COMMENTARIUS IN CAP. I.

Postquam Philosophus docuit hominem perfectionem secundum communicationem virtutis oeconomicae, et hoc in primo libro, hic incipit docere perfectionem secundum virtutem politicam sive civilem in isto secundo libro. Et primo determinat de politicis secundum opiniones aliorum. Secundo incipit determinare de politica secundum opinionem propriam, et hoc in tertio libro. Ei qui de politia considerat , etc. In primo dat intentionem. Dicit enim Aristoteles quod sapientis est praestituere finem, ut sciatur ad quid tendit in opere suo, quo habito finoni est consecutus. Et hoc est : Quia considerare volumus de communicatione politica, quae sit optima omnium : et quia multae fuerunt sententiae diversorum. Quidam enim laudaverunt ut beatitudinem voluptatem, et illi dicebant quod optima politia esset ad voluptatem vivere, et cives sibi in voluptate communicare. Quidam laudabant divitias ut per se sufficientes, sicut Croesus Ilex, Sicut enim Sardanapalus laudabat voluptatem, ita Croesus divitias : eo quod divitem reputabat ad omne quod vult sufficientem : et ad hoc ordinabant politicas communicationes. Quidam laudabant virtutem, ut Stoici : et ad hoc civiles communicationes ordinabant. Complectens igitur omnes in communi, dicit quod considerare vult quae sit optima politia omnium iis qui possunt vivere quam maxime ad votum, sive votum illud sit voluptas, sive divitiae, sive virtus. Optima enim unicuique est, in qua votum consequitur. Sic determinato fine negotii, quo habito habetur propositum, statim in secundo paragrapho dicit modum pro-

cedendi ad illum, ibi, Oportet et alias considerare politias, etc. Consideratis enim diversis politiis, facile est eligere quae sit optima. Considerandas autem politias dividit in duo, subdens : Politias dico, quibus utuntur quaedam civitatum, quae bene regi legibus dicuntur : sicut enim dictum fuit in fine primi capituli : " Non est politia, quae non sit ordinabilis legibus justitiae, sicut sunt barbarorum civitates. "

Et propter hoc iste secundus liber habet duas partes. Primo enim determinat rationes politiarum traditas a Philosophis. Secundo determinat de politiis observatis in civitatibus quae legibus gubernantur, ibi (cap. 7), De ea autem quae Lacedaemoniorum politia, etc. Prima dividitur in tres, ita quod primo determinet de politia quam tradidit Socrates. Secundo de politia quam tradidit Phaleas Chalcedonius, ibi (cap. 4), Sunt autem quaedam politiae, etc. Tertio de politia, quam tradidit Hippodamus Euriphontis, ibi (cap. 5), Hippodamus autem Euriphontis, etc. Sic pars incipit infra.

a Dicit ergo : Et si quae aliae existunt politiae, scilicet a quibusdam scilicet Philosophis dictae, et visae bene se habere illis talibus Philosophis, Socrati scilicet, Phaleae, et Hippodamo. Et ostendit quod est utile, subdens : Et ut recte habens appareat, in dictis scilicet illorum Philosophorum, et utile ad politicam. Quod enim recte se habet et est utile, eligendum est, et si quid autem praeter hoc, aspernandum.

b Sed quia judicari posset, quod praesumptio esset, quod ipse post tantorum politias aliam induceret, ideo hoc excusat dicens : Adhuc autem quaerere, praeter ipsas scilicet politias, quas tradiderunt Philosophi, et observantur in civitatibus, alterum, supple, genus politiae a nobis tradendum non videatur alicui, nos judicanti omnino sophizare volentium, id est, sapientiam ostentare volentium : non enim facimus propter hoc ut sapientiam ostentemus, sed, supple, videatur, non bene se habere has politias nunc existentes, id est, quae nunc existunt ecundum dicta Philosophorum et observationes civitatum : propter hoc, ut scilicet illi malo occuramus, hanc videamur inserere methodum. Alia translatio habet sic : " Sed propter non bene habere has nunc existentes, propter hoc hanc approbamus inserere doctrinam. "

c Sic finita parte quasi prooemii ali, in qua dixit finem et modum procedendi, procedit ad propositum, ibi, Principium autem primo faciendum, quod quidem nahum est esse principium, hujus speculationis : et intendit, quod quia de communicatione civili sive politica intendimus, oportet dividere communicationem, et secundum partes divisionis procedere. Et iste processus dividitur in tres partes, in quarum prima ponit trimembrem divisionem. Et in secunda statim destruit unam partem : in tertia super aliam divisionis partem procedit, ibi (litt. e), Sed utrum quibuscumque, etc. Et ista dividitur in duas. In prima destruit opinionem Socratis de communicatione uxoris et natorum, per multas rationes. In secunda destruit opinionem ejusdem in communicatione possessionum,ibi (cap. 2, litt.a), Habitum autem iis considerare, etc.

Ponit ergo primo divisionem dicens: Necesse enim aut omnes, scilicet cives omnibus communicare, supple, quae ad ipsos pertinent, uxoribus natis, et possessionibus. Et hoc est primum membrum divisionis. Et subdit secundum, ibi, Aut nullo, supple, communicare. Et adjungit tertium, ibi, Aut quibusdam quidem communicare, qidbusdam autem non. d Statim destrutim destruit secundunm, ibi, Nul-lc quideni igitur communicare, manifestum quod impossibile: quia hoc est contra rationem politicae communicationis.

