CAPUT II.

De quatuor disciplinis quibus instituendi videntur civium liberi, et maxime de

musica et gymnastica. ANTIQUA TRANSLATIO.

a Sunt autem quatuor fere quae addiscere consueverunt, litteras, et luctativam, et musicam, et quartam quidam protractivam. Et litteras quidem et protractivam tamquam utiles ad vitam existentes et valde bonas : luctativam autem tamquam conferentem ad fortitudinem.

b De musica autem dubitabit utique aliquis. Nunc quidem enim ut delectationis gratia plurimi participant ipsa : alii autem a principio instituerunt in disciplina, propter naturam ipsam quaerere, quod quidem saepe dictum est,

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Sunt autem fere quatuor, quas discere juvenes consueverunt, litteras, gymnasticam, musicam, addunt vero quidam figurandi peritiam : litteras quidem et figurationem tamquam utiles ac valde expedientes ad vitam : gymnasticam vero tamquam pertinentem ad fortitudinem.

De musica vero ambiguitur : nam nunc quidem plurimi voluptatis gratia illam addiscunt : veteres autem inter disciplinas eam collocaverunt, ex eo quod natura quaerit, ut saepe dictum est, non solum in negotio recte, verum etiam in non solum non vacare recte, sed et vacare posse bene. Hoc enim principium omnium., ut et iterum dicamus de ipsa.

c Si enim ambo quidem oportet, magis autem eligibile vacare quam non vacatio, et finaliter quaerendum quod facientes oportet vacare, non itaque ludentes : finem enim necessarium esse vitae nobis ludum, si autem hoc impossibile, et magis in non vacalionibus utendum ludis : laborans enim indiget requie, ludus autem gratia requiei est : non vacare autem accidit cum labore et fatigatione. Propter hoc oportet ludos introducere observantem tempus ad usum, tamquam adducentem pharmaciae gratia. Remissio enim talis motus anit propter delectationem requies.

d Vacare autem videtur ipsum habere delectationem, et felicitatem, et vivere beate : hoc autem non existit non vacantibus, sed vacantibus. Non vacans quidem enim non vacat gratia alicujus, tamquam non existentis. Felicitas autem finis est, quam non cum tristitia, sed cum delectatione putant esse omnes. Hanc vero delectationem non adhuc eamdem ponunt, sed secundum seipsos unusquisque, et secundum habitum suum : optimus autem secundum optimum, et eum qui ab optimis.

e Quare manifestum, quod oportet et ad eam quae in deductione vacationem addiscere quaedam et erudiri, et has eruditiones et disciplinas esse suiipsarum gratia : eas autem quae ad non vacationem, ut necessarias, et aliorum gratia.

f Propter quod et musicam priores in eruditionem ordinaverunt, non ut neces-

otio laudabiliter posse versari. Hoc enim principium est omnium, ut rursus de illa dicamus.

Si enim utroque opus est, magis autem expetendum est otium quam negotium, nec id quidem in joco : nam si necesse foret jocum esse finem vitae, quod si sit impossibile, magisque in negotiis utendum est joco : nam qui laborant, indigent relaxatione, et hujus gratia est jocus : negotia vero sunt cum labore , et conatu. Et propterea oportet jocum adhibere, qui tamquam medicinam eo tempore afferat. Nam relaxatio est hujusmodi motus animi, et requies per voluptatem.

Otium autem ipsum videtur in se voluptatem habere, et felicitatem, et vitam beatam, et hoc non negotiosis, sed otiosis existit. Nam qui negotiatur, alicujus gratia negotiatur, quod sibi desit. Felicitas autem finis est quam non cum labore, sed cum voluptate esse omnes putant. Hanc tamen voluptatem non eamdem omnes posuerunt, sed secundum se unusquisque, et secundum suum habitum. Optimus tamen optimam, et eam quae sit ab honestissimis.

Itaque manifestum est, quod oportet ad otium quoque degendum addiscere quaedam, et erudiri, et has eruditiones, ac disciplinas suiipsarum esse gratia ; illas vero quae ad negotium, tamquam necessarias et gratia aliorum.

