COMMENTARIUS IN CAP. IV.

Hic incipit disputare de politia Phaleae et Platonis : et dividitur in tres partes. In prima enim ponit quod dicebant de legibus et politiis. In secunda parte commendat, ibi (litt. d), Quia quidem igitur habet, etc. In tertia obviat, ibi (litt. f), Adhuc dissident non solum, etc.

a Dicit ergo : Sunt autem quaedam politiae, id est, leges politicae, ei, id est, etiam aliae, scilicet a praedictis Socratis et Phedonis. Et subdividit illas, ibi, Hae quidem idiotarum : et vocat idiotas eos qui sine ratione leges ponunt, consuetudine et antiquitate observatas : hae autem, id est, quaedam Philosophorum et civilium. Philosophos vocat, qui secundum rationem leges promulgant, civiles vero qui secundum virtutem. Deinde subjungit, quod si illae aliae leges sunt, reducuntur ad istas, ibi, Omnes autem, supple, politiae, constitutarum, supple, legum, et secundum quas politice vivunt, magis, supple, in diversis provinciis et civitatibus propinquae sunt his ambabus, scilicet idiotarum et Philosophorum : et, supple, non appropinquant ad leges Socratis et Phaedonis. Et hoc ostendit subdens : Nullus enim, supple, Philosophorum et civilium, neque eam quae circa pueros communitatem et uxores alius adinvenit, supple, ut Socrates : nec circa convivia mulierum, id est, ut communia essent convivia cum mulieribus, sicut Sardanapalus fecit, qui semper erat in conviviis cum mulieribus : et hoc putabat beatitudinem esse. Sed, supple, alii legislatores qui politias ordinarunt, secundum quas nunc vivitur, a necessariis, id est, facultatibus mobilibus et immobilibus inchoant, leges scilicet ponere, et

non a communitate puerorum et uxorum.

b Et ponit rationem quae movet eos dicens : Videtur enim quibusdam, legislatoribus scilicet, quod circa substantias esse politicum, scilicet opus, necessarium maximum ordinari bene, et ponunt rationem : De his enim aiunt fieri seditiones omnes, quibus principaliter per legem occurrendum.

c Deinde cum dicit, Propter quod Phaleas, etc. adducit unum magnae auctoritatis legislatorem, ostendens quid circa hoc ordinaverit. Et dicit, Propter quod, seditiones scilicet compescendas, Phaleas Chalcedonius hanc, scilicet de ordine possessionum, intulit primus. Ait enim Phaleas oportere aequales esse possessiones civium, scilicet ut unus tantum haberet quantum alter de area pertinente ad civitatem : sed quia difficile esset ad hoc reducere, respondit Phaleas, Hoc alitem eas quae habitari incipiebant civitates, in quibus scilicet sortes nondum distributae erant, confestim quidem non difficile existimabat facere, scilicet quod fortes statim aequales mensurarentur civibus in areis pertinentibus ad civitatem : eas autem, supple, civitates, quae jam habitabantur, scilicet in quibus sortes jam erant distributae,laboriosius quidem, supple, erat reducere ad aequalitatem, tamen celerrime utique regulari, supple, poterat, scilicet ad hoc quod fiat aequalitas. Et ponit legem per quam hoc poterat regulari quam dabat Phaleas : Per dotes, divites dare quidem, id est, quod lex sit qua compellantur divites dotes clare pauperibus, accipere autem non, id est, quod divites nihil accipiant, sed dent. Et oppositam legem dat pauperibus : Pauperes autem non darequidem, accipere autem. Tunc enim cito reducuntur ad aequalitatem, si divites non accipiant, sed dent : pauperes autem e converso.

Deinde cum dicit, Plato autem leges scribens, etc, ostendit quomodo hanc legem temperavit. Videns enim. Plato cives non esse aequaliter idoneos, nec aequalis dignitatis in Republica, et, sicut dicitur in V Ethicorum, in distribuendis non observari aequale in quantitate, quod est secundum medietatem arithmeticam : sed aequale in quantitate, quod est secundum medietatem geometricam : dixit sortes inter cives non esse aeque distribuendas, sed pro dignitate uniuscujusque. Et hoc est : Plato autem legem scribens usque ad aliquid quidem putabat oportere, unum scilicet habere plus, et alium minus, propter differentem dignitatem : plus autem quam quintuplum esse, scilicet quod plus haberet dignior quam indignior, minimae possessionis, id est, supra minimam possessionem., nulli civium potestatem esse possidere, ita scilicet quod ditissimus in civitate pauperrimum non excedat nisi in quintuplo, quemadmodum dictum est et prius, scilicet paulo ante.

