COMMENTARIUS IN CAP, II.

Postquam Aristoteles ostendit, quod lex Socratis nociva est politicae quantum ad communicationem uxorum et puerorum, hic ostendit quod nociva est quantum ad communicationem possessionum. Et dividitur haec pars in duas partes. In prima ostendit nocumenta quae proveniunt ex tali communitate. In secunda disputat de legibus hujus communicationis, ibi (cap. 3), Fere autem similiter, etc. Prima adhuc dividitur in tres. Primo enim ostendit quae nocumenta proveniunt ex tali communitate possessionum contraria ipsi communicationi. Secundo quae nocumenta affert ad duas virtutes, castitatem et liberalitatem, ibi (litt. f), Et ad hoc interimunt opera, etc. Tertio ostendit quibus privat homines bonis communicantes, ibi (litt. i), Oportet autem non hoc ipsum ignorare, etc.

Prima harum dividitur in tres : in prima ostendit modos communicationum qui esse possunt. In secunda ponit inconvenientia quae sequuntur ex. hoc, si omnes omnibus communes habent possessiones, tam in usu quam in possessione, ibi (litt. b), Alteris quidem existentibus, etc. In tertia ostendit quae bona fiunt ex communicatione illa quae est quod privatim habeantur possessiones, et usus fructuum communis sit lege et amicitia, ibi (litt. c), Eodem autem modo quo nunc se habet, etc.

a Enumerans igitur communicationes,

quae possunt esse possessionum, primo continuat se dicens : Habitum autem, id has continet difficultates, et alias his

non minores.

est,consequens iis, quae scilicet dicta sunt de uxoribus et pueris, est considerare de possessione, de cujus communicatione etiam dixit Socrates. Quid autem considerandum sit, subdit, Quomodo oportet constituere futuris conversari, civibus scilicet secundum optimam politiam, in qua scilicet quilibet vivit ad votum, ut in principio dictum est. Et ponit divisionem, ibi, Utrum communem aut non communem oporteat esse possessionem, ut scilicet quidquid possessum est ab aliquo, sit commune omnium, aut non.

Deinde cum dicit,Hoc autem utique quis, etc.ostendit quod haec quaestio singularem requirit tractatum. Unde dicit, Hoc autem utique quis considerabit et seorsum, distincte scilicet extra legis statura de pueris et uxoribus. Cujus causa est : quia habet quasdam speciales difficultates, quas seorsum oportet determinare. Et subdit exemplificando et dividendo : Dico autem quae circa possessionem, id est, communitatem possessionis. Et exemplificat quaerendo, ibi, Utrum et si sunt illa, quae ad possessionem pertinent seorsum, id est, privatim secundum modum secundum quem nunc habent. Nunc enim quilibet habet suam possessionem, et usum aliquo modo communem. Quaeritur ergo, Utrum omnes esse communes possessiones melius, supple, sit, et usus esse etiam communes ? Et exemplificat, puta campos quidem seorsum, id est, privatim esse possessos, fructus autem, camporum scilicet et vinearum in commune ferentes, supple, post messionem et collectionem, expendere. Quod quidem quaedam faciunt nationum : Solavi enim quidam collectis fructibus in unum, non recedunt ab invicem donec consumpti sunt. Et ponit secundum membrum di- visionis, ibi, Aut e contrario modo terram quidem communem esse, id est, fundum agrorum aut vinearum, fructus autem dividi collectos scilicet ad proprios usus, id est, privatos et personales. Et exemplificat : Dicuntur autem quidam et hoc modo communicare barbarorum: quidam enim Sclavorum possessiones habent in communi : collectis autem fructibus, quos in communi coluerunt, dividunt eos et proportionaliter injiciunt cuilibet civium. Et subdit tertium membrum divisionis, ibi, Aut et campos et fructus communes, supple, esse et nihil habere privatum. Quaestio ergo est, quid horum sit melius ?

b Et procedit ad disputationem, ibi, Alteris quidem igitur, etc. Ibi incipit secunda pars primae partis, et dicit : Alteris quidem igitur existentibus cultoribus, qui scilicet colunt terras, et aliis, supple, possessoribus : alius utique erit, modus istius, scilicet quaestionis et communicationis et facilior, supple, communicationis modus erit : quia tunc possessor, dato pretio faciet coli terram, et cultor accepto pretio non accusabit possessorem. Ipsis autem, supple, iisdem quibus et possessiones et usus communes sunt sibi laborantibus, supple, in communi circa possessiones sicut agros, vineas, plures utique exhibebunt difficultates. Et hujus causa est, quia custodes urbanitatum sive Senatores qui minus laborabunt, plus accipient de fructibus quam rustici qui plus laborabunt. Et hoc est : Etenim in fruitionibus et operibus sive laboribus non factis aequalibus necessarium, supple, est accusationes fieri ad fruentes quidem. Et subdit in quo, si accipientes quidem multa, supple de fructibus, pauca autem laborantes, supple, sint. Et a quo fient accusationes, subdit : Ab iis qui minus quidem accipiunt, plus autem laborant. Et huic simile est quod scribitur (Matth. XX, 12), de operariis vineae patrisfamilias, Hi novissimi una hora fecerunt, et pares illos