Et hoc est:Civitas enim quaedam com-

municatio est : et ideo contra rationem civitatis est in nullo communicare. Postea tali negatione dat etiam ad alteram negativam, ibi, Primum necesse loco communicare. Et hoc ostendit : Locus equidem enim unus, supple, est, qui unius civitatis. Et ulterius ostendit quod illo loco cives communicant. Et hoc est : Cives alitem socii, qui unius civitatis, et sic socii aequaliter communicant loco civitatis, et sic non est verum quod in nullo communicant.

c Relinquitur igitur quaerendum, utrum in omnibus communicent, vel in quibusdam non. Et de primo, quod in omnibus communicent, ponit opinionem Socratis, et destruit eam : et ideo dividitur in duas partes. In prima ponit opinionem, in secunda vero destruit eam, ibi (litt. f), Habet itaque difficultates, etc. Ponendo autem opinionem Socratis sic procedit, primo scilicet ponendo quaestionem de primo membro divisionis, ibi, Sed utrum quibusreumque contingat communicare, et melius est communicare futuram habitari civitatem, bene, supple, ad votum communicatio. Alia translatio sic habet : " Sed utrum quibuscumque contingit communicare, melius est communicare habitandam bene civitatem, aut quibusdam, qui dixit, communicari, quibusdam autem non, melius, id est, utrum sit melius quod in quibusdam communicent, in quibusdam non. " Et subdit in quibus communicare possunt cives, vel non communicare ad invicem. Et ostendit ex politia Socratis, quod melius est iis omnibus communicare ad invicem secundum Socratem. Et hoc est: Quemadmodum in politia Platonis, supple, scriptum est, qui fuit discipulus Socratis. Et est attendendum, quod politia Platonis est altera pars libri, qui dicitur Timaeus, et tractavit in ea de justitia positiva, et ordinatione civitatum, sicut in prima parte de justitia naturali, quae apud. Latinos rara est, quamvis habeatur a quibusdam, et transtulit eam

Apuleius Philosophus, sicut primam partem de justitia naturali transtulit et commentatus est Chalcidius : propter quod etiam in prima parte Timaei Critias Philosophus aegyptius inducitur ibi reprehendens Solonem Graecum, quod non secundum antiquas leges et urbanitatem Athenas, et rem militatern in Athenis ordinavit, et dixit : " Graeci pueri estis, et non est in vobis ulla cana sapientia : " et protulit quamdam ordinationem quam dixit esse factam in aegypto ante novem millia annorum. Et procedit ad propositum subdens et repetens quaestionem : Quemadmodum in politia Platonis, supple, scriptum est. Ibi enim Socrates, ut dicit Plato, ait oportere communes pueros et muliere esse, et possessiones. Et procedit super illa opinione repetens quaestionem, ibi, Hoc itaque, supple, quaerendum est, utrum ut nunc sit melius sic habere communicationes, quibus scilicet cives in quibusdam communicant, et in quibusdam non, aut secundum legem in politia Socratis et Platonis scriptam, scilicet quod in omnibus communicent et uxoribus et pueris et possessionibus.

f Deinde cum dicit : Habet itaque difficultates, etc. Incipit procedere contra opinionem Socratis, ostendens quam valde nociva est ad communicationem bonam. Et circa hoc duo facit. Primo enim ostendit legem esse reprehensibilem ex tribus. Secundo destruit per rationem, ibi (litt. i, circa principium), Sed et ex specie differentibus, etc. Prima causa reprehensionis est, quod bonum illud quod dicit Socrates accidere ex tali communicatione, non accidit. Et hoc est : Habet itaque difficultates, multas omnium esse mulieres communes : quia causa propter quam inquit Socrates oportere leges hoc modo statui, ut scilicet cives maxime hoc modo unirentur et amarent se invicem, non videtur accidens, id est, conveniens ex rationibus Socratis, supple, sed potius oppositum. Secunda reprehensio est, quod per talem legem non pervenitur ad bonum finem communicationis. Et est hoc : Adhuc autem ad finem quem ait oportere existere civitati, supple, Socrates, ut quidem dictum est nunc, id est, paulo ante in prima ratione, impossibile esse, supple, pervenire. Tertia reprehensio est, quod nulla communicatio adeo communis est, quin oporteat usum esse distinctum inter communicantes, et de tali distinctione nihil dixit Socrates. Et hoc est : Quomodo autem dividere oportet, scilicet mulieres, natos, et possessiones, nihil determinatum est, supple, a Socrate : et ideo diminutus.

g Unde statim disputat in contrarium tribus rationibus. Prima sumitur ex justo quod conservat civitates. Secunda ex principatu civitatis, ibi (litt. k), Similiter autem non possibile, etc. Tertia ex sufficientia civitatis, ibi (litt. I), Est autem et per alium, modum, etc. Et hoc est : Dico autem unam esse civitatem tamquam optimum ens, supple, et sufficientissimum : quia omnes colligit communicatione, ut dictum est in primo capitulo primi libri, quam scilicet civitatem maxime omnem dixit, supple, esse Socrates. Et subjungit rationem Socratis et est haec : Accepit enim hanc suppositionem Socrates, quod scilicet civitas tanto melior esset, quanto ad unum induceretur in communicando.