Quapropter musicam Antiqui inter disciplinas collocavere, non tamquam rem

sariam (nihil enim habet tale), neque ut utilem, sicut litterae ad pecuniationem, et ad oeconomiam, et ad doctrinam, et ad multas actiones politicas. Videtur autem et protractiva utilis esse ad judicandum artificum opera melius. Neque rursum sicut luctativa est musica ad sanitatem et robur : neutrum enim horum videmus fieri ex musica. Relinquitur igitur ad deductionem quae in vacatione : ad quod quidem et videntur producentes ipsam. Quam enim putant deductionem esse liberorum, in hac ordinant.

g Propter quod quidem Homerus ita poetizavit : " Sed est quidem velut ad epulas vocari, ut congaudeant in epulis amici. " Et ita dicens alteros quosdam qui vocant charitativam naturam. Et in aliis ait Ulysses : " Hanc optimam esse deductionem, quando gaudentibus epulantes si audiant cantantem residentes continuo. " h Quod quidem igitur est disciplina quaedam, quam non sicut utilem erudiendum filios, neque ut necessariam, sed ut liberalem et honestam, manifestum

est.

i Utrum autem una numero vel plures, posterius dicendum. Nunc autem nobis esse praemium factum est, quod ab Antiquis habemus quoddam testimonium, ex praemissis erudimentis quae diximus : musica enim hoc facit evidens.

k Adhuc autem et quod oportet utilium quaedam erudiri pueros, non solum propter id quod utile, puta litterarum eruditionem, sed. et propterea quod per ipsas convenit fieri multas eruditiones alias.

I Similiter autem et protractivam, non ut in ipsis venalibus non peccent, sed sint inseducibiles ad eam quae vasorum emptionem et venditionem, aut magis quia facit speculativum ejus quae circa

necessariam (nihil enim habet tale), neque tamquam utilem, ut litterae ad lucrum, et ad rem familiarem, et ad studia, et ad civiles actiones complurimas. Videtur quoque figurandi peritia utilis esse ad. judicandum melius artificum opera. Neque ut gymnastica ad sanitatem et robur : nullum enim horum videmus ex musica fieri. Restat ergo, quod ad degendum in otio, ad quod et apparet eam adhiberi. Quam enim putant degentiam esse ingenuorum hominum, in ea instituunt.

Quapropter Homerus in poemate suo ita inquit : " Sed quale est vocari ad mensam opipare paratam. " Deinde nominans quosdam alios subdit : " Et accrescunt citharoedum, qui omnes demulceat. " Et alio loco ait Ulysses : " Optimam esse degendi rationem, quando laetis hominibus convivae audiunt citharoedum, sedentes per ordinem. "

Quod igitur sit disciplina quaedam, quam non ut utilem, neque ut necessariam docendi sunt filii, sed ut liberalem et honestam, manifestum est.

Utrum autem una sit numero, an plures, et quaenam istae, et quomodo, posterius dicetur. Nunc tantum id praemissum sit, quod apud Antiquos habemus testimonium ex his disciplinis quas diximus : musica enim hoc manifestat.

Ac etiam de utilibus, quod aliqua addiscere pueros oportet, non modo propter utilitatem, ut patet in litteris, verum etiam propter multas disciplinas alias, quae per litteras addiscunt.

Similiter vero figurandi peritiam, non ut in venumdando emendoque vasa non decipiantur, sed potius quia contemplari facit pulchritudinem corporum. Quaerere enim utilitatem ubique, minime con- corpora pulchritudinis. Quaerere autem ubique quod utile, minime congruit magnanimis et liberis.

m Quoniam autem manifestum hoc, utrum consuetudinibus erudiendum vel ratione, et circa corpus prius, aut circa intellectum, palam ex his, quod tradendum pueros luctativae, traduntur etiam AdminBookmark : harum enim haec quidem qualem quemdam facit habitum corporis haec autem opera.

n Nunc quidem igitur quae maxime videntur civitatum curare de pueris, hae quidem athleticum habitum imprimunt, tollentes et speciem et incrementum corporum. Lacedaemonii autem hoc quidem peccato peccaverunt : ferales autem efficiunt pueros, tamquam hoc ad fortitudinem maxime conferens.

o Quamvis neque ad unam virtutem, neque ad hanc maxime respiciendum facienti curam.

p Si quidem ad hanc, neque hoc adinveniunt. Neque enim in aliis animalibus, neque in gentibus videmus fortitudinem assequentem silvestrissimis, sed magis mitioribus et leoninis moribus. Multae autem sunt gentes, quae ad interficiendum et ad caedendum homines prompte se habent, sicut earum quae circa Pontum Achaei et Beniochi, et aliae gentium, non maritimarum hoc quidem similiter his : hae autem magis, quae latrocinativae quidem sunt, fortitudine autem non participant.

q Adhuc ipsos Lacedaemones scimus, quamdiu quidem ipsis assiduabant labores, praevalentes aliis. Nunc autem et luctativis agonibus et bellicis, deficientes ab aliis. Non enim eo quod juvenes exercitabant, isto modo differebant, sed

gruit magnanimis et ingenuis hominibus.