nobis fecisti, qui portavimus pondus dici et aestus. Et subdit ostendens, quod talis communicatio difficilis est, ibi, Omnino autem convivere et communicare humanis omnibus, pueris scilicet, uxoribus, et possessionibus, difficile, et maxime talibus, supple, quibus omnia communia sunt. Ostendunt autem, supple, hoc, comperegrinantium communitates. Et subdit in quo : Fere enim plurimi, supple, talium, dissidentes, scilicet sunt, ex iis quae in potibus, supple, et aliis similibus, sicut cibis, dum scilicet unus accusat alium quod plus sumpsit et minus solverit, et ex parvis propulsantes invicem, id est, accusantes, supple, sunt.

Et infert ulterius ex alio per quod probat hoc, ibi, Adhuc autem famulantium, eis maxime offendimur, quibus tamen, supple, famulantibus plurimum indigemus ad administrationes ancillares, sine quibus tamen convivere non possumus. Quia dicit in primo Metaphysicorum, " multipliciter humana natura ancilla est." Et Averroes, " Vae vobis hominibus qui computati estis in numerum bestiarum, et laboratis servitute reciproca, ut ex vobis nascatur liber. "

Deinde ponit generalem conclusionem hujus partis sic : Communes quidem igitur esse possessiones, has et alias tales habet difficuItates.c Deinde cum dicit : Eodem autem modo, etc. Ex omnibus his subdit, quod melius est communicationem esse secundum quod nunc, scilicet quod possessiones privatae sint et usus secundum collationem privati et secundum amorem et largitatem sint communes. Et ista pars habet duas partes. In prima enim parte quatuor rationibus probat quod hoc melius est. In secunda ostendit, quod causa quae decepit Socratem fuit mala suppositio, ibi (litt. h), Causam autem deviationis, etc.

Quatuor rationes sunt istae, et prima sumitur ex hoc quod ista communicatio utriusque communicationis habet bonum, sci-

licet et illius quam dedit Socrates,et illius quae nunc est. Secunda ex inenarrabili delectatione largitatis propriorum, ibi (litt. d), Adhuc autem et ad delectationem. Tertia, quod sic melius contingit largiri etauxiliari amicis et extraneis, quam si et omnia essent communia, et possessiones et usus,ibi(litt. e), At vero et largiri, etc. Quarta est quam primo ponit, quod Istud et non illud consuetudinibus et legibus rectis et honestis confirmatum et exornatum.

Adhuc primum horum in tria dividitur. Primo enim dicit, quod hoc legibus et consuetudinibus est approbatum. Secundo probat hoc per causam legis, ibi (circa medium hujus litt.), Magis autem addent, etc. Tertio probat idem per specialem communicationem Lacedaemoniorum, ibi (circa finem hujus litt.), Velut etiam in Lacedaemonia, etc. Dicit igitur : Eodem autem modo, communicationis scilicet, quo nunc se habet, communicatio scilicet hominum, quod scilicet possessiones sunt propriae et privatae uniuscujusque et similiter fructus, consuetudinibus super ornatum, et ordine legum rectarum, supple, et ornatum, non modicum utique differet, ab eo scilicet quod ordinavit Socrates. Cujus probatio est: Enim,:, id est, quia habebit quod ex ambobus, bonum, et explanat ibi : Dico autem quod ex ambobus habebit hoc bonum, quod scilicet est communes esse possessiones et proprias. Et subdit causam : Oportet enim aliquo modo quidem esse communes, scilicet amicitia et largitate, omnino autem, id est, simpliciter oportet, supple, esse proprias quantum ad possessiones et fructus. Et ostendit quomodo habebit bonum quod voluit esse Socrates : Socrates enim intendit quod omnibus existentibus communibus non essent litigia : et hoc non provenit, sed magis lites, sicut ostensum est : quia in communibus inaequalibus existentibus laboribus et fruitionibus generantur lites. Cum autem divisae sunt possessiones, et

