CAPUT X.

Quae Respublica quibus, et qualis qualibus sit accommodata ?

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Quae autem politia quibus et qualis qualibus expediat, habitum.est dictis pertransire.

b Sumendum itaque primo de omnibus universaliter idem. Oportet enim valentiorem esse partem civitatis volentem, non volente manere politiam. Est autem omnis civitas ex quali et quanto. Dico autem quale quidem libertatem, divitias, disciplinam, ingenuitatem, quantum autem multitudinis excessum. Contingit autem quale quidem existere alteri parti civitatis, ex quibus partibus consistit civi-

LEONARDI ARET1NI TRANSLATIO.

Quae autem Respublica quibus, et qualis qualibus conferat, consequens est tractare.

Sed capiendum prius est universaliter de cunctis. Oportet enim partem illam civitatis, quae Rempublicam stare vult, potentiorem esse quam illa pars quae non vult Rempublicam manere. Est autem omnis civitas ex quali, et quanto. Dico autem quale, ceu libertatem, divitias, disciplinam, nobilitatem : quantum vero ceu multitudinem populi praevalentem. Fieri autem potest, ut quale existat uni tas, alii autem parti plures esse in numero les, et divitibus pauperes :non tamen tantum excedere quanto, quantum deficere quali. Propter quod haec ad alia comparandum.

c Ubi quidem igitur excedit egenorum multitudo, secundum dictam analogiam, hic nata est esse democratia. Si quidem enim agricolae excedunt, fit agricolarum democratia : et unaquaeque species democratiae secundum excessum populi uniuscujusque, puta siquidem agricolarum invaluerit multitudo, primam democratiam : si autem multitudo banausorum et mercede agentium, ultimam : similiter autem et alias intermedias harum.

d Ubi autem multitudo divitum et insignium supertendat quali quoniam deficit quanto, hic oligarchiam : et oligarchiae eodem modo unaquaeque species secundum excessum oligarchiae multitudinis.

e Oportet autem semper legislatorem

in politia coassumere medios. Sive enim oligarchicas leges ponat, oportet conjecturare medios : sive democraticis adducere legibus hos. Ubi autem mediorum supergreditur multitudo, quoniam simul amborum extremorum., aut etiam alterius solum, hic contingit politiam esse legalem.

f Nihil enim timendum, ne forte consentiant divites pauperibus super hoc. Numquam enim alteri volunt servi esse. Communiorem autem si quaerant, nullam invenient aliam ab hac. In parte enim principari, non utique sustinebunt, propter discredentiam ad invicem. Ubi autem AdminBookmark fidelissimus, AdminBookmark au- tem qui medius. Quanto enim utique melius politia misceatur, tanto magis mansiva.

alteri vero quantum, ceu

umerum ignobilium quam nobilium, et, pauperum quam divitum :

nequo tamen tantum superare quantitatem, quantum superari qualitate. Propter hoc ad invicem conferenda sunt.

Ubi ergo superat pauperum multitudo, eam quam diximus, proportionem, hic popularis gubernatio exoritur, ac species singulae popularis status secundum multitudinis exsuperantiam, ceu si agricolarum multitudo pius possit, prima species : si multitudo tonuiorum ac mercenariorum, ultima species, et sic de aliis qua) sunt harum mediae.

Ubi autem ea pars in qua sunt opulenti et nobiles, magis superat qualitate quam deficiat quantitate, hic paucorum potentia gubernatioquc exoritur: ac eodem modo singulae species hujus, secundum exsuperantiam istiusinodi hominum.

Debet autem qui legem ponit in Republica, semper ad medios respicere. Sive enim ad paucorum gubernationem dirigantur leges, de mediis est conjcelandum, sive ad popularem statum, hos respicere debet. Ubi enim mediocrium superat multitudo, vel utrumque extremum, vel alterum tantum, hic Respublica recipit stabilitatem.

