim masticando elaborat alimentum, masticando ut undique frangi possit a venis mesaraicis, quod fieri non posset, nisi per masticationem nimiam

divideretur : stomachus autem quem ventrem hic vocat; custodit alimentum et digerit, ac hepati per venas inesaraicas administrat, quod ostendit nomen stomachi : componitur enim a Graeco AdminBookmark , id est, os, et AdminBookmark quod per apocopen dicitur custos. Unde stomachus quasi custos oris : quia custodit quae per os trajiciuntur in ipsum. Hepar autem chylum a stomacho per mesaraicas attractum, ut in libro de Nutrimento dicit Aristoteles, elevat ad medium thalamum cordis, et ibi accipit virtutem, quia movetur ad omnia membra : sic enim distribuitur ad venas, quae ad singula membra deferunt ipsum : et ideo necesse est esse communitatem inter os et ventrem et hepar et medium thalamum cordis : in quo principatur cor, et alia ministrantia deserviunt. Et dat exemplum in motivis et in particularibus, ibi, Adhuc autem quibus movetur partibus unumquodque ipsorum scilicet animalium : virtus enim motiva a posteriori parte capitis descendit in musculas uniuscujusque membri, scilicet oris et brachiorum et crurium : et ideo necesse est esse communicationem inter omnes partes motivas corporis, in. qua communicatione principatur posterior pars cerebri, et cor, secundum quod in ipso est virtus motiva, ut dicit Aristoteles in libro de Principiis motuum animalium : motiva autem quae est in aliis musculis membrorum, continue moventur in corpore hominis, qui, sicut dicit Avicenna in libro suo de Animalibus, sunt quingenti decem et novem. Unde versus :

Mus quingentenus numeratur et unde vicenas.

Et necesse est inter ista motiva communicationem esse, in qua secundum Aristotelem principatur cor, et secundum Galenum posterior pars cerebri.

Existis similitudinibus concludit dicens, ibi, Si itaque tot species, supple, sunt, membrorum scilicet officlatorum animalium, solum autem horum, scilicet membrorum, essent differentiae, scilicet in animali, dico autem, exponendo scilicet, puta oris quidem plura genera, ita scilicet quod unum genus masticaret, et aliud giutiret, et tertium in stomachum trajiceret, sicut facit oesophagus ori conjunctus. Et ventris, supple, essent plura genera, sicut in veritate sunt : os enim stomachi recipit, stomachi concavitas tenet, et gurgulio ad concavum continuo dirigit. Et sensitivorum, supple, sunt plura genera secundum organa quinque sensuum : adhuc autem et motivarum partium, numerus, supple, est in corpore animalis, et maxime hominis, qui perfectum est animal (secundum quod paulo ante dictum est) in omnibus motivis membris et musculis, conjugationis horum, scilicet membrorum, ex necessitate faciet plura genera animalium. Et supponit rationem, ibi, Non enim possibile idem animal plures habere oris differentias, similiter callem neque aurium, supple, plures habere differentias. Quare, id est, propter quod (et est conclusio propositum concludens ex praedictis) quando acceptae fuerint horum omnium contingentes combinationes in qualibet secundum principium unum, sicut dictum est, perficiet species animalis, secundum quod etiam animal distribuitur in membra animalis, quae sunt in corpore animalis, et maximo hominis, et tot species animalis, id est, tot species membrorum officiatorum animalis, quot quidem conjugationes necessariarum partium sunt ad sensum et motum et ad alia officia necessaria animali.

b Deinde cum dicit, Eodem autem modo, etc. quod dixit de corpore animalis adaptat ad civitatem, et dicit : Eodem autem modo et dictarum politiarum, supple, sunt species. Et supponit rationem, ibi, Etenim civitates non ex una, sed ex multis partibus componuntur, sicut dictum est saepe.

