COMMENTARIUS IN CAP. V.

Quintum hoc capitulum, ubi ostendit qualibus organis et musicis est utendum ei qui politizat ad virtutem. Et dividitur in tres partes. In prima ostendit, quod fistulativa non est utendum. In secunda probat hoc ex titulo quem statuit Thrasippus, qui postea reprobatus est per experientiam turpitudinis, ibi, (litt. c, circa medium), Palam autem ex titulo, etc. In tertia probat hoc ex fabula Antiquorum, quam etiam ponit Ovidius in libro Metamorphoseon, ubi Pallas sive Minerva inventas fistulas abjecit de caelo, eo quod aliis videntibus eam contristata fuit de turpitudine faciei et inflammatione buccae et maxillarum, ibi (litt. d), Rationabiliter autem habet, etc.

a Sententia primae partis est, quod jam palam est ex dictis, qualibus organis utendum est in musica, et quod fistula ad disciplinam musicae non est adducenda,

Cum vero instrumentorum, et operis improbaverimus artificiosam disciplinam (artificiosam vero illam posuimus, quae versatur in certaminibus : in illis enim qui agit, non propriae virtutis gratia agit, sed ut audientes delectet, et onerosa quidem delectatione). Quapropter non ingenui hominis censemus esse hujuscemodi opus, sed per viles ac sordidos contingit illud fieri. Nam finis cujus gratia faciunt, improbus est : cum spectator onerosus existens, modo hoc, modo illud exigere consuevit, ita ut artifices quoque placere studentes, illiusmodi efficiantur, et corpora similiter propter motus.

neque aliud aliquod scenicum organum, id est, quo utuntur scenicae meretriculae, sicut, verbi gratia, scenica cithara, vel aliquod tale scenicum instrumentum : sed talibus quibus auditores boni fiant, et boni ludi musici.

Fistula enim et hujusmodi non est ordinata ad disciplinam : et propter hoc Antiqui bene reprobaverunt fistulam et usum ejus a juvenibus et liberis, quamvis primo usi fuissent ipsa. Primo enim vacantes propter abundantias disciplinarum, cum pauci essent homines et magnanimiores, utebantur ad virtutem fistulis, postmodum autem sapientes effecti ex operibus omnem sequebantur eruditionem, non tamen bene discernentes, sed, supple, inquirentes curiosa omnia, etiam fistulativam inter alia adduxerunt ad eruditiones plus ex curiositate quam ex discretione. Et sic in Lacedaemonia quidam chori ductor fistulavit choro. Et quid sit chorus, in praehabitis dictum est. Et sic devenit circa Athenas fistulatio, et ita plurimi liberorum incoeperunt participare fistulatione. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Palam autem ex his, supple, supra dictis, et, id est, etiam qualibus organis utendum, supple, in musicis : neque enim fistulas ad disciplinam, musicae scilicet, adducendum, neque aliud aliquod instrumentum vel organum, supple, scenicum, quo scilicet meretriculae scenicae utebantur, quae nudae discurrebant cantantes moventes ad libidinem videntes et audientes, sicut dicit Augustinus in decimo de Civitate Dei. Puta citharam, supple, scenicam, et si quid tale alterum est, supple, instrumentum musicum, quod ad gestus scenicos ordinatur , sed quocumque , scilicet instrumento, facient ipsorum auditores bonos, illo, supple, fiunt boni et honesti , aut alterius, supple, ludi boni et honesti.

b Et inducit aliam rationem, ibi, Adhuc autem non est id ipsum, scilicet instrumentum, scilicet fistula, morale, sed magis irae excitativum. Cujus signum est consuetudo, quae usque hodie perseverat. Utuntur enim fistulis, quando egredi volunt ad animandum homines et equos. Et ex hoc concludit : Quare ad talia tempora ipsa utendum, in quibus speculatio, fistulae, supple, potest purificationem, supple, facere, magis quam eruditionem. Et vocat purificationem exercitationem spiritus et animositatis ad fortitudinem,quae purificat, sicut dicit ipse Aristoteles in III Ethicorum, capitulo de fortitudine, ex Homero, " fortes efflabant spiritum per nares, et ebullivit sanguis. " Et ibidem : " Virtutem immitte furori, et furore virtutem erige. " Et quia a talibus, spiritu scilicet et sanguine fistulatio animum erigit, vocat eam purificationem magis quam eruditionem.