Non est metus, ne quando que divites eum pauperibus conspirent contra mediocres, numquam enim alteri servire alteris vellent. Quod si communiorem aliquam quaerunt, nullam aliam quam istam reperirent. Nam per vices gubernare non paterentur, propter diffidentiam quae inter eos existit. In cunctis vero locis arbiter est fidelissimus, arbiter autem medius. Quantoque melior est gubernatio temperata, tanto durabilior.

g Peccant autem multi, et eorum qui iristocraticas volunt facere politias, non solum in plus attribuere divitibus, sed in praeter audiendo populum. Necesse enim tempore aliquando ex falsis bonis verum 3venire malum. Supergressiones enim divitum destruunt magis politiam, quam quae populi.

h Adime autem quaecumque prolocutionis gratia in politiis sapienter loquuntur ad populum, sunt quinque numero, circa congregationem, circa principatus, circa praetoria, circa armationem, circa exercitia.

i Circa congregationem quidem, licere omnibus congregationi interesse : damnum autem imponi divitibus, si non intersint congregationi, vel. solum, vel multo majus.

Ic Circa principatus autem habentibus quidem honorabilitatem, non licere adjurare, egenis autem licere.

I Circa praetoria divitibus quidem esse damnum, si non discutiant, egenis autem licentiam, vel iis quidem magnum, iis autem parvum, sicut in legibus Charondam. Alicubi autem licet quidem omnibus scriptis, congregationi adesse et discutere. Si autem scripti neque convenerint, neque discusserint, imponuntur iis magna damna, ut propter damnum quidem fugiant scribi: propter non scribi autem, neque discutiant, neque conveniant.

m Eodem autem modo et de possidendo arma et de exercitari leges ferunt : egenis quidem enim licet non possidere, divitibus autem damnosum non possidentibus : et si non exercitantur, iis quidem nulium damnum, divitibus autem damnosum : quatenus ii quidem propter damnum participent: ii autem propter non

Aberrant etiam plerique illorum, qui optimates Reipublicae gubernationes efficere volunt, non solum in tribuendo nimium divitibus, verum etiam in excludendo plebem. Necesse est enim procedente tempore, ex falsis bonis verum malum evenire. Divitum enim cupiditates plus habendi, magis destruunt Rempublicam quam multitudinis.

Sunt autem illa circa quae simulant ac fallaciter praetexunt ad populum, quinque numero, concio, magistratus, judicium, armatura, exercitatio.

Circa concionem quidem, licere omnibus adesse : sed paena apposita divitibus, si non adsint, vel solis, vel major quam multitudini.

Circa magistratus autem, non licere his qui censum habent magnum, renuntiare magistratui, pauperibus autem licere.

Circa judicia vero, paenam esse divitibus, nisi judicent, pauperibus autem impunitatem : aut illis magnam, his parvam paenam, ut est in Charondas legibus. Quibusdam vero iocis, omnibus licet descriptis in concionibus judiciisque adesse. Quod si descripti sint, et non exerceant, in paenas incidunt pormagnas, ut metu paenae vitent descriptionem : et per non descriptionem, neque judicia, neque conciones exerceant.

Eodem modo circa anna, et circa gymnasia legibus statuunt. Pauperibus enim licet non habere arma, divitibus autem paena constitutum est, nisi habeant. Et si in gymnasio se non exerceant pauperes, nulla paena est. Divitibus autem est paena, ut alii metu paenae se exercere compellantur, alii quia nullam for-

Umero, non participent. Haec quidem igitur sunt oligarchica sophismata legislationis.

n In democratiis autem adversus haec sapienter obsistunt : egenis quidem enim mercedem acquirunt congregationi praesentibus et discutientibus, divitibus autem nullum statuunt damnum.

o Quare manifestum, quod si quis vult miscere juste, oportet quaedam apud utrosque colligere, et iis quidem mercedem acquirere, iis autem damnum. Sic enim communicabant omnes, illo autem modo politia fit solorum alterorum.

p Oportet autem politiam esse quidem ex habentibus arma solis. Honorabilitate autem secundum multitudinem simpliciter quidem determinata, non est dicere tantum existere : sed considerantes, quod quale adjicit longissimum, ut participantes politia sint plures non participantibus, hoc ordinare.