h Et statim obviat ex. ratione civitatis, ibi, Quamvis manifestum sit ex ipsa, scilicet ratione civitatis, quod procedens a diversitate ad unum et facta una in omnibus magis, id est, maxime, neque civitas erit. Et subjungit rationem : Multitudo enim quaedam secundum naturam est civitas, secundum quam scilicet naturam homo naturaliter civile animal est, sicut dictum est in primo libro. Et haec multitudo ex diversis specie est, scilicet fabris, pistoribus, et aliis, sicut etiam in primo libro, dictum est : factaque una magis, id est, magis redacta ad onuiiij

domus quidem ex civitate, supple, erit, quia ex domibus componitur et in domum resolvitur : homo autcm ex domo erit, quia si domus resolvatur in ea ex quibus componitur, resolutio stabit in homine. Et sic subjungit rationem, ibi, Magis enim unam domum dicemus civitate, utique magis simplex est domus quam civitas sicut componens composito : et iterum unum, supple, hominem, dicemus magis unum, domo : quia domus componitur ex hominibus communicantibus communicatione quotidiana. Patet ergo quod civitas reducta ad simpliciter unum, non erit civitas : ex quo sequitur, quod si aliquis posset civitatem sic ad unum reducere, non deberet : quia sic eam destrueret. Et hoc est : Quare si potens esset quis hoc operari, non, esset faciendum. Et subdit rationem : Interimeret enim civitatem.i Et hoc adhuc ulterius confirmat, dicens : Non solum autem plurium hominum est civitas, quantitate scilicet discreta, sed et ex specie differentibus, supple, constituitur civitas, scilicet fabris, sutoribus, lanificibus, pistoribus, et aliis qui specie artis differunt et per consequens etiam differunt specie communicationis : et hoc jam totum ostensum est in primo libro, quod nisi ex multis componatur civitas, non erit sufficiens. Et hoc probat ostendens per oppositum in aliis animalibus, et in aliis quae ex multis componuntur, ibi, Non enim fit civitas ex animalibus quae expertia artis non conveniunt, nisi ut multitudine se defendant a contrariis, quod maxime porcorum est in gressibilibus, et anatum et sturnoniim in volatilibus, quae multitudine comprimunt se contra inimica, sicut contra lupos et accipitres. Et subdit rationem : Alterum enim, id est, alius finis est compugnatio, et civitas. Et subjungit qualiter differunt : Hoc enim, scilicet compugnatio, quantitate utile, supple, est :

quia scilicet plures praevalent paucis : propter quod proverbialiter dicitur quod multitudo formicarum praevaluit leoni : unde quantitate est utile tale scilicet auxilium compugnationis, quamvis sit idem specie, supple, in tota multitudine, nec differunt nisi per numerum. Et subdit hujus rationem : Auxilii enim gratia compugnatio fit vel apta nata est, et illa sola quantitate praevalet. Et ponit simile : Quemadmodum utique si pondus amplius trahat, ad tractum enim majoris ponderis non oportet quod diversa specie congregentur, sed multitudo : ex qua congregata virtute possit moveri pondus. Propter quod dicit ipse in Physicis, quod tale praedicatum redditur toti conjunctim et non partibus divisim, sicut sonum facit modius milii, et non quodlibet granum : et tractum navis facit multitudo coadunata in virtute trahendi, et non quilibet trahens movet eam.

Deinde cum dicit, Differet autem tali, etc. ponit differentiam civitatis a tali multitudine, et dicit quod differt tali, scilicet differentia, civitas a gente, cum, supple, illi qui sunt de gente multitudine sola adunati, non fuerint per vicos segregati : quia tunc non erit nisi gens : sed quando sunt per vicos segregati, ita quod in uno habitant fabri, et in alio pistores, in tertio lanifices, et sic de aliis, tunc civitas est multitudo talis. Et hujus dat exemplum : Sed velut Arcades. Arcadia quaedam terra est, in qua quilibet in allodio suo seorsum habitat, et non conveniunt nisi ut multitudine aliquando armati defendant terram. Et statim subdit differentiam multitudinis civitatis ad illam multitudinem, ibi, Ex quibus autem oportet unum fieri, civilis scilicet communitatis, ut fabri, lanarii, et hujusmodi specie differunt. Et hoc probat per signum convertibile cum causa, quod ponit in V Ethicorum. Et hoc est: Propter quod aequale contrapassum salvat civitates, quemadmodum in Ethicis dictum est

prius, scilicet in libro quinto, ut scilicet quantum dedit in valore, tantum recipiat : et quantum intulit damni, tantum patiatur : hoc est enim aequale secundum medietatis arithmeticae vel geometricae proportionem, ut ibidem dicitur, Quoniam in liberis et aequalibus ex quibus componitur civitas (cives enim aequaliter liberi sunt, et aequales in omnibus conditionibus, et communicare non possunt nisi in aequali contrapasso), necesse hoc esse, scilicet aequale contrapassum, sine quo communicare non possunt : quia sunt liberi et aequales.

k Similiter autem non possibile, etc. Hic ponit secundam rationem contra Socratem, et ostendit quod per propositionem Socratis destruitur principatus qui in omni communicatione politica necessarius est. Et ratio sua talis est : Sicut dicitur in VI Ethicorum, et dixit Bias unus de septeni sapientibus, quod principatus ostendit virum : si autem omnes efficiuntur unum, sicut dicit Socrates, quod scilicet uxores sint communes et pueri, omnes aequaliter secundum idoneitatem habebunt se ad principatum : sed omnes aequaliter non possunt principari nisi uno modo, scilicet ut vicissim principentur unus post unum. Et hoc est quod dicit : Simul autem non possibile omnes, supple, principari, sed vicissim. Unde sequitur : Sed aut secundum annum, id est, ut unus uno anno principetur et unus alio, aut secundum alium ordinem aut tempus, ut scilicet per mensem, aut septimanam, aut diem unus principetur, et alius alio die vel septimana vel mense. Et dat simile : Si enim omnes hoc modo principentur vicissim, id est sicut corrigiarii vel fabri transmutarentur, supple, vicissim, ei non semper iidem corrigiarii et fabri essent : sed vicissim isti, aliquando corrigiarii, aliquando fabri essent.

