CAPUT I.

Socratis opinio refutatur omnem unionem in civitate ei communitatem constituentis apud Platonem.

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Quia considerare voluimus de communicatione politica quae sit optima omnium, iis qui. possunt vivere quam maxime ad votum, oportet et alias considerare politias, quibus utuntur quaedam civitatum earum, quae bene regi legibus dicuntur, et si quae aliae existunt a quibusdam dictae et visae bene se habere, et ut recte habens appareat et utile.

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Quoniam proposuimus considerationem facere de civili societate, quae sit optima omnium, potentibus vivere maxime ad votum, oportet alias quoque considerare Respublicas quibus utuntur civitates aliquae earum, quae bene legibus institutae videntur, et si aliquae sint ab aliquibus scriptae, quae bene se habere videantur, ut recta institutio utilitasque appareat.

b Adimc autem quaerere praeter ipsas alterum non videatur esse omnino sophizare volentium, sed propter non bene se habere has nunc existentes : propter hoc, hanc videamur Inserere methodum.

c Principium autem primo faciendum, quod quidem natum est esse principium hujus speculationis. Necesse enim aut omnes omnibus communicare cives, aut nullo, aut quibusdam quidem, quibusdam autem non.

d Nullo quidem igitur communicare, manifestum quod impossibile. Civitas enim communicatio quaedam est : et primum necesse loco communicare. Locus quidem enim unus, qui unius civitatis, cives autem socii qui unius civitatis.

e Sed utrum quibuscumque contingat communicare, et melius est communicare futuram habitari civitatem, bene, aut quibusdam quidem, quibusdam autem non, melius. Contingit enim, et pueris, et mulieribus, et possessionibus communicare cives ad invicem, quemamodum in politia Platonis. Ibi enim Socrates ait, oportere communes pueros, et mulieres esse, et possessiones. Hoc itaque utrum, ut nunc, sit melius habere, aut secundum in politia scriptam legem.

f Habet itaque difficultates alias multas omnium esse mulieres communes : et causa propter quam inquit oportere lege statui hoc modo Socrates, non videtur accidens ex rationibus. Adhuc autem ad finem, quem ait oportere existere civitati, ut quidem dictum est, nunc impossibile : quomodo autem divide hil determinatum est.

g Dico autem unam esse civitatem tamquam optimum ens, quam maxime omnem. Accipit enim hanc suppositionem Socrates.

Nec putetur esse ad ostentationem et superfluitatem quaerere aliud quidpiam praeter illas, sed quia illae non bene habent, ideo hunc laborem a nobis esse susceptum.

Incipiendum est autem ab eo quod est secundum naturam hujus considerationis principium. Necessarium quidem est, aut omnia esse communia inter cives, aut nulla, aut quaedam.

Enirnvero nulla esse communia, impossibile constat esse, cum civitas sit communio quaedam. Ac primo necesse est locum esse communem, nam locus quidem, paritas est unius civitatis, cives autem socii unius civitatis.

Sed utrum melius fuerit in bene instituenda Republica quaecumque recipere communionem possunt, ea omnia esse communia, an quaedam communia esse, quaedam non esse? Nam fieri potest ut filii et uxores et res quae possidentur, communes essent, quemadmodum in Platonis Republica. Ibi enim Socrates inquit, oportere communes esse filios, et mulieres, et facultates. Id vero, utrum praestat ita fieri, ut nunc fit, vel secundum legem illam in Republica scriptam.

Continet porro et alias turbationes pcrmultas ista mulierum communio, et id propter quod censuit legem hanc esse ferendam, non videtur consequi ex rationibus. Praeterea ad finem quem inquit oportere civitati existere, ut nunc quidem dictum est, impossibile : quomodo autem transigere oporteat, nihil ab eo determinatum est.

