CAPUT I.

De civitate, et quot modis civis dicatur, deque vera ejus diffinitione, et qua nota civitas eadem, vel alia sit aestimanda ?

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Ei qui de politia considerat, quid sit unaquaeque, et qualis, quasi prima est consideratio de civitate videre quid quidem sit civitas. Nunc enim dubitant : ii quidem dicentes civitatem egisse actionem, ii autem non civitatem, sed Oligarchiam, vel tyrannum. Politici autem et legislatoris videmus omne negotium

LEONARDl ARETINI TRANSLATIO.

Qui de Republica considerat, quae sit unaquaeque, et qualis, fere prima illa consideratio occurrit videre quid sit civitas : nam ea nonnunquam in controversiam venit : cum alii dicant a civitate factum, alii non a civitate, sed a potentibus quibusdam, vel a tyranno. Gubernatoris autem Reipublicae ac legum positoris, totum existens circa civitatem. Politia autem est ordo quidam habitantium civitatem.

b Quoniam autem civitas est compositorum, sicut aliud aliquod totorum quidem et constantium ex multis partibus, palam quod prius civis est inquirendus : civitas enim civium quaedam multitudo est. Quare quem oporteat vocare civem, et quis sit civis, considerandum : etenim civis dubitatur saepe : non enim eumdem confitentur omnes esse civem, est enim aliquis qui in Democratia civis existens, in Oligarchia saepe non est civis.

c Eos quidem igitur qui aliter qualiter sortiuntur hanc appellationem, velut poetales cives dimittendi. Civis autem non per habitare alicubi civis est : etenim adventitii et servi communicant habitatione. Neque justorum participes, ita ut et sententiam obtineant, et judicentur. Hoc enim inest et iis qui a contractibus communicant. In multis quidem neque iis perfecte adventitii participant, sed necesse tribuere astitorem. Quare imperfecte aliqualiter participant tali communione : sed sicut et pueros qui nondum propter aetatem inscripti sunt, et senes dimissos, dicendum esse aliqualiter quidem cives, non simpliciter, aut valde, sed apponentes hos quidem imperfectos, hos autem ultra provectos, vel aliquod tale alterum ; nihil enim differt ; palam enim quod dicitur.

d Quaerimus enim simpliciter civem, et nullam tamen habentem adjectionem opportunam directioni : quoniam et de vilibus et profugis est talia dubitare et solvere. Civis autem simpliciter nullo aliorum determinatur magis, quam per participare judicio et principatu. Principatuum autem ii quidem sunt divisi pro tempore, ut et quibusdam omnino non liceat eumdem

negotium versari videmus circa civitatem. Est autem Respublica eorum qui in civitate degunt, institutio.

Cum vero sit civitas compositum quiddam, quemadmodum alia tota ex pluribus consistentia, manifestum est primo de cive esse perquirendum. Nam civitas est civium multitudo quaedam. Quare et quem oporteat civem vocari, et quis sit civis, est considerandum : nan et de cive saepe contenditur : nec eumdem omnes esse fatentur civem, et qui in populari statu civis est, persaepe in paucorum gubernatione non erit civis.

Eos igitur qui alio quodam modo appellationem sortiuntur, ceu eos qui civitate donati sunt, omittamus. Nec habitatio civem facit : nam isto modo ministri qui circa nos habitant, et servi cives essent. Nec rursus qui fori ac judicii jus habent : nam hoc existit etiam illis qui simul contrahunt, cum per contractum forum sortiantur, quamquam multis in locis peregrini ne id quidem perfecte habeant, sed necesse est ut patronum accipiant. Ex quo fit, ut imperfecte quodammodo sint fori judiciorumque participes, sed ut pueri nondum aetate perfecti, et senes ob aetatem a muneribus publicis vacantes, non simpliciter cives dicendi sunt, sed quodammodo cives.