Deinde tangit, quod talis vicissitudo principatus non est optima, ibi, Quoniam autem melius, etc. Isti enim propter modicum tempus non sunt experti, et sicut dicit in principio Metaphysicae, experientia artem fecit, inexperientia casum, sicut ait Polus recte dicens. Dicit ergo, quod melius est eosdem semper principari si possibile : optimus enim principatus est, quod aliqui sapientes et excellentes viri semper principentur in civitatibus et potest esse sine seditione, sicut Priamus in Troja et Hecuba. In quibus autem, supple, civitatibus, hoc non possibile. Et subjungit causam, propter secundum naturam aequales esse homines omnes, cives scilicet. Et vocat naturam, naturalem idoneitatem ad principatum : tunc enim non plus se habet unus ad principari quam alius. Et adjungit: Simul autem cum hoc, scilicet quod dictum est, ei, id est, ctiam justum, supple, est. Justum enim civile est, quod aequaliter digni aequaliter dignificentur. Et hoc est quod dicit, quod sive bonum, sive pravum, principari omnes, ipso participare principatu, scilicet qui aequaliter digni sunt. Hoc autem quod aliqui principentur et alii non, imitatur, scilicet in parte aequales cedere, a principatu scilicet, et aliis locum dare. Et hoc, supple, fit, tamquam similes sint a principio : ii quidem enim principantur , hi autem subjiciuntur : eo quod inaequaliter se habent ad principatum, et aliter gubernari non possunt. Et hoc est : Tamquam utique alii facti, scilicet ex primo similibus, et eodem utique modo principantium alii alios principantur principatus. Sicut adhuc est in civitatibus, quod artifices sutores, fabri, pistores, et alii praeponunt sibi principes, quos magistros fraternitatum appellant. Et hoc est, propter inaequalitatem principantium et subjectorum. Et omnia haec inducit, ut videatur quod communicatio civilis non potest esse sine principatu, et quod inter penitus aequales et unum existentes non potest esse principatus et subjectio.

Unde ex omnibus dictis concludit, ibi, Manifestum igitur ex his, quae scilicet dicta sunt, quid non aptum natum est

unam sic esse civitatem, ut dicunt quidam, scilicet Socrates et sui sequaces, et dicunt hoc dictum, supple, esse ut maximum bonum in civitatibus, quod non est : quia illud civitates interimit, si omnino sic uniuntur, ut Socrates dixit. Habitum enim est quod civitas de ratione ejus est, ut ex diversis specie componatur : quamvis hoc quod dixit, supple, Socrates, salvet uniuscujusque bonum et unumquodque bonum, scilicet singulare et personale : quia hoc quanto plus restringitur ad unum, tanto melius salvabitur, sed non bonum civitatis. Ex omnibus his patet, quod lex Socratis de uxoribus, pueris et possessionibus destruit civitatem.

I Est autem et per alium modum manifestum, etc. Hic incipit tertia ratio contra Socratem et est talis. Quia quod magis est ad sufficientiam civitatis, magis est eligendum in. politicis : sed sic unire civitates ut Socrates univit, destruit sufficientiam.: ergo non est eligendum. Et hoc est: Est autem per alium modum, id est, aliqua ratione manifestum, quoniam valde quaerere unire civitatem non est melius, supple, civitati. Et ostendit hoc subdens : Domus quidem enim, id est, familia in domo magis per se sufficiens est uno, scilicet homine : quia quod deficit in uno, acquirit in alio i civitas autem domo, supple, per se est magis sufficiens, et vult esse de ratione civitatis, scilicet quae in principio primi libri determinata est. Tunc jam est civitas, cum per se sufficientem accidit esse communitatem multitudinis, ut scilicet nihil desit necessariorum. Et ex hoc arguit : Siquidem magis sufficiens est, supple, ex diversis constituta civitas, igitur eligibile quod magis per se sufficiens et minus unum, eo quod magis sufficiens et eligibilius. Et ita Socrates uniendo sic civitatem, destruit sufficientiam ejus.

m Deinde cum elicit, At vero neque si optimum, etc. Hic ponit quartam rationem contra Socratem, et repetit propositionem Socratis. Et hoc est : At vero neque si optimum, scilicet unam quam maxime esse communitatem, id est quam maxime potest, hoc est, dicere non est ostensum per sermonem Socratis, quod. illud sit optimum. Et hoc est : Neque hoc ostendi videtur per sermonem. Et ponit sermonem Socratis, ibi, Si omnes simul dicant meum et non meum, de qualibet scilicet uxore, et de quolibet filio, et de qualibet re possessa : dicit enim meum, quia qualibet uxore, et quolibet filio, et qualibet re possessa utitur ut suo : et dicit non meum, quia alius eodem modo utitur. Hoc enim, scilicet quod quilibet dicat meum de quolibet, Socrates signum esse existimat, id est, dicit ejus quod est civitatem perfecte esse unam, quod scilicet quilibet de quolibet filio, quod suus sit, de qualibet muliere, quod sua, et de qualibet possesione, quod sua. Et ostendit quod sophisma est in dictione et aequivocatione, ibi, Vox enim omnes, etc,