q Volunt enim pauperes etiam non participantes honoribus, quietem habere, si neque aliquis molestet ipsos, neque auferatur aliquid substantiae. Sed hoc non facile : non enim accidit semper gratiosos esse eos qui participant politeuinate : et consueverunt autem quando bellum fuerit movere, si non accipiant alimentum, pauperes autem sunt: si autem acquirat aliquis alimentum, volunt bellare.

r Est enim politia apud aliquos non solum ex iis qui sunt ad arma, sed etiam ex iis qui fuerunt ad arma.

s Maiiensium autem politia quidem erat ex eis : principatus autem eligebant ex militantibus. Et prima autem politia in Graecis fuit post regna ex praeliantibus : quae quidem a principio ex equestribus (robur enim et excellentiam ex equestribus praelium habebat : sine co- mident poenam, non faciant. Haec igitur paucorum potentiae machinamenta.

In populari autem statu contra haec, alia excogitant: pauperibus enim salaria statuunt concionantibus, atque judicantibus, divitibus autem nullam poenam imponunt.

Itaque manifestum est, si quis velit juste haec temperare, quod oportet utrinque assumere, et his quidem salaria constituere, his autem poenam. Sic enim omnes communicarent, nam illo quidem modo Respublica fit alterorum solum.

Oportet quidem Rempublicam esse ex his solum qui arma possident. Census autem magnitudo diffiniri simpliciter

non potest : sed considerata qualitate adjungatur largissimis, ut qui participant Reipublicae, sint plures quam hi qui non participant, hoc instituere.

Volunt enim pauperes, et bonorum expertes, quietem agere, si neque contumelia eos quis afficiat, neque bona illis auferat. Sed hoc non facile : non enim semper contingit, ut qui Rempublicam gubernant, sint mites, et humani : et consueverunt quoties bellum est graviter ferre, nisi suscipiant alimenta, nam sunt egeni : et si quis alimenta porrigat, cupiunt bellum.

Apud quos gubernatio Reipublicae existit non in his qui ad armaturam sunt habiles, sed in his qui exercebant arma.

In Maiiensibus quidem gubernatio Reipublicae erat in istis : et magistratum creabant ex his qui militabant. Primaque Respublica apud Graecos constituta est ex his qui bellum gerebant, post quam desierunt regna ab initio quidem ex equitibus (nam robur belli tunc in ordinatione autem enim inutile quod ad amia : experientiae autem de talibus, et ordinationes inter Antiquos non erant, quomodo in equestribus esset robur). Crescentibus autem civitatibus, et iis qui in armis invalescentibus magis, plures participabant politia. Propter quod quidem quas nunc vocamus politias, priores vocabant democratias.

t Erant autem et antiquae politiae rationabiliter oligarchicae, et regales. Propter

paucitatem enim hominum non habebant multum quod medium. Quare pauci existentes multitudine et secundum coordinationem, magis sufferebant subjici.

u Propter quamquidem igitur causam sunt politiae plures, et propter quid praeter eas quae dicuntur, aliae. Democratia autem non una numero est, et aliarum similiter. Adhuc autem, quae differentiae, et propter quam causam accidit, adhuc autem quae sit optima politiarum, dictum est.

COM.ALEXTAlUl.iS IN CAP. X.

Hic determinat Aristoteles quae politia quibus et qualis qualibus expediat. Et dividitur haec pars in duas partes. In prima ostendit quae politia expediat, ex quali et quanto. In secunda docet qualiter proloquendum sit in politia ad quinque, quae sunt in politia, ibi (litt. h), Adimc autem (quaecumque prolocutionis gratia , etc.

Circa primum tria facit. Primo enim dicit quali et quanto differunt poli- equitibus habebatur : peditatus enim niso ordo ac disciplina adsit, inutilis est: hujusmodi autem disciplina et ordo antiquis illis temporibus nondum erat, ex quo fiebat, ut equitatu robur belli haberetur). Sed auctis civi.tati.bus , quae in armis potentiam habebant, plures ad communionem Reipublicae recepti sunt. Ex quo factum est, ut quas nunc Respublicas vocamus, tunc popularis status diceretur.