Quod una videlicet sit civitas tota tamquam id sit maxime optimum : suscipit enim hanc suppositionem Socrates.

h Quamvis manifestum sit, quod procedens, et facta una magis, neque civitas erit. Multitudo enim quaedam secundum naturam est civitas : factaque una magis, domus quidem ex. civitate, homo autem ex domo erit : magis enim unam domum civitate dicemus utique, et unum domo. Quare, si potens quis esset hoc operari,non faciendum : interimeret enim civitatem.

i Non solum autem plurium hominum civitas, sed et ex specie differentibus : non enim fit civitas, ex similibus. Alterum enim compugnatio, et civitas, hoc quidem enim quantitate utile, quamvis sit idem specie : auxilii enim gratia compugnatio apta nata est, quemadmodum utique si pondus amplius trahat. Differet autem tali, et civitas a gente, cum non per vicos fuerint segregati multitudine, sed velut Arcades. Ex quibus autem oportet unum fieri, specie differunt, propter quod aequale contrapassum salvat civitates, quemadmodum in Ethicis dictum est prius, quoniam et in liberis, et aequalibus necesse hoc esse.

k Similiter autem non possibile est omnes principari, sed aut secundum annum aut secundum aliqualem alium ordinem, aut tempus. Et accidit utique secundum hunc modum, ut omnes principentur : quemadmodum utique si transmutarentur coriarii, et fabri, et non semper iidem coriarii essent. Quoniam autem melius sic habere, quae circa communitatem politicam, palam, quod eosdem semper melius principari sit possibile. In quibus autem non possibile propter secundum naturam aequales esse omnes, simul autem et justum, sive bonum, sive pravum principari omnes ipso participare, hoc autem imitatur, scilicet in parte aequales cedere hoc, tamquam similes sint a principio : ii. quidem enim principantur, ii autem subjiciuntur tamquam utique alii facti : et eodem utique modo principantium alii alios principan-

Atqui constat, quod ea procedente ut una fiat magis, civitas non erit. Est enim civitas multitudo quaedam secundum naturam, quae dum fit una magis, domus erit ex civitate, et homo ex domo. Unam enim magis domum censemus esse quam civitatem, et hominem unum quam domum : quare etiamsi posset quispiam hoc facere, tamen non esset faciendum, quia perimit civitatem.

Nec solum ex multitudine hominum constat civitas, verum etiam ex eorum multitudine, qui specie differunt. Non fit enim civitas ex similibus : aliud enim ad bellum confoederatio quam civitas, illa enim quantitate prodest, etsi eadem sit specie, cum auxilii gratia fiat, seu si pondus magis attrahat. Differet autem et eo modo civitas a gente, quando per pagos divisa non sit multitudo, sed quemadmodum Arcades. Ex quibus autem unum fieri oportet, specie differunt. Quapropter par repensum civitatem conservat, ut in Ethicis dictum est prius, quoniam inter liberos et aequales necessarium est hoc esse.

Nam omnes simul magistratum gerere impossibile est, sed aut per annum, aut per aliam praefinitionem et tempus, atque isto modo fit ut omnes gerant magistratum : seu si mutarentur sutores et fabri, nec semper iidem sutores ac fabri essent. Cum vero melius sit ita se habere ea circa societatem civilem, manifestum est, melius fore si iidem semper magistratum gererent, modo id fieri posset : sed in quibus hoc fieri nequit, propterea quod omnes natura sunt pares, simul et justum est, sive bonus sive pravus sit gerere magistratum, ut omnes hujus muneris participes fiant, et in eo imitari vicissim aequales, cedendo invicem alios aliis : nam alii regunt, alii reguntur in parte, tamquam si ipsi alii fiant. Eodem modo illorum qui regunt, alii alios gerunt magistratus. Patet igitur ex his quod non recipitur sic unam esse civita- tur principatus. Manifestum igitur ex his, quia non aptum natum est unam sic esse civitatem, ut dicunt quidam, et dictum ut maximum bonum in civitatibus, quod civitates interimit, quamvis uniuscujusque bonum salvet unumquodque.

