CAPUT VIII.

Quid maxime in conferendis magistratibus et condendis legibus spectandum,

et de ostracismo ? ANTIQUA TR ANSLATIO. a Quoniam autem in omnibus quidem scientiis et artibus, bonum finis ; maximum itaque et maxime in principalissima omnium : haec autem est politica potentia : est autem politicum bonum quod justum, hoc autem est quod communiter conferens.

LE0NAKD1 ARETINI TRANSLATIO.

Cum vero in cunctis scientiis et artibus finis sit bonum, maximum autem et maxime principalissima omnium. Haec autem est civilis potestas : est autem civile bonum justum, id autem communis utilitas.

b Videtur autem omnibus aequali aliquid esse quod justum : et usque ad aliquid quidem consentiunt iis qui secundum philosophiam sermonibus, in quibus determinatum est de moralibus : quod enim et quibusnam quod justum, et oportet aequalibus aequale esse, aiunt. Qualium autem aequalitas est, et qualium inaequalitas est, oportet non latere : habet enim hoc dubitationem, et philosophiam politicam,

c Forte enim utique dicet aliquis, secundum omnis boni excessum oportere inaequaliter distribui principatus, si omnia reliqua nihil differant, sed similes acciderit esse : differentibus enim alterum esse quod justum, et secundum dignitatem. At vero si hoc verum, erit et secundum colorem, et secundum magnitudinem, et secundum quodcumque bonorum, superabundantia quaedam politicorum justorum excedentibus.

d At hoc superficiale falsum : manifestum autem in aliis scientiis et potentiis. Similiter enim fistulatoribus secundum artem non dandam superabundantiam fistularum nobilioribus : neque enim fistulabunt melius. Oportet autem ei qui secundum opus excedit, dare et organorum excessum.

e Si autem nondum palam quod dicitur, adhuc magis ipsum producentibus erit manifestum. Si enim sit aliquis excedens quidem secundum fistulativam, multum autem deficiens secundum nobilitatem vel pulchritudinem, etsi unumquodque bonorum illorum sit magis fistulativa (dico autem nobilitatem et pulchritudinem,) et secundum analogiam excedant plus fistulativam, quam ille secundum fistulativam, tamen huic dandum differentes fistularum : oportet enim ad opus comparari excessum, et divitiis et nobilitati comparatur nihil.

Videtur autem omnibus aequum quoddam esse justum : et usque ad aliquid consentiunt philosophicis rationibus, in quibus determinatum est de moralibus : quid enim, et quibus justum, et oportere paribus par existere. Quorum certe paritas, et quorum imparitas sit, oportet non latere : habet enim id dubitationem, et philosophiam civilem.

Forsan enim diceret aliquis, secundum omnis boni praeeminentiam oportere impariter magistratus tribuere, si in aliis non differant, sed partes sint: differentibus enim aliud esse justum, et secundum dignitatem. Atqui si hoc verum sit, erit et secundum colorem, et secundum magnitudinem, et secundum unumquodque bonorum plus tribuendum de civili justo illis qui superexcellunt,

At hoc quidem falsum est : quod patet in aliis scientiis et artibus. Paribus enim fistulatoribus quantum ad artem, danda non est praerogativa fistularum illi qui sit nobilior : nihil enim melius caneret : sed oportet his qui in. opere superexcellunt, tribuere fistularum praerogativam.

Quod si nondum patet quod dicimus, etiam magis deducentibus erit manifestum. Nam si erit aliquis excellens fistula toria arte, inferior tamen nobilitate generis, vel forma, etsi magis quodlibet illorum est bonum quam fistulatoria (dico autem nobilitatem et formam), et secundum proportionem fistulatoriae sunt anteponenda, tamen huic dandae sunt meliores fistulae : oportet enim in opus ipsum praerogativam conferre, divitiarum vero et nobilitatis respectus nihil confert, f Adhuc secumdum haue rationem

omne bonum ad omne utique erit comparabile. Si enim magis aliqua magnitudo, et totaliter magnitudo utique adaequabitis erit et ad divitias et ad libertatem. Quare, si plus hic differat secundum magnitudinem, quam hic secundum virtutem, et ampliorem virtutis magnitudo totaliter excedit, erunt utique comparabilia omnia : tanta enim magnitudo si melior, valentior tanta, palam quod aequalis, g Quoniam autem hoc impossibile, palam, quod in politiis rationabiliter non secundum omnem aequalitatem altercantur de principatibus : si enim ii quidem tardi, ii autem veloces, nihil propter hoc oportet hos quidem plus, hos autem minus habere, sed in exercitativis agonibus horum differentia accipit honorem,