divisae fruitiones, et curae laborum et culturarum divisae erunt : et tunc cessabunt litigia. Et hoc est : Curae quidem enim divisae ad invicem litigia non faciunt. Tunc enim quilibet scit quantum curae et quantum fruitionis habebit. Deinde cum dicit, Magis autem addent, etc. ostendit quod hoc proficit ad bonam communicationem, et dicit : Magis autem, addent ut ad proprium unicuique insistentes. Unusquisque enim natus est plus curae impendere proprio quam communi : ut si illud bene colatur, etiam ad bonam fruitionem communicationis proveniat : et hoc bonum accipit ex hoc, quod propriae sunt possessiones. Qualiter autem communes sint et quid boni ex hoc proveniat, subdit : Propter virtutem autem, supple, amicitiae erit, quod proprium est, commune ad uti, id est, ad usum. Et hoc confirmat per proverbium, ibi, Secundum proverbium, " Communia, quae amicorum : " amicorum enim in usu nihil est habere divisum. Unde Boeetius de Consolatione philosophiae, libro tertio : " Nullius boni non in commune deducti, jucunda est possessio. " Hoc autem confirmat per legem, et consuetudinem, ibi, Est autem, nunc hoc modo in quibusdam civitatibus sic subscriptum. Fuit enim antiquitus consuetudo, quod edicta et leges in talibus scribebantur, et in loco publico ponebantur, ut singuli viderent : et tunc scriptum fuit quod possessiones in cura essent divisae et privatae, per usum autem amicitiae communes : et, supple, hoc fuit scriptum tamquam non existens impossibile. Dicit enim in quinto Ethicorum, quod non sunt difficilia de quibus praecipit lex. Dico autem quod non est hoc impossibile et maxime in bene dispositis per philanthropiam, id est, amorem communem ad invicem. Amor enim communicat. Et ex his concludit : Haec quidem sunt supple, adornata consuetudine et lege, scilicet quod quilibet habeat propria : haec autem fient utique, supple, communia in usu : propriam enim unusquisquepossessionem habens, haec quidem utilia facit amicis secundum usum, scilicet qui. AdminBookmark est : iis autem utitur tam quam communibus, scilicet quae possidet, communicando amicis. Et dat exemplum : Velut enim in Lacedaemonia quae communicatione bona et legibus bonis utitur, servis utuntur, supple, Laeedaemone, iis qui, id est, quibusdam ad invicem,ut est dicere, propriis : quilibet enim utitur servo alterius ac si suus sit : adhuc autem equis ad vehendum,et canibus, supple, ad venandum,si indigeant pro vindicis in agris per regionem : tunc, supple,utuntur equis et canibus tamquam propriis. Et ex hoc concludit propositum ibi, Manifestum igitur, quod melius est esse quidem proprias possessiones, usu autem facere communes, quam, ut dixit Socrates, possessione et usu esse communes. Quomodo autem fiant tales possessiones privatae, et usu communes, legislatoris hoc opus est proprium : legislator enim habet omnia ordinare ad optimam dispositionem civium.

d Deinde cum dicit, Adhuc autem et ad delectationem, etc. addit adime aliud

bonum, quod ex tali communicatione provenit. Et circa hoc facit duo. Primo enim ostendit bonum. Secundo respondet ad objectionem quae posset fieri contra illud,ibi,Nequaquam enim vane, etc. Dicit ergo : Adhuc autem ad delectationem inenarrabilem facit, supple, talis communicatio, quantum differt, putare aliquid proprium. Sicut enim dicit in IV Ethicorum in principio de largitate, " Largus sive liberalis delectatur in hoc quod bene faciat, et nihil reparatur secundum donationes retributionum : et quotiescumque recolit de proprio se bene fecisse, admirabilem habet delectationem : et si recolit aliquid so recepisse, tristatur, tamquam minoratus sit secundum virtutem largitatis. " Haec autem delectatio tollitur, si omnia sunt communia et in. possessione, et usu : quia tunc nullus dat de proprio.

Et quia posset aliquis objicere, quod amare se vel propria sit vituperabile, occurrit subdens,ibi,Nequaquam enim vane, id est, inutiliter et innaturaliter eam, quae ad seipsum habet amicitiam unusquisque, scilicet quod seipsum diligat et proprium bouum : sed hoc est naturale. Philauton autem esse, id est, amatorem suiipsius vituperatur et juste. Et respondet excludens objectionem, ibi, Non est autem hoc philauton, scilicet quod vituperatur, amare seipsum, scilicet moderate, sed philauton est magis quam oportet seipsum amare, quando scilicet privatus amor operationem impedit virtutis, et restringit ab amore communi, quemadmodum et amatorem pecuniarum, scilicet propter simpliciter amare non vituperatur, sed propter superflue amare. Et subjungit rationem : Quoniam amant quidem omnes, ut dicatur, supple, proverbialiter, unumquodque talium, scilicet et se et pecuniam aliquo modo, et hoc non est vituperabile. e Et addit tertium bonum quod provenit ex tali communitate dicens : At vero et largiri et auxiliari amicis, aut extraneis, aut alteris, delectabilissimum supple, est liberali quod fit in possessione propria existente, eo quod non est delectabile si de communi fiat. Tali ergo delectatione privatur, si omnium sit communis possessio, et ponitur propria existente possessione.

