COMMENTARIUS IN CAP. V.

In isto capitulo describit Aristoteles mores habitantium in diversis civitatibus ex longitudine et latitudine civitatis ad viam solis. Et habet tres partes, in quarum prima describit quales ex longitudine et latitudine civitatis apti sunt bene politizare, et quales non. In secunda parte ostendit, quod ex ipsa natura habitationis quidam sunt bene apti politizare, et quidam non, ibi (litt. d), Manifestum igitur, quod oportet intellectivas esse, etc. In tertia redarguit dictum Archiloci, in hoc quod dixit politicum debere esse gravem ad ignotos, ibi, (litt. f), Non bene autem habet dicere, etc.

a Sententia primae partis haec est, quod quales oportet esse secundum naturam complexionis qui bene politizent, oportet considerare ex situ civitatum Graecorum et Gentium in toto orbe. Et oportet hic revocare ad memoriam ea quae in libro de Natura locorum et locatorum dicta sunt a nobis. Qui enim habitant in frigidis regionibus, sicut circa Europam, propter circumstans frigidum, intus aestuant, sicut et ventres calidiores sunt in hyeme quam in aestate : et ideo tales gentes sunt plenae animositate, et de intellectu parum habent. Cujus ratio est, quia circumstans frigidum, quod ad interiora reprimit calorem, nimis fortificat calidum, et ignit et inspissat spiritum animalem, et facit calorem circa cor, et accendit sanguinem, et facit evaporationem fellis, quae sunt causae animositatis et audaciae omnibus : et eumdem spiritum qui defert formas ad intellectum ad mediam cellulam capitis, quae logistica dicitur, inspissat, obscurat, et ex calido commiscet operationes ejus : propter quod in intellectu et arte deficiunt, et

non sunt subtiles, licet pleni sint animositate. Et ex hoc concludit, quod habitantes in istis regionibus liberi quidem perseverant et invincibiles propter animositatem, sed politizare et principari vicinis nesciunt propter defectum intellectus.

Gentes autem quae circa Asiani habitant, quae infrigidissima est, id est, calidissima, eo quod latitudo parum a via distat solis. Arcus enim meridionalis ab aequinoctiali usque ad zenith capitis habitantium vocatur latitudo civitatis in astronomia : arcus autem coluri, qui est ab Oriente usque ad zenith capitis habitantium, vocatur longitudo civitatis. Qui ergo habitant civitates ultra Asiam, propter hoc quod parum distant a via solis, et sol bis in anno transit super capita eorum, propter multum calorem climatis sui corpora habent evanida, spiritu naturali destituta, habent tamen spiritus inteilectivos lucidos, tenues formas intellectivas optime repraesentantes : propter quod sunt intellectivi et artificiosi, timidi et dolosi : et ideo quia timidi sunt, subjiciuntur aliis et perseverant servientes et non possunt politizare.

Genus autem Graecorum, quod medium est inter ista, ut dicit, sicut mediat loco, ita mediat natura, et ambobus participat, sicut medium extremis : et est animosum et intellectivum, et ideo liberum perseverat, et maxime politizans, et optime potens principari omnibus, unica et optima sortiens politia. Et addit quod eamdem differentiam habent Graecorum civitates ad invicem : sitae enim in frigidis locis, habent proprietatem frigidorum : sitae autem in locis calidis, habent proprietates calidorum. Haec est sententia. . . Littera sic ordinatur, Quales autem quosdam, cives scilicet, natura, id est, complexione naturali et moribus, oportet esse, nunc dicamus. Et dat regulam per quam hoc potest comprehendi in universali, ibi, Fere itaque deprehendet utique quis respiciens ad civitates approbatas Graecorum, id est, ad climata civitatum, et ad totum orbem terrae. Tota enim quarta nostra habilitatis (ut dicit Ptolemaeus in Almagesto) quae est ab aequinoctiali usque ad polum arcticum, per septem climata distribuitur, quae propter diversam qualitatem aeris diversas faciunt complexiones habitantium et mores.