h Sed ex quibus civitas consistit, in iis necessarium fieri altercationem. Propter quod quidem rationabiliter praeparantur honori nobiles, et divites, et liberi. Oportet enim liberos esse et honorabilitatem ferentes : non enim utique erit ex egenis omnibus civitas, sicut neque ex servis, At vero si opus est horum, palam quia et justitiae, et bellica) virtutis : neque enim sine iis habitari civitatem possibile est. Sed sine prioribus quidem impossibile esse civitatem, sine iis autem habitari bene.

i Ad civitatem quidem igitur esse videbuntur utique vel omnia vel quaedam horum recto dubitari : ad vitam vero bonam disciplina et virtus maxime juste utique dubitaretur, quemadmodum dictum est prius.

k Quoniam autem neque omnium aequale oportet habere aequales secun-

Praeterea secundum istam rationem omne bonum ad omne bonum esset utique comparabile. Nam si magis aliqua magnitudo, et certe omnino magnitudo comparabilis foret et ad divitias, et ad libertatem. Itaque si magis hic excelleret magnitudine quam ille virtute, et magis superemineet omnino magnitudo virtuti, essent omnia conferenda. Quanto enim magnitudo hujus illum superaret, tanto constat esse ut parem.

Cum vero hoc sit impossibile, patet quod in rebus civilibus non secundum omnem imparitatem de magistratibus recte contendunt : si enim sint hi quidem tardi, illi autem veloces, nihil ob hoc oportet alios plus, alios minus habere, sed in gymnicis certaminibus horum excellentia honorem capit.

At ex quibus constat civitas, in bis necesse estcontention.es cadere. Quapropter rationabiliter sibi arrogant honorem nobiles, et ingenui, et opulenti. Oportet enim ingenuos esse, et censum habere ad onera perferenda : non enim civitas esse potest ex pauperibus omnibus, quemadmodum nec ex servis. Atqui si haec requiruntur, patet quod et justitia et virtus bellica requiritur : sine his enim stare civitas non potest. Hoc tantum interest quod sine primis illis civitas esse non potest, sine his autem non bene permanere.

Ad. hoc igitur ut sit civitas, videri possunt vel omnia, vel quaedam istorum recte sibi honores vindicare : ad vitam tamen optimam, disciplina et virtus justissime sibi vindicare honores utique viderentur, ut supra dictum est.

Cum vero nec omnium partium par habere debeant, qui in uno aliquo sint dum unum aliquid solum existentes, neque inaequale inaequales secundum unum, necesse est omnes tales politias esse transgressiones.

I Dictum est quidem igitur et prius, quod altercantur modo quodam juste omnes, simpliciter autem non omnes juste : divites quidem, quia plus regionis attinet ipsis : regio autem commune. Adhuc ad conventiones, fideles magis ut in pluribus.

m Liberi autem et ingenui tamquam prope invicem. Cives enim magis qui generosi iis qui non generosi. Ingenuitas autem apud quoscumque habetur honorabilis. Adhuc quia verisimile est meliores ex melioribus : ingenuitas autem est virtus generis.

n Similiter autem dicemus juste et virtutem altercari. Communicativam enim virtutem dicimus esse justitiam, cui necessarium omnes alias assequi.

o At vero et plures ad pauciores. Etenim valentiores et ditiores et meliores sunt, ut acceptis pluribus ad pauciores.

p Ergo, si omnes sint in una civitate, dico autem puta boni, et divites, et ingenui, adhuc autem multitudo alia politica, utrum altercatio erit quos oporteat principari, aut non erit ? secundum unamquamque quidem igitur politiam dictarum indubitatum judicium quos oporteat principari. Dominantibus enim differunt ab invicem, puta haec quidem eo quod per divites, haec autem eo quod per studiosos viros sit, et aliarum unaquaeque eodem modo. Attamen consideramus, quando circa idem tempus haec existunt quomodo determinandum, si itaque sint numero pauco valde qui virtutem habent, quo oportet dividere modo ? vel hoc quod pauci ad opus oportet considerare, si possit habitari

pares, nec impar, impares, secundum unum, necessarium est omnes hujusmodi Rerumpubiicarum transgressiones esse, et labes.