Et subdit conclusionem universalem ex. omnibus his consequentem,ibi, Haecitaque accidunt, supple, inconvenientia universis, nimirum in pueris, uxoribus et possessionibus, unam facientibus civitatem.

f Et ad hoc interimunt opera, etc. Hic incipit pars illa, ubi ostendit quod communicatio quam ponebat Socrates, interimit honestatem virtutis, et habet quatuor particulas, in quarum prima ostendit quod haec lex duas virtutes interimit. In secunda quamdam objectionem apparentem pro Socrate destruit, ibi (litt, g),bonae faciei quidem igitur, etc. Tertia ostendit quae fuit causa deceptionis Socratis, ibi (litt. h), Causam autem deviationis Socratis, etc. In quarta dicit quod ex tali communicatione destruitur civitas, ibi (litt. h, circa principiam), Est quidem enim ut non erit, etc.

Dicit ergo primo : Et ad hoc interimunt opera duarum virtutum manifeste,et dicit quarum, temperantiae quidem circa mulieres, id est, castitatis. Et subdit rationem : Enim, id est, quia bonum opus est ab aliena, supple,uxore existente abstinere,propter temperantiam: isti autem dicunt abutendum esse aliena sicut propria.

Et ponit secundam virtutem, ibi, Liberalitatis autem,supple, virtutem destruunt, circa possessiones. Et ponit rationem : Tali enim, supple, communicatione posita qualem ponit Socrates, neque erit manifestus liberalis existens, eo quod liberalis non est nisi in communicatione propriorum, sicut in IV Ethicorum demonstratum est. Et ponit rationem subdens : Nec operabitur actum liberalem nec unum : actus enim non potest fieri nisi de proprio. Et hoc est : In usu enim possessionum, scilicet propriarum, liberalitatis opus est : omnibus autem existentibus eommuni bus nihil est proprium, et sic cessabit opus liberalitatis.

g Deinde cum dicit, Bonae faciei quidem, etc. rationem quae posset esse pro Socrate, destruit : et ponit primo apparrentiam quae est in ipsa ratione, dicens: Bonae faciei quidem igitur talis legislatio, scilicet quod omnia sint communia, et AdminBookmark , id est, amicitia hominum,

utique esse videbitur, supple, talis communicatio, licet non sit. Et subdit rationem : Audiens enim, supple, aliquis, talem communicationem esse in civitate, gaudens suscipit, putans fore amicitiam quamdam mirabilem omnibus ad omnes, ex hoc scilicet quod omnia sint omnibus communia, et nihil separatum habent. Aliterque, id est, etiam alia ratione, cum accusat aliquis nunc existentia in politi-cis mala, tamquam facta, propter non communem esse substantiam. Et exponit mala, ibi, Dico autem disceptationes ad invicem circa contractum, scilicet quod non tantum solverit quanti vendidit suum, et falsorum testimoniorum judicia, scilicet quod aliquis falsos testes inducit coram judice, quod aliquid sit suum quod non est, quod fieri non posset si omnia essent communia.

Et ponit tertium malum, ibi, Et divitum adulationes, quibus nullus adularetur si omnia, essent communia : et hoc respiciens, reputat esse bonam communicationem qua omnia sint communia. Et statim obviat subdens : Quorum nihil fit propter incommunicationem , scilicet privatae possessionis, sed propter malitiam avaritiae, qua unus ab alio obtinere intendit quod suum est. Et quod non fiat propter incommunicationem, ostendit subdens : Quoniam et omnia possidentes, supple, in communi, et communicantes sibi, scilicet in omnibus ut communibus, multo magis dissidentes videmus, scilicet ad multos, quam separatim substantias habentes. Hoc autem approbatum est in principio hujus capituli, quod nulli tantum dissident, sicut illi quibus sunt omnia communia. Et hoc est quod subdit : Sed videmus paucos ex communicantibus , in usu scilicet privatarum possessionum, dissidentes ad multos : quia, sicut dictum est, quod privatim possident, usu. faciunt commune, et sic concordant. Adhuc autem justum, politica scilicet consideranti, dicere non solum quantis privantur malis communicantes, supple, sic : sed et considerandum est quantis bonis, supple, privantur : habitum est enim quod privantur virtute, pace, et concordia sic communicantes.