c Et dat exemplum subdens, et enumerat exempla secundum quod civitati sunt magis necessaria, ibi, Una, id est, prima, quidem igitur est, quae circa alimenta, multitudo, quae vocatur agricolae, et elaborant alimenta. Secunda autem, supple, multitudo est, quae vocatur banausa. Et explanat quae sit illa, ibi, Est autem haec quae circa has artes, sine quibus, scilicet artibus, impossibile est habitari civitatem : quia sine artibus mechanicis impossibile est hominem vivere ad votum. Et subdividit illas, ibi, Harum autem artium, has quidem ex necessitate oportet existere, supple, in civitate, sicut domificativam, pistoricam, et lanificium, et hujusmodi, sine quibus homo vivere non potest : has autem ad delicias, vel bene vivere, id est, ad jucunditatem, sicut est musica et saltativa, quae ad jucunditatem sunt. Tertia autem, supple, multitudo est, quae circa forum. Et explanat quae sit illa, ibi, Dico alitem foralem, supple, multitudinem, quae circa venditiones et emptiones, et negotiationes, et campsorias demoratur. Campsores enim mutuant pecuniam vendentibus et ementibus. Quarta autem, supple, multitudo est, quod ad, mercenarium, id est, illi qui mercede conducti, necessarias operationes faciunt civitati. Quintum autem genus, supple, multitudinis est, quod propugnans, id est, militare. Et dat rationem, ibi, Quod iis, scilicet multitudinibus dictis, nihil minus est necessarium existere, si debeat non, servire invadentibus civitas. Et supponit rationem, ibi, Nihil enim minus impossibilium, id est, de numero impossibilium, supple, est, quam dignum esse vocare civitatem natura servam. Et hujus dat rationem, ibi, Per se sufficiens enim est civitas, sicut in primo libro monstratum est : servum autem natura ad nihil sufficiens est. Et hoc est quod subdit : Quod autem servum,non per se sufficiens: quia non movetur nisi ad nutum et imperium domini.

d Et ex his dictis occasionem accipit reprehendendi Socratem, qui non in has quinque communicationes divisit civita-

tem. Et hoc est : Propter quod etiam quidem in politia, quae est ordo civitatis, leviter, id est, parva consideratione, hoc, quod scilicet dictum de divisione civitatis, non sufficienter autem dictum est.e Deinde cum dicit, Ait enim Socrates, etc. reprehendit Socratem : quia ex quatuor solum dicit consistere civitatem. Et circa hoc duo facit. Primo ponit ordinationes Socratis, civitatis scilicet. Secundo ponit rationem reprehensionis, ibi (litt. e, sub fine), Tamquam gratia necessariorum, etc.

Dicit ergo primo : Ait enim Socrates ex quatuor necessariissimis componi, civitatem. Et subdit ex quibus, ibi, Dicit autem hos, supple, esse, textorem, qui intendit scilicet lanificio pro indumentis : agricolam, qui scilicet intendit colendis alimentis : coriarium, qui scilicet intendit coriis parandis ad pellicia et calceos : et aedificatorem, qui scilicet intendit praeparandis domibus, et aliis quae ad habitationem necessaria sunt. Et haec quatuor ponit necessaria, sine quibus non potest habitari civitas. Et subdit, quod alia ponit non esse necessaria, sed ad bene esse ordinata, ibi, Rursum autem apponit tamquam non necessariis iis, supple, sed ad bene esse civitatis ordinandis, aerarium, qui scilicet fabricat in aere et ferro ad diversa utensilia civitatis : et eos, supple, apponit, qui super necessaria, pecora, supple, sunt constituti, id est, pastores, a quibus habentur alimenta infantium, sicut lac, et casei, et hujusmodi. Adhuc autem, supple, apponit, negotiatorem, qui scilicet in communicationibus rerum negotietur, et campsorem, qui scilicet pecuniam mutuet, quae mensura est (ut dicit in V Ethicorum) rerum venalium et commutandarum : sicut enim dixit in primo libro hujus scientiae, primo commutationes fiebant per res : sed quia hoc difficile fuit, inventum est numisma, quod est mensura valoris uniuscujusque rei commutandae : et hoc paratum et promptum semper exhibent campsores.