Cum vero manifestum sit, utrum moribus an ratione sit disciplina tradenda, et an circa corpus primo, vel circa mentem, patet ex his, quod adolescentes gymnasticae AdminBookmark sunt tradendi, quarum altera qualem aliquam facit habitudinem corporis, altera operationes.

Nunc autem quae civitates curam habere puerorum maxime videntur, partim athletarum habitudinem inducere studens, in quo deformant corpora, ac augmentationem eorum impediunt. Lacones vero in hoc quidem non errant, sed efferatos laboribus reddunt adolescentes, quasi hoc utile sit maxime ad fortitudi-

Atqui, ut jam saepe diximus, neque ad unam virtutem , neque ad hanc maxime respiciendum est ab eo qui curam facit institutionis.

Et si ad hanc, non tamen id consequuntur. Neque enim in aliis animalibus, atque ingentibus videmus fortitudinem adesse maxime efferatis, sed potius mansuetioribus et leoninis moribus. Multaeque sunt gentes, quae ad caedes hominum, et ad eorum comestionem insultant, ut circa Pontum Achaei et Heniochi : et ex mediterraneis aliae gentes similiter his vel magis, quae quidem gentes clanculum per insidias latrocinantur, ad

bellica tamen opera nihil valent.

Praeterea scimus Lacones, dum ipsi soli exercebantur, praestitisse caeteris, nunc autem esse aliis inferiores. Non enim ob id. praestabant, quod juventutem exercerent, sed quod ipsi exercitati contra non exercitatos pugnarent.

eo solum quod ad eos qui non studuerant, conabantur.

r Quare quod bonum, sed non quale ferale oportet praeagonizare. Neque enim lupus, neque aliarum ferarum aliqua agonizaret utique aliquod bonum periculum, sed magis vir bonus. Qui autem valde ad hoc remittunt pueros, et qui sine paedagogo necessariorum faciunt, banausos efficiunt, et secundum veritatem ad unum solum opus utiles politiae facientes, et ad hoc deterius aliis, ut ait sermo.

s Oportet autem non ex prioribus operibus judicare, sed ex iis quae nunc. Contra agonizantes enim disciplinae nunc habent, prius autem non habebant.

t Quod quidem igitur utendum luctativa, et qualiter utendum, confessum est. Usque ad pubescentiam enim leviora exercitia afferendum, violentum alimentum, et eos qui ad necessitatem labores rejicientes, ut nullum impedimentum sit ad incrementum. Signum enim non parvum, quod possunt haec instituere : in Olympionicis enim quidem vir duos vel tres invenitur eosdem vicisse viros et pueros, propter juvenes involuntarios auferre potentiam a necessariis exercitiis.

u Quando autem a pubescentia annis tribus ad alias eruditiones fiunt, tunc congruit et laboribus et siccis alimentis submittere sequentem aetatem. Simul enim intellectui et corpori laborare non oportet : contrarium enim efficere natus est uterque laborum impediens : qui quidem corporis labor, intellectum : qui autem hujus, corpus.

Itaque honestas, ac non feritas est in certaminibus praeferenda. Neque enim lupus, neque alia bestia honestum periculum pugnando subiret, sed magis vir bonus. Qui vero adolescentes in hoc nimium tradunt, et in necessariis absque disciplina dimittunt, vere illos sordidos reddunt : ad unum enim opus Reipublicae utiles faciunt, et illud ipsum deterius, ut ratio ostendit.

Oportet autem non ex prioribus operibus, sed ex his quae nunc fiunt, judicare. Nam nunc quidem illi qui repugnant, disciplinam habent, tunc vero non habebant.

Quod igitur utendum sit gymnastica, et quomodo utendum, concessum existat. Usque enim ad pubertatem leviores exercitationes sunt adhibendae, haque victu illo violento, et laboribus coactis, ne corpora crescere impediantur. Signum erit non parvum quod ita contingat : quia inter eos qui Olympia vicerunt, duo vel tres tantum reperiuntur, qui idem adolescentes et viri, sint victoriam consecuti. Propterea quod per exercitationes pueris adhibitas, sublata sit vis ac robur a violentis laboribus.

Post pubertatem vero, cum annis tribus ad alia perdiscenda intendunt, tunc congruit et laboribus et victu necessario illos occupare. Nam simul mente et corpore non oportet, cum se invicem impedire nata sint : labor quidem corporis, mentem : mentis autem, corpus.