COMMENTARIUS IN CAP. IX.

Hic incipit secunda pars primae, partis istius quarti libri, in qua determinat quae

sit optima politia. Et dividitur in duas partes, in quarum prima determinat de publicam, neque aequalem : sed quasi ictoriae praemium reportant, Rempublicam obtinere, et alteri popularem statum, alteri paucorum potentiam faciunt.

Praeterea qui principatum Graeciae habuerunt, hi ad propriam respicientes Rempublicam, aut popularem statum civitatibus constituerunt, aut paucorum gubernationem, non ad civitatum illarum commoda respicientes, sed ad sua. Atque ita per istas causas effectum est, ut vel numquam mediorum illa gubernatio exstiterit, vel admodum raro. Unus enim vir consensit solus ex his, qui antiquitus in principatu fuere, hunc gubernandi modum constituere. Jauique in civitatibus consuetudo obtinuit, non velle aequale, sed aut imperare quaerere, aut victos obedire. Quae igitur optima sit Respublica et quam ob causam, ex hispatet.

De aliis autem, cum plures populares, et plures paucorum gubernationes esse dixerimus, quae prima ponenda sit, et quae secunda, et quae deinceps, quia potior sit, aut deterior, determinata optima, non erit difficile intueri. Necesse est enim meliorem esse, quae proxime huic accedat, deteriorem vero, quae plurimum distat a medio, nisi ad. suppositionem quis judicet. Dico autem ad suppositionem : quia multoties alia Reipublicae forma eligibiliori existente, nihil vetat quibusdam magis utilem esse.

optima optima politia, quae ex. mediis personis constituitur. In secunda ostendit, quod de politiis aliis, quae huic magis appropinquat est melior, et quae magis recedit, pejor, ibi (litt. n), Aliarum autem politiarum, quoniam plures, etc.

Circa primum tria facit. Primo enim ostendit quod politia, qua) ex mediis personis, melior est et quietior. Secundo osten-

dit, quod etiam personae mediae securius vivunt in civitate, ibi (litt. k), Et salvantur autem in civitatibus, etc. Tertio probat per signa, ibi (litt. p), Et democratiae autem securiores sunt, etc.

Sententia primae partis est haec, quod ex mediis personis optima constituitur politia. Et ponit rationem ex hoc sumptam. Et est haec : In I Ethicorum dictum est, quod felicitas, quae est totum bonum hominis, est operatio perfecta secundum connaturalem virtutem hominis non impeditam. Virtus autem circa medium consistit. Cum ergo optima politia sit secundum operationem virtutis, optima politia est quae consistit ex mediis personis.

a Dicit ergo primo Quae : autem sit optima politia, et quae optima vita plurimis civitatibus, et plurimis hominum, neque ad virtutem comparandum esse super idiotas, supple, sicut principes sunt super populum: neque ad discip Unam, supple, sicut faciunt qui summum bonum ponunt, quae, scilicet politia, natura, id est, naturali ratione indiget, et, id est etiam indiget successu fortunati : neque, supple, respicit ad politiam secundum votum factam, supple, in qua, summum bonum ponit, alius in divitiis, alius in honoribus, alius in deliciis : sed, supple, respicit ad vitam possibilem communicari plurimis, id est, in qua potest homo secure plurimis communicare, et, supple, respicit ad politiam qua plurimas civitates contingit participare. Et quia posset aliquis dicere, quod talis politia esset aristocratia, occurrit et dicit, ibi, Etenim quas vocant arislocr alias, de quibus nunc, id est, paulo ante diximus, hae magis extra cadunt plurimis civitatum, ita scilicet quod plures civitates non tenent eas, hae autem appropinquant ei quae vocatur politia, simplici scilicet nomine. Et hoc totum patet per divisionem de aristocratiis in praecedenti capitulo positam. Propter quod de ambabus, politia scilicet simpliciter et politia optima, ut de una dicen-dum. Et ponit rationem, ibi, Judicium enim de omnibus iis ex eisdem elementis est, id est, principiis propriis et proximis, ex quibus quaelibet res habet determinari, sicut dicit Aristoteles in I Metaphysicorum.