Fuerat enim antiqua civitatum gubernatio rationabiliter paucorum, et regia: propter paucitatem enim hominum non erat magnus numerus mediocrium. Itaque pauci cum essent multitudine et institutione, magis ferebant ab aliis gubernari.

Quam igitur ob causam plures sintRerumpublicarum formae, et quamobrem praeter eas quae dicuntur, aliae sint. Neque enim popularis gubernationis una est species, neque aliarum similiter. Ac praeterea quae differentiae sint inter eas, et quare accidat, et insuper quae sit optima Respublica (ut plurimum dici potest) et aliarum qualis, et qualibus congruat, dictum est.

tiae. Secundo ostendit qualiter differun democratiae secundum omnem speciem et etiam oligarchiae, ibi (litt. c, circa initium), Siquidem enim agricolae exoedunl etc. Tertio ostendit, quod legislatorem tam in democratiis quam in oligarchiis oportet semper coassumere medias personas in civitate, ibi (litt. e), Oportet autem semper legislatorem, etc.

Sententia primae partis haec est, quod scilicet omnes politiae duobus differunt, scilicet quali et quanto : et vocat quale, quo scilicet personae differunt inter se fortuna, nobilitate, et disciplina. Fortuna, sicut quod unus est dives, et alter pauper. Nobilitate, sicut quod unus est ingenuus, et alter servilis conditionis, sive ignobilis. Disciplina, sicut quod unus est virtuosus, et alter non. Quanto autem differunt, quod una, scilicet politia multitudine excedit alteram et altera exceditur : et illa quae excedit, vincit in civitate, et cogit alteram vel ad mutandam politiam, vel pro conservanda eadem.

a Dicit ergo primo : Quae autempolitia quibus, civitatibus scilicet, et qualis qualibus expediat., habitum est, id est, consequens dictis, id est, post dicta per transire, tractando scilicet.

b Et subdit, quod oportet in hoc uti generali documento in omnibus politiis, ibi, Sumendum itaque primo de omnibus politiis universaliter idem, scilicet documentum. Et ponit hoc, ibi, Oportet enim valentiorem esse partem civitatis volentem manere politiam, scilicet antiquam, non volente, id est, quod fortior sit illa pars quae vult manere politiam , quam illa quae vult mutari eamdem. Et subdit ostendendo qualiter omnis civitas dividitur quali et quanto, ibi, Est autem omnis civitas ex quali et quanto, supple, divisa. Et exponit, ibi, Dico autem quale quidem, libertatem, divitias, disciplinam, ingenuitatem : quia scilicet unus dives, et alter pauper : unus disciplinatus secundum virtutem, et alter non : unus ingenuus, et alter ignobilis. Et istae sunt differentiae ejus quod est quale. Et ponit quantum, ibi, Quantum autem, supple, dico multitudinis excessum, quod una scilicet pars excedat alteram multitudine. Et hoc est quod subdit, ibi, Contingit autem quale quidem existere alteri parti civitatis, id est, uni parti civitatis, ex quibus partibus consistit civitas : alii autem parti, quod quantum, supple, contingit existere. Et dat exemplum, ibi, Puta, supple, contingit plures esse in numero nobilibus ignobiles, cum tamen nobiles qualitate superent ignobiles : et, supple, contingit

plures esse divitibus pauperes : non tamen tantum excedere, supple, contingit, quanto, qicantum deficere quali, supple, politiam, id est, non contingit unam partem tantum proficere excedendo scilicet quanto, id est, in numero, quantum dejicere quali, id est, quod alia deficiat coram ipsa et succumbat. Propter quod haec ad alia comparandum, id est, quod una pars ad alteram comparetur, et videatur quae excedat et quae deficiat.

