COMMENTARIUS IN CAP. VII.

In isto capitulo incipit Aristoteles determinare, quae et quibus committenda sunt in civitate. Et habet tres partes, in quarum prima ostendit qualiter in politia communi, quibus quae committenda sint et commendanda. In secunda revocat quaestionem prius inductam, scilicet de bello et consiliativo, ibi (litt. d), Quoniam autem quod bellicum, etc. In tertia ostendit quos oportet et quos non oportet applicare ad sacerdotium, ibi (litt. g), Reliquum autem ex dinumeratis, etc.

Circa primum duo facit. Primo movet quaestionem. Secundo ponit solutionem, ibi (litt. c), Quoniam autem existimus, etc.

a Sententiae primae partis est haec. Primo dicit intentionem., quid considerandum est, et statim ponit rationem quare omnia sex quae supra enumerata sunt, commendanda sunt omnibus civibus sine discretione. Et ratio est haec : Quia in multis civitatibus contingit eosdem esse et agricolas et artifices et consiliarios et judicantes et arma ferentes : et hoc non posset esse nisi omnibus omnia commendarentur. Et statim vadit per disjunctionem in oppositum, et quaerit : Utrumne melius sit quod ad diversa diversi cives supponantur, sicut et secundum rationem videtur debere fieri? quia sicut dicit alibi, unusquisque de quibus novit, melius judicat, et horum est optimus judex. Et adjungit aliam rationem : quia non in omni politia omnes omnibus communicant, sed quidam quibusdam, quod, sicut in ante habitis dictum est, facit mul-

tas politias etiam in una civitate secundum diversas communicationes in sex illis, quae In anteriori capitulo inducta sunt. Et licet in democratiis omnes omnibus principatibus communicent, tamen In oligarchiis e contrario est, ubi majoribus principatibus non communicant nisi insignes. Deinde solvit hanc quaestionem secundum determinationem politiae quae hic consideranda est, et dicit quod quia consideratur politia ad felicitatem, et felicitas est operatio perfecta secundum virtutem, quod impossibile est quod felicitas sit sine virtute : quia civitas optime politizans est, quae habet simpliciter justos viros et bonos secundum virtutem, et non ad suppositionem, id est, aliquid suppositum, sicut dicimus aliquem bonum fabrum, qui non simpliciter bonus est, sed ad hoc suppositum. Et ex hoc concludit solutionem, dicens quod ad optimam politiam quae secundum felicitatem est et virtutem, non oportet quaerere banausam vitam, id est, mercenariorum de vilibus mercibus, neque forensem, emptioni scilicet et venditioni occupatam : quia sicut dicitur Eccles. (XXVI, 28) : Difficile exuitur negotians a negligentia. Et ideo est decretum etiam Chrysostomi de Vita et honestate Clericorum : " Qui negotiator est, ab Ecclesia expellatur : quia scriptum est in Psalm. : Quoniam non cognovi negotiationem. " Et est alia littera. De his igitur in communi dicit, quod ad optimam politiam ad virtutem et felicitatem non oportet quaerere cives in talibus communicantes. Et dat rationem unam in communi valde sufficientem, scilicet quia vilis est talis vita et ad virtutem subcontraria, id est, in hoc contraria, eo quod studentes in talibus banausis et forensibus, impediuntur a studio bonae politiae et virtutis et felicitatis. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur. Addit tamen in fine, quod etiam agricolae non sunt assumendi ad talem politiam, non propter vitae utilitatem, sed quia propter occupationem agriculturae, vacare non possunt ad virtutis generationem et ad actiones politicas. Dicit ergo primo : Determinatis autem his, scilicet dictis operibus in quibus communicant cives, reliquum, supple, est, considerare utrum omnibus, civibus scilicet, communicanda, supple, sint, omnia haec, aequaliter scilicet. Et ponit rationem, quod sic, ibi, Contingit enim eosdem cives omnes esse agricolas, et artifices, et consiliarios, et judicantes (et hoc convenit in civitate ubi agri ita vicini sunt, quod cives excolunt eos propriis laboribus), aut secundum unumquodque opus dictorum alios, supple, cives, supponendum. Deinde per disjunctionem vadit in oppositum, ibi, Aut haec quidem propria, opera scilicet quibusdam civibus attributa, haec autem, scilicet opera, communia horum, id est, de numero horum operum, ex necessitate sunt, sicut judicium et consiliativum, quae respiciunt civitatem et nullum civem proprie.