At nos quaerimus eum, qui simpliciter civis dicatur, nec habeat aliquam adjunctionem quae restringat et corrigat, cum et de infantibus et de exsulibus eodem modo, ut supra, dubitari et responderi possit. Civis simpliciter nulla alia diffinitur magis, quam participatione potestatis publicae judicandi et decernendi. Potestates autem aliaes unt determinatae secundum tempus : ita ut non liceat interdum

bis principare, vel per aliqua determinata tempora : alius autem indeterminatus, velut praetor et concionator. Forte quidem igitur dicet utique quis, neque principes esse tales, neque participare propter hoc principatu : sed. differat nihil, de nomine enim ratio, innominatum enim quod commune in praetore et concionatore, quid oporteat haec ambo vocare. Sit utaque, determinationis gratia, indeterminatus principatus. Ponimus itaque cives eos, qui sic participant. Qui quidem igitur maxime congruit utique civis ad omnes qui dicuntur cives, fere talis est.

e Oportet autem non latere quod rerum in quibus supposita differunt specie, et hoc quidem ipsorum est primum, hoc autem secundum, aliud autem habitum, aut omnino nihil est, secundum quod talia, quod commune, aut vix. Politias autem videmus specie differentes ab invicem, et has quidem posteriores, has autem priores existentes. Vitiatas enim et transgressas necessarium posteriores esse non vitiatis. Transgressas autem quomodo dicimus, posterius erit manifestum. Quare et civem necessarium alterum esse eum qui secundum unamquamque politiam. Propter quod quidem dictus in democratia quidem maxime est civis ; in aliis autem contingit quidem, non tamen necessarium : quibusdam enim non est populus, neque Ecclesiam putant, sed convocatos, et sententias judicant secundum partem, velut in Lacedaemonia, eas quae contractuum judicat Ephororum, alius alias, senes autem homicidiales : forte autem alius principatus, alias. Eodem autem modo et circa Carchedonem : omnes enim sententias principatus aliqui judicant.

f Sed habet directionem civis diffinitio. In aliis enim politiis non qui in- nisi semel eamdem habere : aut per alia temporum spatia. Aliae sunt indeterminatae, ceu illius qui in concione deliberat et decernit, quamquam fortasse diceret aliquis, tales non esse in potestate constitutos. Atqui ridiculum foret, qui de maximis rebus deliberant et decernunt, eos potestatem dicere non habere, sed nihil referat cum de nomine sit quaestio : est enim absque nomine publica potestas judicantis decerneritisque in concione. Sed sit diffinitionis gratia indeterminata potestas. Ponimus autem eos esse cives, qui hujus potestatis una cum aliis participes sunt. Maxime igitur proprie civis super omnes alios qui cives dicuntur, fere talis est.

Nec latere nos debet, quod in rebus quarum subjecta differunt specie, et aliud eorum est primum, aliud secundum, aliud consequens, aut omnino nihil est, quia talia sunt, commune, aut vix. Respublicas autem videmus specie differre, et alias esse posteriores, alias priores : quae enim aberraverunt, ac prolapsae sunt, necesse est ut posteriores sint integris, et incorruptis : quomodo autem dicamus eas labi, postea patebit : quare esse civem quoque alium, necesse est secundum differentiam Rerumpublicarum. Itaque illi de quo diximus, in populari quidem statu maxime est civis, in aliis vero speciebus esse quidem potest, non tamen necesse est : in quibusdam enim civitatibus, nec populus est, neque concionis usus, sed Senatum habent et judicia : alii alia exercent, ut apud Lacedaemonios de contractibus cognoscunt hi qui Ephori nuncupantur, de caede autem Senatus, et forsan alii de aliis jus dicunt. Eodemque modo apud Carthaginienses : de omnibus quidem causis magistratus quidam cognoscunt.

Sed recipit correctionem quamdam diffinitio civis : quod in aliis Rebuspublicis

determinatus princeps, est concionator et praetor, sed qui secundum principatum determinatus : horum enim, aut omnibus, aut quibusdam attribuitur consiliari et judicare, vel de omnibus, vel de aliquibus. Quis quidem igitur sit civis, ex iis manifestum : cui enim potestas communicandi principatu consiliativo vel judicativo, civem jam dicimus esse hujus civitatis. Civitatem autem talium multitudinem sufficientem ad AdminBookmark vitae, ut simpliciter est dicere.

g Determinant etiam secundum usum civem, eum qui ex ambobus civibus, et non ex altero solum, puta patre, vel matre : alii autem et hoc ad plus requirunt, puta ad avos duos vel tres, vel plures. Sic autem determinatis politice, et celeriter dubitant quidam tertium hunc, vel etiam quartum, quomodo erit civis. Gorgias quidem igitur Leontinus, hoc quidem forte dubitans, hoc autem ironice loquens, ait " sicut mortariola esse ea quae a mortariolificis facta sunt, sic et Larissaeos eos, qui a condentibus facti sunt : esse enim quosdam Larissofactivos. " Est autem simplex. Si enim participabant secundum dictam diffinitionem politia, erant cives : neque enim possibile est adaptare, quod ex cive mare aut foemina, ad primos qui habitaverunt vel aedificaverunt.