Dictum vero est prius, quia inter se quodammodo omnes juste contendunt, simpliciter autem non omnes juste, opulenti quidem quod plus regionis possident. Regio autem commune est quiddam. Praeterea in commerciis magis creditur eis ut plurimum.

Ingenui autem et nobiles quasi prope inter sese. Cives enim magis generosi quam ingenerosi. Nobilitas autem apud. omnes in honore habetur. Insuper consentaneum est ex melioribus ortos esse meliores : est enim generis virtus nobilitas.

Similiter quoque dicimus virtutem merito contentionem inducere. Sociabilem enim virtutem dicimus esse justitiam, cui caeterae: omnes virtutes necessario consequuntur.

Atqui et plures ad pauciores, nam et potentiores, et ditiores, et meliores sunt, ut susceptis pluribus ad pauciores.

An ergo, si omnes isti forent in una civitate, ceu boni, et divites, et nobiles, essetque alia multitudo populi, utrum in dubium veniret quibus gubernatio Reipublicae foret tribuenda, an non esset dubium ? In unaquaque igitur Republica earum quas diximus, indubitatum est judicium, quinam debeant gubernare. Principatibus enim inter se differunt, ceu alia per divites esse, alia per virtuosos, et aliarum unaquaeque eodem modo. Sed tamen considerandum est quando circa idem tempus ista existunt, quomodo sit determinandum. Nempe si virtuosi sint in civitate admodum pauci, quomodo est agendum ? An considerare oportet, si pauci ad opus gubernandi Rempublicam civitas? vel quod tanti multitudine, ut sit civitas ex ipsis ?

q Est autem dubitatio quaedam ad omnes alternantes de politicis honoribus. Videbuntur enim nihil dicere justum, qui propter divitias volunt principari : similiter autem et qui secundum genus. Palam enim rursus, quod si quis unus ditior omnibus est. palam quod secundum idem justum oportebit hunc unum principari omnibus. Similiter autem et differentem ingenuitate altercantibus propter libertatem. Idem autem iis accidet et circa aristocratias de virtute. Si enim aliquis unus sit melior vir aliis qui sunt in politeumate, studiosis existentibus, hunc oportet esse dominum secundum idem justum. Igitur si et multitudo oportet esse dominans quia valentiores sint aliis, hos utique oportebit dominos esse magis quam multitudinem.

r Omnia itaque haec videntur facere manifestum, quod horum terminorum nullus rectus sit secundum quem volunt ipsi quidem principari, alios autem omnes sub se subjici. Etenim utique ad eos qui secundum virtutem volunt domini esse politeumatis, similiter autem et ad eos qui secundum divitias, habebunt utique dicere multitudines rationem quamdam justam : nihil enim prohibet aliquando multitudinem esse meliorem paucis, et ditiorem, non ut secundum singulum, sed ut simul omnes. Propter quod et ad dubitationem quam quaerunt et praemittunt quidam, contingit hoc modo obviare.

s Dubitant enim quidam, utrum legislatori volenti ponere rectissimas lea:es sit

ponendum leges ad conferens meliorum, vel ad. id quod plurium, cum. acciderit quod dictum est: quod autem rectum sumendum forte.

sufficiant? An tot esse oporteat, ut ex his civitas constet ?

Est autem dubitatio quaedam in cunctis qui de honoribus Reipublicae contendunt. Nam. qui vel propter divitias, vel propter genus gubernationem sibi tribuendam putant, nihil juste dicere viderentur. Sequeretur enim, ut si quis unus omnium ditissimus foret, is eodem jure gubernare alios omnes deberet. Eodem modo qui nobilitate antecelleret, eorum gubernator esset qui cum ipsi sint ingenui de honore contendunt. Hoc idem forsan continget in optimatum gubernatione circa virtutem. Si quis enim unus probitate antecellat aliis qui in eadem Republica versentur, hunc dominari oportebit secundum illam rationem. Ergo si multitudinem dominari oportet, ex. eo quia potentior est quam pauci, etiamsi unus vel plures uno, pauciores tamen quam multitudo potentiores sint aliis, hos oportebit gubernare potius quam multitudinem.