b Ethici autem sermones elementales sunt ad sermones politicos : et ideo de Ethicis sumit principium determinationis. Si enim bene in Ethicis, in primo libro dictum est, felicem esse vitam eam, quae secundum virtutem non impeditam, supple, est, medietatem autem, supple, esse, virtutem, supple, ut dictum est in II Ethicorum. Ex his concludit necessarium esse mediam vitam optimam esse. Qualiter autem haec fiat, subdit, ibi, Medietatis autem contingentis, scilicet quae contingit singulis civitatibus et hominibus : et hoc est: Sortiri a singulis, supple, contingit.

c Et quia omnis medietas est inter abundantiam et defectum, ideo subdens ostendit terminos hujus medietatis, ibi, Eosdem autem terminos hos necessarium esse, supple, est, et civitatis virtutis et malitiae. Et ponit rationem, ibi, Politia enim vita quaedam est civitatis, supple, secundum virtutem, et ideo in praehabitis probatum est quod eadem est virtus boni viri et boni civis.

d Et sumit medium ex extremis quae sunt in civitate, ibi, In omnibus itaque civitatibus sunt tres partes civitatis. Et dat exemplum, ibi, Ii quidem enim opulenti valde, ii autem egeni valde, ii autem tertii qui medii horum, supple, neque valde opulenti, neque valde egeni, sed medio modo se habentes ad bonum fortunae. Ex his concludit propositum, ibi, Quoniam igitur conceditur, quod mediocre, optimum, et quod medium, manifestum, supple, est, quod bene fortuitorum possessio, quae media optima omnium.

e Et ponit rationem, ibi, Facillima enim rationi obedire, supple, ad quietissiniam politiam et optimam. Et hoc ostendit per excessum extremorum, ibi, Supcrpulchrum autem, id est, qui splendere volunt in gloria super alios, aut super fortem, in potentia scilicet, aut superingenuum, scilicet qui se extollunt de nobilitate, aut super divitem, qui scilicet extolluntur de divitiis. Et ista sunt quae ponuntur excessiva in civitatibus. Et ponit contraria iis, quae dicunt diminutionem horum omnium, ibi, Aut contraria iis, superegenum, quod est contrarium ad superdivitem, aut superdebilem, quod est contrarium ad superfortem, aut valde vilem, quod est contrarium ad superingenuum, difficile, supple, est, rationem sequi, scilicet ad b onam et quietam politiam tenendam. Et dat rationem, ibi, Fiunt enim, ii, scilicet excedentes in quatuor dictis, injuriosi et in magnis iniqui magis, supple, fiunt : ii autem, scilicet deficientes in quatuor dictis supra, fiunt astuti, et in parvis iniqui valde, supple, fiunt: et sic injuria replebitur civitas. Et hoc est: Injuriarum enim hae quidem fiunt propter injuriam, quam scilicet faciunt excellentes in quatuor dictis, hae autem, supple, injuriae fiunt propter astutiam.f Et ponit aliam rationem, ibi, Adhuc autem isti minime amant principes, qui scilicet politeuma tenent in civitate, et volunt esse principes, supple, per ambitionem. Haec autem ambo nociva civitatibus, supple, sunt.

g Et subdit ostendens quomodo non obediunt rationi, ibi, Adhuc autem qui quidem sunt in excessibus eu for tumorum, id est, bonae fortunae, potentiae, et divitiarum, et amicorum, et aliorum talium subjici neque volunt neque sciunt. Et unde contingat eis hoc, subdit : Et hoc statim a primordio existit pueris existentibus. Et exponit causam, ibi, Propter delicias enim, in quibus nutriun-

tur, neque Doctoribus subjici consuetum ipsis, supple, est.

h Et ponit ab altera parte in deficientibus, ibi, Qui autem secundum excessum, supple, sunt, in indigentia horum, humiles valde, supple, sunt: ut ii quidem deficientes principari nesciant, sed subjici servili principatu : ii autem subjici quidem, supple, sciunt tales, scilicet deficientes, neque uno principatu, qui scilicet bonus et dignus sit. Subjici autem secundum despoticum principatum, supple, sciunt. Despoticus autem principatus est, quo dominus utitur ad servos, sicut saepe supra dictum est. Fit igitur, (supple, si ex talibus sit civitas) servorum et dcspotorum civitas : quod est contra rationem civitatis. Et hoc est quod sequitur, ibi, Sed non liberorum, ex quibus scilicet debet esse civitas. Politicus enim principatus debet esse aequalium et liberorum, sicut ante dictum est. Et horum quidem invidentium, horum autem contemnentium, supple, si sit ex excedentibus civitas, quae ambo plurimum distant ab amicitia et communione politica : quae ambo scilicet debent esse inter cives ejusdem civitatis. Et ponit rationem, ibi, Communio enim amicabile, supple, est. Et hoc probat a signo, ibi, Neque enim in via, id est, in via communi volunt, homines scilicet communicare cum inimicis.i Vult autem civitas, secundum rationem scilicet civitatis, ex aequalibus esse et similibus quam maxime: hoc autem existit maxime mediis, inter divitias scilicet excellentes et paupertatem nimiam. Ex omnibus his concludit, ibi, Quare necessarium optime politizare hanc civitatem, constitutam scilicet, ex quibus diximus esse natura, id est, naturali ratione constitutionem civitatis. Ethica enim et naturalis ratio hoc persuadet, sicut dictum est.

