COMMENTARIUS IN CAP. V.

In hoc ultimo capitulo agit Aristoteles de transmutatione aristocratiae : et dividitur in duas partes, in quarum prima docet causas solutionis aristocratiae. In secunda tangit modos generales quibus omnes politiae solvuntur, ibi, (litt.o), Omnes autem politiae solvuntur, etc.

Prima harum dividitur in tres partes, in quarum prima determinat causas so-

gern haberent, per quam non nisi intermisso quinquennio, praeturam gerere licebat, juniores quidam rei militaris periti, et apud multitudinem famam habentes, cum aeteros, qui in rebus gerendis versabantur, spernerent, ac faciliter se consecuturos arbitrarentur,legem totam illam tollere aggressi sunt, lata altera lege, ut liceret continue eosdem praetores esse. At enim magistratus, qui praeerant suffragiis, appellabantur vero Consultores, commoti prius ad resistendum, tamen postea destiterunt putantes,quamvis hac una lege soluta, tamen caeteras esse permansuras. Postea vero prohibere volentes, ne alia moverentur, nihil proficere valuerunt : sed mutata est eorum Respublica in potentiam eorum qui novas res aggrediebantur.

Dissolvuntur vero cunctae Respublicas interdum per seipsas, interdum per externam causam, quando contraria gubernatio sit, vel prope, vel longe quidem, sed admodum potens. Quod quidem contigit Atheniensibus,etLacodaemoniis. Athenienses enim ubique potentiam paucorum, Lacedaemonii vero ubique popularem statum evertebant. Unde igitur Rerumpublicarum mutationes seditionesque excidantur, fere dictum est.

lationis aristocratiae communes cum oligarchia. In secunda ostendit differentiam aristocratiarum ad alias politias, ibi (litt. g), Differunt autem a nominatis, etc. In tertia ostendit in quibus et qualiter se habentibus hoc maxime contingit, ibi (litt. m), Maxime autem latent, etc.

Circa primum duo facit. Primo assignat convenientiam et differentiam aristocratiae et oligarchiae. Secundo ostendit quibus causis maxime solvitur aristocratia, ibi, (litt.b), Maxime autem hoc accidere necessarium, etc.

Sententia est haec, quod seditiones fiunt in aristocratiis, ideo quia in aristocratia pauci participent honoribus principatus : quia principatus terminatur ad virtutem, et paucissimi sunt virtuosi : et in oligarchia terminatur ab honorabilitate politiae et divitiarum, et pauci sunt sic honorabiles, contra quos facile insurgit multitudo. Propter quod etiam in ante habitis dictum est, quod aristocratia est oligarchia quaedam. Et haec est sententia.

a Littera sic est ordinanda : In aristocratiis autem fiunt seditiones propter paucos participare honoribus, principatus scilicet aristocratiae, quod quidem dictum est, scilicet in praecedenti capitulo, movere, et, id est, etiam primo oligarchias. Et dat rationem, ibi, Propter aristocratiam esse aliqualiter oligarchiam : quia utraque est principatus paucorum. Unde dicitur oligarchia ab AdminBookmark quod usi paucum, et AdminBookmark quod est

potestas vel principatus. Et subdit causam, ibi, In ambabus enim, scilicet aristocratia et oligarchia,pauci, supple, sunt qui principantur. Et ponit differentiam in causa paucitatis, ibi, Non tamen propter idem pauci : quia in aristocratia pauci quidem sunt, quia pauci sunt insignes determinatione virtutum : sed. in oligarchia sunt pauci, ideo quod pauci sunt insignes determinatione hon.orabilitatis secundum potentiam, nobilitatem, et divitias. Et quia in utraque pauci participant, addit, Quoniam propter hoc videtur aristocratia, oligarchia quaedam esse.b Deinde cum dicit, Maxime autem hoc accidere necessarium, etc. ostendit quibus causis maxime solvitur aristocratia. Et circa hoc duo facit. Primo enim ponit tres causas extrinsecas solventes aristocratiam. Secundo ponit unam causam intrinsecam, id est, ab intrinsecis aristocratiae causatam, ibi (litt, f), Solvuntur autem maxime politiae, .etc.

Dicit ergo primo, quod quando mul-

titudo astutorum lingit se esse virtuosam et aeque dignam principatu aristocratiae, sicut sunt qui sunt in principatu, tunc agunt seditiones contra principes aristocratiae et solvunt politias. Et haec est sententia.