b Et dat instantiam ad rationem primam, ibi, Non in omni autem politia haec. Sicut enim diximus (in quarto scilicet, ubi dixtinximus politias), contingit et omnes communicare omnibus, et non omnes omnibus, sed quosdam quibusdam : haec enim, diversa scilicet communicatio diversorum, et, id est, etiam faciunt politias alteras, specie scilicet. Et dat exemplum, ibi, In democratiis enim participant omnes, scilicet cives, omnibus, scilicet principatibus communicantium, in oligarchiis autem e contrario, in illis enim principatibus non participant nisi insignes.

c Deinde cum dicit, Quoniam alitem existimus, etc. solvit quaestionem et prae-

mittit quod necessarium est ad solutionem, dicens : Quoniam autem existimus considerantes de optima politia. Et determinat quae sit illa, ibi, Haec autem, supple, est, secundum quam civitas utique erit maxime felix: felicitatem autem quod sine virtute impossibile est existere, dictum est prius, manifestum, supple, est, quod in optime politizante civitate et habente justos viros simpliciter, sed non ad suppositionem, id est, ad hoc vel ad illud suppositum, neque banausam vitam, neque forensem, id est, negotiatorum oportet quaerere cives, supple, sed oportet quaerere vitam quae secundum virtutum est. Et ponit rationem, ibi, Vilis enim talis vita, supple, est, et ad virtutem subcontraria, id est, impedimentum habens. Neque oportet agricolas esse, supple, cives tales. Et dat rationem, ibi, Opus est enim vacatione et ad virtutis generationem, et ad politicas actiones, ad quae non potest vacare agricola. Unde Averroes super II Metaphysicorum dicit, quod " rusticus neque bonus neque malus est, quia civilitate ad virtutem non est dispositus. " d Deinde cum dicit, Quoniam autem quod bellicum, etc. revocat quaestionem prius inductam et solutam de duobus maxime operibus, quae simillima sunt ad virtutem, hoc est, de bellico et consiliativo : bellicum enim similitudinem habet ad fortitudinem, consiliativum autem ad prudentiam. Et quaerit utrum haec duo sint eisdem committenda, vel non. Et solvit, quod aliquo modo eisdem et aliquo modo diversis committendum est : eisdem, quia non nisi civibus : diversis, quia aetate differentibus. Bellicum enim fortitudinem requirit, quae est in juvenibus, propter quod dicit Plato in Timaeo, ''quod electa juventus Athenis ad militiam deputabatur : Critias autem aegyptius sicut ibidem dicitur, improperabat Solo-

ni, eo quod judices et consiliarios haberet juvenes, sic dicens : " Graeci pueri estis, et non est in vobis ulla cana sapientia. " Sic ergo eisdem et diversis sunt illa committenda, eisdem, civibus scilicet, diversis, aetate scilicet differentibus. Et de hoc dat rationem : Quia de numero impossibilium est, quod potentes cives aliquid violenter agant, cum. eorum sit prohibere subjectos ne aliqua violentia fiat eis : et ideo arma committenda sunt, non aliis, sed civibus fortibus, cum tamen junioribus et alienis committere arma esset periculum : quia qui domini sunt armorum, per consequens sunt domini manendi vel non manendi politiam. Ex his concludit quod aliquo modo committenda sunt ista eisdem, et aliquo modo diversis, secundum aetatem scilicet differentibus. Et probat solutionem, quod sic distribuenda sunt ista duo : quia ista divisio habet id quod est secundum dignitatem, ut scilicet arma fortibus, et judicium sapientibus committantur. Addit etiam, quod oportet abundantiam existere civibus ad hoc ut ista fieri possint: et cum civis non sit nisi qui participat virtute et politia, quae est virtutis conditiva, patet quod banausi et alii participantes operibus, quae non sunt virtutis conditiva, non sunt pars civitatis. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur: Quoniam autem quod bellicum, et quod consiliativum, supple, est, de conferentibus, et judicans de justis inexistit, et videntur maxime esse partes civitatis, haec duo scilicet. Et revocat quaestionem de illis, Utrum altera et hoc ponendum, aut eisdem dandum ambo ?e Et statim solvit, ibi, Manifestum utique et hoc, quia modo quidem aliquo eisdem, supple, danda sunt ista, quia non nisi civi, modo autem aliquo et