h Sed forte illi magis habent dubitationem quicumque participant transmutatione facta politiae, velut Athenis fecit Clisthenes post tyrannorum ejectionem : multos enim ad tribus applicuit extraneos, et servos adventitios.

i Dubitatio autem ad hos est, non quis civis, sed utrum injuste vel juste. Equidem et cum hoc adhuc aliquis dubitabit, utrum si non juste civis, non civis, tamquam idem potente injuste non est indeterminata illa potestas quae in concione decernit et judicat, sed determinata secundum jurisdictionem : horum enim, aut omnibus, aut quibusdam concessum est deliberare, ac judicare, vel de omnibus, vel de quibusdam. Quis igitur sit civis, ex his patet: cui enim habilitas est participandi potestatis publicae deliberativae et judiciariae, hunc civem esse dicimus ejus civitatis. Civitatem vero talium multitudinem, quae ipsa per se sufficiens sit, ut simpliciter dixerim ad vivendum.

Consueverunt autem cum etiam dicere civem, qui ex duobus civibus ortus sit, et non ex altero solum, sed ex patre et matre : alii vero magis ultra requirunt, ceu avos, et proavos, et atavos, vel plures. His ita diffinitis civiliter et succincte, dubitant quidam, tertius ille, aut quartus quomodo erit civis. Gorgias quidem Leontinus partim dubitans fortasse, partim ludens, inquit, " quemadmodum mortaria sunt illa quae a factoribus mortariorum fiunt, sic Larissaeos esse qui ab artificibus eorum fiunt : esse namque aliquos Larissaeorum factores. " Est autem simplex : si enim participarent administrationis Reipublicae secundum determinationem jam dictam, essent utique cives. Etenim neque possibile est congruere diffinitionem illam primis conditoribus, aut habitatoribus, ut ex patre et matre civibus sint exorti.

Sed forsan de eo magis dubitari potest, cum facta mutatione recipiuntur quidam ad communionem Reipublicae, quemadmodum Athenis fecit Clisthenes post tyrannorum ejectionem : complures enim in tribus descripsit peregrinos, et servos, et inquilinos.

De his dubitari potest, non qui civis, sed an juste vel injuste. Atqui et de eo insuper quis dubitabit, an si non juste civis, ne civis sit, quasi idem valeat injustus et falsus. Sed cum videamus quos-

et falso. Quoniam autem videtur, et principantes quosdam. injuste quos principari quidem (licinius, sed non juste : civis autem principatu quodam determinatus est : qui enim communicat tali principatu, civis est, ut diximus : palam, quia cives quidem esse fatendum et hoc. De eo autem quod est juste, vel non juste, copulatur ad dictam prius dubitationem.

k Dubitant enim quidem, quando civitas egit, et quando non civitas, puta quando ex oligarchia vel tyrannide fiat democratia : tunc enim neque conventiones volunt quidem dissolvere, tamquam non civitas, sed tyrannus acceperit, neque alia multa talium, tamquam quaedam politiarum sint in obtinendo, sed non propter communiter expediens. Siquidem igitur in democratiam versae fuerint quaedam secundum hunc modum, similiter dicendum civitatis hujus esse eas, quae hujus politiae actiones, et eas quae ex oligarchia et tyrannide.

I Videtur autem sermo proprius esse dubitationis hujus, qualiter quidem oporteat dicere civitatem esse eamdem, aut non eamdem, sed alteram. Superficialis quidem igitur inquisitio dubitationis circa locum et homines est : contingit enim disjungi locum et homines : et hos quidem alterum, hos autem alterum habitare locum. Hanc quidem igitur minorem ponendum dubitationem : multipliciter enim civitate dicta, est aliqualiter alleviatio talis inquisitionis. Similiter autem et hominum eumdem locum habitantium, quando oportet unam esse civitatem ? non enim utique muris : erit enim utique Peloponneso circumponere unum murum. Talis autem forte est et Babylon, et omnis quae habet circumscriptionem magis gentis quam civitatis : qua quidam capta aiunt tertio die non sensisse quamdam partem civitatis. Sed dam injuste se in magistratibus gerere, quos tamen magistratus esse dicimus, sed nequaquam juste : civis autem potestate quadam diffinitus sit : nam qui particeps est talis potestatis, est civis, ut diximus : patet quod hos quoque cives esse, dicendum est. Juste autem vel injuste pertinet ad primam illam quaestionem.

