COMMENTARIUS IN CAP. III.

In capitulo isto, Aristoteles disputat contra leges quas de sua politia dedit Socrates, et habet duas partes in genere. Primo enim ponit leges, secundo procedit contra eas, ibi (litt. d), Superfluum quidem igitur habent, etc. Prior istarum partium dividitur in tres, in quarum prima dicit quod expedit de politia ista pauca considerare : eo quod etiam Socrates in politia sua pauca determinavit. In secunda dicit qualiter Socrates divisit habitantes in civitate, ibi (litt. b), Dividitur autem in duas partes multitudo, etc. In tertia ponit quamdam specialem legem Socratis, qua promulgavit quod uxores oportet simul cum viris ad bella procedere, et eadem disciplina cum municipibus participare, ibi (litt. c), Sed uxores quidem existimat oportere, etc.

a Dicit ergo : Fere autem similiter, non enim in omnibus simile est, sed in quibusdam, et, id est, etiam quae circa leges se habent, quibus scilicet Socrates regulabat talem politiam qualem dedit de uxoribus et pueris et possessionibus posterius scriptas, scilicet a Socrate. Primo enim dedit politiam et ordinavit, postea posuit leges quibus regularentur in vita secundum ordinem politiae traditae. Et quia jam de politia multa dicta sunt, ideo subdit: Propter quod et de ea, quae hic politia, scilicet de legibus tradenda So-

Ilabct etiam circa magistratuum creationem, delectorum deiectum periculosum : nam si aliqui conspirare velint etiam mediocri numero, semper secundum horum voluntatem fiet assumptio. In legibus igitur illa Respublica ita se habet.

eratis, considerare modica, melius. Et subjungit rationem : Etenim in politia, scilicet Socratis, de paucis omnino determinavit Socrates. Et subdit de quibus : De uxorum scilicet et puerorum communicatione quomodo oportet habere, id est, qua lege regulari, et de possessione, supple, etiam legae determinavit, quod scilicet omnia oportet esse communia, et nihil proprium, et politiae ordine, supple, determinavit.

b Deinde cum dicit, Dividitur autem, etc. ostendit quomodo Socrates politiae ordinem divisit in duas partes scilicet, eo quod multitudo habitantium in duas paries dividitur, quibus tamen addit et tertiam, et supponit partes in quas dividitur dicens : Haec equidem, id est, una pars in agricolas qui victualia procurent : haec autem, id est, alia pars, in partem quae ad bellum, quae scilicet est pars militum, quae, sicut dicit Plato in Timaeo, ex electa juventute eligenda est, et in extrema parte habitationum ponenda : eo quod in extremis ordinati sunt ad repellendas injurias. Tertium autem ex his consilians et principale civitatis, ex militibus enim et aliis de populo qui consilio regerent multitudinem, elegerunt quosdam qui principatum haberent regiminis, et secundum leges positas multitudinem regerent, ut quilibet ad votum viveret, et finem beatae vitae attingeret secundum justitiae ordinem. Unde etiam Tullius in libro de Republica, et Vitruvius in libro de Architectura dicunt instituisse Socratem et Platonem, quod civitas ad modum corporis humani aedifica- retur. In corpore enim humano primo fundatur cor et munitur ossibus pectoralibus et officialibus membris in circuitu positis, et in extremo ponuntur membra motiva, sicut manus et pedes quibus repperiantur contraria et attrahantur convenientia. Ita dixerunt in civitate, in medio ponendam domum regis, et in circuitu domos consiliariorum et senatorum ad muniendum regem, et in extremis domos militum qui sustineant et repellant insultus inimicorum : quorum si aliquis formidolosus inveniretur ex electa juventute electus et sublimatus, dicit Plato ad inferiores sedes eum esse retrudendum, et alium loco ejus esse instituendum : quod si omnes deficerent bello interfecti, dicit Vegetius in libro de Re militari ex aerariis et fabris esse restituendos. Et assignat causam dicti: quia aerarii et fabri ex continuo auditu soni malleorum et aeris minus fiunt pavidi audito sono armorum hostium.