k Deinde cum dicit, Et salvantur autem in civitatibus, e tc. ostendit quod mediae personae inter divites et pauperes maxime salvantur in civitatibus. Et ad hoc utitur tribus rationibus. Prima est, quod tales minime patiantur insidias. Secunda est ab auctoritate aliquorum legislatorum et incipit, ibi (litt. l), Propter hoc bene optavit, e tc. Tertia, quod si aliquando mutentur politia) ab una in aliam cum periculo civitatis, sicut ex democratia in oligarchiam, vel e converso, maxime succurritur per medias personas, et incipit, ibi (litt. n), Propter quod quidem eufortunium, etc.

Sententia primae rationis est, quod personae mediae in civitatibus maxime salvantur : quia nullas patiuntur insidias, nec etiam fraudes moliuntur : quia non habent necesse ut concupiscant aliena, sicut pauperes : nequo habent necesse quod corum substantiam aliquis concupiscat: quia non habent nisi quod sufficit sibi.

Dicit ergo : Et salvantur autem in civitatibus isti maxime civium, id est, inter cives. Et ponit rationem, quae inducta est, ibi, Neque enim ipsi aliena desiderant, id est, necesse habent desiderare, sicut pauperes, qui paupertate compellente semper desiderant aliena, et insidiantur furtis et rapinis : neque substantiam horum (cum non. habeant superflua) alteri, supple, desiderant, quemadmodum pauperes eam, scilicet substantiam, quae divitum, supple, est, concupiscunt. Ex his elicit conclusionem, ibi, Et propterea quod neque insidias patiuntur, supple, ut divites, neque fraudes moliuntur, supple, ut pauperes, sine periculo degunt, id est, vivunt in civitate. Et propter hoc dictum est a Daedalo,

Medio tutissimus ibis . l Secundam rationem ab autoritate quorumdam legislatorum ponit, ibi, Propter hoc bene optavit. ''etc. Et dicit,

quod propter hoc bene optavit Phocglides multa mediis optima, supple, evenire : et dixit optando : " Medius esse in civitate volo, " nec scilicet praedives, nec nimium pauper. Propter hoc dicit Salomon Proverb. (xxx, 7 et seq.): Duo rogavi te, ne deneges mihi antequam moriar... mendicitatem, et divitias ne dederis mihi: tribue tantum victui meo necessaria : ne forte satiatus illiciar ad negandum, ei dicam : Quis est Dominus ? aut egestate compulsus furer, ei per jurem nomen Dei mei.m Ex his elicit conclusionem quam intendit, ibi, Palam ergo, quod ei communio politica optima, per medios, id est, per medias personas inter divites et pauperes. Et ulterius elicit conclusionem universaliorem tamquam ex corollario, ibi, Et tales civitates contingit bene politizare, id est, quieto, in quibus utiaque multum quod medium, id est, in quibus multi cives sunt medii inter divites et pauperes : et valentius maxime quidem amborum, id est, quod valeant super ambas partes, scilicet excellentes et nimis pauperes. Et subdit rationem, ibi, Si autem non, supple, politizet bene aliqua civitas, alterius partis, id est, divitum, propter excessus, vel fraudem pauperum, statim reducitur per medias personas ad bonam politiam. Et subdit rationem, ibi, Appositum enim, supple, medium ad alteram partem, divitum scilicet et pauperum, facit Inclinationem, ei prohibet fieri contrarios excessus, divitum, scilicet et pauperum : quia cuicumque apponuntur medii, illa pars vincit et reprimit ailam, quae facit Injuriam et seditionem.

