COMMENTARIUS IN CAP. III.

Quia vero Philosophorum rationes circa hoc diversae fuerunt, ideo includit sequentis capituli disputationem. Et habet duas partes. In prima ostendit, quod aliquis natura servus est, et non conditione

modum in praemissis : est enim natura servus qui potest alterius esse,quapropter et alterius est. Et qui tantum particeps est rationis ut sentiat quidem, at non habeat : nam caetera animalia rationem quidem non sentiunt, sed passionibus inserviunt : usus etiam variat parumper : necessariorum enim corpori auxilium fit ab utrisque, a servis videlicet, ac mansuetis animalibus.

Vult ergo natura, et differentia facit corpora liberorum et servorum, alia quidem robusta ad necessarios usus, alia vero recta et inutilia ad tales operationes, verum utilia ad civilem vitam : haec autem divisa est in belli opportunitates et pacis. Accidit vero saepe et contra, hos quidem corpora habere liberorum, illos vero animos.

Nam id. quidem patet, quod si tantum praecellant corpore quantum deorum imagines, reliqui omnes digni apparerent illis servire.

Id si verum est in corporibus, multo justius in animo idem putare, sed non ut corporis, ita et animi pulchritudinem discernere facile. Quod igitur sint secundum naturam alii liberi, alii servi, patet quibus et servire prodest ac justum est.

vel lege tantum. In secunda ostendit quid veritatis sit in dictis eorum qui contrariam afferunt sententiam, ibi (cap. 3, a), Quod autem et qui contraria dicunt, etc. Prima dividitur in duas, in quarum prima ponit disputationem ad hoc, quod aliquis natura servus est. In secunda ponit determinationem, ibi (litt. h), Quicumque quidem igitur tantum distant, etc. In prima harum duo facit. Primo enim movet duas quaestiones. In secunda

vero disputat ad utramque, ibi (litt. b).Non difficile autem et ratione, etc.

a Prima quaestio haec est,utrum aliquis est natura talis, id est, naturaliter servus, vel. non? Haec est quaestio prima.

Secunda est, utrum dignius et justius est alicui inservire quam non, seu an omnis servitus, ut quidam dicunt, sit praeter naturam ?b Et statim procedit ad disputationem,

ibi, Non difficile autem, etc. Et quia quaestio est de his quae sunt inter homines, ideo etiam rationes disputationum ab humanis accipiendae sunt. Et hoc est quod dicit, quod non difficile est etiam ratione contemplari ex iis quae fiunt inter homines, quod sic est, quod aliquis est natura servus, et aliquis natura liber, et aliquis natura dominus. Si enim consideremus ea quae fiunt, facile est addiscere quod principari et subjici in humanis communicationibus, non solum est de numero necessariorum, sed etiam de numero expedientium et utilium ad humanas communicationes. Similiter, facile est addiscere quod statim eos nativitate quaedam segregata sunt, haec quidem ad subjici, haec autem ad principari. Et hujus ratio est, quia species multae sunt et subjectorum, ei principantium. In omnibus autem illis differentiis hoc communiter verum est, quod semper melior est principatus, qui est meliorum subjectorum, puta hominis principatus melior est quam bestiae. Cujus ratio est, quia semper quod efficitur a melioribus, melius opus est. Ubicumque autem unum principatur et aliud subjicitur, est aliquod horum commune opus, quod ad communicationem eorum pertinet : sequitur ergo quod despotis sive domini et servi est aliquod unum commune opus, quod ad communicationem despotis sive domini et serviperti.net .

c Hoe autem probat per combinationem corporis et animae, maris et foemi- nae, intellectus et appetitus, et hoc ibi,