c Et addit aliam rationem, ibi, Apponamus autem quod accidit ipsi, scilicet fistulationi, contrarium ad disciplinam,

moralem scilicet, et prohibere uti ratione fistulationcm. Et hujus causa est, quia excitat ad iram et furorem, et sicut dicit Poeta, " ira impedit animum ne possit cernere verum. " Ex his infert subdens : Propter quod bene reprobaverunt priores ipsius usum a juvenibus et liberis, scilicet fistulationis, quamvis primo usi fuissent ipsa. Et quid induxit eos ad prohibitionem, subdit : Magis enim vacantes, post primam scilicet habitationem civitatum, facti propter abundantias, divitiarum scilicet, et magnanimiores ad virtutem, id est, ad fortitudinem, adhuc prius et post Medica sapientes facti ex operibus, profectu scilicet experientiae, omnium sequebantur eruditionem exercitiorum, nihil discernentes, supple, quae essent bona et quae mala, sed superinquirentes, in superflua curiositate. Propter quod et fistulativam adduxerunt ad eruditiones, musicae scilicet potius, supple, ex curiositate quam ex honestate.

Et subdit ostendens modum, ibi, Etenim in Lacedaemonia quidam chori ductor fis tutavit choro, supple, primo, et circa Athenas ita devenit, supple, ab illis : quare fere plurimi liberorum participant ipsa, fistulatione scilicet, imitando Athenienses qui. semper curiositatibus erant dediti, sicut dicitur Actu. Ap. (xvii, 16, 20 et seq.).

Deinde cum dicit, Palam autem ex titulo, etc. probat quod fistulativa non est utendum per Thrasippum in Euphantide civitate, in qua cum chorum duxisset, scripsit in titulo, quod sic inducta esset fistulativa a Lacedaemoniis scilicet Athenas, et ab Athenis in juvenes liberos. Dicit ergo : Palam autem ex titulo quem statuit Thrasippus , scilicet quidam fistulator Euphantide, civitate scilicet, cum chorum duxisset, fistulando scilicet. Chorus enim componitur ex fistu- lis, sicut in ante habitis dictum est. In titulo enim scripsit quod dictum est, ut magis placeret hominibus. Posterius autem, procedente scilicet tempore, reprobata est per experientiam ipsam, melius potentibus judicare quod ad virtutem, et quod non ad virtutem tendit. Procedente enim tempore experientiam acceperunt homines in musica, et reprehenderunt quod non ad. pulchritudinem virtutis tendit, nec ad habitum bonum mentis, sed ad iram : et tunc reprobaverunt eam. Et subdit qualiter etiam quaedam alia antiqua organa reprehenderunt, ibi, Similiter autem et multa organorum antiquorum, puta pectides (pectides sunt tabulae quibus ludunt isti histriones concutientes eas ad invicem et ad cubitos, quae etiam reprobatae sunt a posteris) et barbiti, supple, sunt reprobati. Barbiti sunt imagines barbatae ex ore emittentes fistulam, et retro habentes vesicam alligatam, quae compressa flatum emittit in fistulam, ita quod barbatus fistulare videretur. Et generaliter subdit de illis, ibi, Et quae ad delectationem faciunt audientibus utentium, supple, et non ordinantur ad. mores. Et dat exemplum, ibi, Septigona, id est, septem angulorum instrumentum, et trigona, tympana sunt ligno vel manu percussa in sonum, et iambi , instrumentum est in quo iambica metra canebantur, et est de genere tympani et terrorem excitat, et ideo reprobatur.