n Tertiam rationem, qualiter succurritur In mutatione politiarum per medias personas, ponit, ibi, Propter quod quidem eufortunium maximum, id est, maxima bona fortuna), supple, est, poli-

tlzanles substantiam habere mediam et sufficientem, supple, non excellentem et nimiam. Et ostendit, quod si non ita sit, quod corrumpitur politia, ibi, Tamquam abi ii quidem multa possederint, id. est, excellenter divites sint: ii autem, nihil, supple, sed in extrema paupertate smi,aut AdminBookmark extremus sit, id est, democratia pessima, scilicet si vincunt pauperes: aut oligarchia intemperata, scilicet si vincunt, divites : aut Tyrannis propter ambos excessus, scilicet si excedant pauperes et divites contra principes. Et ostendit per rationem, ibi, Etenim ex democratia, id est, principatu populi maxime juvenili, id est, in qua stultitia juvenum dominatur, et ex oligarchia, in qua principantur potentes et divites ad votum, non ad legem, fit tyrannis, quae pessima corruptio est civitatis, ut dicit Aristoteles in VIII Ethicorum. Ex mediis autem, supple, inter divites et pauperes, et ex iis qui prope, scilicet, medios, multo minus, supple, fit Tyrannis. Causam autem, supple, quare hoc fiat, posterius, scilicet in quinto libro, in his quae circa, transmutationes politiarum, dicemus, scilicet ubi agemus de transmutatione politiarum.

o Et subdit rationem confirmationis dictorum, ibi, Quod autem, quae media, optima sit, manifestum, supple, est. Et ponit causam, ibi, Sola enim sine seditione, supple, est: ubi enim multum quod intermedium, id est, in civitate ubi multae personae sunt mediae inter pauperes et divites, minime fiunt conturbationes et dissensiones, id est, transmutationes politiarum. Et ponit aliam rationem, ibi, Et mannae civitates sunt magis sine seditionibus, propter eamdem causam. Et ponit causam, ibi. Quia multum quod medium, id est, mediae personae: et quia multae mediae personae sunt, reprimunt divites a violentia, et pauperes a fraude. In parcis autem, civitatibus facile est omnes dividere in duo, ut nihil relinquatur medium : et omnes fere ege-ni, vel opulenti sunt : et ideo, supple, in parvis civitatibus frequenter est discordia.

p Deinde cum dicit, Et democratiae autem securiores, etc. probat hoc quod, dictum est a tribus signis. Primum signum scilicet ad hoc est : quia democratiae securiores sunt oligarchiis et durabiliores, eo quod multas habent medias personas. Secundum signum est, quod optimi legislatores, sicut Solon, et alii quidam, fuerunt filii mediarum personarum, et non divitum, vel pauperum. Tertium est, quod medii qui constituerunt politiam in Graecia, ad hoc respicientes, constituerunt democratias et politias : et si qui aliter instituerunt, hoc non fecerunt ad. conferens civitatis, sed ad conferens proprium.

Dicit ergo primo : Et democratiae autem securiores sunt oligarchiis et durabiliores propter medios. Plures enim sunt, supple, in democratiis medii, et magis participant honoribus in democratiis, medii scilicet, quam inoligarehiis, in quibus scilicet non principantur nisi divites et potentes. Et ponit rationem, ibi, Quoniam quando sine iis, id est, mediis, multitudine invaluerint homines, divites scilicet vel pauperes, mala operatio fit, et pereunt cito. Et hujus causa est, quia si divites invaluerint, opprimunt pauperes : si autem pauperes invaluerint, fraudes moliuntur contra divites.

q Et ponit secundo secundum signum, ibi, Signum autem oportet putare, scilicet quod, ex mediis personis optima fit, et, id est, etiam cum signo jam dicto, quod optimi legislatores fuerunt de mediis civibus nati. Et inducit tres, ibi, Solon enim, legislator Athenarum, fuit de iis. Et inducit signum, ibi, Significat autem ex Poesi, id est, ex Poetica quam scripsit, et Lycurgus, vel Lygurgus, supple, se fuisse de mediis his : non enim fuit Rex, supple, sed. de medio populo

natus, et fuit legislator in Lacedaemonia, ut in secundo libro habitum est. Et Charondas, et fere plurimi aliorum.r Quod autem sic fuerit, probat ex politiis quas instituerunt, ibi, Manifestum autem eae iis, supple, est, et, id est, etiam, quod plurimae politiae, quas scilicet instituerunt, hae quidem democratiae sunt, hae autem oligarchiae. Et ponit rationem ibi, Quia enim saepe in iis paucum, est, quod medium, id est, mediae personae, semper quicumque excesserint, sive qui substantias habent, id est, divites, sive populus, id est, pauperes, qui medium egrediuntur, secundum se ducunt politiam, supple, et sic corrumpunt politias. Quare, idest, propter quod aut AdminBookmark fit, id est, democratia, si scilicet vincit populus : aut oligarchia, si scilicet vincunt divites.

