CAPUT Xl.

De tribus Reipublicae partibus quae in constituenda Republica praecipue spectantur, consiliis scilicet, magistratibus et judiciis.

ANTIQUA TRANSLATIO, a Rursum autem cum dixerimus et communiter et sigillatim de unaquaque, dicamus de iis quae deinceps, accipientes ipsorum principium conveniens. Sunt itaque tres partes omnium politiarum, de quibus oportet considerare studiosum legislatorem, conferens unicuique : quibus se habentibus bene, necesse politiam habere bene, et politias ab invicem differre in differendo unumquodque horum.

b Est autem trium horum, unum quidem aliquid quod consiliatur de communibus : secundum autem, quod circa principatus, hoc autem est, quos oportet esse, et quorum dominos, et qualem quamdam oportet fieri electionem ipsorum. Tertium autem aliquid quod judicat.

e Dominans autem est, quod consid

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Rursus autem et communiter et separatim de unaquaque dicemus eorum quae post hoc sequuntur, convenienti sumpto principio. Sunt ergo tres partes omnium Rerumpublicarum in singulis, quarum studiosus legis positor considerare debet utilitatem : quibus bene se habentibus, necesse est Rempublicam bene se habere, et gubernandi formas inter se differre in eo quod singulae istarum differunt.

Haram trium partium una est quae versatur in publicis consiliis : altera in magistratibus, hoc est, quos esse oportet, et quam potestatem habere, et quemadmodum debeant creari. Tertia pars in judiciis consistit.

Ea pars quae consulit, auctoritatem ha- liatur de bello, et pace, et conipugnatione, et dissolutione, et de legibus, et de morte, et fuga, et depopulatione, et de electione principatuum, et correctionum.

d Necessarium autem, aut omnibus dare omnia haec judicia : aut quibusdam omnia, velut principatui alicui uni, aut pluribus, aut aliis alia : aut quaedam quidem ipsorum omnibus., quaedam autem quibusdam.

e Omnes quidem igitur et de omnibus, democraticum : talem enim aequalitatem

quaerit populus.

f Sunt autem modi ejus, quod omnes, plures. Unus quidem secundum partem, sed non omnes simul, sicut est in politia Teleclei Milesii (et in aliis autem politiis consiliantur comprincipatiis convenientes), ad principatus autem vadunt omnes particulariter ex tribubus et minimis partibus omnino, donec utrique pertranseat per omnes. Convenire autem solum de legum positione et de iis quae de politia, et responsa audientes a principibus.

g Alius autem modus, quod omnes simul, convenire autem solum ad electiones principatuum electuros, et ad legislationes : et de bello, et de pace, et ad correctiones : alia autem consiliari principatus, in singulis instituens eligibiles existentes ex omnibus, vel sortiales.

h Alius autem modus circa principatus et correctiones occurrere cives : et de bello consiliatoros, et compugnationc : alia autem principatus disponere eligibiles existentes quoscumque contingit : tales autem sunt, quoscumque principari necessarium scientes.

i Quartus autem modus, omnes de het de bello et pace, de societate ineunda vel dissolvenda, de legibus ferendis vel abrogaiidis, de morte, de exsilio, de publicatione bonorum, et rationibus reposcendis.

Necesse est enim, vel omnibus civibus haec omnia decernenda tribuere : vel quibusdam, ceu uni cuidam magistratui, aut pluribus, vel aliis alia : vel quaedam illorum omnibus, quaedam quibusdam.

Omnes igitur et de omnibus, populare est : talem enim aequalitatem affectat populus.

Sunt autem plures modi. Unus si singulariter et non simul omnes, ut est in Republica Teleclei Milesii (et in aliis Rebuspubiicis deliberant magistratus simul collecti), ad magistratum vero vadant omnes singulatim ex tribubus, partibus etiam minutis, donec transeat per omnes. Congregatur autem populus solummodo pro legibus ferendis et pro his quae pertinent ad Reipublicae statum, et pro his audiendis quae a magistratibus annuntiantur.

Alius modus est, omnes simul convenire, aut solummodo ad magistratus creandos, aut ad ferendas leges : et pro bello, vel pace, et ad rationes resposcendas : in caeteris vero eos qui magistratum gerunt decernere ad singula deputatos, vel per electionem, vel per sortem.

Alius modus est, ut ad magistratus creandos, et ad rationes reposcendas, et

conveniant omnes cives, et ad deliberationem belli suscipiendi, vel societatis ineundae : caetera vero magistratus exsequantur per electionem creati quod fieri potest : tales vero sunt, quot exercere necessarium est eos qui sciunt.

Quartus modus est, ut omnes de omni- omnibus consiliari convenientes, principatus autem de nullo judicare, sed solum referre : quo quidem modo nunc democratia ultima dispensatur, quam proportionalem diximus esse oligarchiae, potestativae et monarchiae tyrannicae. Isti quidem igitur modi sunt democraticis

k Quosdam autem de omnibus, oligarchicum. Habet autem et hoc differentias plures. Quandoquidem enim ab honorabilitatibus mediocribus eligibiles sunt, et plures propter mediocritatem honorabilitatis, et de quibus lex vetat ne moveant, sed sequantur, et liceat possidenti honorabilitatem participare, oligarchia quidem, politia autem est talis propter moderari. Quando autem non omnes eo quod est consiliari, participant, sed. electi, secundum legem autem participant sicut et prius, oligarchicum. Quando autem ipsos eligunt ipsi qui domini ejus quod est consiliari, et quando puer pro patre ingreditur, et domini legum sunt, oligarchicum necessarium esse ordinem hunc.