Deinde cum dicit, Oportet autem non latere, etc. Sic positis legibus incipit reprehendere de diminutione et insufficientia dicens : Oportet autem neque hoc latere, sic leges ferentes, quod latet nunc, quia latere videtur id de quo mentionem non faciunt. Et ostendit quid est illud : Quoniam substantiae statuentes multitudinem limitatam, supple, sicut fecit Plato, convenit et filiorum multitudinem ordinare, scilicet quodlibet generet. Et dicit rationem : Si enim substantiae multitudinem, id est, facultatem, puerorum numerus excedat, necesse est legem solvi : quia tunc propter divisionem substantiae inter pueros non potest retinere quintuplum, sed potius depauperabitur: quare de hoc subjungit adhuc aliam causam. : Et sine solutione, supple, legis, pravum, supple, est talis lex. Cujus dat rationem : Multos enim ex divitibus fieri pauperes, supple, contingit propter insolentias : et ideo, supple, leges statui debere ne per insolentias depauperentur. Et hoc est : Opus enim non insolescentes esse tales. Et de hoc nihil statuit neque

Phaleas, neque Plato : unde diminuti sunt et insufficientes.

d Deinde cum dicit, Quia quidem igitur, etc. quod laudandum est in lege Phaleae commendat, dicens : Quia quidem igitur habet quamdam potentiam ad politicam communitatem substantiae regularitas, sicut Phaleas dixit, a substantiis inchoando, etiam Antiquorum quidam videntur cognovisse. Et inducit magis authenticos inter illos : Velut et Solon, qui scilicet invenit leges Tabularum, et fuit unus de septem sapientibus, lege statuit, et apud alios est lex, quae prohibet possidere terram quantumcumque voluerit quis : putabant enim quod uno excellenter ditato, alii premerentur, sicut et verum est. Et de hoc inducit alias leges, subdens : Et substantiam vendere leges prohibent. Et dat exemplum : Sicut in Locris lex est non vendere, supple, aliquam suam possessionem (et est Locris nomen civitatis in Calabria), nisi manifestum infortunium ostendatur accidisse, propter quod scilicet cogatur substantiam vendere, sicut est redemptio a captivitate, vel aliquid aliud simile. Et inducit aliud ad idem, ibi, Adhuc autem antiquas sortes conservare, supple, illaesae praecipiunt leges. Et ostendit damnum quod fuit ex solutione istius legis, ibi, Hoc autem solutum, et, id est, etiam circa Leucadem (nomen civitatis est) demoticum, id est, popularem et utilem valde fecit politiam ipsorum. Et ideo tenendum est, quod scilicet sortes antiquae conserventur. Et dat rationem : Non enim adhuc, scilicet mutatis sortibus nobilium, contingebat a determinatis dignitatibus ad principatus procedere : quia si nobiles mutant sortes, necesse est quod permisceantur ignobilibus, et perdant ab antiquo sibi determinatas dignitates : et hoc est periculum Reipublicae, quia tunc non de dignitate assumentur, sed. de populari utilitate : et illi frequenter male regunt. Et ideo legislator non debuit tantum substantias moderari, sed concupiscentias in modo experiendi.

e Deinde cum dicit, Sed est aequalitatem, etc. etiam ad hoc adducit adhuc aliam rationem dicens : Sed est, id. est, contingit, aequalitatem quidem esse substantiae, inter cives scilicet, hanc autem, scilicet substantiam vel valde multam esse, scilicet ita ut omnes valde divites sint, ut deliciose vivatur, supple, in civitate in omnibus : aut valde modicam, scilicet ita quod omnes sint valde pauperes, ut vivatur tenuiter, ab omnibus scilicet, et, sicut dicit Seneca, vitam potius tranant quam ducant : et utrumque horum mala politia est. Ex his concludit, ibi, Palam igitur, quod non sufficiens substantias aequales facere erit legislator secundum medium conjecturandi, supple, a legislatore, ut scilicet unusquisque ad votum vivat, ita tamen quod pro dignitate, et non secundum aequalitatem sortes distribuantur.