Quandocumque enim ex pluribus constituta, etc. Et secundum hoc in tria dividitur ista pars usque ad determinationem quaestionis. Praemittit autem, quod in omnibus et animatis et inanimatis sibi invicem communicantibus, quae ex pluribus constituta sunt, sive unum fiat ex illis pluribus, sicut ex corpore et anima, sive non fiat unum, sicut ex domino et servo, mare et foemina : tamen in omnibus est principans ei subjectum,d Et hoc primum probat per locum a

minori. Minus enim videtur, quod in his quae communicant ad unum principium vitae non habentium, et ideo vitam non participantium, sit unum principans, et alterum subjectum, quam in vitam participantibus constitutis ad. unum : sed. est in non participantibus unum principans et alterum subjectum : ergo multo magis in vitam participantibus. Assumptam probat, scilicet quod in non participantibus vitam est unum principans et alterum subjectum. Quia in harmoniis ad unam symphoniam compositis, una principatur, altera subjicitur. Et ponit hoc quod tangitur in Ovidio magno libro H Metamorphoseon, quod Minerva in cado invenit fistulas, et cum inflaret ad symphoniam, dii inflatas buccas ejus deriserunt, et orta est contentio quae musicarum principaretur, Minerva dicente quod fistularis, aliis dicentibus quod musica fidium, sicut viellae, aliis vero quod cymbalaris, quando scilicet cymbalum vel chorda aerea percutitur ad harmoniae sonum, sicut in citharis, psalteriis, sistris, et aliis hujusmodi percutitur chorda ad sonum harmoniae. Judicium relatum fuit ad Iovem, qui sententiam dedit, quod musica vocalis principaretur, musica autem fidium et chordarum subserviret, famularetur autem musica fistularis et cymbalaris : et sic musica vocalis esset sicut rex et monarcha, fidium autem essent in principatu despotico, fistularum, antem essent in infimo famula-

tu. Quod audiens Minerva contra se probatum esse judicium, fistulas inventas projecit de coelo in terram, quae cadentes juxta paludes Maeotidas, inventae sunt a pastoribus : et pastoribus cantantibus in eis, eadem contentio orta in terra, quae fuerat in coelo, judicium autem relatum est ad Midam regem qui contra Jovem dixit musicam fistularem principari, propter quod Jupiter affixit capiti illius aures asininas, significans quod nisi auribus asininis audisset, tale judicium non dedisset. Ex his vult sic argui Aristoteles. Quod si in his quae non participant vitam constitutis ad communicationem ejusdem, est unum principans, alterum subjectum, multo magis in his quae participant vitam ordinatis ad unum secundum communicationem, est unum principans et alterum subjectum. Subjungit tamen, quod haec consideratio quae non. sumitur ab humanis, magis forte extrinsecae est speculationis, id est, eorum quae non pertinent ad hanc scientiam : sumitur enim magis ex principiis musicae quam politicae.

e Et ideo hic secundo inducit aliam considerationem per quam hoc probatur, dicens : Animal autem primum inter omnia quae sunt, constat anima et corpore, et communicant sibi corpus et anima ad actiones vitae et bonae vitae, et inter ea est haec quidem principans, scilicet natura, scilicet anima, hoc autem subjectum, scilicet corpus. Et quia posset aliquis objicere, quod in. multis imperat corpus et concupiscentia corporis, per figuram, quae dicitur antipophora, respondet ad hoc, et dicit quod oportet hoc intendere, scilicet quod anima principatur, et corpus subjicitur secundum naturam habentibus magis, id est, qui se habent secundum naturalem ordinem, et non corruptum in quo palam, scilicet homine se habente secundum ordinem naturae : et non oportet hoc considerare in corruptis ab ordine naturae. Propter quod optime dispositum secundum cor-pus ei secundum animam considerandum. Dispositiones enim quae sunt in corpore, signa sunt dispositionum quae sunt in anima, et vix unquam contingit, ut dicit Porphyrius et philosophia, quin monstrum in corpore sit etiam monstrum in anima et morum dispositione. Et propter hoc subdit, quod ille qui est de numero pestilentium et prave se habentium, in illo saepe videbitur principari corpus animae, propter prave et praeter naturam se habere, id est, quia pravus est, et secundum ordinem non se habet.