alteris. Et quomodo eisdem, ibi, Quaquidem enim alterius aetatis utrumque operum, supple, istorum est. Et ostendit quomodo, ibi, Et hoc quidem indiget prudentia, consiliativum scilicet et judicativum, hoc autem potentia, id est, fortitudine et robore, arma scilicet ferens et militare, alteris, supple, committenda secundum aetatem. Et ponit rationem., quod haec non sunt committenda nisi civibus, ibi, Qua autem impossibilium est, potentes, scilicet cives, violenter agere, et prohibere, hos, scilicet cives, sufferre subjectos, violentiam scilicet : armis enim utentium proprium est ut prohibeant ne cives violentiam ab aliquo sustineant: semper hac, scilicet potentia armata, eosdem, scilicet cives oportet uti, et eis est committenda et non aliis. Et dat rationem, ibi, Qui enim armorum domini sunt, et manendi et non manendi politiam domini sunt. Hujus exemplum est in Italia, qui omnem militiam armatam cogunt habere domicilia in civitate, ne sub vertant politiam.

Et ex his concludit: Relinquitur igitur eisdem quidem utrisque dare potentiam hanc, civibus scilicet, non autem simul, sed sicut aptum natum est ;potentia quidem in junioribus, ex robore scilicet, prudentia autem in senioribus est, ex canitie scilicet mentis et longi temporis experientia.

Ex hoc concludit propositum, ibi, Igitur sic ambobus distribui expedit et justum est. Et dat rationem, ibi, Habet enim haec divisio quod secundum dignitatem, ut scilicet judicia sapientibus, et arma fortibus committantur.

f Et subinfert de abundantia possessionis, quae servit ad virtutem organice, ibi, At vero et possessiones oportet esse circa hos, scilicet veros cives. Et dat rationem, ibi, Necessarium enim, supple, est, abundantiam existere civibus. Cives autem isti, supple, sunt. Et ratio est: quia

cives non sunt nisi liberi, corrupti autem servilibus, liberi non sunt. Unde Aristoteles in primo Metaphysicorum, ubi assignat rationem liberalium studiorum, dicit quod " circa aegyptum primo liberalia studia consisterunt: ibi enim omnibus ad necessitatem et voluptatem existentibus, sacerdotem gens scholam intrare concessa est. " Et hoc est quod etiam dicit hic: Quod enim banausum non participat civitate, quia non participant libertate, neque alia nulla pars (altera negatio superfluit) quae non virtutis conditiva est. Et ratio est, quia sola studia utriusque virtutis, intellectivae scilicet et politicae, libera sunt secundum diffinitionem quam dat Aristoteles in primo Metaphysicorum, quod " liber est, qui sui causa est. " Unde quod volumus propter aliud, hoc quidem utile est, sed non liberum : non enim est honestatis, ut dicit Tullius.

Hoc autem quod dictum est, probat, ibi, Hoc autem palam, supple, est, ex suppositione, id est, ex prius probatis quibus utimur tamquam suppositionibus. Et inducit rationem, ibi, Felicitari quidem enim necessarium, supple, est, existere cum virtute : felicem autem civitatem, supple, dicimus, non ad partem aliquam ipsius respicientes oportet dicere, sed ad omnes cives. Et propter hoc, supple, qui nulli operi virtutis intendunt, cives non sunt, tamen necessarii sunt ad opera civitatis. Et hoc est quod sequitur : Manifestum autem, et quod oportet possessiones esse horum, scilicet civium : si quidem necessarium agricolas esse, servos, in bello scilicet, et subjectos, aut barbaros, incultos scilicet liberalibus artibus et legibus, aut vernaculos, qui tamen nulla pars sunt civitatis : quia nec libertate civium gaudent, nec vacant ad operationem virtutis conditivam, nec ad politicas actiones quae sunt felicis civitatis, ut dictum est pauco ante.

g Deinde cum dicit, Reliquum autem ex dinumeratis, etc. ostendit quos opor- tet, et quos non oportet applicare ad sacerdotium. Et habet duas partes. In prima determinat totum ordinem sacerdotii. In secunda ordinem determinatum probat ex antiquitate gentium, ibi (litt. i), Videtur autem non nunc, etc.