b Et hoc est quod subdit, ibi, Quae quidem enim in frigidis locis gentes, supple, habitant. Et dat exemplum, ibi, Et quae circa Europam, sunt quidem plenae animositate, intellectu autem et arte deficientes magis, supple, sunt. Et ex hoc concludit qualem politiam possunt habere, ibi, Propter quod libere quidem perseverant magis, propter animositatem scilicet, eo quod nulli serviunt, non politizare autem, et vicinis principari non potentes, propter defectum scilicet intellectus, quia nesciunt. Quae autem circa Asiam, calidissimam scilicet ad Meridiem, intellectivae quidem, gentes scilicet, et artificiosae secundum animam, sine animositate autem. Horum causa sufficienter dicta est in sententia. Et ex hoc concludit, ibi, Propter quod subjectae quidem et servientes perseverant : quia timidi in nullo se defendunt.

c Et subdit de mediis, ibi, Gemis autem Graecorum, inter Europam scilicet et Asiam habitans, sicut mediat secundum loca, ita ambobus participat. Etenim animosum et intellectivum est. Et ex his concludit, ibi, Propter quod quidem liberum perseverat, quia scilicet animosum : et maxime politizans, supple, est, quia scilicet intellectivum, et potens principari omnibus, una sortiens politia, monarchia scilicet. Et tangit regnum Alexandri Macedonis, quod omnibus imperabat. Et licet ita in communi sit de civitatibus Graecorum, tamen in speciali habent differentiam. Et hoc est : Eamdem autem habent differentiam et Graecorum gentes ad invicem : hae quidem enim, supple, gentes, habent naturam monocoIam, quia

scilicet vel tantum sunt animosae, vel tantum intellectivae sive astutae : hae autem bene mixtae sunt ad utrasque potentias has, scilicet animositatem et intellectualitatem. Illae enim duae potentiae quasi duo oculi sunt, quibus efficitur homo politizans.

d Deinde cum dicit, Manifestum igitur, quod oportet intellectivas esse, etc. concludit ex praehabitis, quod haec duo fiunt secundum animum, et ideo oportet aevagogos, id est, duces aevorum, secundum diversas aetates et complexiones, institui a legislatoribus, qui aevagogi sunt ad virtutem, id est, ad virtutem ducunt homines. Et confirmat hoc per commune dictum. Quia commune dictum est, quod custodes politiarum oportet amativos esse notorum, ad ignotos autem silvestres. Est autem animus qui utrumque istorum facit. Et hoc probat per rationem duplicem. Prima est, quod animus est qui facit quod amativum, animae enim potentia est qua diligimus. Secunda ratio est a signo sumpta, quia scilicet animus ad notos et amicos attollitur magis quam ad ignotos : aut restringitur et deprimitur, parvipendi putans ab ipsis. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Manifestum igitur, supple, est, quod oportet intellectivas esse et animosos natura eos qui debent esse aevagogi legislatorum ad virtutem, id est, qui per ordinem politiae debent esse duces diversarum aetatum, qualiter scilicet quaelibet aetas communicet ad virtutem.

e Et probat per dictum commune, ibi, Quod quidem enim aiunt quidam oportere existere custodibus, politiarum scilicet. Et subdit quid est illud. : Amativos quidem esse notorum, ad ignotos autem esse silvestres. Et hoc probat, ibi, Animus est, qui facit quod amativum. Et dat rationem, ibi, Haec enim animae est potentia qua diligimus. Et hoc ulterius probat per signum, ibi, Signum autem, supple, est, ad consuetos enim et amicos animus attollitur magis, id est, dilatatur magis, quam ad ignotos, parvipendi putans, supple, ab ignotis. Propter quod Archilocus (Philosophi nomen est) convenienter amicis querelam disputat ad animum : quia ex animo totum est. Unde in hoc laudat Archilocum, quod hoc ponit in animo. Quid autem dixit, qualem scilicet oportet esse animum ad amicum, subdit, ibi, Non enim ab amicis, supple, sunt a lanceis perforationes, id est, amicos non oportet invicem malefacere, vel aliquod nocumentum inferre, sed in jucunditate cordis se invicem recipere. Quia sicut dicit in secundo Topicorum, " ejusdem moris est amicis benefacere et inimicis male. " Et ideo Plato in libro Mennonis hoc ipsum ponit in diffinitione hominis. Dicit enim, quod " homo est animal disciplinabile et praeceptibile, amicis benefactivum, et inimicis male. " Et addit adhuc unum dicens : Et quod principans autem, in civitatibus scilicet, et quod liberum, supple, est in homine, a potentia hac, id est, ab animo existit omnibus. Et ponit rationem, ibi, Principativum enim et invincibile animus, supple, est.

