CAPUT VI.

De jure democratica et oligarchica : de civitatis fine, virtute ac vitio.

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Sumendum autem prius quos terminos dicunt oligarchiae et democratiae : et quidem quod justum est oligarchicum existens et democraticum.

b Omnes enim tangunt justum quoddam : sed usque ad aliquid procedunt, et dicunt non omne quod proprie justum : puta videtur aequale esse, quod justum est, et est, sed non omnibus, sed aequalibus. Ii autem hoc auferunt, scilicet quibus, et judicant male.

c Causa autem, quia de seipsis judicium : fere autem plurimi sunt judices pravi de propriis. Quare, quoniam quod justum aliquibus, et divitum est, eodem modo in rebus, et quibus, sicut dictum est prius In Ethicis: rei quidem aequalitatem confitentur, eam autem quae quibus, dubitant maxime quidem propter dictum modum : quia judicant de seipsis male.

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Sumendum est prius quos terminos esse dicunt paucorum potentiae, et popularis gubernationis, et quid sit justum in utraque.

Omnes enim attingunt justum quoddam, sed usque ad aliquid, et aiunt non omne justum proprie, puta,videtur aequalitas justum quiddam esse, et est quidem, sed non omnibus, ac aequalibus. Et inaequalitas videtur justum esse et est quidem, sed non omnibus, at inaequalibus. Alii vero hoc auferunt personis, et male judicant.

Causa vero est, quia de seipsis judicium fit : qui vero de seipsis judicant, ut plurimum non recti sunt judices. Itaque cum justum aliquibus, et divitum sit, eodem modo In rebus et personis, ut diximus in Ethicis, aequalitatem rei confitentur, sed de personis contendunt maxime, ut dictum est, quia de seipsis non recte judicant.

d Deinde autem, et quia dicere usquequo utrosque justum aliquid, putant justam dicere simpliciter : hi quidem enim si secundum aliquid inaequales sint, puta secundum pecunias, totaliter putant inaequales esse : ii autem si secundum aliquid aequales, puta secundum libertatem, totaliter aequales.

e Quod autem principalissimum non dicunt. Siquidem enim possessionum gratia communicassent et convenissent tantum, tunc participant civitate, quantum et possessione. Quare oligarchicorum sermo videbitur utique incalescere : non enim esse justum aiunt participare centum minis unum qui intulit minam unam, cum eo qui dedit residuum to-

tum.

f Neque iis qui a principio, neque post acquisitis. Si autem neque ipsius vivere gratia solum, sed magis ipsius bene vivere : etenim servorum utique et aliorum animalium esset civitas, nunc autem non, quia non participant a felicitate, neque ipso vivere secundum electionem.

g Neque compugnationis gratia, quatenus a nullo injustitiam patiantur, neque propter commutationes, ut eum usum qui ad invicem.

h Etenim utique Tyrrheni, et Carchedonii, et omnes quibus sunt contractus ad invicem, unius utique civitatis cives essent. Sunt enim ipsis pacta de introductibilibus, et conventiones de non injustitia facienda, et scripturae de compugnatione.

i Sed neque principatus omnibus communes in iis constituti sunt, sed alii apud utrosque.

k Neque quales quosdam esse oporteat alteras alteri curant, neque quomodo nullus erit injustus eorum qui sub pactis, neque quomodo malitiam nullam

Denique quia usque ad aliquid utrique eorum justum quoddam dicentes, putant se dicere simpliciter justum : hi enim si in aliquo sint superiores, ceu opibus, et divitiis, alios omnino putant impares esse : hi vero si in aliquo sint pares, puta libertate, omnino putant esse pares.

Caeterum quod est principalissimum, non dicunt : si enim possessionum gratia societatem iniissent, atque una convenissent, tantum caperent civitatis quantum possessionis. Itaque ratio illa valeret quae est paucorum potentum, qui aiunt non esse justum, ut qui unum contulit, tantum percipiat de centum minis, quantum is qui contulit omne reliquum.

Neque eorum quae ab initio, neque eorum quae postea superveniant. Quod si non vivendi solum gratia, sed magis bene vivendi. Nam sic servorum et aliorum animalium civitas esse posset, quod non est ex eo, quia felicitatis non sunt capacia, nec vivendi secundum electionem.

Neque societatis gratia bellicae, ne a quoquam injuria afficiantur, neque propter commercia, ac mutuam utilitatem.

Nam sic Thusci, et Carthaginienses, et omnes hi,quibus est commercium ad invicem, tamquam cives essent unius civitatis. Sunt nempe illis foedera circa res importandas, et pacta, ne injuria afficiantur, et scripturae circa mutuam bellorum societatem.

Sed neque magistratus communes his deputati sunt, verum alii apud alios.