Cum enim dicitur hoc meum, potest intelligi collective, vel discretive sive sigillatim. Collective meum est quod privatim meum est. Et hoc est : Siquidem igitur ut unusquisque privatim, scilicet indicat hoc meum, forsitan utique erit magis, supple, unum et privatum quod meum dicitur, quod vult, id est, intendit facere Socrates. Et hujus subdit signum : Unusquique enim filium suiipsius dicit eumdem, nec potest esse alterius, et mulierem utique eamdem, supple, dicit esse suam, et de substantia, et circa unumquodque contingentium, agrum scilicet aut vineam, similiter, supple, dicet hoc esse suum et non alterius. Nunc autem non sic dicent : quia si omnes uxores communes sunt, nulla sua : si autem omnes filii communes, nullus suus est. Et hoc est : Non sic dicent communibus utentes uxoribus et pueris, sed omnes quidem communibus, scilicet utuntur uxoribus et pueris, non ut unusquisqueautem ipsorum, id est, ita erant communes omnibus quod non erit aliqua unius propria : et hoc destruit communitatem. Similiter autem et substantiam, id est, possessionem dicent, supple, suam, in communi, non privatim. Et sic patet quod meum et tuum duplex dicitur, in communi scilicet, et privatim.

Et ex hoc concludit, Quod quidem igitur paralogismus est dicere omnes meum, manifestum, supple, est. Et ostendit hoc ex distinctione, ibi, Vox enim omnes, supple, dicunt suum, et utraque, supple, sigillatim dicunt suum, et imparia et paria, supple, dicunt sua propter duplicitatem, sermonis : potest enim esse nota passionis in communi vel in privato : et si in communi, tunc valet ad communicationem civitatis : et si in privato, destruit civitatem. Et hoc est quod subdit : Et in orationibus litigiosos faciunt syllogismos. Et ponit distinctionem sophismatis, ibi, Propter quod est omnes idem dicere meum et tuum de omnibus, scilicet de uxore, natis,et possessione, sic quidem bonum, scilicet in communi, sed non possibile: quia idem quod in communi est omnium, non potest uniuscujusque esse proprium, cum tamen meum et tuum discretam notet possessionem. Sic autem, id est, alio modo quod unusquisque dicat sigillatim suum hoc et hoc, nihil consentaneum habet, supple, rationi : quia sic si unaquaeque uxor, possessio, filii dicerentur uniuscujusque sigillatim, communitas civitatis destrueretur.

n Deinde cum dicit, Adhuc autem aliud habet nocumentum, etc. aliter quam in praemissis probat legem Socratis esse nocivam : quia multa nocumenta affert civitati secundum rationem damni et secundum rationem inhonesti. Unde secundum haec, primo ponit de ratione damni : secundo autem de ratione inhonesti, ibi (litt. p), Adhuc et tales difficultates, etc.

In prima tria dicit. Tres enim rationes inducit qualiter talis communitas et adu-

natio civitatis sit damnosa. Prima sumitur ex hoc quod quia minor cura est de communibus quam de propriis ex tali adunatione civitatis, nulla aut minima cura adhibebitur de communibus. Secunda, quod si omnia taliter sint communia, et uxores et filii et possessiones, in dubium veniret de propriis filiis quis genuerit eos, ibi (litt, n, versus medium), Adhuc sic unusquisque meus dicet. Tertia ratio, quia ex hoc proveniet quod nullus sciat discernere filios, fratres, consanguineos in aliqua linea consanguinitatis : et haec incipit, ibi (litt. o), Quinimo, sed neque diffugere possibile, etc.

Dicit ergo primo : Adhuc autem aliud habet nocumentum quod dicitur. Minime enim cura sortitur, quod plurimorum est commune, id est, diligens, et fortis cura, minima est de communibus. Et subjungit rationem a consuetudine acceptam: De propriis enim maxime curant, supple, homines : de communibus autem minus. Et excipit subdens : Quam quantum unicuique attinet : apud alios enim, supple, quibus non attinet, tamquam altero curante, supple, cui attinet, negliguntur magis, supple, communia. Et ponit simile : Sicut in ministerialibus servitiis, multi servientes, id est, multi servientium quandoque deterius serviunt paucioribus : eo quod quando unus servientium requiritur, remittit ad alium qui eodem jure servit ut ipse, et sic impeditur servitium, ex excusante se uno per alium. Et adaptat hanc rationem ab propositum, ibi, Fiunt autem unicuique civium mille filii, scilicet ista unitate et communitate posita : quia unusquisque alterius erit filius, et isti non ut uniuscujusque, supple, erunt filii secundum veritatem, sed contingentis unusquisque : contingens enim non qui generavit, sed quilibet civium nitetur eo pro filio, et similiter est filius. Unde Poeta :

... Pater est cui nullus et omnis : Cui populus pater est, non habet ille patrem.

Et ex hoc concludit, quod impeditur commune et communicatio, ibi, Quare omnes similiter negligent ,supple, eo quod ad nullum singulariter pertinet.