Deinde cum dicit, De agricolis autem, etc. ex his arguit de insufficientia Socratem dicens : De agricolis autem et artificibus utrum nullo aut aliquo participent principatu, nihil determinavit Socrates : cum. tamen hoc summe esset necessarium : quia quorum est una communicatio in arte et communitate, horum necessarium et alterum esse subjectum et alterum principans, sicut in primo libro saepius determinatum est. Et arguit de alio subdens, Et utrum anna oportet possidere etiam hos, scilicet agricolas, et artifices, et compugnare sicut pugnant milites ad repellendos hostes, aut non : de his nihil determinavit Socrates, et ideo insufficiens fuit.

c Deinde cum dicit, Sed uxores quidem, etc. subjungit de imperfectione legum Socratis circa uxores dicens : Sed uxores quidem existimat, Socrates scilicet, oportere simul bellare cum viris, cum tamen hoc sit contra timiditatem sexus foeminci. Et addit, quod etiam pro lege dedit Socrates, et disciplina partici-

pare e adem mulieres munipicibus, id est, rectoribus civitatis. Cum tamen in Ethicis determinatum sit, quod si mulier principatum obtineat, hoc corruptio voluntatis est. Et subdit de aliis de quibus etiam insufficiens fuit, ibi, Alia autem scilicet de agricolis et artificibus, exterioribus, id est, impertinentibus replevit sermonibus. Et de disciplina, qualem quamdam, scilicet disciplinam oportet fieri municipibus, scilicet qualiter custodiant munici.pi.um , et quibus legibus ordinent, supple, populum, omnia haec exterioribus, id est, impertinentibus replevit sermonibus : cum tamen summe necessarium fuisset, quod de iis certe et determinate aliquid tradidisset. Et hoc est: Legum autem plurima quidem pars leges existunt. Unde de quibus alii legislatores plurimas leges tradiderunt, ipse insufficienter paucas tradidit. Leges dico entes, id est, quae sunt secundum veram rationem legum: traditiones enim quasdam tradidit, sed rationes legum non habebant : quia, sicut dictum est, "lex est jus scriptum asciscens honestum prohibetisque contrarium. " Et ostendit in quo, subdens : Pauca autem, supple, secundum rationem legis de politia dixit: et hanc, scilicet politiam volens communiorem facere civibus, id est, quam communio civitatis permittat, secundum modicum circumducit. Et vocatur circumductio, a regula verae legis abductio : tamen aliqua translatio habet, " secundum modum circumducit " iterum ad alteram politiam. Dixit enim quod oportet omnes participare eamdem disciplinam, licet artibus et aliis vitae differentiis vivant: quod tamen esse non potest. Et ostendit in quo, subdens : Praeter mulierum enim communionem (quas dixit debere esse communes omnibus), et possessionum, scilicet communionem, quas etiam dixit esse debere communes, alia eadem tradit ambabus politiis, scilicet mulierum, virorum et municipum et agricolarum : et ostendit in quo, ibi, Etenim disciplinam eamdem, dicit esse ambarum scilicet politiarum, et quod ab operibus necessariis abstinentes, eo quod illa cum labore sunt (opera enim necessaria dicuntur, quae fiunt pro victus et vitae necessitatibus), vivere, supple, debeant cives. Sicut enim in hujus libri principio dictum est, ad votum debent vivere politice viventes : sed nec ad votum nec beate vivit, qui labore necessitatis victum quaerit.

Et de conviviis similiter, supple, nihil determinavit Socrates. Et adversatur subdens : Verumtamen in hac, scilicet politia, inquit, scilicet Socrates, oportere esse convivia mulierum : quia sine conviviis non est jucunda vita nec beata, qualis debet esse politice viventium : et hanc, politiam scilicet militum, mille arma possidentium, supple, dixit esse Socrates, ubi scilicet communitas per mille armatos defendi potest : hanc autem, scilicet politiam quinque millium, quae scilicet quinque millibus ab hostibus vix defendi potest : et tamen hoc, quod ita dixit, non determinavit, unde essent sumptus et stipendia his omnibus sufficientia.

d Deinde cum dicit, Superfluum quidem igitur habent, etc. incipit procedere et disputare contra legem Socratis : et habet duas partes, in quarum prima rationes reprehensionis Socratis ponit, in secunda confirmat eas auctoritate Phaedonis, ibi (litt. k), Phedon quidem igitur Corinthius, etc. Prima harum lex continet. Primo enim reprehendit Socratem in sermone. Secundo quod non respexerit ad ea quae legislatores respicere debent, ibi (litt. e), Dicitur autem quod oportet legislatorem, etc. Tertio quod non bene determinavit de multitudine possessionis, ibi (litt, f), Multitudinem autem possessionis, etc. Quarto, quod non bene determinavit multitudinem civium proportionando ad possessiones, ibi (litt, g), Inconveniens autem ei possessiones, etc. Quinto, quod non bene determinavit circa generationem, quomodo deberet dividi haereditas patrum

ad sufficientiam filiorum, ibi (litt. h), Nunc quidem nullus dubitat, etc. Sexto quod non respexit ad fortunas quae accidere consueverunt in civitate, ibi (litt. i), Magis autem suspicabitur quis, etc.

