CAPUT I.

De optima vita et civitate beata.

ANTIQUA TRANSLATIO.

a De politia optima facturum convenientem inquisitionem, necesse determinare prius quae sit eligibilissima vita. Immanifesto enim existente hoc, et optimam politiam necessarium esse immanifestam. Optime enim agere convenit eos qui optime politizant ex existentibus sibi, nisi aliquid fiat praeter rationem. Propter quod oportet prius confessum esse quae

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

De optima Republica recte quaerere volenti, necessarium est prius determinare, quae vita sit maxime expetenda. Nam si id ignotum sit, necesse est et optimam Rempublicam ignorari. Optime enim agere consentaneum est, qui sub optima Reipublicae disciplina reguntur ex. his quae sibi adsint, nisi quid accidat praeter rationem. Quare primo statuendum est quae sit quae omnibus (ut est dicere) eligibilissima vita, Post haec utrum communiter et seorsum eadem vel altera.

b Putantes igitur sufficienter multa dicere, et eorum quae extrinsecis sermonibus de optima vita, et nunc utendum ipsis. Ut vere enim ad unam divisionem nullus dubitabit utique, quoniam tribus existentibus partitionibus eorum quae extrinsecus, et eorum quae in corpore, et eorum quae in anima, omnia haec existere beatis oportet.

c Nullus enim utique dicet beatum eum, qui nullam partem habet fortitudinis, neque temperantiae, neque justitiae, neque prudentiae : sed formidantem quidem volantes muscas : abstinentem autem a nullo extremorum, si appetat comedere, vel bibere : gratia quadrantis perimentem amicissimos amicos : similiter et quae circaprudentiam, sic imprudentem et mendacem, sicut quidam puerulus, vel insensatus.

d Sed haec quidem dicta, ut omnes utique concedent : differunt autem in quanto et excessibus. Virtutis quidem enim quantumcumque habere sufficiens esse putant: divitiarum autem et pecuniarum, et potentiae, et gloriae, et omnium talium infinitum quaerunt excessum.

e Nos autem ipsis dicemus, quod facile quidem de iis et per opera provenire fidem, videntes quia acquirunt et conservant non virtutes extrinsecis, sed illa iis. Et vivendo feliciter (sive in gaudere est, sive in virtute omnibus, sive in ambobus), quia magis existit ornatis moribus quidem et intellectu ad excessum : circa extrinsecam autem possessionem bonorum mediocribus quam iis qui illa quidem possident ampliora optimis, in iis autem deficiunt.

f Quinimo et secundum rationem con-

vita sit cunctis, ut ita dixerim, maxime optanda. Deinde utrum publice et private eadem sit, an alia.

Putantes igitur multa sufficienter esse dicta de optima vita, etiam in externis sermonibus, et nunc illis utendum censemus. Nempe adversus hanc divisionem nemo utique refragabitur, quod tria cum sint bonorum genera, externa, corporis, et animi, ista omnia adesse felici homini oportet.

Nemo enim felicem diceret eum, qui nullam partem fortitudinis habeat, neque temperantiae neque justitiae, neque prudentiae: sed timentem etiam circumvolantes muscas : temperantem vero a nulla penitus edendi bibendi que extrema cupiditate: et gratia quadrantis unius, dilectissimos interficientem : similiter et mente tam stultum, atque ignarum, quasi puerum quemdam, vel insanum.

Sed ista quidem sic ut dicta sunt, omnes concederent : discordent tamen in quanto atque recessu. Nam virtutis quidem satis habere se putant, quantulumcumque habeant: divitiarum vero atque pecuniae potentiaeque, et famae, et hujusmodi omnium, infinitum excessum sequuntur.

At enim nos illis dicemus, quia facile est de his etiam per opera ipsa fidem suscipere, cernentes quia homines acquirunt et conservant non virtutes externis bonis, sed externa virtutibus. Ipsaque beata vita (sive in gaudio posita est, sive in virtute, sive in ambobus) magis existit moribus et intellectu in excessum ornatis : mediocria vero externa possidentibus, quam his qui in externis plura possident quam opus sit, et in illis deficiunt.