Concludit igitur ex his : Videtur autem esse omnino impossibilis vita, supple, talis communicationis, sicut patet ex praedictis.

h Deinde cum dicit, Causam autem deviationis, etc, subdit causam decep-

tionis Socratis, et quare ita deviavit a veritate, dicens : Causam autem deviationis Socrati, quare scilicet ita deviavit a veritate, oportet putare suppositionem non existentem rectam, qua scilicet putavit sic debere uniri civitatem, ut quilibet de quolibet diceret meum, et communi uteretur tanquam proprio : hoc enim esse non potest : Enim, id est, quia oportet esse modo aliquo unam et domum et civitatem scilicet modo proprio : proprius autem modus domus est quod ex tribus combinationibus uniatur, scilicet domino et servo, patre et nato, marito et uxore : proprius vero modus unionis civitatis est ut magis uniatur loco et specie diversis artificibus et negotiatoribus et diversis officialibus : sed non omnino, supple, uniatur. Cujus dat rationem : Est quidem enim, id est, contingit, si scilicet omnino uniatur, ut non erit procedens civitas : si enim omnino uniatur, cadit a ratione civitatis, ut in primo dictum est. Est autem, id est, contingit, ut erit quidem, supple, aliquo modo civitas aliqua communione posita, sed non omnimoda : prope autem existens ut non sit civitas, erit deterior civitas, id est, per quodcumque perducitur ad hoc ut non sit civitas, hoc facit deteriorem civitatem. Et dat exemplum : Quemadmodum utique si quis symphoniam, quae est concentus multarum vocum acutarum et gravium, faciat homophoniam, ille enim destruit symphoniam. Et adhuc inducit exemplum: Aut, supple, si quis, rythmon basin unam, supple, faciat : rythmon autem est numerus syllabarum simili terminatione terminatarum, et basis dicitur in qua duo rytlimi sibi consonando concurrunt. Unde si quis rythrnum concordat in unam basin., jam non erit rythmus : ita et si quis nimis uniat civitatem, jam non erit civitas. Et subjungit, quod per hoc non erit civitas studiosa, sed per alia quatuor, videlicet disciplinam virtutis, bonas consuetudines, philosophiam et ordinatas leges. Et hoc est: Sed oportet multitudinem, supple, civi- tatis, existentem, quemadmodum dictum est prius, propter disciplinam, scilicet virtutis, inducere et communem facere et unam, et putantem, supple, oportet esse per hanc, scilicet disciplinam fore civitatem studiosam. Et subjungit causam : Inconveniens enim talibus existimare dirigere, civitatem scilicet, sed non consuetudinibus, bonis scilicet, et philosophia, et legibus : talibus enim melius dirigitur civitas ut sit studiosa quam communicatione quam posuit Socrates. Et inducit unam ex Graecia civitatem, quae prae caeteris laudabatur dicens : Ad modum quem circa possessiones in Lacedaemonia et Creta, id est, adjacente provincia, pro conviviis legislator communicavit : ille enim legislator ordinavit possessiones et fructus esse proprios, sed in conviviis communicare, sicut dicitur de filiis Job (I, 4), quibus non erant omnia communia, ibant tamen per domos facientes convivia per singulos dies, et mittentes vocabant sorores suus ut cum eis epularentur.

i Oportet autem hoc ipsum non ignorare, etc. Hic incipit tertia pars istius capituli, in qua ostendit quod Socrates non consideravit quibus bonis privatur civitas ex tali lege, quod omnia sint communia : et dividitur in quinque partes, in quarum prima ostendit quod communicatio qua dixit Socrates omnia debere esse communia, non fuit probata per experimenta, an esset utilis vel inutilis. In secunda ostendit, quod lex sua erat inutilis : quia non ostendit differentiam inter nobiles et ignobiles, ibi (litt. I), Adhuc autem et uxores et pueros, etc. In tertia ostendit, quod nociva fuit ex hoc quod dominos rerum fecit agricolas, ibi (litt, m), Adhuc autem dominos facit rerum, etc. In quarta dicit, quod ex hoc inconveniens est, quod eosdem fecit esse principes semper, et non diversos succedere secundum principatum, ibi (litt. o), Insecurum, autem et principes, etc. In quinta ostendit, quod lex Socratis aufert

felicitatem a civibus, ibi (litt. p), Adhuc autem et felicitatem, etc.