Dicit ergo circa primum : Superfluum quidem igitur habent omnes Socratis sermones (et dicit superfluum quod non est necessarium ad bonam politiam, in qua homo non potest vivere ad votum) et novum, id est, non concordans antiquis legislatoribus, neque expertum per multos annos, sicut ante docuit, et quaestionibus plenum propter inconvenientia qua accidunt ex dictis suis : bene autem omnia, forte difficile, supple, est determinare. Et reddit rationem, ibi, Difficile enim et nunc, scilicet possessionibus jam divisis, dictam multitudinem quae scilicet civiliter in civitate possit vivere, supple, difficile est determinare. Et subjungit rationem, ibi, Oportet enim non latere, quia regione Babylonica, quae tota militabat ad subjectionem orbis, vel aliqua alia, supple, simili illi, infinita erit opus multitudini : et sic difficile est de possessionibus tantae multitudini providere, ut tot sufficientia habeant de expensis ex possessionibus determinatis, ex qua otiosi qui agriculturae non deserviunt. Et praeter hos, scilicet quinque millia militum arma possidentium, mulierum et famulorum, alia turba multo major. Quod debuit determinare legislator, unde sufficerent expensae. Et hoc est : Oportet quidem igitur supponi ad votum, id est, quod omnes isti ad votum habeant : quia bona politia non est (sicut dictum est in hujus libri principio) in qua civis ad votum non vivit : tamen nihil impossibile, supple, oportet supponi a legislatore : quia hoc haberi non posset, nec in terra, nec in civitate.

e Deinde cum dicit, Dicitur autem quod oportet, etc. reprehendit eum, quod non respexerit ad ea ad quae respicere debet legislator, dicens : Dicitur autem quod oportet legislatorem ad duorespicientem ponere leges, ad minus. Et

subdit ad quae : Ad regionem et homines : ad regionem, ut tanta sit, ut possit nutrimenta et necessaria praebere, sicut dicitur de Troja :

Potum vineta, pastum dabat area laeta.

Et apponit tertium : Adhuc autem bene se habet apponere, quod scilicet legislator respiciat, et, id est, etiam vicinorum loca, quibus lex vel adjutorium vel nocumentum potest inferri civitati. : supple et oportet respicere primum quidem, id est, principaliter, si oportet civitatem vivere vitam politicam. Politica enim vita multis indiget, et a multis laedi potest. Et hoc est : Non enim solum necessarium ipsam, id est, politicam vitam, talibus uti ad bellum armis, quae utilia sunt secundum propriam regionem, supple, ad defensionem, sed et ad exteriora loca, ut scilicet possit repellere contraria insurgenta. Et si quis objiceret, quod haec tempore pacis non essent necessaria, respondet dicens : Si quis autem non talem acceptat vitam, id est, bellicosam, neque propriam, supple, uniuscujusque civis, neque communem civitatis, supple, quod Socrates dixit omnia debere esse communia, ut semper esset pax inter cives : tamen nihilominus oportet terribiles esse inimicis, ut scilicet non audeant insurgere, non solum venientibus in regionem, tempore belli scilicet, sed et discendentibus et distantibus, supple, ut scilicet terror compescat et propinquos et remotos : inimici enim plus timore quam amore compescuntur.

f Deinde cum dicit, Multitudinem autem possessionis videre oportet qualiter determinetur, ne forte melius altero modo determinetur magis, id est, ut sit planior determinatio quam Socratis. Et ponit dictum Socratis : Tantam enim, inquit Socrates, esse oportere, supple, possessionem, ut vivatur temperate : et intellexit temperate, id est, non superflue secundum luxum, nec parce secundum defectum : tamen Aristoteles Imponit ei, quod temperate secundum temperentiam dixit esse vivendum. Et hoc reprehendit, ibi, Quemadmodum si quis dicat, ut vivatur bene, hoc enim est utile magis: et intendit quod melius dixisset tantas oportere esse possessiones, ut quilibet vivat bene : quia illa magis utilis determinatio est, quam quod vivat temperate.