Littera sic est ordinanda : Maxime autem hoc accidere necessarium, quod scilicet solvatur aristocratia, quando fuerit multitudo astutorum, scilicet fictorum, tamquam similis secundum virtutem, principantibus in aristocratia. Et dat exemplum, ibi, Velut in lacedaemonia (qui dicebantur Partheniae, id est, puellares : quia AdminBookmark in Graeco dicuntur virgines: illi enim erant ex similibus virtuosis tamquam verecundi et puellares, et ficte insidiabantur principibus aristocraticis et principantibiis. Et ostendit fictionem eorum, ibi, Quos Lacedaemones depraedantes cum insidiati fuissent, honoribus principum, et deprehensa esset fraus et fictio eorum, ipsi Lacedaemones emiserunt, id est ejecerunt de civitate Tarentum, quae est civitas Italiae, tamquam in exsilium, ut ibi habitarent, tamquam in paenam fraudis.

c Et dat aliam causam seditionis, ibi, Aut quando aliqui inhonorantur, id est, honoribus debitis privantur, magni existentes, secundum virtutem scilicet, et in nullo minores illis, secundum virtutem, qui sunt in honore principatus ab aliquibus honoratioribus, qui scilicet participant principatu : tunc enim illis videtur quod aeque digni sunt honore principatus, et insurgunt contra principes, et movent seditiones. Et dat exemplum, quod potissima probatio est in politicis, ibi, Velut Lysander, qui cum virtute esset praeditus, privatus fuit honore principatus in Lacedaemonia. Hoc autem non tantum fit in politia civitatis, sed et in oligarchia quae est regnum. Et hoc est : A Regibus autem, fit hoc scilicet quod aliquis dignus honore, privatur honore, quando virilis aliquis existens, scilicet in militari fortitudine, non participat ho-

norihus supple, principatus. Et ideo frequenter opponit se et movet seditiones. Et dat exempla, ibi, Velut Cinadon quidam qui in militia meruerat imagines, sub Agesllao Rege Lacedemoniae ex fortitudine militari, statuit et ordinavit insurrectionem ad. bellum in Spartiatas, id est, Macedones, quibus erat rex Alexander Macedo : et aliquando accepit unus militaris mercedem, et postea insurgens contra Regem, turbavit politiam Aristocratiae.

d Et adjungit tertiam causam seditionis, ibi, Adhuc quando hi quidem egent valde, aequaliter digni aliis secundum virtutem scilicet, hi autem abundant in rebus principibus ex politia debitis : tunc enim inaequale secundum medietatem geometricae facit egentes movere seditionem. Et hoc maxime fit in bello, quando capiuntur facultates hostium, et non aequaliter dividuntur inter milites aequaliter dignos. Et dat exemplum ubi hoc accidit, ibi, Accidit autem hoc et, id est, etiam in Lacedaemonia sub Messeniaco bello, quod Lacedaemones habebant contra Messeniacos, quae modo civitas Mellana dicitur, eo quod rneil.es aegypti de jure Romanorum ibi deponebantur. Et hoc probat, ibi, Palam autem hoc ex Tyrtaei (nomen est Poetae) poesi vocata Eunomio, id est, boni nominis : quia famosum et laudabile fuit illud dictamen. Et ponit dictamen, ibi, Tribulati enim quidam propter bellum, qui sustinuerunt periculum et pondus, voluerunt aequepartialem facere regionem, id est, quod terra capta super hostes aequaliter divideretur inter milites, qui aequali virtute pugnaverant. e Et ponit adhuc aliam causam seditionis quae frequenter accidit, et est ambitio inter majores principatus. Et hoc est quod dicit ibi: Adhuc si quis, in Aristocratia scilicet ,magnus fuerit, et potens adhuc major esse, supple, ambiat, ut

moriarchizet, id est, Regnum accipiat, quod Monarchia dicitur : quia unicus in eo principatur. Et dat exemplum, ibi,Szc-ut in Lacedaemonia videtur, supple, fuisse, Pausanias, qui fuerat dux exercitus in Medico bello, id est, in bello contra Medos, et in Carchedonc hominum , id est, in bello contra Carchedones. Et dicitur, hominum, sicut Alexandria populorum, propter multitudinem ibi habitantium : et ideo movit seditionem ut regnum acciperet, quo se dignum judicavit. Sic igitur positae sunt causae seditionum ab extra causatae, f Deinde cum dicit, Solvuntur autem maxime politiae, etc. ponit causas seditionum ab intus causatarum, et dicit quod illae causantur propter justi transgressionem : quia justum sive aequale transgrediuntur quidam, et hoc alii non sustinent, et sic movent seditiones. Dicit ergo : Solvuntur autem maxime politiae et aristocratiae, propter eam quae est in ipsa politia justi transgressionem. Principium enim seditionis est id quod in ipsa politia, non esse bene mixta. Tamen, sicut habitum est in praecedentibus, omnis politia ad justum et aequale determinatur.