c Et dat exemplum in particulari, ibi, Ubi quidem igitur excedit egenorum multitudo secundum dictam analogiam, id est, proportionem, hic nata est esse democratia : quia scilicet populus vincit : et si non consentiunt divites, interficiuntur a populo : et quia multae sunt democratiae, sicut dictum est in hoc eodem libro, capite 4, ibi (litt. a), Quod autem ei democratiae plures, etc. ideo subdit, ibi, (Secunda pars) : Si quidem enim agricolae excedunt, fit agricolarum democratia, quae in praeinducto capitulo dicta est prima esse. Et subdit similiter de aliis, ibi, Et unaquaeque species democratiae, supple, fit, secundum excessum populi uniuscujusque. Et exponit, ibi, Puta si quidem agricolarum invaluerit multitudo, super alios, primam democratiam oportet esse, id est, democratiam quae in praedicto capitulo prima est assignata. Si autem multitudo banausorum et mercede agentium, id est, qui laborant mercede conducti, ultimam, supple, necesse est esse democratiam : quia talium democratia in praedicto capitulo dicta est esse ultima. Et subdit generaliter de omnibus similibus, ibi, Similiter autem ei alias intermedias harum, sicut scilicet piscatorum, trapesitarum, sive campsorum : cujuscumque enim artificii multitudo invaluerit super alios, cogunt alios tenere democratiam suam.

d Et sicut dictum est de democratiis, ita subdit de oligarchiis, ibi, Ubi autemmultitudo divitum et insignum supertendat, id est, vincat quali, quoniam, deficit quanto, supple, alia multitudo, hic oligarchiam, supple, necesscest esse : quia cogunt alios ad tenendum suum principatum. Et quia etiam supra assignavit oligarchiae multas species, in quarum qualibet est multitudo quaedam, quae si vincat, alios omnes cogit ad suum principatum, ideo generaliter subdit, ibi, Et oligarchiae eodem modo unaquaeque species secundum excessum oligarchiae muItitudhiis .

e Sed quia legislatorem oportet conservare politiam quae est in civitate, et non. potest per deficientes vel excedentes, ideo cum dicit, Oportet autem semper legislatorem, etc. ostendit quod oportet illum invocare personas medias in civitate, tam in democratiis, quam in oligarchiis, dicens : Oportet autem semper legislatorem in politi a, supple, quacumque, coassumere medios, per quos scilicet alios compellat ad legem tenendam. Et hoc est quod subdit, ibi, Sive enim oligarchias leges ponat, oportet conjecturare medios, quibus scilicet le-

ges firmantur : sive democraticis adduee-

re legibus hos, medios scilicet quibus legibus confirmentur. Et ponit causam, ibi, Ubi autem mediorum supergreditur multitudo, quoniam simul amborum extremorum, divitum scilicet et egenorum, aut etiam alterius partis, divitum scilicet vel egenorum, solum, hic contingit politiam esse legalem.f Et subjungit rationem, ibi, Nihil enim timendum, supple, legislatori, ne forte consentiant divites pauperibus super hoc, id est, super mediorum ordinationem. Numquam enim alteri volunt servi esse, scilicet divites pauperum, vel pauperes divitum. Communiorem autem si quaerant, supple, politiam nullam invenient aliam ab hac, scilicet quae est

mediorum, quae scilicet respicit aequaliter ad divites et ad pauperes. Et subdit rationem, ibi, In parte enim, principari, id est, vel quod divites vel quod pauperes principentur, non utique sustinebunt propter discredentiam ad invicem, id est, quia dives non credit pauperi, nec pauper diviti. Ubique autem fidelissimus AdminBookmark , et componitur AdminBookmark quod est duo, et AdminBookmark quod est positio, quasi positus

medius inter duos . Et hoc est quod sequitur : AdminBookmark auton, supple, est qui medius. Et ex hoc infert, quod politia quae ad medium deducta est, magis est mansiva, ibi, Quanto enim utique melius politia misceatur, supple, ad medium, tanto magis mansiva, supple, est.