s Et ad hoc inducit aliam rationem, ibi, Adhuc autem propter seditiones fieri et pugnas ad invicem populo, et divitibus, quibuscumque evenerit obtinere magis contrariis, divitibus scilicet et pauperibus, non instituunt communem politiam, neque aequalem, utrique parti scilicet, sed victoriae praemium excessum politiae accipiunt, et ii quidem democratiam, scilicet si populus vincit : ii autem oligarchiam faciunt, scilicet si divites vincunt. Et propter hoc in praehabitis dixit, quod extremae politiae sunt oligarchia et democratia, ex quibus componitur media, quae simplici nomine dicitur politia.

t Tertio ponit tertium signum, ibi, Adhuc autem, et, id est, etiam eorum, id est, de numero corum, qui in praeeminentia fuerunt Graeciae, ubi prae aliis terris abundant sapientes, ad eam quae apud ipsos politiam utique respicientes, hi quidem democratiam in civitatibus instituerunt, hi autem oligarchiam. Et ostendit peccatum utrorumque, ibi, Non ad conferens civitatis intendentes, sup-

ple, sicut debuerunt, sed ad id quod suiipsorum, id est, ad utilitatem propriam, ut haec politia, scilicet media, de qua hic loquimur, propter has causas, utilitatis scilicet privatae, aut numquam sit politia, aut raro, et apud paucos: quia scilicet privata utilitas ex se non surgit, sed communis : unus enim vir solus eorum, qui in praesidatu fuerunt, persuasus fuit, recta scilicet ratione, hunc ordinem assignare, politiae scilicet mediae et compositae ex oligarchia et democratia, sicut dicunt. Et iste unus videtur fuisse Critias aegyptius, qui instruxit Solonem qualiter regenda esset optima civitas. Et dicit, quod sicut Antiqui ita moderni attendentes utilitatem propriam seu privatam, sequuntur Antiquos. Et hoc est : Jam autem et in iis qui in civitatibus, supple, sunt, exstat consuetudo, propter privatam, scilicet utilitatem, neque velle quod aequale, quod competit scilicet mediis persoiiiis : sed aut principari quaerere, democratico principatu scilicet, aut oblentos sufferre, supple, oligarchico principatu principantes.

Postea ponit epilogum omnium dictorum in hac parte, ibi, Quae quidem igitur sit optima politia, et propter quam causam, ex his, id est, ex dictis manifestum, supple, est.

u Deinde cum dicit, Aliarum autem politiarum, etc. brevi documento docet eligere inter alias politias, quas divisit superius quae melior, aut quae pejor sit: et dicit : Aliarum autem politiarum, (pioniam plures democratias et plures oligarchias diximus esse, supple, in praecedenti capitulo, qualem ponendum primam et secundam, et hoc modo consequentem, id est, tertiam et quartam, et deinceps, per esse hanc quidem meliorem, quae scilicet composita est mediarum personarum, hanc autem deteriorem, determinata optima politia, non difficile videre, supple, est. Et ponit rationem, ibi, Oportet enim necessario essemeliorem quae propinquissima huic, meliori scilicet, deteriorem autem plus distantem a medio. Sed quia aliquid est non bonum simpliciter, sed bonum huic, ideo addit : Sed non ad hypothesim, id est, ad positionem conferentis privatae personae judicet aliquis. Et exponit: Dico autem ad hypothesim exponendo, quia saepe existente aliqua politia magis eligibili, supple, simpliciter, quibusdam nihil prohibet, propter particulares scilicet casus, expedire magis esse aliam po-

litiam, supple, quam illa quae simpliciter eligibilis est. Propter hoc dicit Hieronymus, quod Plato cum litteras quasi toto orbe fugientes prosequitur, captus a piratis, tyranno crudelissimo paruit. Et Sallustius versu :

Consulo quisquis erit, qui pacis foedera quaeris : Consonus esto lupis, cum quibus esse cupis.

Et adhuc inducit sequens capitulum, quod est tertia pars primae partis istius quarti libri.