Dicit ergo : Oportet autem non hoc ipsum ignorare, quibus scilicet bonis ex communicatione quam ponit Socrates, privatur civitas : quia oportet attendere, ea scilicet quae ponuntur secundum legem, multo tempore, ut scilicet per experimentum probentur, et multis armis, in quibus non utique lateat, per multiplex experimentum si haec bene, scilicet quae lege statuta sunt, se habuerint secundum diversas conversationes et consuetudines hominum. Et subjungit rationem : Omnia enim fere inventa sunt, ab Antiquis, supple, secundum quae, scilicet bene possunt homines convenire. Sed haec quidem, id est, quaedam, non conducta sunt, id est, lege statuta, eo quod nociva inventa sunt : iis autem, id est, quibusdam aliis non utuntur cognoscentes. Et hujus causa est, quia vident quod civitas per talia privatur multis bonis. Maxime autem fiet illique manifestum, scilicet quid prosit, quidve noceat ad communitatem si quis operibus, id est, experimento operum videat, id est, consideret talem politiam constructam, supple, esse. Ille enim considerabit quae sunt nociva et proficua tali communicationi : non enim .poterit, qui sic scilicet considerare intendit, non partiens ista , quae scilicet in civitate sunt, et segregans facere civitatem. Et subjungit qualiter partienda sit in communicationes speciales. Haec quidem in convivia, id est, qualiter quaedam communicatio quorumdam in civitate, qui convivae sunt et commensales in conviviis, lege ordinanda, ut sic communicantes non sint accusationes inter eos : haec autem in confraternitates, id est, qualiter illi qui sunt unius confratemitatis communicent sine accusatione, et tribus, id. est, qualiter homines unius tribus, qui contribules dicuntur, communicent invicem sine accusatione. Et ex hoc concludit diminutionem legis Socra- tis dicens : Itaque et nihil aliud accidet, ex lege scilicet Socratis, esse lege statutum praeter non agros colore municipes, id est, cives sive senatores municipium custodientes et jura municipii. Utrumque enim simul facere non possunt, scilicet jura municipii custodire et agros colere. Et modum istius legis, a quo exemplum accepit Socrates, subdit, ibi, Quod et nunc Lacedaemonii facere conantur : illi enim solos municipes acceperunt ab agricultura, dicta de causa.

k Deinde cum dicit, Quinimo, etc. ostendit legem Socratis diminutam et imperfectam, dicens : Sed neque modus totius politiae, civitatis scilicet, quis scilicet modus secundum convivia, confraternitates et tribus communicantibus, supple, in civitate erit aptus, neque dixit Socrates, nec facile dicere potest, et ideo diminutus est et insufficiens. Quod autem hoc sit necessarium, probat subdens : Equidem, fere multitudo civitatis, supple, tota diversorum civium fit multitudo : quidam enim sunt de diversis confraternitatibus, quidam de diversis tribubus, et quidam de diversis artibus, et secundum hoc variantur communicationes de quibus nihil dictum est prius, supple, a Socrate, et ideo imperfectus et insufficiens. Ulterius arguit Socratem de lege agricolarum, ibi, Et agricolis, supple, dixit ut Socrates, communes oportet esse possessiones, aut, supple, quas colunt secundum unumquemque oportet esse proprias, ut scilicet quilibet sciat quid colat.

I Deinde cum dicit, Adhuc autem uxores et pueros, etc. ostendit quod lex Socratis non facit differentiam inter nobiles et ignobiles, dicens : Adhuc autem uxores et pueros, agricolarum scilicet, proprios oportet esse, aut communes cum municipibus. Et ostendit quod non communes : Siquidem enim eodem modo communia omnia omnibus, agricolis sci-

licet et municipibus, quid different isti ab aliis municipibus ? quasi dicat, in nullo.

Tunc enim senator erit ut agricola. Et hoc est : Aut quid pius, supple, dabitur honoris sustinentibus principatum ipsorum, nisi sapiant aliquid tale, per quod scilicet distinguantur, quale Cretenses. Et subdit quid est hoc : Illi, scilicet Cretenses, alia, id est, possessiones, scilicet uxores et pueros servis dimittentes, supple, communia, solum negant gymnasia, id est, exercitia belli, ei armorum possessiones, ne forte contra eos insurgant arto militandi, et usu armorum. Et est simile ei quod dicitur in libro Judicum , ubi dicitur quod caverant Philisthiim ne in terra Israel esset faberferrarius, dicentes ne faciant sibi filii Israel gladium aut lanceam, et insurgant contra nos.

Et subdit adhuc arguens Socratem : quia dixerat omnia debere esse communia, ibi, Si autem quemadmodum in aliis civitatibus, supple, sunt omnia communia, ita, supple, et apud illos erunt talia, supple, communia omnia, quis modus erit communitatis ? hoc enim dixisse debuit Socrates, et non dixit.