Ex omnibus his concludit, quod in homine secundum corpus et animam sunt duo principatus, scilicet principantis et subjecti, ibi, Est equidem sicut diximus, etc. : inter corpus enim et animam est despoticus principatus, in quo unum, scilicet anima libere praecipit sicut dominus, alterum autem famulatur sicut servus : quia corporis membra de necessitate famulantur praeceptis animae : et est communicatio quae est inter dominum et servum : intellectus etiam qui semper rectus est, et movet appetitum, ut dicit Aristoteles in III de Anima, cum appetitu habet communicationem, et unum corpus perficiunt : et ideo communicatio est inter eos et principans et subjectum. Sed. talis communicatio vel. est regalis, vel politica, et non despotica : etenim inter liberos, qui in seipsis principium habent suarum actionum et dominium : quia etiamsi praecipiat intellectus, appetitus adhuc libertatem habet faciendi vel non . et ideo similis est politico et regali principatui, qui. inter liberos et super liberos est.

Ex omnibus his concludit, quod secundum naturam et expediens est corpori regi ab anima despotico principatu, et passibili parti animae, id est, appetitui qui passionibus agitatur, gaudii scilicet et tristitiae, spei, et timoris, expediens est etiam principari intellectum, et regi ab intellectu sive a parte animae rationem habente, politico scilicet principatu. Ulterius etiam patet ex aequo se habere cor-

pus et animam, intellectum et appetitum, et e contrario, quod scilicet corpus principetur super animam, et appetitus super intellectum, nocivum est omnibus ad vitam et ad bonam vitam.

f Ulterius probat hoc per communicationem masculi et foeminae, ibi, Mansueta quidem enim silvestribus digniora sunt secundum naturam. Et hoc ideo est, quia mansueta aliquam disciplinam ab homine acceperunt, quam non silvestria. His autem omnibus, silvestribus et mansuetis scilicet, melius est bonum, scilicet quod ab homine sive a principatu hominis adipiscuntur : quia secundum rationem est opus hominis quod alia animalia adipiscuntur maxime ad aeconomicam pertinentia. Et hoc est quod dicit, adipiscuntur salutem sic, scilicet ab homine recta, g Et intendit, quod ex omnibus his concludatur, quod in omni communicatione humana, sive ex communicantibus constituatur unum, ut ex corpore et anima, et intellectu et appetitu, sive non constituatur unum, ut ex viro et foemina, domino et servo, expedit et naturale est unum principari, et alterum subjici, et ita similiter necessarium est esse in hominibus.

h Unde habita conclusione quam intendit, accedit ad determinationem quaestionis, ibi, Quicumque quidem igitur lanium, etc. Et circa hoc facit duo. Primum est, quod determinat quaestionem. Secundum est, quod probat determinationem per naturale signum, ibi (litt. i), Vult quidem igitur natura, etc. Quia ante duas moverat quaestiones, primam scilicet, utrum aliquis sit natura servus, illam primam sic determinat dicens : Quicumque quidem igitur tantum distant ab invicem in regimine rationis, quantum anima a corpore, et homo a bestia, id est, quod destituti proprio regimine rationis, regimen vitae et praecepta oportet accipere ab alio, et in seipsis non habent unde se regant, illi disponuntur ad hoc per naturam, quod servi sint, sicut et aliis subjiciantur. Hoc autem modo disponuntur, quorum nulla est rationis dispositio, sed potius usus et opus corporis ad nutum et dispositionem alterius : et hoc est eis optimum et extremum boni sui, servitus : isti quidem servi sunt natura. Et sic determinata est quaestio prima.

Et illis quidem melius est regi sive subjici, quam principari sive dominari : et sic soluta est quaestio secunda. Cujus ratio est : quia ex dictis creditur rationabiliter, supple, quod qui natura servus est, potest alterius esse, et hoc est ultimum et optimum bonum suum, et talis est alterius et non suiipsius : et non est communicans ratione, nisi tantum quantum est recipere sensum et cognitionem aestimativam praecepti et dispositionem alterius ordinantis vitam, et ex se non habentis tale regimen vel dispositionem. Et hoc parum distat a bruto : alia enim animalia bruta ratione non sentientia, id est, rationabilem conceptum per aestimativam non habentia, passionibus serviunt, id est, incitantur, et opportunitas, quae est a naturaliter servis et ab animalibus domesticis modicum variatur. Animalia enim bruta passionibus serviunt et incitantur ab eis, et ita corporis usu serviunt et famulantur. Similiter natura servus ad ordinem civilitatis nihil servit, usu autem corporis in laboribus facit quod praecipitur : et ita opportunitas variat modicum inter servum et domesticum animal : quia ad necessaria corporis et non ad bonam dispositionem animi auxilium fit ab ambobus, a servis scilicet ei ab animalibus domesticis.