Consequenter ad idem Inducit aliam rationem, et dicit : Adhuc autem est, id est, contingit temperate quidem, misere autem vivere, id est, sub defectu. Et ille bene non vivit, qui misere vivit. Et adversatur determinationi Socratis, ibi, Sed melior determinatio, supple, esset temperate et liberaliter.

Et subjungit rationem quare illa duo debent simul poni ad determinationem et non divisim, ibi, Separatim enim, id est, si haec duo, scilicet liberaliter et temperate ab invicem separentur, utrumque divisim, supple, acceptum, hunc quidem liberaliter, supple, viventem assequetur deliciari, et hoc non est bene vivere : quia sub luxu vivere non est bene vivere, et banausi efficiuntur et AdminBookmark

AdminBookmark , ut dixit in Ethicis, Hunc autem, scilicet temperate viventem, laboriose vivere, supple, assequetur. Et hoc iterum non est bene vivere, propter quod dicit Seneca, quod " laboriose vivens potius trahit vitam quam ducat : " et ideo oportet, supple, utrumque conjungi, ut scilicet vivatur temperate et liberaliter. Sed quia posset aliquis quaerere, quare non accepit determinationem ab aliis virtutibus, ut dixisset mansuete et fortiter vivere? Respondet, ibi, Quoniam soli hi habitus, temperantiae scilicet et liberalitatis, sunt virtutis circa habitudines substantiae, Id est, facultatum. Et dat exemplum : Puta, substantia (ablativi casus) mansuete et fortiter uti non est : mansuetudo enim et fortitudo sunt circa timores et audacias. Temperate autem et liberaliter est, supple, uti substantia : et idcirco determinatio sumitur a temperantia et li- beralitate, et non a mansuetudine et fortitudine.

Et subdit concludens ex his, ibi, Quare et usus hos, temperantiae scilicet et liberalitatis, necessarium est esse circa ipsam, substantiam scilicet, et secundum usum earum virtutum determinari.

g Deinde cum dicit, Inconveniens autem et possessiones, etc. reprehendit Socratem, quod constituens sufficientiam

possessionis ad multitudinem, non determinavit quanta deberet esse multitudo, dicens : Inconveniens autem, et possessiones adaequantem circa multitudinem civium non constituere, supple, quanta debet esse multitudo, sed sinere puerorum procreationem infinitam, tamquam sufficienter utique respondentem ad eamdem multitudinem, id est, tamquam possessiones respondeant multitudini infinitae procreandae. Et hujus causam dixit Socrates esse : Propter sterilitates aliquarum matronarum, quarum sterititate restringitur numerus civium, ut possessiones aliis sufficiant, quantiscumque generatis, supple, ex non sterilibus. Et rationem reprehensionis subdit, ibi Quia videtur hoc etiam nunc accidere circa civitates, scilicet possessionibus partitis et divisis secundum unumquemque civem. Et subdit quod determinasse debuit numerum multitudinis civium, ibi, Oportet autem hoc non similiter, id est, aequaliter, certe habere circa civitates tunc et nunc.h Et hoc ostendit subdens, Nunc quidem enim, supple, partitis, possessionibus secundum unumquemque, nullus dubitat, quin scilicet, sufficiant possessiones ad omnem numerum procreandorum : eo quod partitae sunt substantiae ad quantamcumque multitudinem. Et hujus causa est : quia unusquisque divisam habens possessionem et propriam, satagit quomodo ex suis possessionibus et sibi et suis sufficiat. Tunc autem indivisis existentibus, supple, possessionibus,

necesse, supple, fuit dejcetos, de quibus nullus sollicitabatur, nihil habere, sive pauciores sint secundum multitudinem, sive plures : semper enim illi erunt miseri.

i Deinde cum dicit, Magis autem suspicabitur, etc. reprehendit Socratem quod non determinavit numerum circa procreandos, cum hoc magis oporteret, quam etiam circa possessiones, dicens : Magis autem suspicabitur quis, id est, aliquis utique oportere determinatam esse puerorum procreationem quam substantiam. Et dat rationem : ut non numero quodam plures generentur, quam, supple, sufficere possint possessiones. Et subdit qualiter ille numerus determinari debuit, ibi, Hanc autem multitudinem ponere, supple, oportet legislatorem aspicientem ad fortunas. Et addit quomodo : Si accidit mori quosdam generatorum : hoc enim considerare debet, ut scilicet adhuc aliis possessiones sufficiant : et, supple, aspicientem etiam ad aliorum sterilitatem, ut scilicet etiam talis numerus sit cui semper possessiones sufficiant. Et quia dixit aspiciendum ad fortunas, sive fata, subdit rationem, ibi, Finem autem, supple, est vel contingit, quemadmodum in aliis civitatibus, paupertatis necessariam causam fieri civibus. Quare autem hoc oportet aspicere, subdit : Penuria autem seditionem efficit et malignitatem : et hoc praecavere debet legislator determinans talem numerum qui agere non possit ex quantitate possessionum ad civitatem pertinentium .