Deinde determinat qualiter miscentur in his, ibi, In politia quidem, etc. Quia in ea quae simpliciter dicitur politia, oportet misceri democratiam et oligarchiam, et attendi aequale secundum utramque. In aristocratia autem oportet considerare haec, scilicet aequale ad democratiam et ad oligarchiam, propter honorabilitatem : et etiam oportet attendi aequale iidvirtulem. Et hujus ponit rationem, ibi, Maxime autem ipsa duo oportet attendi: dico autem duo, AdminBookmark , id est, democratiam, et oligarchiam, ut aequale et justum fiat secundum utramque : haec enim politiae tentant misceri, quia aliter non sunt sine seditione populus et insignes. Et similiter multae politiae de numero vocatarum oxislocraliarum aliter sine seditione non

possunt osse : in unoquoque enim genere politiae, multae sunt species, ut in tertio libro ostensum est supra.

g Deinde cum dicit, Differunt enim a nominatis politiis, etc. ostendit differentias aristocratiarum ad alias politias, in hoc quod quaedam sint magis mansivae et quaedam minus. Et circa hoc tria facit. Primo ostendit quae sint magis mansivae et securiores. Secundo ostendit in quid declinant quando sunt in a hundantiis, sive in excessu, sive aequalis, sive justi, a quo declinant, ibi (litt.g, fin ne), Qui autem in abundantiis, etc. Tertio ostendit, quod quia aristocratia) magis sunt oligarchiae, ideo insignes ex hoc aliquando solvunt politiam, ibi. (litt.k), Adhuc quia omnes aristocratiae politiae, etc.

Sententia primae partis est haec, quod aristocratiae differunt ab aliis, quod in eis attenditur aequale et justum secundum virtutem, et quod propter hoc quaedam eorum sunt magis mansivae, in quibus scilicet nulla transgressio est justi secundum aequale virtutis : quaedam autem sunt minus mansivae, in quibus scilicet aliqua talis est justi transgressio, et quod declinantes politias ad oligarchias vocant communiter aristocratias propter honorabilitatem : quia sicut dicitur in primo Ethicorum, " honor est praemium virtutis : " eas autem quae declinant ad multitudinem, vocant politias simplici nomine, et quod hac de causa illae sunt securiores, quia contra tales, seditiones non movet populus.Et assignat rationem: Quia quod plus et magis amant habentes, est quod sibi est aequale, id est, proportionale ;et hoc est valentius et magis mansivum et securius.

Littera sic est ordinanda : Differunt enim a nominalis politiis aristocratiae, in hoc, scilicet quod attendunt aequale secundum virtutem, quod ab omni cive est attendendum. Quia sicut in secundo hujus libro ostensum est, nihil est tam utile civibus sicut ad virtutem consuescere : et propter hoc sunt quidem hae aristocratiae minus, hae autem magis mansivae ipsarum, aristocratiarum scilicet, secundum quod plus vel minus conservant aequale secundum dignitatem virtutis. Et subdit qualiter et in quas aliquando declinant, ibi, Declinantes enim magis ad oligarchiam, eo quod plus attendunt aequale secundum honorabilitatem potentiae et divitiarum, quam aequale secundum dignitatem virtutis, aristocratias vocant communiter loquentes : quia dignior est denominatio in mixtis : eas autem quae ad multitudines declinant, vocant politias, licet secundum virtutem mixtae somt.Et subdit: Propter quod quidem securiores tales, scilicet politiae, aliis sunt, quia, sicut dictum est, minus movet seditiones contra illas. Et ponit rationem, ibi, Valentius enim quod plus et magis amant, aequales populares scilicet, aequale habentes secundum proportionem propriae dignitatis. Quia,sicut dicit: Plato in Politicis, " justitia reddit unicuique quod suum est, servata unicuique propria dignitate. " Secundo cum dicit, Qui autem in abundantiis, etc. ostendit quod qui in abundantiis transgrediuntur aequale, declinant aliquando ad abundantiam, aliquando ad defectum. Et dicit : Qui autem in abundantiis sunt et transgrediuntur aequale et justum, si politia, quae est ordo civium, det illis excessum, ita quod videatur eis quod secundum ordinem politiae debeant alios excedere: tunc injuriari, si fiat eis aequale, quaerunt et supergredi : et sic declinant et excedunt sibi aequale, id est, proportionale secundum aequale dignitatis : et tunc mutatur politia.