I Est autem et per alium modum manifestum, quoniam valde quaerere unire civitatem non est melius. Domus quidem enim magis per se . sufficiens uno, civitas autem domo, et vult jam tunc esse civitas cum per se sufficientem accidit esse communitatem multitudinis. Si. quidem igitur magis eligibile quod magis per se sufficiens, et minus unum, eo quod magis eligibilius.

m At vero neque si hoc optimum est, scilicet unam quam maxime esse communitatem, nec hoc ostendi videtur per sermonem, si omnes simul dicant meum, et non meum. Hoc enim existimat Socrates, signum esse ejus quod civitatem perfecte esse unam. Vox enim omnes duplex. Si quidem igitur ut unusquisque, forsitan utique erit magis, quod vult facere Socrates. Unusquisque enim filium suiipsius dicet eumdem et mulierem utique eamdem, et de substantia, et circa unumquodque utique contingentium similiter. Nunc autem non sic dicent communibus utentes uxoribus et pueris : sed omnes quidem, non ut unusquisque autem ipsorum : similiter autem et substantiam quidem, non ut uniuscujusque autem ipsorum. Quod quidem paralogismus est dicere omnes, manifestum : vox enim omnes et utraque et imparia et paria propter duplicitatem et in orationibus litigiosos faciunt syllogismos. Propter quod est omnes idem dicere, sic quidem bonum, sed non possibile : sic autem nihil consentaneum.

n Adhuc autem aliud habet nocumentum quod dicitur. Minime enim cura Hortitur, quod plurimorum est commune.

lem, ut dicunt quidam, et quod maximum fore commodum civitatibus dicebatur, id interimit civitates. Atqui singulorum bonum singula conservat.

Patet etiam alio modo, quod quaerere nimium unire civitatem, non est melius: domus enim magis sufficiens est quam unus, civitas autem quam domus, et vult jam eam quidem esse civitatem cum habet sufficientiam multorum societas. Si igitur magis expetendum est quod magis suffi.cien.tiam habet, certe et minus unum, eo quod est magis expetibilius.

Enimvcro nec si optimum sit unam quam maxime esse civitatem, tamen id demonstrari videtur sermone, si omnes dicant suum, et non suum. Hoc autem Socrates putat signum esse civitatis perfecte unitae. At enim verbum, omnes, duplex est : si igitur tanquam singuli, forsan esset magis, quod efficere vult Socrates, singuli enim eumdem filium suum dicerent, et mulierem eamdem, et de facultatibus, et de quibusvis aliis eodem modo. Nunc autem non ita dicunt, qui communibus utuntur mulieribus, et filiis, sed omnes quidem, at non ut singuli ipsorum, eodemque modo de facultatibus omnes quidem, sed non ut singuli eorum. Quod igitur aberratio quaedam sit in verbo, omnes, manifestum est : nam et utraque, et imparia, et paria dicit propter duplicitatem, et in sermonibus positum, litigiosos facit syllogismos : quare hoc ipsum omnes dicere, uno quidem ore bonum est, sed nequaquam possibile, alio autem modo nihil consentaneum.

Habet praeterea, quod dicitur nocumentum aliud. Quod enim multorum commune est, in eo minime adhibetur

De propriis enim maximo curant, de communibus autem minus quam quantum unicuique attinet : apud alios enim tamquam altero curante, negliguntur inagis, sicut in ministerialibus servitiis, multi servientes quandoque deterius serviunt paucioribus. Fiunt autem unicuique civium mille filii, et isti non ut uniuscujusque, sed contingentis contingens similiter est filius : quare omnes similiter negligent. Adhuc sic unusquisque meus dicet bene operantem civium, aut male quomodocumque contingat secundum numerum existens : puta meus, aut hujus filius, hoc modo dicens secundum unumquemque mille, aut quodcumque civitas est, et hoc dubitans : immanifestum enim cui accidit genuisse filium, et salvatum esse genitum. Equidem utrum sit melius meum dicere unumquemque, idem quidem appellantes duorum millium, aut decem millium, aut magis, ut nunc in civitatibus meum dicunt ? ii quidem enim filium suum, hic autem fratrem suum appellat eumdem, hic autem nepotem, aut secundam aliam quamdam cognationem, aut a sanguine, aut secundum familiaritatem, et curam ipsius primum, aut eorum qui ipsius : adhuc autem alterum fratruelem, aut contribulem : melius enim proprium nepotem esse, quam per modum istum filium.

