CAPUT XV.

De liberorum educatione.

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Natis autem pueris, magnam putari esse differentiam ad corporum potentiam alimentum, quale quoddam utique sit. Apparet et per alia animalia considerantibus, et per gentes quibus cura est inducere bellicum habitum, lactis abundans alimentum est maxime familiare corporibus, magis autem sine vino propter aegritudines.

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO

Susceptis autem filiis, multum referre putandum est ad corporis robur, qualis victu nutriantur. Apparet vero ex caeteris animalibus, et ex caeteris gentibus quibus cura est assidua bellicae habitudinis, nutrimentum lactis maxime proprium esse corporibus, abstemium autem magis propter aegritudines.

b Adhuc autem et motus quoscumque contingit facere tantillos, expedit. Ad non defluere autem membra propter teneritudinem, utuntur et nunc quaedam gentium instrumentis quibusdam mechanicis, quae faciunt imperveptibile corpus animalium et talium.

c Expedit autem mox etiam a frigore consuescere ex parvis pueris. Hoc enim et ad sanitatem et ad bellicas actiones maxime proficuum. Propter quod apud multos barbarorum est consuetudo, iis quidem in fluvium frigidum abluere natos, iis autem involvere parvum circumponere, puta Celtis. Omnia enim quaecumque possibile assuescere, mox inchoantibus melius quidem assuescere. Gradatim autem assuescere. Bene autem apta puerorum habitudo propter caliditatem ad frigidorum exercitium.

d Circa primum quidem igitur expedit facere curam talem, et huic consimilem.

e Habitam autem huic aetati usque ad quinque annos, in qua nondum neque ad eruditionem aliquam bene habet adducere, neque ad necessarios labores, ut non impedient incrementum, oportet tanto sortiri motu, ut diffugiant inertiam corporum. Quam oportet instituere et per alias actiones et per ludum. Oportet autem et ludos esse neque illiberales, neque superlaboriosos, neque remissos.

f Et de sermonibus autem et fabulis, quales quosdam oportet audire tantillos, cura sit principibus quos vocant

AdminBookmark . Omnia enim talia oportet praevia facere ad posteriores conversationes. Propter quod ludos plures oportet esse imitationes posterius studendorum.

g Cohibitiones autem puerorum in ploratibus non recte detestantur, qui prohibent in legibus : conferunt enim ad in-

Et praeterea motus quoscumque in ea aetate fieri datur, conferunt. Ne membra vero ob teneritudinem distorta fiant, utuntur adhuc gentes aliquae organis quibusdam et machinis, quae corpus a talibus illaesum conservant.

Confert etiam statim a pueritia frigori assuefacere. Hoc enim et ad sanitatem et ad res bellicas utile est. Quapropter apud multos barbarorum consuetudo est, vel gelido omnes natos immergere, vel parva veste amicire, ut faciunt Galli. Ad cuncta enim ad quae possibile est, statim ab initio melius est assuescere. Est autem apta puerorum natura ob eorum calorem ad frigus exerceri.

Circa primam igitur aetatem haec et hujusmodi diligentia est adhibenda.

Sequenti vero aetate usque ad annos quinque, qua nondum ad disciplinam aliquam sunt admovendi, neque labores perferre cogendi, ne crescere impediantur, motus solummodo quosdam suscipere debent quo pigritiam corporis evitent, qui motus praeparandi sunt illis et per alios actus et per ludum. Ludi vero ipsi neque illiberales, neque laboriosi esse debent, neque remissi.

Quas autem narrationes et fabulas illa aetate pueri audire debeant, curae sit his qui pueris publice praeficiuntur. Cuncta enim talia ad conversationes postea futuras accommodanda sunt. Itaque ludi ut plurimum tales esse debent, ut sint imitationes eorum quae postea serio erunt facienda.

Cohibitiones vero puerorum et interruptiones ploratus, qui legibus prohibent, non recte faciunt. Sunt enim utiles crementum, fit enim quodammodo exercitatio corporibus. Detentio enim spiritus facit robur laborantibus, quod accidit et pueris qui. cohibentur.

h Considerandum autem a AdminBookmark horum deductionem et aliam, et quomodo quam minime cum servis erunt: hanc enim aetatem et usque ad septem annos necessarium domi alimentum habere. Rationabile igitur assumere illiberalitatem ab auditis et visis, et tantillos existentes.

i Totaliter quidem igitur turpiloquium ex civitate, sicut aliquid aliud, oportet legislatorem exterminare : ex dicere enim de facili quodcumque turpium fit et ipsum facere prope. Maxime quidem igitur ex juvenibus, quatenus neque dicant, neque audiant nihil tale. Si quis autem apparuerit aliquid dicens aut agens vetitum, liberum quidem, nondum tamen dignificatum dimissione in conviviis, et dehonestationibus punire, et verberibus: seniorem autem aetate hac inhonorationibus illiberalibus utilitatis gratia.

k Quoniam autem dicere aliquid talium exterminamus, manifestum quia et videre aut picturas aut sermones inhonestos. Curae quidem igitur sit principibus nihil neque sculpturam, neque picturam esse talium actionum imitationem, nisi apud aliquos Deos tales, quibus et lasciviam attribuit lex. Ad haec autem dimittit lex eos qui habent aetatem amplius provectam, et pro ipsis et pueris cultu honorare Deos. Juniores autem neque iamborum, neque comoediae spectatores ponendum, antequam aetatem accipiant, in qua existet communicare. Jam de missione, et ab ebrietate, et ab eo quod fit a talibus nocumento, omnes impassibiles faciet disciplina.