h Et ostendit quomodo, ibi, Tolaliler autem, id est, universaliter ad quodcumque utique declinaverit politia, sive ad abundantius, sive ad defectum, ad hoc transit : et tunc mutatur aristocratia. Et hoc est : Utrisque quod suum est augen-''

tibiis. Et dat exemplum, ibi, Velut politia quidem ad AdminBookmark , supple, declinat, id est, ad democratiam, aristocratia autem ad oligarchiam, propter causam quae dicta est: vel ad contraria. Et dat exemplum, ibi, Velut aristocratia quidem declinati AdminBookmark , id est, democratiam. Et dat rationem : Tamquam enim injusta patientes, scilicet cives, eo quod non recipiunt aequale secundum dignitatem, trahunt politiam in contrarium, qui magis egeni, aequale et secundum proportionem dignitatis non recipientes : et ideo trahunt aristocratiam in democratiam. Politiae autem, in quibus fit transgressio aequalis secundum dignitatem, ad oligarchiam. Et ponit rationem qualiter non manent, sed mutantur, ibi, Solum enim mansivum quod secundum dignitatem aequale : quia quando quilibet recipit in bonis et honoribus politiae quod sibi competit secundum dignitatem, tunc manet ordo politiae : et quando aliter, tunc surgunt dissolutiones. Quid autem sit, quod secundum dignitatem aequale, exponit subdens, ibi, Et id quod est habere quae ipsorum, id est, quod quilibet in politiis quod suum est, habet.

i Et quia exempla potissima sunt ad probandum politica, dat exempla per quae hoc quod dictum est ostendit, ibi, Accidit autem quod dictum est, in Thuriis (nomen est civitatis). Et ostendit modum, ibi, Quia quidem enim ab ampliori honorabilitate erant principatus, idest, principatus instituebant ab ampliori honorabilitate quam deberent, alii indignati seditionem movebant: et sic politia transivit ad minus , scilicet ut popularibus conferretur principatus, et transivit ad principativa plura, ut scilicet plures principentur ex populo. Et ostendit quomodo, ibi, Quia enim, primo scilicet, regionem totam, pertinentem scilicet ad. civitatem, insignes eompossidebant, fructus et reditus simul accipientes, praeter legem, sci- licet communem. Et ratio fuit, quod politia, scilicet quae debuit esse mixta ex democratia et oligarchia, magis oligarchica erat: supple, nec attendit aequale politicum. Et hoc est: Quare poterant supergredi, scilicet primo insignes. Populus autem in bello, supple, usu armorum, exercitatus, factus fuit valentior, et tunc restitit: quia factus fuit valentior insignibus, donec, insignes scilicet, dimitterent regionem, quicumque plus erant habentes : et tunc divisa est aequaliter unicuique secundum dignitatem, sive esset insignis, sive popularis.

k Tertio cum dicit, Adhuc quia omnes aristocratiae, etc. ostendit quod quia aristocratiae plus tendunt ad oligarchias, quando non sunt bene mixtae, ideo insignes aliquando ex hoc solvunt politiam : tunc enim insignes plus occupant de bonis politiae. Quod in Lacedaemonia accidit, in qua substantiae communes ad paucos devenerunt: et tunc insignes curant de quibus volunt, et de aliis non curant : propter quod fiunt seditiones, et mutantur politiae. Haec est sententia.

Littera sic est ordinanda : Adhucquia omnes arislocraticae politiae, cilicet secundum quaslibet species aristocraticam politiae, sunt oligarchicae, quam conveniant cum democraticis, et plus in talibus occupant de bonis communibus qui insignes, velut in Lacedaemonia ad paucos potentes substantiae politiae, quae deberent esse communes, devenerunt : et licet de eis facere quodcumque voluerint, insignibus magis quam popularibus, et curare de quocumque volunt, et incurati maneant populares : et hoc non diu sustinent populares.

l Et ostendit in exemplo quam periculosum est illud, ibi, Propter quod et, id est, etiam Locrorum civitas periit insurgente populo contra insignes, et ex ea quae ad Dionysium cura singulari, id est,

politiam communem perverterunt ad curam singularem Dionysii tyranni. Voluerunt enim plus esse sub cura singulari et tyrannide Dionysii, quam esse in politia tali, in qua insignes facerent quod vellent : quod in democratia non utique fieret, quia ad democratiam favet populus : neque utique fieret in aristocratia bene mixta, cum democratia scilicet: quia illa semper habet favorem populi.

