CAPUT VII.

De Lacedaemoniorum Republica quantum ad servos, mulieres

et possessiones. ANTIQUA TRANSLATIO.

a De ea autem quae Lacedaemoniorum politia, fere autem de aliis politiis, duae sunt considerationes. Una quidem, si quid bene vel non bene ad virtutis ordinem lege statutum est. Altera autem, si quid ad. modum et ad suppositionem contrariae propositae ipsis politiae.

b Quod quidem igitur oportet futurae bene politice vivere necessariorum existere scholam,confessum est. Quo autem modo existere, non facile accipere. Thessalorum enim inopes molesti fuerunt multoties Thessalis. Similiter autem Laconi-

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

De Lacedaemoniorum autem Republica et Cretensium, ferme autem et de aliis, duo sunt consideranda. Unum, si quid recte, vel non recte ad optimam constitutionem in illis sit ordinatum. Aliud, si quid ad suppositionem et modum subcontrariae sibi propositae Reipublicae,

Quod igitur necessarium est in bene constituenda Republica necessariorum adesse facultatem, omnes fatentur: sed quemadmodum id futurum sit, non facile est comprehendere : nam et Penestiae Thessalorum multoties in ipsos Thessa- bus servi: quasi enim insidiantes in infortuniis perseverant. Circa Cretenses autem nihil unquam tale accidit. Causa autem forte vicinas civitates, quamvis pugnantes ad invicem, neque unam, esse compugnantem distantibus propter non expedire, etiam ipsis possidentibus praedia circa domos. Laconibus autem vicini inimici omnes erant: Argivi, et Messenii, et Arcades, quoniam et a Thessalis a principio discedebant propter bellare. Adhuc cum Achaicis vicinis, et Perrebiis, et Magnesibus : videtur autem et si nihil alterum, sed quod curae quidem operosum esse, quo oporteat ad ipsos colloqui modo. Remissi quidem injuriantur et aequalibus dignificant seipsos dominis, et male ferendo viventes, insidiantur et odiunt. Palam igitur, quod non ex invenientibus optimum modum, quibus hoc accidit, circa servitutem.

c Adhuc autem ad mulieres remissio et ad. electionem politiae nociva, et ad felicitatem civitatis : quemadmodum enim domus pars vir et mulier, palam quia et civitatem prope ei quod est, in duo dividi oportet putare, ut ad virorum multitudinem et mulierum. Itaque in quibuscumque politiis prave habet quod circa mulieres, medium civitatis oportet putare esse inordinatum lege.

d Quod quidem ibi accidit. Totam enim civitatem legislator esse volens perseverativam, secundum viros quidem talis est,

in mulieribus autem neglexit : vivunt enim voluptuose ad omnem intemperantiam et deliciose.

e Itaque necessarium in tali politia honorari divitias. Aliterque et si existant a mulieribus continentes : quemadmodum multa militarium etbellicorum generum, vel etiam siquidem alteri honoraverunt eum qui ad masculos coitum : videtur enim is qui fabulose locutus est primus, non irrationabiliter conjunxisse Martem los insurrexerunt. Et Ilotes Lacedaemoniorum in casibus eorum adversis numquam insidiari destiterunt, verum apud Cretenses nihil adhuc tale accidit. Causa forsan est, quia vicinae civitates, quamvis invicem bellum gerant, tamen earum nulla rebelles recipit, quoniam id non conducit, quando et ipsae AdminBookmark habent.

At Lacedaemoniorum finitimi, omnes inimici erant, Argivi, Messem, et Arcades : nam. et Thessalis ab initio rebellarent, dum cum finitimis Achaeis, ei cum Perrhaebiis, et Magnesiis gererent bellum. Videtur autem et si nihil aliud, attamen hoc ipsum esse perdifficile, quemadmodum cum eis sit conversandum : nam si remisse erga illos te geras, superbiunt illi quidem ac se pares dominantibus existimant : sin aspere tractentur, insidiantur atque odio habent. Patet igitur non reperire optimum modum eos quibus ista contingunt, circa subjectos.