k Phedon quidem igitur Corinthius, etc. Hic incipit pars in qua per Phedonem confirmat reprehensionem contra Socratem dictam : et habet tres partes, in quarum prima dicit politiam quam constituit Phedon. In secunda ostendit et comparat illam ad politiam Lacedaemoniorum, ibi (litt. m, circa finem), Forsitan enim eam quae Lacedaemoniorum, etc. In tertia dicit quibus politiis sive urbanitatibus similes sint,ibi (litt. n, circa medium),

Democratica autem principari, etc.

In prima autem harum dicuntur tria. Primum est quod dicit legein Phedonis. Secundum quod ostendit defectum, ibi, Direlictum est autem legibus, etc. Tertium est, quod dicit quantum oportebit crescere substantiam, ibi, Quoniam autem omnem substantiam, etc.

Dicit ergo primo : Phedon quidem igitur Corinthius, existens legislator Antiquorum. domus, municipum scilicet et rectorum, aequales opinatus est oportere permanere, in familia scilicet et quantitate possessionum, et, supple, etiam multitudinem civium, supple, oportere permanere aequalem opinatus est. Etsi, idest, quamvis, primo inaequales habuissent fortes omnes, secundum magnitudinem : tamen postea oportuit redigi ad aequalitatem, et sic permanere, ne scilicet incremento sortium suarum continue facto nimis excrescant super fortes civium, sicut dicitur Isaiae (v, 9) : Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci : numquid habitabilis vos soli in medio terrae ? Et subdit, quod haec lex reprehensibilis est : excusat tamen ut reprehensionem differat usque posterius, ibi, In legibus autem iis contrarium est, veritati scilicet. Sed de his quidem quomodo utique aestimatus, supple, ordinandum ad veritatem melius habere, dicendum posterius, ubi scilicet secundum nostram opinionem determinabimus in tertio hujus scientiae libro.

Secundo, ibi, Derelictum est autem, etc, ostendit quod contrarium seu defectum habeat lex Phedonis : quia diminuta et imperfecta. Cujus probatio est, quam subdit : Derelictum est autem legibus iis, id est, in legibus iis, et quae circa principes, supple, erant ordinanda. Et subdit quae, quomodo erunt scilicet differentes a subjectis. Att enim, scilicet Phedon, oportere, supple, hoc ordinare quemadmodum ex altero lanae filum quam lini : (inten-

dii dicere quia sicut textorem.aliam ordinationem oportet habere de illis illatis ex lana et Illatis ex lino : ita legislatorem oportet diversam ordinationem habere de principibus et subjectis ) : sic et principes haberc oportet ad subjectos, supple, aliam et aliam ordinationem.

Tertio, ibi, Quoniam autem substantiam omnemi etc. dicit de lege Phedonis quantum oportebat crescere substantiam, sic: Quoniam omnem substantiam, supple, nobilium, sinit ipse Phedon fieri majorem usque quintuplum , ex tunc, supple, dubitabatur, propter quid hoc non utique erit in terra, scilicet agris, vineis et similibus usque aliquid,idest, usque aliquam quantitatem, sicut fuit multiplicatio mobilium possessionum?Et ulterius addit de domibus, ibi, Et domiciliorum autem divisionem oportet considerare, ne forte non expediat ad oeconomiam, divisio scilicet Phedonis. Et dicit quae fuit illa : Duo enim domicilia cuilibet distribuebat, dividens seorsim, secundum singulos scilicet. Et quod hoc ad oeconomiam non expediat, ostendit subdens : Difficile autem duas domos habitare, supple, et procurare, uni homini scilicet : et ideo ad oeconomiam hoc non expedit. Alia translatio habet sic : " Duo enim domicilia cuilibet uni quidem dividens seorsum, difficile autem domos in duo dividere. "