m Deinde cum dicit, Maxime autem latent, etc. ostendit quomodo latenter, dum non cavetur a minimis, mutantur aristocratiae, sicut et aliae politiae: et dicit : Maxime autem latent aristocratiae, scilicet quando solvuntur, quod transmutantur : et transmutationes etiam latent, eo quod solvantur paulatim, id est, successiva transgressione : quod quidem dictum est in prioribus universaliter de omnibus politiis. Et ideo occurrendum in principio, quamdiu parvus est error : quia si incrementum acceperit, difficilior est medicina. Et ideo dictum est, quod in principio transgressionum, causa est quod modicum. Et ostendit modum, ibi, Quando enim secundum aliquid eorum quae ad, politiam, supple, pertinent,prolabuntur, post hoc et aliud, id est, secundum aliud paulo majus facilius movent, id est, amovent, donec utique moveant lotum mundum, quod pertinet ad politiam : et toto illo amoto, necesse est quod remaneat politia.

Et dat exemplum ubi hoc accidit, Accidit autem hoc et in polita Thuriorum, in qua civitate, scilicet Thuria, fuit politia aristocratia prima. Et dat exemplum quomodo, ibi, Lege enim existente, quod, per quinque annos obtinerent ducatum exercitus, quidam juniorum vel virorum bellicosi facti, qui bene invitaverant pro civitate, ei apud multitudinem custodiarum accepti (hoc ideo dicit, quia primo in terminis territorii civitatis pro custodia ponebantur milites in extremis terri- torii) despicientes ea quae in rebus injuncta erant eis ad custodiendum, et putantes facile obtinere hanc legem, ut scilicet perpetuo committeretur eis talis custodia, hanc legein solvere conati sunt : primo ut liceret eis continue eosdem ducatum exercitus obtinere, videntes populum ordinantem ipsos ad hoc officium prompte, id est, promptum et paratum tunc ad custodiam optime faciendam, ad repellendum hostes. Qui autem super hoc instituti erant principum, ut scilicet talibus praeessent et tales ordinarent, vocati consiliarii, quia tales qui talibus praeerant, proconsules Reipublicae dicebantur, cum impetum fecissent, primo scilicet contra Rempublicam, primo ad contrariandum eis, quod scilicet perpetuo essent duces exercitus, persuasi stent, quod scilicet hoc non esset expediens Reipublicae, scilicet quod perpetuo duces essent exercitus, existimantes cum hanc movissent legem, id est, contratiabantur adhoc quod sinerent istam legem sanciri, ut perpetuo essent duces : et ideo consenserunt sinere aliam politiam, ne ista lex procederet. Posterius autem volentes prohibere, scilicet istam legem ne procederet, aliis, qui erant de tali politia, motis, paulatim scilicet, non adhuc plus faciebant aliquid,id. est, nihil profecerunt : sed lotus ordo politiae transmutatus fuit, et impediri non poterant : et ideo in principio erat resistendum : resolutus enim jam fuerat totus ordo politiae ad potentatum eorum qui conati fuerant insolescere, et ducatum obtinere.

o Deinde cum dicit, Omnes autem politiae, etc. tangit ultimo duos modos generales, quibus omnes politiae solvuntur. Modi autem illi sunt: Quia aut solvuntur ex seipsis, quando illi qui in principatu sunt, movent seditiones ad invicem, vel contra subjectos, vel subjecti contra eos. Alter modus est quod quandoque solvuntur ab extrinseco, quando scilicet aliqua alia

politia in quam declinat, fuerit vel prope, vel longe. Et dat exemplum,ibi, Quod quidem accidit in Atheniensibus et Lacedaemoniis. Et ostendit modum per quem accidit, ibi, Athenienses quidem enim ubique oligarchias dissipabant, supple, in favorem populi, Lacedaemonii autem AdminBookmark , id est, democratias, supple, ubique in favorem insignium dissipabant : et sic solvebatur utrorumque politia ex ipsis.

Postea dat epilogum de omnibus dictis, ibi, Unde quidem igitur transmutationes fiunt politiarum et seditiones, dictum est fere. Et dicit fere, quod intelligitur satis dictum in universali. In particulari autem propter contingentes casus nusquam dici potest sufficienter, quia nullus legislator particularia potest sufficienter considerare : et ideo haec subjiciuntur sententiae judicis et non legi, sicut dictum est.