g Et quia rectum est judex sui et obliqui, ideo subdit reprehendendo alios qui sic rectam politiam non inducunt ex medio, ibi, Peccant autem multi, et, id est, etiam eorum qui aristocraticus volunt facere politias, licet aristocratia sit optima. Et ostendit in quo, ibi, Non solum in plus attribuere divitibus, id est, quia plus de principatu attribuunt divitibus quam pauperibus : sed in praeter audiendo populum, id est, quia non audiunt de const.ituti.one principatus quid velit vel consulat populus. Et subdit rationem, ibi, Necesse enim, supple, est, tempore aliquando, id. est, in aliquo temporo ex falsis, quae scilicet aliquis audit ab aliquo, bonis, verum evenire malum : et ideo bonum est ut malum audiatur ut caveri possit. Unde Boetius : " Scientia mali bono deesse non potest : non enim vitatur malum nisi cognitum, " Et subdit rationem hujus, ibi, Supergressiones enim divitum, supple, quae per experimentum sentit populus, destruunt magis politiam, mediam scilicet, quam quae populi : et ideo de his bonum est audire populum. h Deinde cum dicit, Adhuc autem quae

cumque prolocutionis gratia, etc. docet quid oportet concionando utiliter proferre ad populum. Et circa hoc duo facit. Primo enim enumerat quinque quae sunt proferenda populo. Secundo ostendit quod universaliter regens politicam, debet colligere quae sunt apud utrosque, divites scilicet et pauperes, ibi (litt. o), Quare manifestum, quod si quis vult, etc. Quinque autem quae primo enumerat. de quibus debet esse prolocutio concionis in populo, sunt haec, scilicet de congregatione, de principatu, de praetoriis, de armalioue, de exercitiis : haec enim quae ad totam pertinent multitudinem, omnibus proponi debent. In concione tamen dissimulari debet, si aliqui aliquando desint ad quos non multum pertinet, et maxime pauperes, quos oportet esse occupatos circa alia propter indigentiam vitae.

Dicit ergo primo : Adhuc autem quaecumque prolocutionis gratia, id est, concionis gratia, in politus sapienter loquuntur ad populum, sunt quinque numero. Et enumerat ea.

i Primum est circa congregationem, id est, quando congreganda est multitudo propter aliquid quod omnes tangit. Unde Dominus ad Moysen dixit Num. (x, 2) : Fac tibi duas tubas argolicas ductiles, quibus convocare possis multitudinem quando movenda sunt castra. Et hoc est : Circa congregationem quidem licere omnibus congregationi interesse : damnum autem imponi divitibus, si non intersint congregationi, id est, sub paena damni praecipi debet divitibus ne subtrahant se a congregatione : quia ad illos magis pertinet : et addit, vel solum, vel multo majus, id est, vel solum divitibus debet praecipi sub paena damni vel pauperibus, vel si praecipiatur omnibus sub poena damni, tunc divitibus debet praecipi sub poena multo majoris damni quam pauperibus.

k Secundum est, ibi, Circa principatus autem, supple, fit concio communitatis et tractatus, habentibus quidem honorabilitatem, non licere abjurare. Et causa hujus est, quia habentes honorabilitatem, magis apti sunt ad principatus, et utilius praesunt : et ideo non licet eis abjurare, quod non intersint tractatui de principatu. Egenis autem licere, scilicet abjurare.

l Tertium ponit, ibi, Et circa praetoria, ubi scilicet judicantur causae qualiter puniantur rei, et praemientur bene meriti, divitibus quidem esse damnum, id est, debet praecipi sub poena damni quod veniant ad discussionem : et hoc damnum debet eis esse, si non discutiant. Egenis autem licentiam, supple, dandam, quod non intersint, quia non vacat eis : vel iis, id est, divitibus, quidem magnum, supple, debet ordinari damnum, si non intersint, et si non discutiant causas praetorial.es : iis autem, id est, egenis, parvum, supple, debet imponi damnum. Et hoc confirmat auctoritate, ibi, Sicut in legibus Charondae. Nomen est legislatoris qui sic ordinavit.

Et subdit specialem observantiam talium in diversis iocis : quia in aliquibus civitatibus per nomina scribuntur illi qui debent venire ad tractatus communes. Et hoc est : Alicubi autem licet quidem omnibus, scilicet concioni interesse et conventibus, scriptis autem per nomina, supple, licet congregationi interesse, vel adesse, et discutere, de causis scilicet. Si autem scripti neque venerint, neque discusserint, imponuntur iis magna damna. Et ostendit quomodo, ibi, Ut propter damnum quidem fugiant scribi, id est, ut excusent se ne scribantur, neque incurrant magna damna : propter non scribi autem neque discutiant, neque conveniant.m Quartum ponit, ibi, Eodem autem modo et de possidendo arma, ut scilicet

anna habeant, et parati sint ad militiam.