l Deinde cum dicit, Coordinatio autem iota, etc. reprehendit Phedonem in hoc quod ordinatio pessimae urbanitati similis est quae est democratia, multorum de populo divitum principatus dicta : AdminBookmark enim divites sunt : et domocratia dicitur quando multi propter solas divitias ad principatum constituuntur, et corrumpuntur in timocratiam quae a pretiis sic dicitur, AdminBookmark enim Graece, pretium est, et AdminBookmark potestas sive principatus, quando aliqui de populo pretiis se erigunt ad principatus, qui numquam quaerunt bonum populi, sed potius a, populo extorquent unde pretia recuperent quae dederunt : et hoc totum continetur octavo Ethicorum, de- cimo capite in textu et in commento Eustratii. Ita iste democraticum induxit principatum corrumpendam in timocraticum,

qui substantias divitum voluit multiplicare in quintuplum et domos in duplum.

Dicit ergo : Coordinatio autem, politiae scilicet talis, vult quidem esse neque democratia tota, quia est ex multis propter divitias principalibus : neque vult, supple, esse oligarchia, quae est minoris malitiae corruptio. Etenim, ut dicit Aristoteles in octavo Ethicorum capite decimo, et est etiam ibidem in commento, " aristocratia est principatus multorum ex virtute principatum habentium. " Et dicitur ab AdminBookmark , quae est Iloptimus, et AdminBookmark quae est principatus. Et corruptio hujus urbanitatis sive politiae est in oligarchiam, quae est quando pauci de nobilibus constituuntur in potestate, propter apparentiam quam ex nobilitate et potentia habent ad virtutem. Et dicitur per compositionem ab AdminBookmark Graece, quod est paucum, et AdminBookmark , quod est potestas sive principatus : et huic nihil simile habuit politia Phaedonis, sed potius democratiae et timocratiae ut dictum est.

Addit ulterius quid constituit Phaedon in militibus, dicens : Media autem harum, politiarum scilicet quam vocant, Phedon scilicet et sui, politiam. Et subdit rationem quare dicatur media: Enim, id est, quia est ex utentibus armis, id est, militibus, qui medii sunt inter principes et subjectos.

m Et ostendit reprehensionem in hoc : Siquidem igitur, id est, contingit uno modo, supple, ut communissimam hanc constituit civitatibus, supple, Phedon. Et in hoc scilicet quoddicit communissimam, benedixit forte: quia democraticas principatus communissimus est inter alias politicas potestates. Si autem hanc, scilicet politiam dixit constitui civitatibus ut optimam post primam, non bene supple, dixit. Prima enim politia regum est optima, et est monarchia, ut dicitur in V Ethicorum, capite decimo et commento, quando aliquis in omnibus sibi sufficiens di- vitiis, gloria et amicis, constituitur in potestate : hic enim nullo indigens, nihil extorquet a populo,sed quaerit in omnibus bonum populi commune et non privatum. Si autem non sit sibi sufficiens in omnibus, tunc non Ilex, sed vocatur clerotes, quasi qui forte et casu fortuito venit ad regnum : AdminBookmark enim Graece sors est. Et

haec politia inter omnes melior et naturalior : quia sicut unius corporis est unum caput et non plura, ita unius multitudinis in communitate una est unus princeps, et non plures. Ei ideo dicitur in decreto, quod " grues unam sequuntur ordine beato. " Et hujus corruptio est in tyrannidem, quae pessima est omnium politia rum, et propter hoc opponitur optimae : Tyrannus enim est, qui omnia ad utilitatem propriam et nocumentum populi constituit. Et subjungit rationem., ibi, Forsitan enim eam, quae est Laconorum , quae commixta est ex multis, aliquis utique laudabit magis, de qua infra dicetur : vel etiam aliquam aliam magis, supple, laudabit, ut verbi gratia, aristocraticam, supple, magis laudabit, quae est virtuosorum principatus : haec enim melior est quam democratica.