Sententia primae partis est, quia dicit quod reliquum, id est, relictum ex dinumeratis officiis est sacerdotium, de cujus ordine adhuc nihil dictum est: consiliativum autem, et militare quod utitur armis, jam ordinata sunt: et dictum est quod cui committendum est in civitate, quia consiliativum sapientibus, militare autem fortibus et juvenibus : relinquitur ergo nunc ex dinumeratis ordinare sacerdotium.

Dicit ergo quod hic ordo statim manifestus est. Agricola autem et banausus non sunt constituendi sacerdotes. Et assignat rationem : quia decet a civibus honorari Deos, et ad cultum divinum non debent applicari personae nisi honorabilibus studiis intendentes, quia non id quod est civile simile virtuti, ideo divisum est paulo ante, scilicet in consiliativum, quod assimilatur prudentiae, et in militare quod est armativum, quod similitudinem habet ad fortitudinem.

Dicit igitur quod decet cultum divinum existere iis et eis commendandum, et requiem habere a laboribus circa ipsos qui propter tempus abdicati sunt, id est, emeritos, hos est assignandum sanctificationibns. Et dicit repetendo, quod officia sine quibus civitas non consistit, sicut jam dictum est, sunt agricolae et artifices et mercenarii, quorum tamen nullus est aliqua pars civitatis, eo quod propter occupationem operum aequali libertate non potiuntur, nec vacare possunt ad virtutis generationem. Relinquitur ergo quod partes civitatis sunt, militare quod armis deputatur, et separatum ad cultum divinum : quamvis unumquodque istorum iterum dividatur in duo : eo quod officia ista in quibusdam civitatibus semper sunt apud eosdem et principantur ad vitam, apud quosdam

autem sunt secundum partem temporis, ad annum scilicet, vel ad quinque annos et plus et minus secundum quod determinatum est. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Reliquum autem, id est, relictum ex dinumeratis, officiis scilicet in civitate, supple, est, quod sacerdotum genus : hoc enim dominativum officium est et ordinativum aliorum. Et subinfert: Manifestus autem et horum ordo, supple, est. Et ratio est, quia ex ipsa dignitate officii patet quod indignis personis non est commendandum. Et hoc est : Neque enim agricolam, neque banausum sacerdotem constituendum, supple, est. Et ponit rationem, ibi, A civibus enim decet honorari Deos, et non esset honestum quod agricola callosis manibus contrectaret sacra, nec banausus fuliginosus esset circa sacra. Et hoc concordat legi divinae, in qua constitutum est quod pulchris et ornatis vestibus induti sacerdotes debent ingredi ad sacra.

Et ut ostendat quibus commendanda sunt haec, subdit: Quoniam autem divisum est id quod civile in duas partes, hoc est, in id quod armorum, quod commendandum est juvenibus et robustis, et in consiliativum , quod commendandum est senibus et sapientibus : decet autem cultum divinum exhibere Diis, senes scilicet et consiliativos, et, supple, decet requiem habere circa ipsos, ut in aliis scilicet non occupentur, qui cultui divino mancipati sunt.