Praeterea lenitas in mulieres, et ad. propositum Reipublicae nocet, et ad directionem civitatis. Ut enim domus partes sunt vir et uxor, ita et civitatem bifariam dividi censendum est, in virorum multitudinem, ac mulierum. Quocirca in quacumque Republica male provisum est circa mulieres, in ea putandum est medietatem civitatis esse neglectam.

Quod ibi contingit: volens enim legislator totam civitatem esse duram, ac laborum patientem, in viris quidem id fecisse constat, in mulieribus autem non fecisse : vivunt enim molliter, ac in omnem licentiam dissolute.

Itaque necessarium in tali Republica divitias haberi in pretio : praesertim cum viri sint mulieribus obnoxii, quod accidit omnibus ferme militaribus bellicosisque gentibus, praeterquam Celtis, aut si qui alii coitum masculorum palam receperunt. Videtur autem qui primus fabulatus est, non irrationabiliter Venerem

ad Venerem, aut enim ad eam quae masculorum collocutionem, aut ad eam quae mulierum videntur inhiantes omnes tales : propter quod apud Lacones exstitit, et multa dispensabantur a mulieribus in principatu ipsorum, quamvis quid differt mulieres principari, aut principes sub mulieribus regi ? Idem enim accidit: utili enim existente audacia ad nihil circularium nisi ad bellum, maxime nocivae etiam ad hoc quae Laconum erant. Ostenderunt autem in eo qui Thebaeorum congressu : utiles quidem enim nihil erant, quemadmodum in aliis civitatibus. Tumultum autem exhibebant plusquam inimici.

f A principio quidem igitur videtur accidisse Laconihus rationabiliter mulierum remissio : extra domum enim propter militias peregrinabantur multo tempore, pugnantes ad Argivos bellum, et rursum ad Arcades et Messenios : vocantes autem se exhibebant legislatori praeparatos factos propter militarem vitam : multas enim habet partes virtutis. Mulieres autem aiunt quidem conatum fuisse Lycurgum ducere ad leges : ut autem resistebant, discedere rursum. Causae quidem igitur sunt hae factorum ; quia palam, quia et hujus peccati. Sed nos hoc non consideramus cui oporteat veniam habere aut non habere, sed de eo quod recte aut non recte. Quae autem circa mulieres habentia non bene, sicut dictum est et prius, non solum indecentiam quamdam facere politiae ipsius secundum se, sed addere aliquid ad amorem pecuniae.

g Post ea enim quae nunc dicta sunt, eos qui circa irregularitatem possessionis increpabit utique aliquis : iis quidem enim ipsorum accidit possidere multam valde substantiam, iis autem omnino modicam: propter quod quidem ad paucos venit regio, h Hoc autem etiam per leges ordinatum est prave. Emere quidem enim aut

Marti conjunxisse, quoniam omnes hujuscemodi homines proni sunt ad venerea, illisque obnoxii: itaque apud Lacedaemonios hoc fuit, multaque in eorum principatu a mulieribus administrabantur. At enim quid refert, utrum mulieres ipsae gubernent, an eos qui gubernant a mulieribus gubernari ? Ita enim accidit. Cumque insolentia ad nullum obsequium utilis sit, nisi forte ad bellum, maxime nocivae etiam ad hoc ipsum Laconum mulieres erant. Patefecerunt hoc in Thebanorum adventu : non enim magis utiles praestiterunt se quam aliarum civitatum mulieres, et turbam inferebant magis quam hostes.