Quin etiam ratione licet hoc intueri.

siderantibus facile conspicabile est. Quae quidem enim extra, habent terminum, sicut organum quoddam. Omne autem quod utile est, eorum excessum .aut nocere necessarium, aut nihil proficuum esse habentibus. Bonorum autem quae circa animam, unumquodque quanto quidem utique excedit, tanto magis utile esse : si oportet et in iis dicere non solum quod bonum, sed et quod utile.

g Totaliterque palam, quod assequi dicemus, dispositionem optimam uniuscujusque rei ad invicem secundum excessum distantiae quam quidem sortita est, quarum dicimus esse ipsas has dispositiones. Quare si quidem est anima pretiosior et possessione et corpore, et simpliciter et nobis necesse et dispositionem optimam uniuscujusque proportionaliter iis habere.

h Adhuc autem et animae gratia eligibilia nata sunt haec, et oportet omnes eligere bene prudentes, sed non illorum gratia animam.

i Quod quidem igitur unicuique felicitatis adjacet tantum, quantum quidem virtutis et prudentiae, et ejus quod est agere secundum has, sit confessum nobis, teste Deo utentibus, qui felix quidem est et beatus, propter nullum autem extrinsecorum bonorum, sed propter seipsum ipse, et propterea quod qualis quis est secundum naturam.

k Quoniam et bonam fortunam a felicitate propter hoc necessarium esse alteram : bonorum quidem enim quae extra animam, causa, casus et fortuna : justus autem nullus neque temperatus a fortuna, neque propter fortunam est. Habitum autem est et eisdem rationibus opportunum et civitatem felicem esse eam quae optima et agentem bene. Impossibile autem bene agere iis qui non bona agunt. Nullum autem bonum opus, neque viri, neque civitatis, sine virtute et prudentia.

Nam externa quidem bona fidem habent tamquam instrumentum quoddam. Omne autem utile tale est, ut ejus excessus vel noceat habenti, vel certe nihil prosit. At bona animi quanto magis excedunt, tanto magis utilia sunt: si quidem non solum honesti, verum etiam utilis appellationem tribuere illis oportet.

Omninoque patet, quod sequi dicemus, dispositionem optimam cujusque rei ad invicem secundum excessum distantiae illorum quorum dicimus eas esse dispositiones, Quare si est anima pretiosior corpore et pecuniis, et simpliciter et nobis necessarium est, et dispositionem utriusque optimam eodem modo illis correspondere.

Insuper animi gratia illa expeti nata sunt, et ita recte sentientes expetere omnes oportet, non autem animum gratia illorum.

Quod igitur felicitatis tantum unicuique contingit, quantum virtutis atque prudentiae, et quantum secundum has operatur, confessum nobis existat, teste Deo fretis, dicente, felicem esse atque beatum non per aliquod externorum, sed per seipsum, quia talis est secundum naturam.

Cum et bonam fortunam aliud esse quam felicitatem propter haec necessarium est. Nam externorum quidem bonorum causa est fortuna et casus : at justus et temperatus nemo a fortuna est, neque per fortunam. Consequens vero est, et iisdem rationibus consentaneum, civitatem quoque beatam esse, quae optima sit, et quae bene agat. Impossibile autem bene agere eos qui bona non agant. Nulla vero bona actio est neque viri, neque civitatis, sine virtute atque prudentia.

Fortitudo autem civitatis et justitia et prudentia eamdem habet potentiam et formam, quibus participans unusquisque hominum dicitur justus et prudens et temperatus.

I Sed haec quidem in tantum sint prooemialiter dicta sermone : neque enim non attingere ipsa possibile, neque omnes convenientes rationes contingit dicere : alterius enim studii opus sunt haec. Nunc autem supponantur tantum, quod vita quidem optima, et seorsum uniuscujusque, et communiter civitatibus, quae cum virtute redundante, in tantum ut sit participare iis quae secundum virtutem actionibus. Ad dubitantes autem dimittentes in praesenti methodo considerandum posterius, si quis dictis existit non persuasus.