Et ostendit inconveniens quod sequitur : In una enim civitate duas civitates esse necessarium, supple, est, et has subcontrarius invicem. Et ostendit quomodo : Faciunt enim hos quidem municipes velut custodes Reipublicae, agricolas autem et artifices et alios cives, scilicet plebeios ponunt in ordine alio. Et adhuc sequitur inconveniens. Et hoc est : Accusationes autem et disceptationes et quaecumque alia existere inquit aliis mala, existent et his : quia cum in omnibus dicat eos Socrates debere esse aequales, statim litigia erunt quare inter aequales unus alteri praeponatur, sicut municipes agricolis : quamvis dicat Socrates, quod non multis indigebunt legalibus propter disciplinam. Et intendit Socrates hoc quod dicit Apo- stolus (Rom. II, 14 et 15) quod tales sic erunt disciplinati, quod ipsi sibi sunt lex. Ostendunt enim opus legis scriptum in cordibus eorum, et non indigent legibu, puta legibus circa municipia, id est, custodia municipiorum, et circa forum, id est, qualiter et quanti vendantur res venales, et aliis talibus similibus, sicut de nundinis et festis, attribuens solum disciplinam municipibus: et ideo dixit eos lego non indigere. Et hoc idem dicit Aristoteles in Ethicis de Platone qui dixit, quod " lex non. propter bonos,sed propter malos posita est, " ad malorum scilicet poenam et correctionem. Et concordat cum. Apostolo ad Timotheum (I, 9 et 10) dicente, quod lex justo non posita, sed homicidis et plagiariis, adulteris, et raptoribus, etc.

m Deinde cum dicit, Adhuc autem dominos facit, etc. arguit Socratem, quod agricolas fecit dominos rerum possessarum, et ostendit quod per hoc multis bonis privavit Rempublicam et multis malis replevit eam. Et hoc est : Adhuc autem dominos facit rerum possessarum agricolas oblationem ferentes, id est, quod ex philanthropia per seipsos oblationes offerent municipibus. Et subjungit redargutionem dicens, quod hoc non est verisimile, sed multo magis verisimile est, tales scilicet agricolas et serviles personas, graves esse et astutiis plenos : tales enim nesciunt habere amorem communem, sed privatum tantum : unde semper machinantur qualiter ea quae communia sunt, sibi retineant magis quam quibusdam obsequia, ei humiliationes, et servitutes, supple, exhibeant. Sed sive necessarium hoc similiter, sive non, tunc nihil determinatum est, supple, a Socrate, et ita diminutus : et de habitis, supple, de quibus jam determinatum est, quae, supple, sit horum politia ei disciplina, secundum virtutem scilicet et leges quales,

supple, nihil determinatum est a Socrate : et sic iterum insufficiens. Et quia posset aliquis dicere quod talia invenire esset facile et ideo omisisset ea Socrates, subdit : Est autem neque invenire facile, neque differens modicum ad Rempublicam, scilicet quia multum nocet talia omittere et multum confert ea describere. Et subdit quae sint illa, quales quosdam esse hos, supple, oportet politica disciplina et lege municipes scilicet, ad salvandum municipium et communitatem : hoc enim speciali indiget disciplina et lege, quales scilicet oportet esse municipes ut salvent municipium.

n Deinde cum dicit, At vero si uxores, etc. redarguit Socratem de eo, quod insufficiens est de legibus agricolarum, dicens : At vero si uxores quidem faciat communes, agricolarum scilicet et municipum, possessiones autem proprias agricolarum, quis dispensabit fructus ? utrum municipes, vel agricolae ? hoc enim non describit Socrates, cum tamen summe esset necessarium, quamvis, supple, descripserit si communes possessiones, et agricolarum uxores, supple, etiam communes, quemadmodum, supple, uxores laborare debeant in. agris, quae in agris viri ipsarum, supple, faciunt. Et accepit hoc a simili : dixit enim, quod sicut in bestiis, equis scilicet et bobus, eodem labore laborant et masculi et foeminae, eodem modo deberet esse in viris et uxoribus agricolarum. Et hoc reprehendit hic Aristoteles dicens : Inconveniens autem et ex bestiis flexi parabolam, ad hoc scilicet, quia oportet eadem tractare mulieres viris, supple, sicut dixit Socrates, quibus, scilicet mulieribus, oeconomieae, id est, curae domus nihil attinet, quin potius sicut in Ethicis determinatum est, corruptio urbanitatis est si mulier obtinuerit principatum, et ideo inconveniens fuit eadem tractare mulieres viris, sicut dixit Socrates.

o Deinde cum dicit, Insecurum autem et principes quomodo, etc. redarguit Socratem de hoc quod dixit semper eosdem debere esse principes, dicens : Insecurum autem et principes quomodo instituit Socrates, quod scilicet semper iidem principentur. Et hoc est : Semper enim facit eosdem principes, et adversatur subdens : Hoc autem seditionis causa fit : quia scilicet cum differentes sint homines et magis et minus digni ad principatum, facere eos aequaliter principari, generat seditiones. Et hoc est : Et apud nullam dignitatem possidentes, sed, supple, in omnibus aequales, sicut dixit Socrates, seditionis causa est, si aliunde utique apud animosos et bellicosos viros, quam, supple, ex ipsis accipiantur principes : non enim sustinebunt animosi et bellicosi viri quod ex agricolis, eis princeps constituatur.