Et subdit in communi de his, ibi, Et haec omnia fiunt, supple, secundum Socratem, complementum primae civitatis, sine quibus scilicet non possit esse civitas.

Deinde cum dicit, Tamquam gratia necessariorum, etc. ponit rationem reprehensionis, dicens : Tamquam gratia necessarioruum, id est, sine quibus non potest esse vita, omnis civitas sit constituta, sed non boui (et vocat bonum omne illud quod facit civ ciri ad votum vivere, sicut a principio dixit quod bonum civitatis est hoc quod facit civem ad votum vivere) quasi magis aequalibusque indigeat aerariis et agricolis, qui scilicet ad necessitatem deserviunt.

f Et subdit, quod ad primam constitutionem non ponit militares, ibi, Partem autem propinquantem, id est, militares, non prius attribuit, civitati scilicet, antequam regione crescente et attingente vicinos, qui scilicet de terminis territo riorum litigant, ad bellum instituantur, sicut in prima parte Timaei Platonis dicitur, quod Athenis instituti sunt milites in finibus territoriorum ad civitatem pertinentium, qui terminos civitatis defendant, et hostes invadentes repellant.

g Et subjungit rationem in qua diminutus est Socrates, ibi, cii vero et in quatuor, partes scilicet civitatis, et quotcumque communicantes, sicut militares, necessarium esse, supple, unicuique aliquem judicantem et reddentem quod justum, supple, est, unicuique : quia aliter altercantibus ad invicem dissolveretur politia, quae est ordo communicationis civium. Et hanc partem civitatis non posuit Socrates, et propter hoc est diminutus. Causa autem propter quam hanc partem civitatis non posuit Socrates, dicta est in primo libro, quia dixit scilicet Socrates omnia debere esse communia et uxores et pueros et possessiones et omnia, ut se quasi fratres diligerent cives, et nulla Iis posset oriri inter eos.

h Deinde cum dicit, Siquidem igitur et animam, etc. docet accipere divisionem politiarum in civitate per similitudinem ad animam humanam, quae est pars hominis principalis : et dicit : Siquidem ig iiur et animam pon at utique quis magis partem animalis quam corpus, quae scilicet anima in corpore ab unoquoque membro repellit contraria, et virtute regitiva distribuit unicuique quod suum est, ad. cujus similitudinem (ut prius dictum est) aedificatae sunt civitates. Et hoc est : Et civitatum magis talia ponendum, supple, est esse partes, quam ea quae ad necessarium usum tendunt, sicut agricola, coriarius., et aedificator. Et dicit quae, Scilicet bellicum, quod repellit contraria, sicut anima membris, et quod participat justitia discepiativa, quod scilicet sicut virtus regitiva reddit unicuique quod suum est, sic judex in civitate.

Adhuc autem, supple, necessarium est in civitate, quod consiliatur, id est, quod consilium dat principi : quod quidem igitur intellectus est politici opus,id est,sicut intellectus in homine regit omnes viros inferiores, ita consiliarii in civitate dantes consilium politico principi, regunt omnes cives. Et necessaria est pars civitatis, sine qua non.potest esse civitas. Sed quia idem civis aliquando est consiliarius et miles, et sic diversa) partes esse non videntur, dicit quod hoc non obstat ad rationem : quia licet idem sint subjecto, tamen forma et specie differunt. Et hoc est quod sequitur : Ei haec sive separatim existant aliquibus, sive eisdem, nihil enim differt ad rationem : quia scilicet semper ratione et specie differunt ista, ex quibus scilicet componitur civitas, et sine quibus esse non potest. Et hoc est quod sequitur : Etenim ditari et agros colere accidit eisdem saepe, supple, et tamen specie et ratione differunt. Ex omnibus his concludit propositum,quod plures sunt scilicet partes civitatis quam Socrates posuerit, ibi, Quare siquidem et haec, supple, quae nunc dicta sunt, et illa, supple, quae dixit Socrates, sunt ponenda

partes civitatis, manifestum, supple, est, quod et qui, ad arma necessaria, supple, quaedam pars populi, civitatis pars est, supple, sine qua non potest esse civitas libera.