Deinde cum dicit, Adhuc sic unusquisque, etc. ponit secundam rationem, scilicet quod ex hoc veniet in dubium quis quidem genuerit, et quis cui proprius pater cxistat. Dicit igitur: Adhuc sic, id est, tali communitate in civitate servata, unusquisque scilicet civium, meus dicet bene operantem, id est, de numero civium qui bene operantur, dicet, hic est meus filius, aut male, id est, de male operante dicet, quod sit filius hujus quomodocumque contingat: quia scilicet contingens causa est, quod bene vel male operetur secundum naturam existens, scilicet qui verus pater est. Et dat exemplum : Puta meus, aut hujus filius, hoc modo dictus secundum unumquemque mille, aut quodcumque, id est, ad quemcumque numerum civitas est, supple, constituta : omnes enim cives sunt civitatis : et si de quolibet debeo dicere meus, aut tuus, aut illius filius : et hoc, supple, debeo dicere dubitans : immanifestum enim, supple, erit, cui accidit genuisse filium, et etiam, supple, immanifestum est cui accidit, scilicet salvatum esse genitum, per nutrimentum scilicet et educationem, ex quo scilicet quilibet utitur eo pro filio. Equidem utrum sit melius dicere meum unumquemque talium, supple, in filiis, uxoribus, et possessione, quod aequaliter ad omnes refertur, idem quidem appellantes, meum scilicet tuum et illius et uniuscujusque duorum millium, aut deceni millium, aut magis centum millium scilicet aut plurium, supple, in dubium venit quod nescitur quis quem genuerit. Et subjungit causam : quia ut nunc in civitatibus meum dicunt : ii quidem enim filium suum, supple, dicunt quem genuerunt et non quemlibet, hic autem fratrem suum appellat, supple, qui ex iisdem parentibus cum eis natus est : hic autem, id est, alius nepotem, supple, vocat, qui ex filiis filiorum natus est, aut secundum aliam quamdam cognationem, id est, cognationis gradum, aut a sanguine, idest, a consanguinitate, aut secundum familiaritatem, supple, amicitiae, aut curam ipsius, id est, curam quae ad amicitiam sive familiaritatem illam pertinet : et sic in diversis gradibus unus omnibus attinebit. Adhuc alitem alterum fratruelem, supple, appellabit alius : fratrueles autem sunt de duobus fratribus nati : aut contribulem, id est, de eadem tribu natum : et sic, supple, per istum modum confunduntur gradus consanguinitatum et amicitiarum. Et subdit rationem : Melius emim,supple, est, nepotem esse secundum veritatem, quam per modum istum filium : quia eadem ratione qua filius est istius, est fillius omnium.

o Deinde cum dicit, Quinimo sed neque diffugere, etc. ponit tertiam rationem objiciendo contra Socratem : quia secundum legem ipsius, suspecti erunt unicuique etiam sui proprii filii et mulieres et patres et fratres : et dicit : Quinimo, id est, quamvis sed neque diffugere possibile secundum legem, scilicet Socratis, non quisquam suspicari, id est, ut non quisquam suspicetur sive ipsorum fratres et pueros ei patres et mulieres : omnia enim haec venirent in suspicionem, utrum sint vel. non. Et subjungit rationem : Secundum similitudines, generatorum scilicet ad generantes : et hoc est: quae fiunt pueris ad generantes, cum tamen hoc sit fallax signum, necessarium accipere de invicem credibilitates, ut scilicet filius illius sit cui est similis, cum tamen hoc frequenter fallat. Et inducit quosdam in quibus talis est communicatio, ibi, Quod quidem aiunt quidam accidere terrae periodos describentium, id est, mensuras circulares provinciarum, sicut illi qui describunt mundum, sicut patet in descriptione quae

facta est sub Augusto Caesare. Illi enim dicunt esse quibusdam de superiori Lybia, ad meridiem scilicet, ubi sunt deserta maxima, sicut dicitur in descriptione Augusti, et ubi generantur struthiones et multa venenata animalia : propter quod, sicut ibidem dicitur, ex magna parte deserta est. Dicunt tamen quibusdam ibi habitantibus communes esse uxores, natos tamen pueros dividi per similitudines. Et de hoc etiam ponit signum in aliis animalibus, ibi, Sunt autem quaedam etiam femellae aliorum animalium, supple, ab hominibus,puta equae,et boves, quae valde natae sunt similes reddere natos parentibus. Et determinat locum ubi. hoc est : Quemadmodum quae in Pharsalo vocata, supple, est justa equa, Pharsalum fuit locus non propinquus ad habitationem A ristotelis,ubi primum justa equa dicta est : quia valde natae sunt ibi. equae similes reddere natos parentibus, propter quod etiam equus vocatus est.

p Deinde cum dixit, Adhuc autem et tales difficultates, etc, objicit contra Socratem a turpi quod contra honestum in tali communitate necesse est accidere, Et circa hoc duo facit. Primo ponit inconveniens quod accidit ex. ira et rixis. Secundo ponit inconvenientia quae accidunt ex concupiscentia venereorum, ibi (litt. q),Inconveniens autem et communes facientes filios etc.

Dicit ergo : Adhuc autem et tales difficultates non facile devitare hanc, scilicet Socratis construentis communitatem uxorum scilicet et puerorum, puta vulnerationes et homicidia involuntaria, per ignorantiam dicto scilicet involuntario. Haec autem voluntaria, id est, quaedam homicidia accidere voluntaria : haec enim necesse est frequenter accidere in omni communitate civitatum, propter dissimiles mores hominum, et dissimiles motus passionum, ut dicit Aspasius in libello de Naturalibus passionibus, et pugnas, et maledictiones, quae omnia saepe necesse est accidere in civitatibus : quorum nullum conveniens est fieri ad patreset matres et eos qui non longe secundum cognationem sunt. Illos enim vulnerare et illis maledicere turpius est quam extraneis : et tamen, supple, hoc necesse est fieri quando ignoro verum patrem et verum filium.Tunc enim habeo patrem ut extraneum, et extraneum ut patrem, et intorqueo maledictiones,et jurgia in unum sicut in alium, quod turpissimum est. Communicatio ergo talis civitatis turpissima est.