Ab initio igitur irrationabiliter contigisse Lacedaemoniis videtur in mulieres indulgentia, cum per militiam multum domo abessent. Argivum primo, mox Arcadibus et Messeniis bellum inferentes. Irrefragantes enim seipsos legislatori praestabant, assuefacti propter militarem vitam. Mulieres autem fertur Lycurgus deducere conatus ad leges, at ubi repugnabant, abstinuisse. Causae igitur factorum hae sunt, itaque et hujus admissi. Sed. nos non id consideremus, cui venia danda sit, vel non danda, sed rectumne sit, vel non rectum. Quae porro circa mulieres non bene se habent, videntur, ut diximus ante, non solum ipsa per se indecentiam quamdam facere Reipublicae, sed impellere quoque ad cupiditatem pecuniae.

Post illa enim quae nunc dicta sunt, inaequalitatem rerum possessarum quis reprehendat? nam eorum quibusdam hoc evenit, ut magnam nimium opulentiam haberent, aliis vero, ut penitus exiguam. Quapropter ad paucos devenerunt agri.

Hoc autem ex eo accidit, quia male fuerat lege provisum : emere quidem aut vendere existentem fecit non bonum, recte faciens : dare autem et derelinquere potestatem dedit volentibus, quamvis idem accidere necessarium illo modo et isto. Sunt autem mulierum fere omnis reponis quinque partium duae, haeredibus multis lactis, et propter dotes dare magnas, quamvis melius nullam, aut modicam, aut mensuratam institutam esse. Nunc autem licet dare haereditariam cuicumque voluerit ; et si moritur non disponens, quem utique derelinquat haeredem? Iste cuicumque voluerit dat,

i Igitur cum possit regio mille equites nutrire et quingentos, et viros ad arma triginta millia, neque mille multitudine erant. Factum est autem per opera ipsorum manifestum, quia prave ipsis habebant, quae circa institutionem hanc : nullam enim plagam pertulit civitas,sed periit propter hominum paucitatem. Dicunt autem quod sub prioribus regibus dejiciebant politiam ut non fieri tunc hominum paucitas bellantibus multo tempore : et aiunt fuisse aliquando Spartiatas, et decem millia. Attamen sive sint vera ista, sive non, melius per possessionem regulatam replere viris civitatem.

k Contraria autem, quae circa filiorum procurationem lex ad hanc dejectionem. Volens enim legislator ut plures sint Spartiatae, provocat cives quod plures faciant pueros. Est autem ipsis lex, cum qui genuerit tres filios aphuron esse : eum autem qui quatuor, sine vectigali omnium. Quamvis manifestum quod multis factis, regione autem sic divisa, necessarium multos fieri pauperes.

vendere, quod habeas, fecit non honestum, recte id quidem : sed donare, ac testamento relinquere concessit. Atque idem accidat necesse est, per hunc modum, et illum. Sunt enim mulierum fere ex quinque partibus totius regionis duae, multis haeredibus institutis, et traditione dotium magnarum. Atqui melius erat, aut nullam, aut parvam, aut mediocrem esse constitutam. Nunc autem licet donare ex testamento cuicumque, etiam si nullo instituto haerede decesserit.

Ex quo factum est ut regio sufficiens mille et quingentos equites alere, peditum vero triginta millia, nec mille quidem totos habeat. Probavit autem res ipsa prave apud illos in hac parte fuisse provisum. Quoniam uno modo plaga suscepta, civitas ea corruit, nec ultra pertulit ob hominum paucitatem. Aiunt etiam per tempora priorum regum, novos homines permuitos civitate donatos, oh numerum civium, qui bello diminuti fuerant, ad augendum, et aiunt fuisse quandoque Spartiatas decem millia : attamen sive sint ista vera, sive non sint, melius est per adaequationem possessionum re-

plere hominibus civitatem.

Contraria etiam quodammodo est huic provisioni lex illa circa prolem. Volens enim legislator quam plurimos fore Spartiatas, inducit cives ad multitudinem procreandam. Est enim illis lex, qui tres genuerit filios, eum esse immunem a custodia : qui vero quatuor,immunem esse ab omnibus. Atqui patet quod si multi gignantur, regione sit distributa, necessarium est multos fieri pauperes.