d Deinde cum dicit, Rationabiliter autem habet, etc. probat idem per fabulas Antiquorum, et tangit fabulam quae est in Ovidio magno, quam Ovidius attribuit Minervae, ant sequens aesopum, attribuit Palladi. Est autem haec, quod Minerva sive Pallas in coelo invenit fistulas, et cum sufflaret buccis inflatis, deprehensa est a Diis et reprobata, quia

musica sua deformaret corpus, et faceret banausum : relatum fuisse judicium ad Jovem, qui sententiando dixit, quod musica illa fistulationis non esset secundum virtutem, Deam indignatam fuisse et projecisse fistulas de coelo. Quae cum cecidissent juxta mare quod vocatur Palus Moeotida, pastores invenisse eas et fistulasse. Pastoribus fistulantibus eamdem fuisse ortam contentionem in terra, et relatum fuisse judicium ad Midam regem, et hanc dedisse sententiam contra Jovem de commendatione scilicet fistularum, Jovem autem iratum de contradictione dedisse Midae asininas aures, eo quod nisi asininis auribus audivisset, tale judicium non dedisset. Midam contristatum de improperio, accepisse fistulas et suffodisse juxta paludes Maeedidas, ibi ex praecepto Jovis natas fuisse arundides, quae insufflatae ventis cecinerunt : " Midas rex habet aures asininas . "

Addit autem postea, quod eadem ratione reprobamus technicum ludum. Et quis ille sit, dicit quod talis ludus technicus est, qui habetur ad agones, et quod in tali agens non gratia virtutis suimet exercitatur, sed gratia aliorum audientium et hujus et onerosae. Et propter hoc talis ludus non est liberorum, sed potius histrionum, qui in agonibus et bellis tympanizant et fistulant. Haec est sententia.

Littera sic ordinantur : Rationabiliter autem habet primo, et, id est, etiam quod de aliis , supple, quam de Thrasippo ab Antiquis in fabulis dictum est. Aiunt enim Palladem, cum invenisset fistulas, in coelo scilicet, abjecisse. Et ponit causam subdens : Non male enim habet dicere, et, id est, etiam propter inhonestatem faciei hoc fecisse, contristantem Deam, ex derisione scilicet aliorum Deorum inflatis buccis, non solum, supple, propter hoc, sed magis verisimile est : quia ad intellectum nihil est erudi-tio fistulationis, Palladi autem scientiam attribuimus, et artem, quae, sicut dicitur in VI Ethicorum, sunt virtutes intellectuales : et ideo intelligitur quod Pallas abjecit fistulas, non propter turpidudinem corporis tantum, sed quia ad virtutes intellectuales nihil fecerunt.

e Ex his infert ulterius reprobationem aliorum ludorum technicorum, ibi, Quoniam autem organorum, supple, musicorum quaedam, et operationes, eorumdem scilicet, reprobamus, sicut dictum est, reprobamus etiam technicum ludum. Et dicit quis sit ille, ibi, Technicum autem dicimus eum, qui ad agones. Et causa jam dicta est : quia ad agones maxime adhibetur fistula et tympanum. Et ponit rationem subdens : In hoc enim agens non gratia virtutis suimet operatur, ut scilicet se excitet ad virtutem, sed gratia delectationis audientium, et hujus, scili-

cet delectationis gratia, onerosae : gravis enim et onerosa musica est, quae excitat ad iram et furorem, ut ante dictum est.

Ex his concludit propositum, ibi, Propter quod non liberorum judicamus esse operationem, talem scilicet ludum, sed serviliorem, et banausos utique accidit fieri, supple, tales. Et ponit rationem, ibi, Mala enim intentio, supple, est, ad quam faciunt finis. Et ponit rationem, ibi, Speculator enim onerosus existens, transmutare consuevit musicam : quia ad audientiam suam fit talis musica.

Et ex hoc concludit propositum, ibi, Quare ei artifices, musicae scilicet, qui ad ipsum, speculatorem cogitant, facit ipsos quales quosdam, artifices scilicet, mala scilicet qualitate et banausa, et corpora, scilicet facit talia, propter motus, quos scilicet exercent in illis ludis qui sunt turpes et inhonesti.