n Et ostendit differentiam in eis, dicens : Quidam quidem igitur dicunt, quod, oportet optimam politiam ex omnibus esse civibus mixtam, id est, ex omnibus politiis civitatum : propter quod Lacedaemoniorum, supple, politiam laudant. Et subjungit rationem : Esse enim ipsam, ii quidem ex oligarchia et monarchia et democratia aiunt, dicentes regnum quidem monarchiam, supple, esse, eo quod in Lacedaemonia principatur unus. Seniorum autem principatum, oligarchiam. Et hic etiam fuit in Lacedaemonia. Et si iste fuit, oportuit etiam quod esset aristocratia. Democratiae autem principari, supple, idcunt secundum plebeiorum principatum, propter ephoros ex populo esse, id est, talem principatum. Ephori autem dicuntur extra forum commune aliorum positi et ad principatum assumpti. Alii autemephoriam quidem esse tyrannidem, supple, dicunt : eo quod ad similitudinem

declinet tyrannidis, sicut aristocratia tendit ad principatum regni, propter similitudinem virtutis. Democratiae autem principari, supple, dicunt illi secundum convivia ei aliam vitam quotidianam, eo quod convivantes datis pretiis in conviviis principantur.

o Deinde cum dicit, In legibus autem iis, etc. determinat quae optima politia est secundum leges determinatas, et reprobat compositionem quam fecit Phedonsequens Socratem : et habet duas partes. Primo enim determinat compositionem Phedonis et Socratis. Secundo reprehendit eam ex aliorum compositione, ibi (litt. p), Melius igitur dicunt, etc.

Dicit ergo: In legibus autem iis,quae dictae sunt secundum Phedonem et Socratem, dictum est in ante habitis, quod opportunum,supple,est componi optimam politiam ex democratia, quae scilicet est principatus multorum, et tyrannide. Et causa dicti est, quia democratia principatus est populi et divitum, quod dicebant magis referri ad communitatem, si multi principarentur quam si unus : omnia enim dicebant esse debere communia, tyrannidem autem apposuerunt : quia militum dicebant esse politiam mediam inter aristocratiam et democratiam, qui severi et crudeles debent esse in hostes : propter quod Plato dixit militem habere duas facies, scilicet benignam in cives, et crudelem in hostes. Unde etiam praecipit quod in egressu militum ad pugnam contra hostes, nihil ostenderetur eis, nisi quod audaces faceret, ut arma et sanguis et vulnera percussorum, ut ex illis provocarentur in furorem et audaciam contra inimicos. Sicut et Aristoteles dicit in III Ethicorum , quod fortes exsufflabat spiritus per nares et ebullivit sanguis. Et ibidem inducit Homerum dicentem, " Virtutem furore immisce, et in furore virtutem erige. " Per virtutem intelligit fortitudinem, sicut IMachab. dicitur, quod Lysias et sui pugnaturi cum Juda Machabaeo ostenderunt elephantibus et militibus suis sanguinem uvae et mori, ut acuerent eos in praelium . Quamvis autem haec compositio utilis sit in .acie contra hostes in qua democratico principatu principantur centuriones et milliarchae, qui mille praesunt militibus, et milites audaci fortitudine obediunt : tamen inter communicantes civiliter non est bonum. Propter quod etiam Plato, ut in Timaeo scribitur, praecipit militibus redeuntibus a victoria hostium, occurrere puellas cum tympanis et choris et laudibus, ex quibus ad benignitatem converteretur facies quam exhibitori erant civibus, deposita feritate crudelitatis et audaciae. Et hoc est : Quas, scilicet politias, aut omnino non utique aliquis ponet politias, civiliter communicantiam, supple, esse. Cujus dat rationem : Pessimas ''omnibus, id est, quia hae duae pessimae sunt omnium : tyrannis enim est simpliciter pessima et corruptio monarchiae. Democraticus autem principatus, non quidem simpliciter pessimus, sed minus bonus est regno et aristocratia.

p Deinde cum dicit, Melius igitur dicunt, etc. reprehendit compositionem dictam ex aliorum compositione, concludens quod melius dicunt alii, aliter componentes politicam vitam. Dicit ergo : Melius igitur dicunt, qui plures commiscent, quam, supple, duas dictas, democraticam scilicet, et tyrannicam. Et subdit rationem : Ex pluribus enim composita politia melior, supple, est.

q Ex hac ratione ostendit, quod politia composita ex democratica et tyrannide non sufficienter habet, ibi, Deinde, id est alia ratione videtur non esse bona, neque iis videtur monarchicum nihil, scilicet compositio facta ex democratica et tyran-

nide : et superfluit hic altera negatio, et est sensus, quod cum nihil habet compositio illorum de monarchia quae optima politia est, ideo bona esse non potest. Et subdit ex quibus politiis secundum veritatem componitur, ibi, Sed ex oligarchica ei democratica. Oligarchia enim principatus est paucorum et potentium in civitate, quae est inter potentes, centuriones scilicet et milliarchas. Democratia autem principatus est divitum et aliorum in armis valentium, non tamen aequaliter componitur ex his. Et hoc est : Magis autem declinare vult ad oligarchiam : cujus ratio est, quia pauci sunt ex quibus principes eliguntur.