Deinde cum dicit, Adhuc autem si quis, etc. ad. idem adducit aliam rationem,dicens Adhuc autem si quis mediocrem ordinaverit substantiam omnibus,nihil prodest, ad urbanitatem scilicet. Cujus dat rationem : Magis autem oportet concupiscentias regulare quam substantias : concupiscentia enim cito subvertit substantias : hoc autem, supple, concupiscentia, non est,ordinata, supple, a Phalea, et ideo insufficiens est. Maxime autem necessarium ordinari concupiscentias non eruditis sufficienter a legibus : rudis enim non refraenatus lege, impetu prosequitur concupiscentias : et ideo male fecit Phaleas, concupiscentias non ordinando. Et ex cludit responsionem quam ad hoc faceret Phaleas, ibi, Sed forte utique dicet Phaleas, quod hoc ipse dicit : putat enim duorum horum aequalitatem oportere existere civitatibus. Et subdit quorum, scilicet possessionis ei disciplinae. Et subdit, quod adhuc reprehensibilis est de insufficientia, ibi, Secundum disciplinam quidem,quae erit, oportet dicere, quod non

fecit Phaleas. Et hujus rationem jam dixit in primo libro, quod scilicet in moribus universales sermones deceptivi et inutiles sunt, particulares autem et exemplares utiles. Et adducit ulterius ex quo hoc innuit, ibi, Et unam esse et eamdem, supple, disciplinam omnium civium, nihil utile est : quia sicut dixit in primo libro : " Ex civibus ejusdem speciei in artibus, non componitur civitas : " et ideo ad unam et eamdem disciplinam regi non potest : sed. oportet talem esse disciplinam quae civibus secundum suum modum conveniat. Est enim, id est, contingit, talem esse disciplinam unam et eamdem, ex qua, scilicet disciplina, erunt electivi, id est, illi qui ex virtute magis eligibiles sunt ad principatus, super grediendi, a popularibus scilicet,aut pecuniis, aut honore, aut simul utrisque. Et hoc non expedit politice, quia sic confunderentur gradus dignitatum.

f Deinde cum dicit, Adhuc dissident non solum, etc. arguit eum ulterius de insufficientia, quod nihil ordinavit circa ambitionem honorum, dicens : Adhuc dissident, cives scilicet, non solum propter aequalitatem possessionis, sed etiam propter inaequalitatem honorum. E contrario autem multi circa utrumque, scilicet et possessionis inaequalitatem et honorum. Et ostendit quomodo, ibi, Multi quidem enim, propter inaequale circa possessionem, supple, litigant : gratiosi autem de honoribus, de quibus in 1 Ethicorum dicit, quod gravantur si honores aequales aliis, supple, quibus videtur quod sint praeponendi, contrariantur sibi invicem propter honores : et illi dicuntur ambitiosi. Et hoc est quod sequitur : Unde et indigent honore tales, et quiete non vivunt, nisi adipiscantur honores : et de hoc nihil ordinavit Phaleas. Et quia dixerat quod indigent honore, dicit hoc dupliciter esse, subdens : Hic quidem malus, civis scilicet, hic autem, supple, honore, bonus indiget : quia, sicut dicit in

V Ethicorum, honor est praemium virtutis : et de talibus nihil dixit Phaleas, propter quod insufficiens est.

Deinde cum dicit, Non solum autem homines, etc, addit etiam ulterius aliam rationem, secundum quam ostendit Phaleam insufficientem esse, dicens : Non solum autem homines propter necessaria iniuriantur, supple, sibi invicem, quorum remedium esse putat, Phaleas scilicet, aequalitatem substantiae, ut scilicet non spolient nec injurias inferant propter figere, id est frigescere, aut esurire : sed, supple, litigant et spoliant, ut gaudeant et non concupiscant, id est, necessitatem concupiscendi non habeant : si enim majorem habeant concupiscentiam necessariorum propter hujus medicinam, id est, ut medeantur tali concupiscentiae, injuriabuntur, supple, sibi invicem.

Et ex his concludit, ibi, Non igitur propter hanc solum, scilicet penuriam rerum, sed et si desiderent, quodcumque scilicet, ut gaudeant sine tristitiis, delectationibus, statim, supple, dissidere incipiunt. Et ulterius quaerit : Quod igitur remedium horum, trium ? Et ostendit quae sint illa : His quidem substantia modica, et operatio, scilicet ad lucrum : his autem, temperantia, supple, modica est, qui scilicet concupiscentias prosequuntur, et pro illis dissident. Tertium autem si aliqui possunt per ipsa gaudere, quae scilicet desiderant, et pro hoc dissident ut gaudeant desideratis. Et ostendit quod talibus necessarium fuisset remedium legis : tales enim non quaerent nisi a philosophia remedium. Et hoc ostendit subdens : Aliae enim aliis, scilicet hominibus opportuna sunt, et unusquisque obtinere nititur, quod sibi optimum est.