I Nunc quidem igitur in transcursu horum fecimus sermonem, posterius au-

ad augmentum, cum sint quodammodo exercitationes corporum. Spiritus enim compressio facit robur laborantibus,quod contingit etiam pueris ploratum cohibentibus .

Providendum est ab his quibus puerorum cura publice commissa est, circa hujusmodi educationem et aliam, et ut quam minime cum servis versentur : haec enim aetas usque ad annos septem necessarium est ut domi alatur. Rationale est ergo praecipere in hac aetate, ut ab auditu et visu servitium rerum absint.

Omnino igitur obscenitas verborum per legislatorem exterminanda est de civitate. Ex turpiter enim loquendi licentia sequitur et turpiter facere. Potissimum igitur statim a pueris, neque dicant, neque audiant quidquam turpe. Si quis vero dicere aut facere quidquam prohibitorum deprehensus fuerit, is liber sit, sed nondum in conventum comessatorum dignatus assumi, honore prohibeatur, et verberibus castigetur : sed si sit majoris aetatis, servili infamia afficiatur.

k Cum vero dicere quidquam turpe interdixerirnus, clarum est quod et aspicere aut picturas, aut actus deformes prohibebimus. Sic igitur cura magistratibus, nullam neque picturam, neque statuam esse talium rerum imitatricem, nisi apud deos quosdam, quibus etiam lasciviam mos tribuit, apud hoc permittet lex jam homines factos pro se et filiis et uxoribus sacra facere. Juniores autem neque iamborum, neque tragoediarum spectatores esse sinat, nisi cum ad eam pervenerunt aetatem, ut in comessationibus una cum aliis sedere, et potus etiam participes esse possint, et ab ebrietate hujusmodi labe insontes disciplina omnes praestabit.

Nos quidem nunc cursim ista attingimus : postea vero insistentes oportebit tem insistentes oportet determinare magis, sive non oportet primo, sive oportet dubitantes, et qualiter oportet: secundum praesens autem tempus meminimus tamquam necessario.

m Forte autem non male dicebat quod tale Theodorus tragoediae gesticulator. Nulli enim unquam permisit ante se inducere, neque vilium hypocritarum, tamquam appropriatis theatris primis auditibus. Accidit autem idem hoc et ad hominum collocutiones, et ad eas quae rerum : omnia enim amamus prima magis. Propter quod oportet juvenibus facere omnia extranea quae prava, maxime autem ipsorum quaecumque habet infectionem, aut inhaesionem.

n Transactis autem quinque annis, duobus usque ad septem, oportet speculatores fieri disciplinarum quas oportet addiscere ipsos.

o Duae autem sunt aetates, ad quas necessarium dividi disciplinam, post eam quae a septem annis usque ad pubescentiam, et iterum post eam, quae a pubescentia usque ad annos viginti et unum. Qui enim septenniis dividunt aetates, ut ad multum, dicunt non bene. Oportet autem divisionem naturae consequi: omnis enim ars et disciplina, quod deficit naturae, vult supplere. Primo quidem igitur considerandum, si est faciendum ordinem aliquem circa pueros. Deinde utrum expedit communiter facere curam ipsorum, vel secundum proprium modum, quod fit et nunc in plurimis civitatum. Tertio autem qualem quemdam oportet omnem hanc.

determinare magis, sive oportet, sive non oportet, primo quaerentes, et quomodo : sed in praesenti mentionem de his facere necessarium fuit.

Forsitan enim non male circa hoc censebat Theodorus, tragioediarum actor: nulli enim umquam concedere voluit, ut ante se ageret, neque ex vilibus etiam histrionibus, quasi magis faveant auditores illis quos primo audierint. Contingit hoc idem in conversationibus hominum et rerum : omnium enim prima nos magis delectant. Quapropter oportet a pueris omnia turpia procul removere, et maxime quaecumque habent in se vel obscenitatem, vel improbitatem.

Transactis vero annis quinque, in duobus usque ad septem, oportet jam disciplinas spectare quas addiscere eos oportet.

Duae sunt aetates, in quas necessarium est disciplinas dividere : una post septimum annum usque ad pubertatem : altera a pubertate usque ad annum vigesimum primum. Nam qui hebdomadibus dividunt aetates, ut plurimum non dicunt bene. Itaque sequenda est naturalis distinctio : omnis enim ars et disciplina implere vult id quod deest naturae. Primum igitur videndum est, si facienda sit institutio quaedam circa pueros. Deinde si utile sit publice curam eorum suscipere, vel magis privatim quomodo nunc fit in pluribus civitatibus. Tertio qualem hanc esse curam oportet.