o Quinimo, sed neque diffugere possibile non quisquam suspicari, sive ipsorum fratres, et pueros, et patres, et matres. Secundum similitudines enim quae fiunt pueris ad generantes necessarium accipere de invicem credulitates. Quod quidem aiunt quidam accidere terrae periodos describentium : esse enim quibusdam de superiori Lybia communes uxores, natos tamen pueros dividi per similitudinem. Sunt autem quaedam etiam femellae aliorum animalium, puta equae, et boves quae valde natae sunt similes reddere natos parentibus : quemadmodum quae in Pharsalo, vocata justa equa. diligentia, nam de propriis maxime curant homines, de communibus autem minus : quam quantum singulis competit, tamquam enim alio curante, ab aliis negliguntur, quemadmodum in servilibus ministeriis famulantes, multi interdum deterius inserviunt, quam pauci. Fiunt autem unicuique civium mille filii, et ii non ut singulorum, sed cujusvis, quivis similiter est filius, quare omnes similiter negligent. Praetera isto modo singuli suum dicent bene agentem, aut male, quotuscumque continget numero, puta meus est, aut illius, hoc modo dicens de singulis, ex mille, vel ex quot civitas sit, et hoc dubitans : nam incertum est cui contigerit genuisse filium, et salvum esse genitum. Atqui utrum praestat sic dicere suum, ita vocantes unumquemque duorum millium, et decem millium, vel magis ut nunc in civitatibus suum vocant, hic quidem filium suum, ille fratruelem eumdem, ille nepotem, aut per aliam quamdam conjunctionem, et ex consanguinitate, vel affinitate sui primum vel suorum, et praeterea alterum sodalem, alterum contribulem, praestat enim esse proprium nepotem quam illo modo filium.

Quinimo nec vitari quidem potest quin agnoscantur a quibusdam fratres, et filii, et patres, et matres. Nam per similitudines natorum ad parentes necessarium est ut fidem recipiant de sese invicem, quod tradunt scriptores quibusdam populis superioris Lybiae evenire. Habere enim mulieres communes, filios tamen partiri inter se secundum similitudines natorum. Sunt enim mulieres quaedam, et animalia, ceu equi, et boves, quorum ea natura est ut simillimos genitoribus edant foetus, ut equa illa apud Pharsaliam justa nuncupata.

p Adimc autem., et tales difficultates non facile devitare, hanc construentibus communitatem : puta vulnerationes, et homicidia involuntaria : haec autem voluntaria , et pugnas , et maledictiones : quorum nullum conveniens est fieri ad patres, et matres, et eos qui non longe, quae plus accidere necessarium ignorantibus quam scientibus. Et factorum scientibus quidem contingit putatas fieri solutiones, aliis autem neque unam.

q Inconveniens autem, et communes facientes filios, coire solum auferre ab amantibus, amare autem non prohibere, neque usus alios, quos patri ad filium esse omnium est indecentissimum, et fratri ad fratrem, quin et amare solum. Inconveniens autem, et coitum auferre propter aliam causam quidem, neque unam, ut valde vehementi delectatione facta : quia autem hic quidem pater, aut filius, ii autem fratres ad invicem nihil putare differre.

r Videtur autem magis terrae cultoribus esse utile communes esse uxores et pueros, quam custodibus. Minus enim erit amicitia communibus existentibus pueris et uxoribus. Oportet autem tales esse subjectos ad obedire, et ad non insolescere.

s Totaliter autem accidere necesse propter talem legem contrarium eorum, quorum convenit recte positas leges causas fieri, et propter quam causam Socrates sic arbitratus est, oportere ordinare quae circa pueros et uxores. Amicitiam quidem enim putamus maximum esse bonorum civitatibus : sic enim utique minime seditiones faciunt, et unam esse civitatem collaudat maxime Socrates : quod et videtur, et ille esse inquit amicitiae opus : quemadmodum in amativis sermonibus scimus dicentem Aristophanem, quod amantibus propter nimis diligere desiderantibus, na-

Et praeterea hujusmodi molestias non facile erit vitari ab his qui eam statuunt communitatem , puta plagas, et neces , partim voluntarias, partim involuntarias, et rixas, et jurgia, quae nefas est committere adversus parentes, et propinquos, magis quam adversus extraneos, sed frequentius illa evenire necesse est ubi ignorant quam ubi sciunt : et ea si contingant a scientibus expiari debito modo possunt : ab ignorantibus vero non possunt.