Ex his concludit quibus commendandum est sacerdotium, ibi, Eos qui proppter tempus, aetatis scilicet, abdicati sunt, id est, emeriti, qui secundum legem domini sunt a sexaginta annis et supra, hos assignandum utique erit sanctificationibus, ut scilicet ministrent in sacris et ordinent ea.

h Et quia jam omnia officia ordinata sunt in civitate, quasi epilogando subdit : Sine quibus quidem igitur civitas non consistit, officiis scilicet, et quot partes civitatis, supple, sunt, dictum est. Et subinfert quae sunt partes civitatis, sine quibus civitas non consistit, ibi, Agricolas quidem enim et artifices, et omne quod mercenarium, id est, pro mercede laborans, necessarium, supple, est, existere civitatibus, partes autem civitatis id quod armorum, id est, militare et consiliativum. Et dicit haec divisa esse sicut dictum est. Et hoc est : Et separatum est utique unumquodque horum. Et dicit modum separationis, ibi, Hoc quidem semper, ad totam vitam scilicet principantur, hoc autem secundum partem, id est, secundum tempus aliquod, et hoc determinatum est supra, praecipue in libro secundo.

i Deinde cum dicit, Videtur autem non nunc, etc. probat per antiquitates tales esse distinctiones officiorum : et hoc primo probat circa aegyptios : secundo circa Italiam : tertio circa lapygiam et Ionium : quarto circa distinctionem civilis multitudinis probat ex aegypto, ubi fuit regnum Memnonis, Addit in fine et hoc in multo tempore, vel saepius, vel forte infinities sic inventa et instituta fuisse, et quae ad bonam aptitudinem sic ordinata sunt, rationabile accipere incrementum continue.

Ex omnibus his concludit in fine, quod omnes tales institutiones antiquae sunt, et oportet uti eis : et si qua praetermissa sunt ab Antiquis utilia ad gubernationem civitatis, illa oportet quaerere. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Videtur autem non nunc neque recenter hoc esse notum his qui de politia philosophizant, id est, philosophantur. Et dicit quid, ibi, Quod oportet divisam esse seorsim secundum genera civitatem, ut scilicet diversis di-

versa officia commendentur, et quod bellicum alterum esse, supple, oportet, et quod terrae cultivum.

Et primo probat circa aegyptios, ibi, In aegypto enim habet hoc modo : quia, sicut dicitur in Timaeo Platonis, Critias loquens ad Solonem, dixit ibi constitisse civitatem ante novem millia annorum optimis legibus gubernatam, quod tamen esse non potuit, quia mundus usque hodie tantum non stetit. Adhuc autem quae circa Cretam, universam scilicet, supple, habet hoc modo, quod scilicet bellicum distinctum est a terrae cultivo.

Et inducit legislatores qui hoc statuerunt, ibi, Quod quidem igitur circa aegyptum, Sesostris, ut aiunt, ita lege statuit : Minos autem (nomen est legislatoris) quae circa Cretam, supple, lege statuit. Creta insula est circa Graeciam., de quibus dicit Apostolus ad Tit. (I, 12) : Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri.

Et inducit ulterius statuta Antiquorum de conviviis, ibi, Antiqua autem videtur esse et conviviorum institutio, circa Cretam scilicet. Et de hac subdit : Quae quidem circa Cretam facta, supple, est, circa regnum Memnonis , supple, facta est, cui postea Plato scripsit librum Memnonis. k Secundo probat de his quae circa Italiam, ibi, Quae autem circa Italiam, multo antiquiora his, supple, sunt. Et hoc probat subdens : Aiunt enim historiae inhabitantium ibi Italum quemdam fuisse regem OEnotriae. OEnotria enim primo vocabatur Italia, a quo scilicet Italo, nomen transumentes, Italos pro OEnolriis vocatos esse, et oram hanc Europae Italiae nomen accepisse, quaecumque, supple, pars existit inter sinum Scylleticum et Lameticum. AdminBookmark canis est in

Graeco, et in periculis maris sunt lapides quidam eminentes super aquam sicut capita canina, in quibus naves impingunt et franguntur. Lameticum autem est etiam sinus maris, et interpretatur percussus secundum unam interpretationem, et est periculum quod dicitur Charybdis , quae usque hodie sunt duo pericula prope Siciliam in mari Adriatico, de quibus dixit Poeta :

Incidit in Scyllam cupiens vitare Charydim.

Et hoc est quod hic subdit: Distant autem haec loca, scilicet maritima, ab invicem itinere mediae diei.

Quomodo ille Italus statuerit ista, subdit : Hunc itaque Italum dicunt OEnotrios pastores existentes fecisse agricolas, et leges ipsis alias posuisse, quia aliis legibus utuntur pastores, aliis agricolae, et convivia instituisse primo : propter quod nunc vocati, supple, sunt, cognominatione Ausones , ''a quodam Ausone qui primo eis leges posuit.

