COMMENTARIUS IN CAP. V.

Hic tangit politiam. Hippodami, quae numeratur inter politias traditas a Philosophis : et dividitur in duas partes. In

rentur, publica : quae vero agricolarum foret, privata.

Legum quoque tres esse species solum putabat : de quibus vero judicia fierent, totidem esse numero, injuriam, damnum, caedem. Ponebat quoque unum judicium principale, ad quod omnia male judicata reducerentur, idque constituebat ex senibus quibusdam delectis. Sententias vero in judiciis non calculis ferendas esse censebat, sed unumquemque judicem tabellam afferre, in qua scriberet, si condemnaret simpliciter, sententiam : sin partim condemnaret, partim absolveret, idipsum diffiniret: nam ut nunc quidem fit, non recte provisum a lege existimabat, quia coguntur homines alterutrum judicantes, pejerare.

Ferebat quoque legem de his qui utile quidpiam civitati reperissent, ut honoribus afficerentur. Filios autem eorum qui pro patria bellando occubuissent, ea publico alendos esse, quasi id non prius fuerit lege provisum. Nam est nunc Athenis ea lex et in aliis quibusdam civitatibus : magistratuum vero omnium electiones populo attribuit, populum autem faciebant tria illa genera civium : qui vero delecti essent, eos Rerumpublicarum curam habere debere, item hospitalium et pupillorum. Plurima igitur ac maxime digna memoratu, in Hippodami constitutione ista sunt.

prima tradit eam, in secunda disputat contra eam, ibi (cap. 6, a), Dubitabit autem utique aliquis, etc. Circa primum duo facit. Primo tradit quaedam de vita Hippodami, qualis fuerit in vita et ornatu. Secundo qualiter ordinavit lege et divisione politiam, ibi (litt. b), Construxit autem civitatem, etc. Circa primum dicit quatuor, primo genus et patriam Hippodami, secundo vivendi modum, tertio studium, quarto quid de politica divisione dixit.

a Dicit ergo : Hippodamus autem Euryphontis, supple, filius, Milesius, patria scilicet : est enim in Flexia quaedam insula quae postea dicta fuit Militena, unde etiam natus fuit Thales, de septem sapientibus unus. Et subdit de studio ipsius, Qui et civitatum divisionem invenit, primus scilicet, et suburbia incidit , id est, divisit. Dixit enim civitatem esse dividendam in habitationem civium, et vicos artificum, et suburbia terras colentium. . . Et subdit de conversatione ejus, ibi, Factus circa, aliam vitam, scilicet quam civilem, contemplativam scilicet: dixit enim in civitate nullum posse vitam ducere contemplativam : et propter hoc patet fuisse ut Philosophus Didimi regis Brachmanorum. Omnes enim illi eremiticam vitam duxerunt, sicut scribitur in epistolis Didimi ad Alexandrum, in quibus continetur quod Didimus dixit : " Antra nobis sunt domus : dum vivimus, proficiunt in hospitium : dum morimur, in sepulcrum.)) Sequitur : Magis superfluus : quia scilicet superstitiose et curiose observabat omnia ad vitam solitariam pertinentia, propter honoris amorem. Quia, sicut dicit Aristoteles in primo Ethicorum, honor est praemium virtutis. Virtutem autem non reputabat esse nisi solitariam vitam contemplativam. Sic, id est, ita ut videatur, scilicet quibusdam Philosophis qui noverunt eum, vivere curiosius capillorum multitudine quos non tondebat, eo quod nullum studium corporis appetebat. Ulterius de vita ejus subdit: Adhuc autem vestitus vilis quidem, sed calidus, non in hieme solum, sed circa aestiva tempora : dixit enim in vestitu non esse gloriandum, sed ob necessitatem quaerendum, ut scilicet. calidus sit vestitus et si non ornatus : sicut et rex Brachmano-.rum scripsit Alexandro, dicens : " Nos et uxores nostis in vestitu ornatum non

quaerimus, quem natura negavit: garida enim opertus aliquando melior quam opertus purpura. " Est enim ganda vilis pannus et grossus, qui extenditur super naves in quibus merces portantur.

Deinde cum dicit, Raciocinatus autem, etc. commendat eum de studio, dicens: Ratiocinatus autem et circa totam naturam esse volens, ut scilicet de singulis naturalibus disputaret, primus non politice viventium, sed contemplative scilicet, conatus est aliquid de politia dicere optima, scilicet qua) esset, et qualiter distribuenda : et hoc facit hic in tribus, scilicet populatione civitatis, divisione, et legibus.

b Et ideo sequitur quartum, scilicet quid dixit de divisione politicae, ibi, Construxit autem civitatem multitudine quidem decem millium virorum, mensurans illam multitudinem secundum territorium civitatis, quod scilicet tot pascere posset, et non plures. Et subdit qualiter istam multitudinem divisit, ibi, In tres autem partes divisam, supple, civitatem. Et subdit quomodo, Fecit enim unam quidem partem artifices, in vicis scilicet habitantes, unam autem, scilicet secundam, in agricolas, in suburbarnis scilicet habitantes : tertiam autem, supple, quae est propugnans et arma habens, quae est militum, quos Plato in extremis habitare constituit, ad repellendas injurias.