r Et hoc est quod subjungit: Palam autem, scilicet quod declinet ad oligarchiam, ex principantium instructione : illi enim pauci sunt : et ideo dicit : Quod quidem enim ex electis sortiales, commune est amborum. In democraticis enim et oligarchicis ex electioribus personis et altioribus sortialiter accipiunt principatum. Et subdit probans hoc : Quod autem abundantioribus necessarium sit convocare. Alia translatio dicit : " Sic autem esse necessarium potentioribus convocare. " .Et intendit, quod abundantiorum, id est, divitum et potentiorum officium sit convocare, inferiores scilicet et facere principes electione sua : aut facere aliquid aliud politicorum : hoc enim pertinet ad potentiores, quod quosdam ad hoc vocent : hos autem dimittere, id est, quod quosdam dimittant, qui non sunt apti ad negotia politica : hoc oligarchicum,ergo, supple, declinat ad oligarchiam.

s Et de hoc ponit adhuc aliam rationem, ibi, Bi tentare plures ex abundantibus esse principes, et maximos, scilicet principes, et maximis honorabilitatibus, supple, tentare facere ostendit obligarchiam. Et adjungit tertium dicens : Oligarchiam autem facit et consilii electio-nem, scilicet Socrates et Phedon. Et subjungit rationem quare talis electio oligarchica est, ibi, Eligunt quidem enim omnes necessario : quia scilicet aequaliter pertinet electio principantium super omnes, sed ex prima honorabilitate, quae digniorum personarum est, supple, eligunt primos. Deinde rursum, supple eligunt, aequales, supple, ex primis, ex secunda, id est, secundae dignitatis viros, qui praesint parti multitudinis. Deinde ex tertiis, id est, tertiae dignitatis eligunt iterum quosdam,qui paucioribus praesint. Verumtamen non omnibus erat necessarium, scilicet eligere, vel eligi, his qui ex tertiis vel quartis : quia tertiae vel quartae dignitatis viros non eligebant : sed ex quarto, id est, quartae dignitatis necessarium, supple, eligere solis primis et secundis : illi enim instituebant tertiae et quartae dignitatis principatus. Deinde id est, post hos gradus ex qualibet honorabilitate, eligebant, supple, ad officia suae dignitati congrua suscipere, ait, Phedon, supple, oportere ostendere aequalem numerum, graduum scilicet ad dignitates. Et hujus causam dicebat esse, quod plures eliguntur ex maximis honorabilitatibus. Et hoc est : Erunt autem, etc. Et meliores, supple, eliguntur. Et ponit causam subdens : Propter quosdam popularium non eligere, id est, quia quidam de populo ad dignitates non eliguntur a primis et secundis. Et hujus subdit causam : Quia non necessarium : tales enim aptitudinem non habent ad dignitatum actus.

t His dictis, ponit conclusionem intentam, ibi, Quod quidem igitur, etc. Alia translatio : Quomodo quidem igitur ex democratia et monarchia oportet constare talem politiam, ex his manifestum, et ex posterius dicendis, cum inciderit, scilicet in proprio loco, de tali politia consideratio. Haec autem politia componitur ex monarchia, quando ex. honorabilissimis

eligitur unus : ex democratia autem, quando ex. ditissimis eliguntur plures, sicut in regno Romano saepe factum est : Augustus enim regnabat solus, Diocletianus autem et Maximinianus simul solus : proconsules autem et senatores ex secundae dignitatis viris multi eligebantur.

u Dicit tamen subdens, quod in hac electione quiddam est periculosum, ibi, Habet autem et circa electionem principum, scilicet quod ex electis, id est, dignioribus personis, eligibiles, supple, sunt, periculosum. Et ostendit, quod sit illud periculosum : Si enim aliqui institui velint, ad principatum scilicet, et, id est, etiam mediocres multitudine, semper ad horum eliguntur voluntatem, scilicet principum : multitudo enim timet principes,et non secundum virtutem, sed secundum voluntatem principum eligit, et aliquando indignos ad secundas et tertias dignitates.

Postea ponit epilogalem conclusionem totius capituli, ibi, Quae quidem igitur circa politiam quae in legibus, scilicet Socratis, hunc habent modum, qui scilicet dictus est.