i Et quia sex partes dixit esse Socrates, scilicet textorem, agricolam,et coriarium, et aedificatorem, et rursum apposuit aerarium et pastorem et negotiatorem et campsorem, ideo subdit : Septima autem quae substantiis ministrat, id est, lucris intendit, quam vocamus opulentos, qui scilicet lucris intendunt : quia, sicut dicit Aristoteles in I Ethicorum, " bona fortunae organice ad felicitatem deserviunt, sine quibus cives vivere feliciter non possunt. " Octava autem, supple, pars civitatis, est demiurgica. Et subdit quae sit illa, scilicet populi institutum, quae scilicet distribuit populum, ita quod unusquisque sit in officio sibi congruo. Et quia hoc proprium est principis, subdit, ibi, Et quae circa principatus administrativa. Et supponit rationem, ibi, Siquidem sine principibus, ordinantibus scilicet populum, impossibile est esse civitatem.

Ex omnibus bis concludit, ibi, Necessarium igitur, aliquos esse potentes principari, et administrantes, supple, Rempublicam, vel continue, id est, per totam vitam, vel secundum partem, id est, ad quoddam tempus civitati, hac administratione, principatus scilicet, qui ordinat et distribuit populo officia congrua.

h Et subdit de aliis quae adhuc necessaria sunt civitati, ibi, Reliqua autem officia civitatis de quibus determinavimus perfecte, supple, est, quod consiUabitur, sine quorum scilicet consilio non potest quidquam agere princeps. Et determinat quae pars sit, ibi, Et convincat altercantibus de justis : sicut enim dicit Aristoteles in V Ethicorum, cum altercantur inter se cives, ad judicem confugiunt tamquam ad justum animatum, qui consilio rationis et intellectus per aequale, quod est medium lucri et damni secundum rationem proportionis geometricae in distribuendis, vel rationem proportionis aritbmeticae in commutandis, determinat inter eos, et sic est finis altercationis. Et hoc est quod concludit, ibi, Siquidem igitur haec oportet fieri in civitatibus, et bene fieri, et juste, necessarium, supple, est, et, id est, etiam aliquos politicorum esse principantes virtute, id est, potestate, qui scilicet talem habeant potestatem judicandi.

l Adnas quidem igitur, supple, oportet esse, potentias multis, scilicet vel in militia, vel in campsoria, vel alio officio. Sed quia multa talia officia aliquando coincidunt in unam personam, ideo subdit, Contingere existere eisdem. Et exponit, ibi, Puta eosdem esse propugnante, et agricolas, et artifices, adhuc autem consiliantes ei judicantes, supple, contingit esse eosdem. Informantur autem et virtute omnes : quia necesse est quod unusquisque in suo officio informetur ad extremum actum illius officii, cum virtus sit extremum in bono secundum unamquamque potentiam habitus (ut dicit Aristoteles in II Ethicorum) licet sit medium in passionibus et operationibus : ei supple, ideo, plurimis principatibus putant principari posse, supple, unum solum : quia scilicet pluribus virtutibus secundum plures potentias et officia potest informari: sed pauperes esse et divites eosdem impossibile est. Propter quod hae paries maxime videntur esse civitatis divites et egeni : quia scilicet in eosdem non coincidit.

m Et ejusdem subjungit aliam rationem, ibi, Adhuc autem propterea quod ut in pluribus, supple, civitatibus, ii quidem pauci sunt, scilicet divites, ii, id est, alii, autem multi, scilicet pauperes vel egeni, hae videntur contrariae partes partium civitatis, id est, de numero partium civitatis, ut et politiae, id est, ordines civilitatum secundum excessus harum, in

politeumate, supple, id est, in dominio civilitatum, consistant, et duae politiae videantur esse, democratia, quae est principatus populi pauperis, et oligarchia, quae est principatus divitum et potentium.

Et subjungit epilogum omnium dictorum in hoc capitulo et praecedenti, ibi, Quod quidem igitur sint politiae plures, et propter quas causas, dictum est prius.