Et ulterius objicit, quod factorum sive bonorum sive malorum scientibus contingit quidem, eis scilicet qui fecerunt bona vel. mala, putatas fieri solutiones, id est, aestimatas ad quantitatem boni vel mali quod fecerunt, ut scilicet secundum quantitatem illius quod retribuatur eis plus uni et alteri minus conjunctus est. Aliis autem de quibus, scilicet nescitur utrum conjuncti vel extranei sint, neque unam contingit fieri dignam retributionem in bonis vel in melis.

q Deinde cum dicit, Inconveniens autem et communes facientes filios, etc, incipit objicere a turpitudine venereorum, quae accidit in tali communitate, qualem posuit Socrates. Et habet quinque partes, penes quinque inconvenientia quae inducit quae accidunt ex lege Socratis. Primum est, quod propter amorem quom ponit ad omnes Socrates sicut ad uxores, cum ab amore tali coitus non possit separari, accidet coire cum matribus, filiabus, et sororibus, quod inconvenientissimum est. Et hoc est : Inconveniens autem ei communes facientes filios, sicut Socrates fecit, coire solum auferre ab amantibus, amare autem non prohibere. Dixit enim Socrates amorem debere esse ad omnes sicut patris ad filium, sed coitum non communem, et neque usus alios, supple, debere esse communes,turpes scilicet, quos, scilicet usus,patri ad filium esse omnium est indecentissimum, et fratri ad fratrem. Contingit enim exhocpatrem coire cum filia, fratrem cum sorore, quod indecentissimum est. Quoniam et amare solum, supple, dixit esse Socrates, et

alios abusus debere prohiberi. Et subdit ostendens hoc fieri non posse, ibi, Inconveniens autem et coitum auferre propter aliam causam quidem, neque unam, id est, nulla causa assignata quare auferatur. Et ponit rationem, ibi, Ut valde vehementi delectatione facta, supple, in coitu, quae semper stimulat ad coitum appetendum : quia autem hic quidem pater aut filius aut fratres nihil putant differre, supple, a communibus. Nulla enim aequitas legis est, quod prohibeatur coitus a conjunctis sanguine et generis propinquitate : et cum hoc dicatur, quod nihil differant a communibus in amore. Tunc enim eadem ratione commiscetur filiae qua aliis, ex quo unus amor est ad filiam et aliam et aeque honestus.

r Et subdit secundum inconveniens, quod accidit, ibi, Videtur autem magis terrae cultoribus, rusticis scilicet esse utile, quod scilicet lege statuit Socrai.es , communes scilicet esse uxores et pueros, quam custodibus, scilicet Reipublicae, qui senatores vocantur : quia illi ex hoc nobilitantur, et custodes ignobilitantur. Et subjungit rationem : Minus enim erit amicitia communibus existentibus uxoribus et pueris : ad communia enim minor amicitia est quam ad propria. Propter quod in IX Ethicorum dixit,quod "vera amicitia est inter paucos et ad plus inter tres . " et hoc nocetsenatoribus,licet prosit cultonbus agrorum et popularibus Nocet etiam civilitati sive communitati civili: quia plus expedit tales populares et subjectos in timore tenere quam in communi amore. Et hoc est: Oportet tales esse subjectos ad obedire et non insolescere, et hoc omnibus talibus servilibus personis magis fit per timorem quam per amorem. Virtus enim servi est corporali obsequio obedire superioris praecepto, sicut in antehabitis determinatum est. s Et subjungit tertium inconveniens, scilicet quod ex tali Socratis lece, con-

tingit contrarium ei quod Socrates intendit, et contrarium ei quod recte positae leges causant in communitate, ibi, Totaliter autem accidere necesse est propter talem legem contrarium eorum, quorum convenit recte positas leges causas fieri : et propter quam causam Socrates sic arbitratus est oportere ordinare, civilitates scilicet quae circa pueros ei uxores, ut scilicet communes sint. Dicit enim Tullius in fine primae Rhetoricae, quod " lex est jus scriptum astruens honestum, prohibensque contrarium. "Per istam autem legem accidunt multa inhonesta,sicut jam patuit. Accidit etiam contrarium ejus quod intendit Socrates. Ille enim intendit per hoc amicitiam conciliare inter cives, et ex hac tali scilicet lege dissipatur amicitia. Et hoc est: Amicitiam quidem enim putamus maximum esse bo-