In qua quaeritur, numquid a civitate factum sit, vel non a civitate, ceu cum ex paucorum potentia vel ex tyrannide ad popularem statum fit mutatio ? tunc enim neque mutuatam pecuniam solvere quidam volunt, quasi non civitas eam susceperit, sed tyrannus, nec alia hujusmodi permulta, quasi Respublica vi ac victoria constet, non publica utilitate. Si igitur per hunc modum quaedam in populum statu fiunt, esse similiter dicendum est hujus civitatis acta, et paucorum potentiae, et tyrannidis.

Videtur autem proprius hujus quaestionis locus, quomodo aliquando dicamus civitatem esse eamdem, et non eamdem,. sed aliam. Potissime igitur investigatio dubitationis hujus est circa locum et homines : fieri enim potest ut separetur locus, et homines, et alios alibi habitare : sed haec levis est dubitatio : nam cum multipliciter dicatur civitas, superficialis est hujusmodi quaestio. Similiter quoque eorum, qui. eumdem inhabitant locum, quod dicendum sit unam esse civitatem : non enim moenibus diffinitur : liceret enim Peloponnesum totam unis moenibus circumdari. Talis fortasse est Babylon, quae capta cum esset ab hostibus, ferunt partem aliquam ejus civitatis tertia die nondum aliquid sensisse : similiter et quaecumque alia magis habet circumscriptionem gentis quam civitatis. Sed hujus quaestionis alio loco utilis erit consideratio : nam de magnitudine civitatis,

de hac quidem dubitatione in aliud tempus opportuna speculatio : de magnitudine enim civitatis, scilicet quantum et utrum gens una vel plures expediant, oportet non latere politicum.

m Sed eisdem habitantibus eumdem locum, utrum donec utique sit genus idem habitantium, dicendum eamdem esse civitatem, quamvis semper iis quidem corruptis, iis autem generatis : sicut et fluvios consuevimus dicere eosdem, et fontes eosdem, quamvis semper hoc quidem superveniente fluxu, hoc autem recedente.

n An homines quidem dicendum esse eosdem propter talem causam, civitatem autem alteram ? siquidem enim est communicatio quaedam civitas, est autem communicatio civium politia facta altera specie, et differente politia, necessarium esse videbitur et civitatem esse non eamdem, sicut et chorum, quandoque quidem Comicum, quandoque autem Tragicum alterum esse dicimus, eisdem saepe hominibus existentibus. Similiter autem et omnem aliam communionem, et compositionem alteram, si species altera compositionis sit, velut Harmoniam eorumdem sonorum alteram esse dicimus, si quandoque quidem sit Dorica, quandoque autem Phrygia. Si itaque hunc habet modum, manifestum quod maxime dicendum eamdem civitatem ad. politiam respicientes : nomine autem vocare altero, vel eodem utique, et eisdem habitantibus ipsam, et omnino alteris hominibus. Si autem justum dissolvere, vel non dissolvere, quando ad alteram politiam transmutatur civitas, ratio altera.

et quantum esse utile sit, et utrum unam, vel plures, latere non debet.

At manentibus eisdem habitatoribus eodem loco, utrum quod quoad sit idem genus habitantium, eamdem esse civitatem dicendum sit : quamvis semper alii intereant, alii oriantur, ut et flumina solemus eadem dicere, et fontes eosdem, quamvis semper unda nova superveniat, ac defluat.

An homines dicendum sit eosdem esse propter eamdem causam, sed civitatem aliam ? Nam si civitas est societas quaedam, societas autem civium, variata Reipublicae gubernandae forma, et alia effecta, necessarium utique videretur civitatem quoque non eamdem permanere, ut et chorum alium esse dicimus, dum Tragicus est, quam dum Comicus, et si iidem sint homines : eodemque item modo omnem aliam societatem et compositionem, si species compositionis alia fiat, ceu harmoniam earumdem vocum aliam esse dicimus, et modo Doricam, modo Phrygiam vocitamus. Id si ita est, patet quod maxime dicendum est eamdem civitatem ad Rempublicam respicientes, nomine autem vocari alio, aut eodem, licet eisdem habitantibus eamdem, vel aliis penitus hominibus. Utrum autem justum sit reddere pecuniam mutuo sumptam, mutata Reipublicae gubernandae specie, vel non justum, alia est disputatio.