Tertio probat distinctionem officiorum factam in aliis terris, sicut circa lapigiam (provincia quaedam est) et Ionium, id est, Graecum mare (lones enim Graeci sunt), Chaones (gens est sic vocata) vocatam Syrtim. Sinus est maris. Syrtes enim sunt pericula maris, quando multa loca arenosa de fundo eminent, in quae naves impingunt et franguntur. Originem autem harum gentium subdit, ibi, Erant autem, et Chaones, in Syrtibus scilicet habitantes, OEnotrii genere : Chaones enim ab OEnotriis nati, ad loca illa maritima transmigrati sunt.

I Post omnia haec universaliter concludit, ibi, Conviviorum quidem igitur institutio hinc facta fuit primo. Et ratio est sicut narrant Attalus et Caetina pontifices idolorum, in libro quem scribunt de Cultura Deorum, quod in festis Deorum quando multas hostias offerebant , ex quibus pars excedebat sacerdotibus, pars immolanti, habebant pastophoria circa templa, in quibus epulabantur : sicut et in lege Domini constitutum fuit, quod tribus vicibus in anno comparerent in conspectu Domini in epulis convivantes : sicut enim hostias potius voluit sibi offerri quam idolis, ita et talia convivia voluit sibi potius celebrari quam in honorem idolorum. Unde sicut dicit Petrus in Itinerario Clementis, et Glossa super illud Isa. (I, 11 et seq.) : " Sacrificium taurorum et hircorum nolui, " talia ex intentione et per se numquam voluit Deus : sed cum populus a talibus avertit non posset, elegit Deus ea sibi magis fieri quam idolis.

Quarto distinctionem civilis multitudinis probat ex aegypto, ibi, Separatio autem quae secundum genus civilis multitudinis, supple, est, ut scilicet quidam sint agricolae, quidam arma ferentes, quidam consiliativi, ex aegypto, supple, cepit originem. Et dicit rationem, ibi, Multis enim excedit temporibus regnum Memnonis Sesostris, qui ante Memnonem regnavit in aegypto, et leges posuit.

m Omnibus his dictis, dicit quod etiam alia ad nos derivata sunt ex Antiquis, ibi,

Fere quidem igitur et alia oportet putare inventa fuisse saepe in tempore multo, supple, ab,Antiquis, magis autem infinities, supple, si ab aeterno et infinito tempore stetit mundus, sicut dixerunt et Epicurei et Stoici et Peripatetici, licet nullus eorum probaverit per demonstrationem :

sed solus Aristoteles conatus est ad hoc, et defecit nihil probans, nisi quod primus motus per motum non incoepit, sicut nos probavimus in Sumna super secundum Sententiarum, et in commento super octavum Physicorum. Et subdit rationem quare ab Antiquis haec facta sunt, ibi, Necessaria quidem enim opportunitatem ipsam, supple, ad vitae communicationem, verisimile est dicere : quae autem ad bonam aptitudinem, supple , vitae pertinent, et circumstantiam, id est, modum vivendi existentibus jam his, per legis scilicet positionem , rationabile , supple, est, accipere incrementum, a posteris scilicet, propter novos casus emergentes.

Ex omnibus his concludit propositum, ibi, Quare et circa politias oportet putare eodem modo, supple, se habere.n Quod autem, omnia antiqua, supple, sint ista, signum, supple, est, quae circa aegyptum sunt. Et inducit rationem, ibi, Isti enim antiquissimi videntur esse, leges autem sortiti fuerunt et ordinem politicum inter omnes alios melius, Et ex hoc concludit, ibi, Propter quod oportet dictis quidem sufficienter, ab eis scilicet, uti, praetermissa autem ab eis tentare quaerere, posterius scilicet.

o Et subdit epilogum de toto capitulo, ibi, Quod quidem igitur oportet regionem esse arma possidentium, et participantium politia, dictum est prius, et quod agricolas oportet esse alteros ab ipsis, et quantam quamdam et qualem oportet esse regionem, supple, dictum est a principio septimi usque huc.