c Sic divisa civitate, divisit territorium pertinens ad civitatem, ibi, Dividebat autem in tres paries regionem. Et subdit quomodo : Hanc quidem sacram, Deo scilicet, et cultui divino deputatam : primum enim et principale Deo attribuendum est : hanc autem, id est, secundam partem, publicam, scilicet ex qua sustentarentur personae publica negotia gerentes in civitate, sicut judices, proconsules et milites : hanc autem propriam, tertiam scilicet, quae dabatur agricolis ad colendum : et facta est. illa propria ut melius colerent. Habitum est enim supra de politia Socra- tis, quod quilibet intendit magis colere propria, quam communia.

d Deinde cum dicit, Putavit autem et species legum, etc. ostendit quomodo leges etiam distribuit, dicens : Putavit autem et species legum esse tres solum. Et subjunxit rationem : De quibus enim disceptationes fiunt, supple, inter cives, tria haec esse numero, supple, dixit. Et subdit quae: injuriam,nocumentum, mortem. Et vocat injuriam, quidquid fit contra honorem, sicut convicia : nocumentum, quidquid cedit in damnum, sicut spolium et furtum : mortem, quidquid fit contra personam, sicut vulnera et verbera. Et videtur illi verbo Platonis inniti, quod dicitur in Ethicis, scilicet quod leges propter malos posita) sunt, non propter bonos : sicut et Apostolus (I Tim. I, 9) quod justo non est lex posita, sed impiis, plagiariis et homicidis. Et ponebat rationem Plato: quia " justus regula virtus sibi ipsi lex est. "

Deinde subjungit qualiter dicebat fieri judicia, ibi, Lege autem statuit, et, id est, etiam praetorium unum principale, ad quod, scilicet praetorium, sicut ad summum judicem omnes reduci oportet causas, per appellationem scilicet, quae non bene judicatae esse videntur, supple, ab inferioribus judicibus. Hoc autem, scilicet inferiora judicia construxit, id est, construenda esse dixit, ex quibusdam senibus electis, id est, quibusdam sapienti-,. bus electis ad hoc : de senectute enim mentis loquitur, non aetatis, sicut et Aristoteles in primo Ethicorum dicit, " Non differt aetate, sed moribus puerilis : non enim ab aetate est defectio, sed a passione. "

Quare autem statuti sunt tales judices, et quare praetorium, subdit, Judicia enim in praetoriis, scilicet quando ad. praetores appellatum est, non per sententiae collationem putabat fieri oportere, id est, ipse Hippodamus putabat quod judicia non oportebat fieri per collationem cum judicibus. Et qualiter debeant fieri, subdit :

Sed unumquemque pugillarem ferre, in quo scribatur si condemnetur simpliciter: si autem absolvatur simpliciter, vacuus, supple, feratur, id est, ipse Hippodamus dixit, quod proposita quaestione a praetore in communi de condemnatione vel absolutione alicujus rei sive culpabilis, quilibet audiens seorsum deberet scribere in pugillari quid sibi videretur, utrum ille esset condemnandus, vel absolvendus : et si judicaret condemnandum, in pugillari, id est, in tabula vel schedula quam pugillo ferret, causas condemnationis scriberet : si autem judicat absolvendum, pugillarem praesentaret vacuum, per quod significaretur quod ille non haberet reatum aliquem condemnationis. Et quod praeter omnibus illis pugillaribus acceptis judicaret secundum hoc et non per collationem vel discussionem. Si autem hic quidem, supple, est condemnandus, hic autem non, determinare in pugillari, supple, scripto, quare scilicet unus absolvatur, et alter condemnetur. Et ponit rationem., ibi, Nunc enim, id est, in modo qui nunc observatur in collatione absolvendi vel condemnandi, non putabat lege statutum esse bene. Cujus rationem dicit, ibi, Cogere enim dejerare, supple, dicebat, hic vel hic disceptantes, id est, dicebat quod per tales collationes saepe cogebantur ad. perjurium disceptantes circa hoc vel hoc.

e Deinde cum dicit, Adhuc autem legem, etc. ostendit ulterius quid faciendum est eis qui laborabant pro Republica studendo et inveniendo quod bonum esset, dicens : Adhuc autem legem posuit, Hippodamus scilicet, de invenientibus, per studium scilicet, aliquid civitati expediens. Et ponit quid hoc sit, quaternis adipiscantur honorem, sicut in civitate Romana talibus fiebant statuae et demonstrationes, sicut de Joseph legitur et de Mardochaeo, quod imponerentur super equos, qui de sella Regis sunt, et omnes genua flecterent et adorarent, praeconis voce cl.am.ante , quod tali honore dignus est, quem Rex decreverit honorare . Deinde subdit quid statuit de pueris ipsorum qui in bello pro Republica moriuntur, ibi, Et pueris eorum qui in bello moriuntur, supple, statuit, de publico, id est, de communi fieri cibum, id est, expensas : et haec quidem statuit tamquam hoc nondum apud alios lege statutum, supple, esset, sed ipse esset primus inventor hujus legis. Est autem et in Athenis, ubi Solon leges posuit, ista lex nunc, scilicet quod morientium in bello pueri nutriantur de aerario publico, et in alteris civitatum, supple, etiam haec lex observatur.

Et subdit quomodo ordinabat principes, ibi, Principes autem a populo eligi, supple, debere omnes, dixit scilicet : populum autem faciebat tres partes civitatis, scilicet agricolas, artifices, et arma ferentes, de quibus paulo ante dictum est. Electos autem, supple, principes, dixit scilicet, curare debere de communibus, negotiis scilicet, et peregrinis et orphanis : quia illi non haberent aliter unde sustentarentur.

Postea ponit epilogum dictarum legum, ibi, Plurima quidem igitur et quae maxime verbo digna, Hippodami ordinationis, de politicis scilicet, haec sunt.