Haec itaque omnia videntur ostendere, quod harum deterininationum nulla est recta, secundum quam censent sibi quisque gubernationem esse tribuendam, caeteros vero omnes sub eorum gubernatione esse debere. Nam profecto et ad eos qui per virtutem sibi arrogant gubernan di auctoritatem, et ad eos qui per divitias, respondere posset multitudo justum sermonem : nihil enim vetat multitudinem quandoque meliorem esse quam pauci, ac ditiorem, non secundum singulos, sed secundum universos. Ex quo ad quaestionem illam quam afferunt, per hunc modum responderi potest.

Quaerunt enim quidam, ad quid respicere leges conditor debeat in legibus rectissimis constituendis, utrum ad meliorum, vel ad plurium utilitatem, quando contingat quod modo diximus : rectum quidem accipiendum est aeque.

t Rectum autem forte ad conferens totius civitatis et ad commune civium. Civis autem communiter quidem est, qui participat eo quod est principari et subjici, secundum unamquamque politiam, aliter. Ad optimam autem qui potest et eligit subjici, et principari ad vitam quae secundum virtutem.

u Si autem est aliquis in tantum differens secundum excessum virtutis, vel plures quidem uno, non tamen possibile complementum exhiberi civitatis, ut non sit comparabilis aliorum omnium virtus, neque potentia ipsorum politica ad eam quae illorum, sive plures, sive unus, eam quae illius solum, non adhuc ponendum partem hujus civitatis.

x Injuriabuntur enim dignificatiaequalibus, inaequales tantum existentes secundum virtutem, et secundum politicam potentiam : sicut enim Deum inter homines verisimile esse talem.

y Unde palam, quia et legislationem necessariam esse circa aequales et genere et potentia. De talibus autem non est lex : ipsi enim sunt lex : etenim deridendus utique erit aliquis leges statuere tentans de ipsis. Dicentur enim utique forte, quae quidem Antisthenes ait, " Leones contendentibus lepusculis, et aequale volentibus, omnes habere. "

z Propter quod et ponunt relegationem democratizatae civitates propter talem causam. Hae enim utique persequuntur aequalitatem maxime omnium. Quare eos qui videntur excedere potentia propter divitias, vel multos amicos, vel propter aliquam aliam politicam potentiam, relegabant et transtulerunt extra civitatem temporibus determinatis.

aa Fabulantur autem et Argonautas Herculem dereliquisse propter talem

aeque vero rectum ad totius civitatis utilitatem et ad communem civium. Civis autem communiter est, qui particeps est imperandi et parendi, licet alius secundum unamquamque speciem. R.erumpublicarum. Secundum autem optimam speciem, qui potest et eligit parere et imperare ad vitam secundum virtutem degendam.

Quod si unus sit usque adeo superexcellens virtute, vel plures quam unus, nec tamen tot numero ut implere civitatem possint, ut neque comparanda sit aliorum omnium virtus, neque facultas gerendi Rempublicam, ad hanc plurium, si plures sint, vel unius tantum, si unus, non amplius hi ponendi sunt civitatis pars.

Fieret enim illis injuria, si pariter atque alii censeantur, cum sint usque adeo superiores secundum virtutem ac civilem potentiam. Putandum est enim, talem virum tamquam Deum in hominibus esse.

Ex quo manifestum est positionem legum necessariam esse circa aequales genere et virtute. Sed in illos tales non est lex : ipsi enim lex sunt : etenim ridiculus foret qui illos legi subjicere conaretur. Dicerent enim fortasse quemadmodum de Leone scribit Antisthenes, contionantibus lepusculis, ac censentibus aequum omnes habere debere.

Quapropter a civitatibus quae populariter reguntur, ostracismus repertus est. Hae siquidem civitates aequalitatem maxime complectuntur. Itaque qui superexcellere videtur, vel propter divitias, vel propter amicos, vel propter aliquam aliam civilem potentiam, extra civitatem relegatur ad tempus aliquod terminatum.