Quintum ponit statim, Et de exercitari. Excercitium vocat sicut palestrarn, et torneamenta et alia quaedam, de quibus scribit Negemus in libro de Re militari. Et hoc est : Leges ferunt, concionatores scilicet. Et ostendit quas, ibi, Egenis quidem enim licet non possidere, supple, arma secundum leges, divitibus autem damnosum, id est, in poena damni praeceptum, non possidentibus, id est, si non possideant. Et hoc adhuc servatur in multis civitatibus, in quibus praefectus civitatis ordinat equos et arma secundum facultates civium : et si non exercitantur in militaribus, iis quidem, id est, egenis nullum damnum, supple, ordinant leges : iis autem, id est, divitibus damnosum, supple, ordinant esse leges, si non exercitentur. Quare autem hoc faciant leges, subdit, ibi, Quatenus ii quidem, id est, divites propter damnum, quod scilicet timent incurrere, participent, armis scilicet et exercitiis militaribus : ii autem, id est, pauperes propter non timere, non participent , quia ad talia vacare non possunt, egestate impediente scilicet. Et quia omnia quae dicta sunt de oligarchico principatu, scilicet divitum, vera sunt, ideo subdit generaliter, ibi, Haec quidem igitur sunt oligarchica sophismata legislationis. Et vocat sophismata apparentem sapientiam, et etiam existentem, quam ostendere intendunt legislatores in oligarchiis.

n Sed quia duae sunt politiae extremae, oligarchia scilicet et democratia, ex quibus aliae omnes, ut in praehabitis determinatum est. Et quia jam dixit de oligarchiis, subdit de democratiis, ibi, In democratiis autem adversus haec, quod scilicet quidam sunt in congregatione, quidam autem non, sapienter obsistunt. Et ostendit quomodo, ibi, Egenis quidem enim mercedem acquirunt, id est, statuunt, congregationi praesentibus et discutientibus, causas scilicet, ut scilicet accipiant pro rata laboris stipendium, divitibus au-tem nullum statuunt damnum : et sic, supple, sapienter occurrunt seditioni quae posset esse inter divites et pauperes.

o Secunda pars. Deinde cum dicit, Quare manifestum, etc. concludit qualiter debet misceri media politia, quae simpliciter vocatur politia. Et habet duas partes. Primo enim ostendit qualiter media politia miscetur ex duabus extremis. Secundo ostendit quod omnes antiquae politiae erant ex militaribus, qui utebantur armis, ibi (litt. s), Maliensium autem politia quidem erat, etc.

Sententia primae partis est haec, quod qui bene vult miscere politias extremas in media, debet attendere in legislatione, quod nullum damnum fiat divitibus, et lucrum pauperibus : tunc enim quietissime habitabunt.

Dicit ergo primo concludendo : Quare manifestum, supple, est, quod, si quis vult miscere juste, politias scilicet extremas ad mediam, oportet quaedam apud utrosque, divites scilicet et egenos colligere. Et docet quomodo, ibi, Et iis quidem mercedem acquirere, scilicet egenis, his autem, id est, divitibus damnum : sic enim communicabunt omnes, illo autem modo, scilicet in simplici oligarchia vel in simplici democratia, politia fit solorum alterorum, scilicet vel divitum, vel egenorum.

p Et ostendit quomodo, ibi, Oportet autem, supple, in oligarchia, politiam esse quidem ex habentibus arma solis, id est, ex divitibus, qui arma habere possunt : honorabilitate autem secundum multitudinem, id est, secundum democratiam, simpliciter quidem determinata, supple, politia, non est dicere tantum existere, determinate scilicet : sed considerantes, quod quale adjicit longissimum, id est, si vult determinare mediam politiam, quod adjiciat hoc, quod scilicet aequale est, et quod longissime facit stare politiam. Et hoc est : Ut scilicet consideret ut participantes politia sint plu-

res non participantibus, hoc ordinare, id est, hoc oportet eum ordinare, quod sic stabit, quando si participantes politia resistere non possunt non participantibus.