Deinde cum dicit, Iniuriantur autem maxime, etc. ostendit pro quibus maxime litigant et injuriantur sibi invicem,et dicit: Injuriantur etiam maximepropter excellentias, et superfluas concupiscentias, sed non propter necessaria. Et dat exemplum: Puta tyrannides exercent, non ut non rigeant, id est, non frigescent : propterquod et honores magni, supple, sunt, si interficiat quis, non furem, qui debilis est et resistere non potest, sed tyrannum, qui fortis est ad resistendum : unde magno reputatur dignus honore.

Ex his omnibus concludit quod intendit, ibi, Itaque ad modicas injurias auxiliativus solum modus Phaleae politiae. Et quia hoc non determinavit, insufficiens fuit.

g Deinde cum dicit, Adhuc multa opus, etc. arguit Phaleam, quod in hoc diminutus fuit, quod nullas constituit leges, quibus cives ad seipsos conversaretur,

cum tamen summe esset necessarium. Unde dicit: Adhuc, supple, reprehensibilis est Phaleas : quia multa opus est constitui, ex quibus, supple, cives ad seipsos conversantur bene, de quibus ille nihil dixit. Et infert ulterius : Oportet autem et ad vicinos et ad extraneos omnes, supple, constitui per leges quo bene ad invicem conversentur. Et ex his concludit subdens : Necessarium constitui politiam, supple, talem quae ad bellicum robur, supple, sufficiat, de qua ille, scilicet Phaleas, nihil dixit, et ideo insufficiens fuit, h Deinde cum dicit, Similiter autem et de possessione, etc. arguit eum, quod de distinctione possessionum non bene dixit, et circa hoc tria facit. Primo enim ostendit hoc quod dictum est de divisione possessionum. Secundo probat hoc per exemplum, ibi (litt. i), Oportet autem hoc non latere, etc. Tertio ostendit quod non. sufficienter dixit de possessione, quando alias dimittendo de possessione terrae tantum dixit, ibi (litt. k), Non bene autem nec aequalitatem substantiae, etc.

Dicit ergo : Similiter autem et de possessione, supple, insufficienter dixit. Et de hoc declarat subdens : Oportet autem non solum ad politicos usus, qui, supple, fiunt in civitate inter cives sufficientem existere, supple, in civitate possessionem, sed et ad extrinseca pericula, scili-

cet oportet sufficere, ut scilicet bellum insurgens ab hostibus possint ferre per expensas : propter quod quidem neque tantam multitudinem existere possessionum in civitate quam proximi et meliores, supple, civitates eis concupiscant, dicentes quod eis majori jure debentur : habentes autem sufferre non possent molestantes, scilicet repellendo eos, neque sic modicam, supple, oportet esse possessionem, ut non possint bellum sufferre, cives scilicet inaequalium et similium : quia si ita esset, quilibet veniret et praedaretur civitatem, et idcirco oportuit moderari possessiones.

Et ex his concludit dicens : Ille quidem igitur Phaleas nihil determinavit, scilicet ad propositum pertinens de possessione.

i Deinde cum dicit, Oportet autem hoc non latere, etc. probat per exemplum quod de distinctione possessionum bene dixit, dicens : Oportet autem hoc non latere,quod confert multitudo substantiae, ad conservandam scilicet politiam, sicut ille dixit. Et ex hoc concludit, cujus scilicet substantiae optimus terminus forte est, ut scilicet tanta sit, ut ex illa non valeant melioribus propter abandantiam, bellum inferre. Quia, sicut dicit Poeta, stultitiam patiuntur opes, et concitant animos inferiorum adversus superiores : sed sic, supple, limitentur, ut utique est, id est contingit, non habentibus tantam substantiam, supple, possent bellum inferre si insurgant contra eos. Et dat exemplum in casu speciali : Veluti Eubulus, nomen est cujusdam sapientis, Autophradati volenti Acarneam, supple,civitatem, obsidere, praecepit ipsum considerantem, supple, esse, primo in quanto tempore capiet locum : et cum hoc ratiocinari, supple, praecepit temporis hujus expensam, in quo scilicet capere possit. Et subjungit rationem, ibi, Debere enim, minus hoc, scilicet expensa, sumentes derelinquere jam obsessam Acarneam : hoc autem cum dixisset, scilicet Eubulus ad Autophradatem, fecit ipsum Auto-phraudalem consentientem factum cessare ab obsidione, scilicet quia expensas non habeat.