f Deinde cum dicit, Non bene habet dicere, etc. redarguit dictum Archiloci, in hoc quod dixit quod politicus debet esse gravis ad ignotos : quia ad nullum oportet esse talem politicum, quinimo etiam ad eos qui natura sunt agrestes, oportet politicum esse benevolum, ut scilicet trahantur ad bonam communicationem : sed ad solos illos qui injusta agunt, oportet hoc pati, scilicet quod, duri et agrestes sint. Et ponit rationem, dicens quod hoc accidit secundum rationem : quia apud quos sperant beneficentiam, inveniunt nocumentum, ac beneficentia putant privari, quod est reddere malum pro bono : et hoc est factum inimici.

Unde dictum commune est, " Saevit qui ab antiquo amicus fuit, et postea incoepit malefacere. " Et ideo in talibus quidam sunt ultra amici plus quam oportet, et quidam sunt ultra odientes plus quam oportet. Haec est sententia istius partis.

Littera sic ordinatur : Non bene autem habet dicere, graves esse, supple, debere ad ignotos. Et ponit rationem, ibi, Ad nullum enim oportet esse talem, scilicet gravem, ut omnes scilicet benevolentia provocentur ad bonum.Et ponit rationem, ibi, Neque sunt, supple, aliqui, qui magnanimi, supple, sunt, natura agrestes : quia aliter non esset verum quod hominis proprium est esse animal mansuetum natura, quod tamen secundum omnes Philosophos est proprium hominis. Et subdit ad quos oportet esse agrestes, ibi, Nisi ad injusta agentes. Et nisi ponitur hic exceptive. Et dicit quando rationabiliter hoc accidit. Et hoc est quod subdit : Hoc autem magis ad consuetos patiuntur, si scilicet injusta agunt : unde in Psal. (liv, 13 et 14) : Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Tu vero homo unanimis, dux meus, et notus meus. Unde consuetis in beneficia si male agant, debent esse graviores. Et hoc est quod sequitur, ibi, Quod quidem dictum est prius si injuste pati putant , supple, a consuetis et concivibus. Et hoc accidit secundum rationem. Et ponit illam, ibi, Apud quos enim deberi beneficentiam putant, id est, sperant cum nocumento, supple, aliquo, et, id est, etiam hac, scilicet beneficentia illa, privari putant. Et confirmat per antiquum dictum. Unde dictum est: Severi enim inimici fratrum : quia durum est quod scilicet ab amico malum pro bono reddatur. Et subjungit, quod utrumque est mali moris, ibi, Hi quidem ultra diligentes, supple, sunt, si diligunt notos in malefactis, ii autem, et id est, etiam ultra odiunt, qui odiunt extraneos etiam in benefactis.

g Deinde subjungit epilogum de omnibus dictis in hoc capitulo et praecedentibus a principio septimi libri, ibi, De politizantibus quidem igitur quot oportet existere, quod scilicet in primo capitulo determinatum est, et quales quosdam natura, quod dictum est in isto capitulo : adhuc autem regionem quantam quamdam, et qualem quamdam, quod dictum est in secundo capitulo, determinatum

est fere. Fere dicit propter hoc quod non determinatur in particularibus, in quibus plura consideranda sunt propter novos casus emergentes tota die. Et hoc est quod sequitur : Non enim eamdem certitudinem oportet quaerere per rationes, in universalibus scilicet, et eorum quae fiunt per sensum, scilicet in particularibus : sicut enim dixit in ante habitis, in particularibus sensus dignior est ratione.