Illud etiam absurdum quod filios communes fecerunt, coire solum amantes vetuerunt : amare vero non vetuerunt: nec alios usus quos esse patri ad filios, et fratri ad fratrem omnium deformissimum est: cum et amare solum absurdum etiam non aliam ob causam coitionem illorum vetuisse, nisi quia nimia voluptas inde sit proventura : sed quia pater sit, aut filius, aut fratres, ob eam rem nihil putare referre.

Videtur autem magis prodesse ut agricolis communes sint mulieres et filii quam custodibus : minus enim erit amicitia si communes sint nati et mulieres. Enimvero tales sint quibus imperatur, oportet quo ipsi pareant imperio : nec res novas in civitate moliantur.

Penitus autem contra eveniat necessarium est ex hujusmodi lege, quam quorum causa optimas leges esse oportet, et cujus gratia Socrates censet ita instituendum et de natis et de mulieribus. Amicitiam enim putamus maximum esse bonum civitatibus : nam sic minime seditionibus agitabuntur, et unam esse civitatem laudat maxime Socrates, quod et videtur, et ipse inquit esse amicitiae opus, ut in amatoriis sermonibus scimus dicentem Aristophanem : " Propter eximiam amantium cupiditatem applicari simul, et ex duobus fieri unum. " Hic er- tura unum factos esse, et ambos fieri unum ex duobus existentibus. Hic quidem igitur necesse ambos corruptos esse, aut unum.

t In civitate autem amicitiam necessarium remissam fieri propter communionem talem, et minime dicere meum, aut filium patrem, aut patrem filium. Sicut enim modicum dulce vel in multam aquam mixtum insensibilem facit mixtionem, sic accidit et familiaritatem ad invicem eam quae de nominibus his curare, minime necessarium existens in politia tali, aut patrem ut filii, aut filium ut patris, aut ut fratres invicem. Duo enim sunt, quae maxime faciunt sollicite curare homines et diligere : proprium et dilectum : quorum neutrum possibile est existere his, qui sic civiliter conversantur.

u At vero, et de eo quod est transferri natos pueros, hos quidem ex cultoribus et artificibus ad custodes, hos autem ex his ad illos, multam habet turbationem : quo erit modo, et cognoscere necessarium dantes, et transferentes quibus quos dant? Adhuc autem, et antiqua dicta magis in his necessarium accidere, puta vulnerationes, amores, homicidia: non enim adhuc appellant fratres, et pueros, et patres, et matres, qui in alios cives dati custodes, et rursum, qui apud alios cives, ut vereantur talium aliquid operari propter cognationem. De ea quidem igitur quae circa pueros et uxores communione, determinatum sit hoc modo.

go necessarium est ambos corruptos esse, vel unum.

At in civitatibus necesse est amicitiam infirmam, fluxamque fieri, propter hujus communitatem, et minime dicere suum, aut filium patrem, aut patrem filium. Ut enim parum mellis multa in aqua diffusum, insensibilem facit mixtionem, sic accidit communitatem istam nequaquam necessariam in tali Republica, a nominibus existimantibus vel patrem ut filii, vel filium ut patris, vel fratres invicem exilem perfecto benevolentiam efficere. Duo enim sunt, quae faciunt homines curam habere, et amare, proprium scilicet et affectio, quorum neutrum sit necesse est in hujusmodi Republica.

Insuper translatio illa natorum ex agricolis et artificibus in custodes, et ex his in illos, magnam continet difficultatem, quemadmodum tandem fiet, et cognoscant necesse est dantes et transferentes quibus quos dedant. Praeterea et superius dicta magis in his necessarium est evenire, puta rixas, et plagas, et amores, et caedes : nam non amplius depellant custodes, fratres et filios, et patres et matres, qui aliis civibus deduntur, et rursus, qui ex custodibus aliis civibus, ut tale caveat aliquid perpetrare propter consanguinitatem. De communitate igitur natorum et mulierum determinatum sit in hunc modum.