Ex his concludit, quod expedit civibus limitatas habere possessiones, ibi, Est quidem igitur expedientium ,id est, de numero expedientium, substantias aequales esse civibus, sed aequalitate proportionis, non quantitatis : et hoc, quod scilicet sint sic aequales, valet ad non seditiones fieri ad invicem, id. est, ut non litigent : quia secundum dignitatem datum est unicuique. Sicut enim jam ante diximus, distributiones debent fieri secundum medietatem geometricam, non arithmeticam. Attamen magnum nihil, ut est dicere, supple, sic limitatere possessiones. Et dat rationem, ibi, Etenim gratiosi, id est, diginiores inter cives,utique indignabuntur,ut non aequalium existentes digni, sed majorum, et non accipientes nisi minus dignis aequalia : propter quod et videntur frequenter molesti, scilicet quia imparibus ad patria judicantur, et seditiones moventes, propter idem scilicet : videtur enim eis quod melioribus digni essent.

Deinde cum dicit, Adhuc autem malitia, etc. ulterius arguit, quod nihil legum fecit ad regulandam concupiscentiam, quod summe fuisset necessarium, dicens : Adhuc autem malitia,id est, concupiscentia, hominum inreplehiIis. Et primum quidem sufficient diobolia habere solum : et dicitur a AdminBookmark , quod est duo, et AdminBookmark quod est oboli, vel pauca :

quia homini pauperi sufficit habere pauca. Cum autem hoc jam existat, id est, cum illud paucum quod desideraveram, habuerint , semper indigent pluribus quousque in infinitum veniant. Infinita enim concupiscentiae natura, non enim ponit terminum : ad cujus utique concupiscentiae repletionem multi vivunt.

Ex his concludit contra Phaleam sic,ibi, Talium igitur principium, supple, politiae, est, concupiscentias scilicet, magis quam substantias regulari, et hoc non facit Phaleas, propter quod insufficiens est.

Et ponit rationem, ibi, AdminBookmark quidem, id est, superjustos natura, supple, est, tales constituere cives, ut non velint avare agere, pravos autem, supple, cives tales constituere, ut non possint, etsi velint. Qualiter autem hoc fiat, subdit : Hoc autem, supple, fiet, si minores sint, pravi scilicet ad faciendum injuriam, et non injusta patiantur, supple, ab aliis qui provocent eos.

k Deinde cum, dicit, Non bene autem nec aequalitatem, etc. arguit Phaleam, quod limitando possessiones non determinavit nisi circa terram, cum plures sint, dicens : Non bene autem neque aequalitatem substantiae, id est, facultatum, dixit. Et subdit rationem : Circa terrae enim possessionem adaequat solum : sunt autem et servorum et pecorum divitiae, et numismatis, et praeparatio multa eorum, quae supellectilia vocantur : aut igitur, ex. quo scilicet voluit limitare possessiones, horum omnium aequalitatem quaerendum, aut ordinem aliquem moderatum, ut scilicet unicuique distribueretur de talibus secundum dignitatem, aut omnia dimittenda ? quod non faciendo peccavit Phaleas. Nam de quibusdam determinavit, et de quibusdam non.

I Deinde cum dicit, Videtur autem, etc. arguit iterum eum, quod minimam partem construxit politici, dicens : Videtur autem ex legislatione sua, supple, Phaleas scilicet, construens civitatem modicam. Et hujus dat rationem : Siquidem artifices omnes publici, id est, communes erunt, scilicet quia dixit omnes possessiones debere esse communes, et non supplementum aliquod exhibebunt civitatis : quia sicut in ante habitis dixit,minus communibus, et magis propriis intenditur.

Et ex hoc ulterius concludit : Sed siquidem, id est, certe artifices, oportet publicos esse contraria operantes. Alia translatio, " publica operantes. " Oportet, supple, hoc esse, sicut in Epidamnio (civitatis nomen est) et sicut Diophantus Philosophus legislator aliquando constituit in Athenis, hunc habere modum, scilicet quod commutanda veniant ad aequalitatem medietatis arithmeticae, et distribuenda ad aequalitatem medietatis geometricae, sicut in V Ethicorum determinatum est.

Et supponit epilogalem conclusionem de toto illo tractatu Phaleae, ibi, De Phaleae igitur quidem politia fere ex his utique quis speculabitur, si quid bene dixit, aut non bene.