l Quando autem quorumdam, puta belli quidem, sicut et pacis, et correctionum, omnes : aliorum autem principes, et isti eligibiles, vel sortial.es , aristocratia est, vel politia. Si autem quorumdam quidem eligibiles, quorumdam autem sortiales, vel simpliciter, vel ex praeiudicatis, vel communiter eligibiles, et sortiales, hae quidem horum sunt politiae aristocratiae, hae autem ipsius politiae. Divisum est quidem igitur quod consiliatur ad politias hoc modo : et disponitur quaelibet politia secundum dictum modum. m Expedit autem democratiae, quae maxime esse videtur democratia, quae nunc : (dico autem talem, in qua dominus populus et legum est ad consiliari.), meliusque ipsum facere, quod qui-

bus convenientes deliberent : magistratus vero de nullo statuant, sed tantum primo loco sententiam dicant : quemadmodum fit in extrema illa gubernatione populari, quam in paucorum gubernatione speciei illi violentae, et in gubernatione unitis tyrannidi correspondere diximus. Hi ergo modi, populares.

Quosdam vero de omnibus, paucorum potentiae. Habet autem et hoc differentias plures. Quando enim a mediocri censu fiet assumptio, et multi assumentur, propter eam. census mediocritatem, et quae lex vetat, non moveant, sed sequantur, et liceat possidenti censum habere, paucorum est hujusmodi gubernatio, sed. tamen civilis propter ejus mediocritatem. Quando vero non omnes participes, sed qui eliguntur, et secundum leges gubernant ut prius, paucorum potentiae est. Quando autem ipsi se eligunt, qui deliberandi auctoritatem habent, et quando filius patri succedit, ac domini sunt legum, necesse est hujusmodi gubernationem esse paucorum potentium.

Sed quando aliquorum aliqui, ceu. cum de bello et pace, et repetendis rationibus, universi : de aliis autem magistratus electi, vel sorte assumpti, optimatum id est, vel ejus quae appellatur Respublica. Quod si de quibusdam electi, de quibusdam vero sortiti, et sortiti vel simpliciter vel. ex praelatis, vel communiter electi ac sortiti, partim optimatum est, partim Reipublicae ipsius. Distinguitur ergo ea pars, quae in consulendo, deliberandove consistit, in hunc modum pro natura Reipublicae. Et administratur naquaeque Respublica secundum hujusmodi terminationem .

Confert autem et gubernationi illi, quae nunc maxime videtur esse popularis : (dico autem ei in qua populus dominus est etiam legum in deliberando ac melius disponendo), hoc idem facere in concio- clem in praetoriis, in oligarchiis. Statuunt enim damnum iis qui nolunt judicare,

ut judicent : democratici autem mercedem egenis. Haec autem et circa congregationes facere : consiliantur enim melius communiter consiliantes omnes, populus quidem cum insignibus, isti au-. tem cum multitudine.

n Expedit autem et eligibiles esse consiliarios, vel sortiales aequales ex partibus.

o Expedit autem, si excedant multum secundum multitudinem democratici super policos, aut non omnibus dare mercedem, sed quot commensurati ad multitudinem insignium, aut ex sorte facere plures.

p In oligarchiis autem aut praeeligi quosdam ex multitudine, aut praeparantes principatum, velut in quibusdam politiis est, quos vocant praemissos, vel legis servatores, et de iis negotiari de quibus utique isti praeconsiliaverint. Sic enim participabit populus eo quod est consiliari, et solvere nihil poterit eorum quae circa politiam.

q Adhuc eadem sententiare populum, aut nihil contrarium iis qui inferuntur, aut consiliariis quidem tradere omnibus, consiliari autem principes.

r Et oppositum autem ejus quod fit in politiis, oportet facere. Absolventem quidem enim per sententiam, dominam oportet facere multitudinem, condemnantem autem per sententiam, non dominam, sed referatur rursum ad principes. In politiis enim contra faciunt : pauci enim absolventes quidem domini, condemnantes autem non domini, sed. reducetur ad plures semper. De consiliante quidem igitur et dominante utique politiae, determinatum sit hoc modo nibus, quod fit circa judicia in paucorum potentia. Imponunt enim paenam illis quos judicare volunt, ut judicent : populares vero mercedem statuunt pauperibus. Confert et hoc idem circa conciones agere : melius enim deliberabunt, si omnes consilio intersint, populus quidem cum nobilioribus, isti autem cum populo.

Confert etiam per electionem assumi eos qui deliberatum sunt, vel per sortem aequaliter ex partibus civitatis.

Confert etiam, si plurimum excedat multitudo plebis eos qui sunt in gubernanda Republica peritiores, vel non omnibus mercedem tribuere, sed quantum respondet numero nobilitatis, vel sortiri plures.

In paucorum vero gubernatoribus, aut eligere quosdam ex multitudine, aut tale aliquid constituere, quale est in quibusdam civitatibus, quos appellant praeconsultorcs, ac legum custodes, ac de his solummodo rebus ad consilium referre, de quibus isti ante deliberaverunt. Per hunc enim modum populus interveniet in deliberando, nec tollere quidquam de Republica valebit.

Insuper illa decernere poterit populus, aut nihil contrarium illis, quaepraeponetur, vel consultandi quidem omnes participes facere, deliberandi vero magistratibus potestatem relinquere.

Et oppositum ejus facere quod fit in populi statu. Populi autem decretum in condemnando ratum non sit, sed ad magistratus rursus referatur : quod contra fit in popularibus : magistratus enim absolvendi domini sunt omnino, condemnandi vero non sunt, sed ad populum habetur recursus. De consultando igitur et deliberando, ejusque potestate in hunc modum determinatum sit.