Nec quales esse oportet alteri de alteris cogitant,neque ut nemo eorum injustus sit, qui sub foedere comprehendantur, neque ut pravitatem nullam habeant, sed solum habeant, sed solum quomodo nihil injuste agant invicem : de virtute autem et malitia ministrant, quicumque curant bonam legislationem. Quare manifestum, quod oportet de virtute sollicitam esse eam, quae tamquam vere nominatur civitas, non sermonis gratia : fit enim communicatio et compugnatia de aliis loco differens solum ab iis qui de longe compugnant : et lex pactum, et sicut ait Lycophron sophista, fidojussor invicem justorum, sed non qualis faciat bonos, et justos cives.

I Quod autem hoc modo se habeat, manifestum. Si enim aliquis copulet loca in unum,ut se tangant, sicut Megareorum civitas et Corinthiorum muris,tamen non una civitas : neque si ad invicem connubia fecerint, quamvis hoc propriarum communicationum civitatibus sit. Similiter autem neque si qui habitarent separatim quidem, non tamen tantum de longe, ut non communicarent, sed si essent ipsis leges, ut non seipsos injuste molestarent circa mutuas dationes, puta si hic quidem esset faber, hic autem agricola, alius autem coriarius, alius vero aliud aliquid tale, et multitudine essent decem milia, non tamen communicarent in alio nullo quam in talibus, puta commutatione, et compugnatione, neque sic quidem civitas. Propter quam itaque causam ? non enim utique propter non propinquum communitatis. Si enim sic et convenirent sic communicantes, unusquisque tamen uteretur propria domo tamquam civitate, et sibi ipsis auxiliantes sicut pugna existente ad iniuriantes solum, neque sic utique videbitur esse civitas diligenter considerantibus. Siquidem similiter colloquerentur congregati, et sigillatim.

m Manifestum igitur, quod non est civitas communicatio loci, et ejus quod est non injusta agere ad seipsos, et mutuae dationis gratia ; sed hoc quidem neces-

ut non invicem se injuria afficiant. At enim de virtute ac de vitio publice cogitant, quicumque curam habent bene instituendi civitatem. Ex hoc manifestum est de virtute curam esse habendam ei, quae revera civitas sit nominanda, non orationis gratia. Nam fit communicatio societas aliorum ad bellum loco solum differens ab aliis sociis longe existentibus. Et lex pactio, ut ait Lycophron sophista, fidejussor invicem justorum, sed non talis, ut bonos et justos cives efficiat.

Et quod ita se habeat, patet: nam si quis conjungat loca in unum, ut Megarensium Corinthiorumque civitates sese invicem contingant moenibus, nihilominus una non erit civitas : nec si simul conjugia ineant, quamquam hoc unum sit de his communibus quae proprie sunt civitatum. Eodemque modo si qui. habitent separati quidem, non tamen ita longe, ut nequeant simul communicare, legesque habeant, injuriam sibi invicem in commerciis prohibentes, ceu si unus faber, alter agricola, alter sutor, alter aliquis hujusmodi foret, essentque hi decem millia numero, nec alia eis foret communio, nisi talium rerum, puta contractuum, bellorum et confoederationis, nec sic quidem, civitas adhuc foret. Propter quam tandem utique causam ? non enim quia non propinqua sit communicatio : nam si in unum convenirent ita communicantes, unusquisque tamen utatur propria domo, ut civitate, ac sibiipsis ut confoederati auxilium ferant contra injuriantes solum, nec sic quidem civitas esse videretur recte considerantibus. Siquidem eodem modo conversaretur simul conjunctim et separatim.

Ex quo patet quod civitas non est communicatio loci, et non injuriandi sibiipsis, et commercii gratia, sed ista quidem ut adsint necessarium est, siquidem sarium existere si erit civitas. Attamen neque existentibus omnibus iis, est jam civitas.

n Sed ipsius bene vivere communicatio, et domibus, et generibus gratia vitae perfectae et per se sufficientis. Non erit tamen hoc nisi unum et eumdem locum habitantium et utentium connubiis : propter quod affectiones factae sunt in civitatibus, et fraternitates,et immolationes, et deductiones ipsius convivere. Quod autem tale amicitiae opus : convivendi enim electio amicitia est.

o Finis quidem igitur civitatis bene vivere, haec autem finis gratia. Civitas autem generum et vicorum communitas vitae perfectae et per se sufficientis. Hoc autem est, ut diximus, vivere feliciter et bene. Bonarum ergo actionum gratia ponendum esse politicam communionem, sed non ipsius convivere.

p Propter quod quidem quicumque adjiciunt plurimum ad talem communionem, iis civitatis attinet plusquam aequalibus secundum libertatem et genus, vel majoribus, secundum politicam autem virtutem inaequalibus, vel excedentibus secund divitias, secundum virtutem autem excessis. Quod quidem igitur omnes qui de politiis altercantur, partem quamdam justi dicant, manifestum est ex dictis.