Et quia posset aliquis dicere quod Socrates non semper eos fecit principes, ideo obviat ostendens hoc sequi ex dictis suis, ibi, Quod autem necessarium, supple, sit, ipsi, scilicet Socrati, facere eosdem principes, manifestum, supple, est. Non enim quandoque quidem aliis, quandoque autem aliis mixtum est animabus a Deo aurum, sed semper eisdem. Intendit dicere quod natura omnes homines aequales genuit, et non unum meliorem alio. Et tamen cum hoc dixit, quod de hominibus esset sicut de mineriis in terra : in qua enim mineria invenitur aurum, semper invenitur : et in qua argentum similiter, et in qua aes, invenitur semper aes : et in qua ferrum similiter : et non mutatur mineria auri in mineriam argenti, nec melioris metalli in mineriam. inferioris, sed semper manet eadem : ita dixit quod non quandoque quidem aliis, quandoque autem aliis mixtum est animabus a Deo aurum, sed semper eisdem. Et explanat, Ait autem, Socrates scilicet, his quidem, id est, quibusdam mox genitis misceri aurum, illis scilicet qui optime sunt disposui ad virtutem et sapientiam : hisautem, i d est, aliis scilicet mox genitis, argentum, scilicet dispositis non tam excellenter ad virtutem et sapientiam : aes autem et ferrum dicebat, supple, mox genitis artificibus futuris, supple, esse mixtum, parum scilicet valde dispositis ad virtutem et sapientiam : et hoc etiam dicebat esse mixtum agricolis, id est, animabus agricolarum, et omnibus qui servilibus operibus intendunt. Et propter hoc dixit debere illos semper principari, quorum animabus mixtum est aurum : cum tamen omnia deberent esse communia et uxores et pueri et possessiones, et ex tali communitate saepe permutarentur nobiles ad Ignobiles, et e converso, et secundum talem permutationem deberent etiam permutari principatus : quia aliter oriretur contentio et seditio, si quibusdam semper principantibus, alii aeque nobiles excluderentur a principatu.

p Deinde cum dicit, Adhuc et felicitatem, etc. arguit Socratem, quod a municipibus auferebat felicitatem dicens : Adhuc autem et felicitatem auferens, supple, Socrates, a municipibus, totam inquit oportere felicem facere civitatem legislatorem, idest, quod legislator totam felicem deberet facere civitatem, et non solum municipes : et intellexit de civitate perfecta, quae non solum consistit in operatione perfecta quae est secundum virtutem naturalis habitus non impeditam, ut docet in primo Ethicorum, sed consistit in omnibus organice deservientibus ad ipsam, sicut in divitiis et fortitudine et omnibus condecorantibus ipsam, sicut et species corporis et nobilitas, secundum quod diffinit Tullius felicem sive beatum dicens in Hortensio dialogo : " Felix sive beatus est, cui omnia optata succedunt. " Et Boetius in

quinto de Consolatione philosophiae, quod " felicitas sive beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfectus. " Et huic dicto Socratis obviat dicens : Impossibile autem felicitate totam, supple, civitatem, aut pluribus, aut non omnibus partibus, supple, beatificatis et felicitatis, aut quibusdam habentibus felicitatem, aliis autem, supple non habentibus eam, sed impossibilibus ad eam. Non enim eorumdem, supple, est felicitas : quia vel ex genitura, vel ex fortuna, vel ex conversatione habent quod felicitari non possunt. Et dat exemplum : Quia aliquid convenit toti, quod tamen partibus non convenit, sicut perfectum vel par in numeris : senarius enim et perfectus numerus est et par, et tamen neutra pars, ejus scilicet, ut ternarius, nec perfecta est, nec par. Et hoc est : Hoc quidem, scilicet perfectum et par contingit toti inesse, senario scilicet, partium autem neutri: felicitare autem impossibile, supple, est multas partes civitatis. At vero si munipices non sunt vel fiunt felices, secundum Socratem scilicet, qui alteri, supple, erunt felices ? Et subjungit rationem : Non enim utique artifices, supple, erunt felices : quia mechanicis intendentes Intendunt servilibus, quod ad felicitatem non pertinet, quae non est nisi circa liberalia. Et multitudo banausorum, supple, non potest esse felix, propter eamdem causam : banausi enim, sicut prius habitum est, toti sunt fuliginosi, vilibus operibus dediti, et mercenarii, vilibus operibus pro mercede dediti. Postea ponit epilogalem conclusionem dicens : Politia quidem igitur, de qua Socrates dixit, has dubitationes habet, supple, quae dictae sunt, et his non minores alteras, scilicet quae in sequentibus dicentur.