Tradunt etiam fabulae ob hujusmodi causam Herculem ab Argonautis fuisse causam : non enim voluisse ipsum ducere Argo, id est, navem cum aliis, tamquam excedentem multum nautas.

bb Propter quod vituperantes tyrannidem, et Periandri Thrasybulo consilium non simpliciter aestimandum, recte increpare : aiunt enim Periandrum dixisse quidem nihil admissum praeconem de consilio, sed auferentem excedentes spicarum, planasse aream. Unde ignorante quidem praecone ejus quod fiebat causam, proferente autem quod contingit, intellexisse Thrasybulum, quod oportet excellentes viros perimere. Hoc enim non solum expedit tyrannis, neque solum tyranni faciunt, sed similiter habet et circa oligarchias, et circa democratias. Relegatio enim eamdem habet potentiam modo quodam, scilicet prohibere excellentes et fugare.

cc Idem autem circa civitates et gentes faciunt qui domini potentiae, velut Athenienses quidem circa Samios, et Chios, et Lesbios. Cum enim magis impen aliter haberent principatum, humiliaverunt ipsos praeter pacta. Persarum autem Rex Medos, et Babylonios et aliorum sagaces factos, quia fuerant aliquando in principatu, dispersit saepe. Problema autem universaliter est circa omnes politias etiam rectas : transgressae quidem enim ad id quod proprium respicientes, hoc agunt non solum, sed circa commune bonum intendentes, eodem habent modo.

dd Palam autem hoc et in aliis artibus et scientiis. Neque enim pictor sinet utique animal habere pedem excedentem commensurationem, nequo si differat pulchritudine : neque proram navis factor, vel aliarum, partium navis : neque utique magister chori eum qui altius et pulchrius toto choro cantat, sinet simul chorum agere. Quare propter hoc quidem nihil prohibet monarchias concor-

relictum : non enim una cum aliis navem regere illum voluisse, ut nimium superexcellentem inter navigantes.

Quapropter qui vituperant tyrannidem, et consilium Periandri Thrasybulo datum, non simpliciter existimandi sunt recte dicere : ferunt enim Periandrum nihil respondisse ei, qui consilii petendi causa ad ipsum missus fuerat, sed supervenientes spicas demetendo segetem adaequasse, cujus causam cum non intelligeret nuntius, ac factum ab eo narraret, intellexisse Thrasybulum, quod oportebat supereminentes cives auferre. Hoc autem nec prodest solum tyrannis, nec solum faciunt tyranni, sed et in paucorum potentia, et in populari statu similiter se habet. Ostrascimus enim eamdem quodammodo vim habet tollendo eos qui supereminent, et in exilium pellendo.

Hoc idem et in civitatibus et in gentibus faciunt hi qui dominantur, velut Athenienses circa Samios, et Chios, et Lesbios. Quamprimum enim imperium firmiter habuere, eos in multis pessumdarunt contra foederis aequitatem. Persarum autem rex Medos, et Assyrios, et alios qui. magnum aliquid de seipsis sapiebant, ob imperium prius habitum, saepe contrivit. Quaestio autem proposita circa omnes est Rerumpublicarum species universaliter, et quae sunt rectae : nam illae quae transgrediuntur, ad propriam respicientes utilitatem, hoc agunt : quinimo et illae quae ad. commune respiciunt bonum, eodem modo se habent.

Patet hoc in aliis quoque artibus et scientiis : neque enim pictor mensuram excedentem pedem animal habere pateretur, quamvis pulcherrimus illo pes esset : neque faber proram, aut aliam partem navis : neque vero magister chori, eum qui pulchriorem ac meliorem toto choro vocem emittit, sineret in choro esse. Itaque ob hoc quidem nihil prohibet eos qui domini sunt, convenire cum dare civitatibus, si proprio principatu proficuo civitatibus existente, hoc agunt.

ee Propter quod secundum excessas excellentias, habet aliquod civile justum sermo qui circa relegationem. Melius quidem igitur legislatorem a principio sic instituere politiam, ut non indigeat tali medicina. Secunda autem navigatio si evenerit tentare dirigere tali aliqua directione : quod quidem non fiebat circa civitates : non enim respiciebant ad conferens propriae politiae, sed seditiose utebantur relegationibus.

ff In transgressis quidem igitur, quod quidem singulariter expediat et justum sit, manifestum. Forte autem et quod non simpliciter justum, et hoc manifestum. Sed in optima politia habet multam dubitationem, non secundum aliorum bonorum excessum, puta roboris, et divitiarum, et multitudinis amicorum, sed si quis fuerit differens secundum virtutem, quid oporteat facere. Non enim dicent utique oportere ejicere et transferre talem, at vero neque principari talem. Simile enim et utique si Jovem principari velimus partientes principatus. Relinquitur igitur, quod etiam videtur aptum natum esse tali obedire : omnes enim laetantur, ut reges sint tales perpetui in civitatibus.