i Deinde cum dicit, Vult quidem igitur natura, etc. Hanc solutionem probat per signum naturale : dicit enim, quod si quis respiciat corpora servorum, liberorum et dominorum, statim in ipso conspectu physiognomiae regulas atten- dendo considerabit, quod quidem ipsa natura vult et intendit differentia corpora servorum et dominorum : facit enim corpora servorum fortia ad necessarium usum in corporalibus exercitandum, corpora vero liberorum facit recta, mollia, et inutilia ad tales operationes corporales, sed utilia ad civilem vitam. ae qualitas enim corporis et bona complexio signa sunt animi bene dispositi et ad sapientiam ordinati. Similiter ex nativitate iste est in fortitudine nervorum et ossium dispositus ad bellicam opportunitatem, quia fortitudo, sicut dicit in Topicis, in nervis et ossibus consistit. Alii autem per contrariam dispositionem ad pacificam. Et licet ita disponat natura, ut frequentius tamen accidit contrarium, quod ii qui natura servi, habeant corpora liberorum: et accidit etiam alios, scilicet liberos habere animas servorum. Et hujus dicti sumenda est ratio ex naturalibus, ubi probatum est quod semen formans est patris, et nisi occasionem patiatur, formabit ad similitudinem patris. Dicit enim Aristoteles libro XVI de Animalibus, quod natura intendit semper facere masculum, quia semen patris est masculinum : et quod facit foeminam, per occasionem fit : quia scilicet aliquo alterante destituitur propria virtute. Ita fit quod fullones qui continue in opere suo magnum motum habent in cruribus, ex calore qui ex motu excitatur, attrahitur nutrimentum ad crura et ingrossantur valde, et in generatione cum decisio seminis fiat ab omnibus partibus corporis, hac de causa crura efficiuntur grossiora et fortiora in natis. Ex simili autem causa et fabri habent grossa brachia et filii eorum. Similiter alia causa accipitur ex libro de Locis habitabilibus , ubi dicitur a Ptolemaeo et aliis astronomis, quod habitantes ad Meridiem juxta aequinoctialem quibus bis est aestas in anno, astuti sunt et dolosi et corpore debiles, e contra autem habitantes ad Aquilonem, propter frigus ibi dominans, corpora habent cum

seratis carnibus et fortia, intus propter frigus circumstans calentia, et sunt feroces et fortes, nisi propter occasionem alteratio fiat in ipsis, ut dictum est.

k Deinde subdit commune judicium secundum hujusmodi dispositiones, dicens : Quoniam et hoc manifestum, scilicet nullam occasionem patientes, fiunt differentes corpore solum, servi scilicet et liberi : et tantum fiunt corpore differentes quantum Deorum imagines, in quibus principanti. Deo pulchrior imago constituitur, sicut Iovi, tunc judicium omnium videntium imagines et comparantium, est quod dignum sit quod imagines subdeficicntes, id est, in aliquo deficientes ab imaginibus principantium Deorum, et omnes dicent utique dignos esse subdeficientes iis servire, qui in nullo deficiunt, sed principantur aliis. Et hoc est dictum, sicut dicit Porphyrius, quod species Priami digna est imperio.

l Hoc habito arguit a minori, et concludit solutionem sic dicens : Si autem hoc in corpore, id est, in corporalibus signis, hoc verum est, scilicet quod sic differunt servus et liber, in quibus minus videtur, multo magis et justius est hoc in anima diffiniri : sed non similiter, id est, aequaliter facile est videre pulchritudinem animae in virtute et in providentia, et corporis in membrorum dispositione : quia pulchritudo corporis percipitur sensu, pulchritudo autem animae solo intellectu : quia, sicut dicit Plato iu Timaeo, admodum paucorum est et divinorum hominum.

His de solutione quaestionum dictis, ponit epilogum, dicens : Quod quidem igitur sunt natura, hi quidem liberi, hi autem servi, manifestum est. Et hoc est quantum ad solutionem primae quaestionis. Et addit quibus expedit servire, et justum est. Et haec est solutio secundae quaestionis.