norum civitatibus. Cujus rationem ponit : Sic enim utique, id est, per amicitiam minime seditiones faciunt, supple, cives ad invicem : et intendit quod seditio maximum malum est in civitato, quod excluditur per amicitiam. Et unam esse civitatem collaudat maxime Socrates, in qua scilicet uxores et pueri communes sunt, ita scilicet quod quilibet quamlibet mulierem habeat ut suam, et quemlibet natum ut suum. : sic enim dixit unam esse civitatem et non divisam. Quod et, id est, etiam videtur. Et ponit rationem : Et ille, scilicet Socrates, esse inquit amicitiae opus, scilicet quod sic unum fiant cives in uxoribus, natis, et aliis. Et adhuc inducit Philosophum hoc dicentem, ibi, Quemadmodum in amativas sermonibus, id est in libro suo de Amicitia, scimus dicentem Aristophancm. Et ponit dictum epuod amantibus propter nimis diligere desiderantibus, id est, quin, desiderant se nimis diligere, natura, id est, quasi natura unum factos esse per effectum, scilicet dilectionis, et ambos fieri unum ex duobus existentibus, sicut Tullius in libro de Amicitia dicit, quod " amicorum est idem velle et idem nolle. " Et ex hoc concludit inconveniens quod accidit ex lege Socratis, dicens : Hic quidem igitur, supple, ex lege Socratis necesse est ambos corruptos esse, si pueri et uxores sint communes, aut unum, quo corrupto, corrumpetur et alter : quia ex tali amore et communitate mulierum et puerorum corruptio sequitur honestatis, ut ante habitum est. Et propter hoc dicit Tullius in libro de Amicitia : " Prima igitur lex amicitiae sauciatur, ut amicis non nisi honesta faciamus. " Dicit enim Aristoteles in nono Ethicorum, quod vera amicitia fundatur super honestum, non super utile, nec delectabile : quamvis, sicut dicit Tullius, amici sibi invicem sint delectabiles et utiles : sicut et virtus quae est de genere honesti et per se boni, et utilis et delectabilis est omnibus eam habentibus, sicut probatur ex diffinitione honesti, quam ponit Tullius in fine primae Rethoricae, quod " honestum est,quod sua vi, hoc est, propria dignitate nos allicit. "

t Et subjungit quartum inconveniens, quod ex lege Socratis accidit, ibi, In civitate autem amicitiam necessarium remissam fieri, propter communionem talem scilicet uxorum et puerorum : et, supple, accidit minime dicere meum, aut filium patrem, aut patrem filium : quia non potest dici meum de eo quod aequaliter est commune omnium, et dat exemplum : Sicut enim modicum dulce, vel (non est disiunctiva conjunctio sed notans diminutionem, sicut cum dicimus, si non das marcham, vel da denarium, et ponitur pro saltem) : et hoc est, vel in multam aqua mixtum insensibilem facit mixtionem : vincitur enim dulcedo modica multa aquae insipiditate : sic accidit, id est, sequitur et familiaritatem ad invicem, supple, talis amicitiae quam ponit Socrates, quae demonstratur ex nominibus his, meum scilicet et tuum, et cujuslibet alterius curare minime, eo quod communia parum diliguntur : et sic existens in politia talis amicitia remissa est, et minime curatur. Et determinat qualis est illa amicitia, tali scilicet amicitia aut patrem ut filii, aut filium ut patris, aut ut fratres invicem. Cujus causa est, quia si quemlibet habeo ut patrem, et quemlibet ut Ulium, et quamlibet ut uxorem, remittitur et non dulcescit affectus amoris ad singulos. Et hujus assignat rationem subdens : Duo enim sunt quae maxime faciunt sollicite homines curare et diligere, supple, se invicem, proprium scilicet et dilectum : et est proprium quod uni soli convenit, dilectum vero quod singularem in se habet causam dilectionis : quorum neutrum possibile est existere his, qui sic civiliter conversantur. Existentibus enim omnibus communibus nihil omnium erit proprium et nihil singulariter dilectum, et destructis causis amoris, necesse est et ipsum amorem destrui qui debet esse in politicis.

u Et subdit quintum inconveniens quod accidit ex lege Socratis, ibi, At vero de eo quod est transferri natos pueros hos quidem, scilicet ignobiles ex cultoribus, id est, rusticis et artificibus, supple, natos ad custodes, id est, senatores custodientes civitatem (praelati enim antiquitus custodes dicebantur et pastores, ut infra dicet) : hos autem, id est, nobilium pueros et uxores ex iis, scilicet nobilibus, ad illos, scilicet cultores et artifices, multam habet turbationem. Nobiles enim non sustinebunt uxores suas et pueros humiliari: unde turbatio erit. Quo erit modo translatio, scilicet illa : et cognoscere necessarium, supple, est dantes et trasferentes, scilicet nobiles ad ignobiles et e converso : cognoscere, dico, necessarium est quibus, quos dant, et etiam propter quas causas, et hoc generat turbationem et difficultatem in politicis.

Et huic adjungit adhuc aliam difficultatem dicens : Adhuc autem et antiqua dicta, proverbia scilicet, magis in iis necessarium accidere qui scilicet in tali conversantur communitate, puta vulnerationes, amores. Et vocat amores qui sunt secundum corporalem actum, ut coire,

licet et amplexari, osculari, de quo amore dicit in primo Topicorum, quod " amare secundum corporalem actum non habet contrarium. " Haec enim omnia, ut paulo ante probatum est, et etiam homicidia sine quibus esse non potest magna politia, indecentissimum est esse inter taliter propinquos, ut dicit Socrates. Et subjungit rationem, ibi, Non enim adhuc appellant fratres, et pueros, et patres, et matres, eos scilicet qui in alios cives, id est, super alios cives custodes dati, supple, sunt: sed, supple, digniori nomine vocant eos, scilicet praefectos, praesides, proconsules :

et rursum, supple, illos etiam non vocant patres et matres et fratres et sorores, qui apud cives, supple, tali praediti sunt dignitate in aliis provinciis et civitatibus, ut scilicet ipso nomine patris vel. matris vereantur talium aliquid operari propter cognationem:, scilicet homicidia, vulnerationes, coitum, qualia inter cognationes turpissimum est esse.

Et post haec concludit capitulum generali conclusione, dicens : De ea quidem igitur quae circa pueros et uxores communione, determinatum sit hoc modo.