q Et subdit causam, ibi, Volunt enim pauperes etiam non participantes honoribus, principatuum scilicet, quietem, habere, si neque aliquis molestet ipsos, in corpore scilicet injuriam faciendo, neque auferatur aliquid substantiae, supple, ab eis. Sed hoc non facile. Et ponit causam, ibi, Non enim accidit semper graiiosos esse, supple, pauperibus, eos qui participant polileumate, id est, dominio politiae. Et de hoc ponit aliam causam, ibi, Et consueverunt autem quando bellum fuerit movere, si non accipiant alimentum, id est, expensas, pauperes autem sunt, scilicet illi qui sic in politeumate spoliant pauperes, Si autem acquirat, supple, aliquis talium alimentum, id est, expensas, volunt bellare : quia scilicet stipendiarii sunt, r Et subdit rationem, ibi, Est autem politia apud aliquos non solum ex iis qui sunt ad arma, supple, ut nunc, sed etiam ex iis qui fuerunt ad arma, in praeterito scilicet, id est, qui longo usu didicerunt exercitium bellorum et armorum : et illi sine stipendiis nihil volunt facere.

s Deinde cum dicit, Maliensium autem

politia, etc. ostendit quod antiquae politiae ex militaribus erant, dicens : Maliensium autem politia quidem erat antiquitus ex eis, id est, ex militibus. Et hoc probat adduceris signum, ibi, Principatus autem eligebant ex militantibus. Sicut Antonius Imperator apud Coloniam a Romanis militibus fuit electus, sicut legitur in gestis Romanorum. Et Phocas, Caesare interfecto a Mauritio optimo imperatore, etiam a militibus est electus. Et quia aliquis posset dicere quod hoc fuit apud Barbaros, ostendit quod etiam apud Graecos, ibi, Ei prima autem, po-litia in Graecis fuit post regna, quae super regiones erant, et non tantum super civitates, ex praeliantibus, supple, fuit. Et ostendit ruditatem illorum ab antiquo, ibi, Quae equidem, scilicet militia a principio ex equestribus, supple, fuit : robur enim et excellentiam ex equestribus praelium habebat. Sine coordinatione enim praeliabantur, nec sciverunt ad hoc ordinare acies. Et hoc est : Sine coordinatione autem enim inutile quae cd arma, Experientiae autem de talibus, id est, militaribus, et ordinationes inter antiquos non erant, quomodo in equestribus esset robur. Crescentibus autem civitatibus, ei iis qui in armis invcdesccntibus magis, plures participabant politia. Propter quod equidem quas nunc vocamus politias, priores vocabant democratias, id est populi principatus.

t Et subdit qualiter prima fuerunt oligarchicae, ibi, Erant autem et antiquae politiae rationabiliter oligarchicae et regales. Et ponit rationem, ibi, Propter paucitatem enim hominum, supple, quae tunc erat in civitatibus, non habebant multum quod medium, id est, personas medias et medias politias. Et ex hoc concludit, ibi, Quare pauci existentes multitudinc,sccundum coordinationem eiam, supple, pauci existentes. Et vocat coordinationem partes communicantes in civitate, ut agricolas, piscatores, et banausos, et hujusmodi, quales supra nominavit. Et quia tales pauci erant, magis sufferebant subjici, supple, divitibus, qui scilicet dominabantur eis oligarchiae principatu.

n Ultimo ponit epilogum omnium dictorum in hoc et in praecedenti capitulo, et in ante habitis a principio quarti libri, ibi, Propter quam quidem igitur causam sunt politiae plures, et propter quid praeter eas quae dicuntur, politiae scilicet simplices, aliae, supple, sunt politiae compositae. Et ponit rationem, ibi, Democratia enim non una numero est, sed multae valde, ut praehabitum est, v.t aliarum . si-

utiliter nulla una numero est. Adhuc autem quae differentiae, supple, sunt inter eas, et propter quam causam accidit, ta- les scilicet differentias esse inter eas, adime autem quae sit optima politiarum, dictum est.