COMMENTARIUS IN CAP. IX.

In isto capitulo determinat Aristoteles de politia Cretensium, et dividitur in tres partes, in quarum prima ostendit qualiter Lacedaemoniorum politia orta est a politia Cretensium. In secunda ostendit in quibus convenit cum illa, ibi (litt. d), Habet autem proportionaliter Cretensium, etc. In tertia in quibus est reprehensibilis, ibi (Litt. f), Quae autem circa Cosmos, etc.

Circa primum duo facit. Primo ostendit a quibus orta est politia Cretensium. Secundo aptitudinem insulae ad principandum, ibi, (litt. c), Videtur autem insula et ad principatum, etc.

a Dicit ergo primo : Cretensium autem politia proxima quidem est huic, scilicet origine et convenientia. Habet autem modica quidem, supple, propria, non deterius, sed melius quam Lacedaemonica, plurimum autem minus plane, supple, tradita.

Consueverunt autem concitata plebe et amicis, ad unius arbitrium rem deferre seditionesque et praelia inter se miscere. At vero id, quid differt ab eo, quod tandem ea civitas non sit dissoluta civili societate ? Est autem periculosus hic Reipublicae status, si qui velint possintque invadere : sed, ut supra diximus, servatur propter locum, quia omnes advenas excludit. Itaque Perioeci manent Cretensibus. Verum Ilotes persaepe a Lacedaemoniis defecere. Non enim erat in Creta potentia ulla externa, sed. nuperrime bellum peregrinum irrupit in eam insulam, quod patefecit imbecillitatem legum suarum. De hac igitur Republica haec dixisse sufficiat.

b Et ostendit quomodo proxima, ibi, Etenim videtur et dicitur quidem in plurimis imitari Creticam politiam, quae Lacedaemoniorum. Et hoc ideo est, quia Lacedaemoniorum politia processit a Cretica. Et ponit rationem qualiter minus plane tradita, ibi, Plurima autem Antiquorum, id est, tradita ab Antiquis, minus bene dearticulata sunt, id est, distincta et expressa sunt a junioribus. Et hujus causa est, quia quae communiter tradita sunt ab Antiquis, novis emergentibus casibus, a junioribus distincta et magis expressa sunt. Et propter hoc etiam in jure veteri multa abrogantur per novum. Et subdit ostendendo qualiter Lacedaemonica politia processit a Cretica, et supponit hoc ex communi fama, ibi, Aiunt enim, scilicet historiae, Lycurgum vel Lygurgum cum procurationem Charillae Regis derelinquens peregrinatus est. Historia est haec, quod Chari1la Rex fuit Lacedaemoniorum et procurationem regni sub ipso habuit Lycurgus vel Lygurgus, qui propter accusationes quibus accusabatur apud Charillam, fugiens dereliquit procurationem et peregrinatus est

a Lacedaemonia. Et addit plurimo tempore conversatum esse circa Cretam propter cognationem, scilicet quia inde oriundus fuit. Et subdit quare illuc fugit: Domestici enim Cretenses Lacedae mollibus erant. Et subjungit, quod cum sic susceptus esset propter cognationem a Cretensibus, ibidem formam politiae et legum accepit, et cum rediret in Lacedaemoniam, eamdem formam ibi tradidit. Et hoc est : Susceperunt autem qui ad familiaritatem venerant, scilicet Lycurgus et sui in Cretam. Alia translatio sic habet : " Domestici enim Cretenses Lacedaemonibus erant. Susceperunt autem qui ad cohabitationem venerant, " institutionem legum existentem tunc in habitantibus, scilicet Cretam : propter quod nunc incolae, Lacedaemoniam scilicet, qui de Creta, eodem modo utuntur ipsis, scilicet legibus. Quot enim de Creta nati fuerunt, incolae fuerunt in Lacedaemonia, alienam terram colentes : agricolae enim fuerunt in Creta, incolae autem in Lacedaemonia, justa illud : " Accola quae sua sunt colit, incola quae sua non sunt. " Deinde ponit actorem illarum legum subdens : Ut instituit Minos primus ordinem legum, cujus filius Crebatha fugiens novercam, quae Semiramis vocabatur, eumdem ordinem legum instituit in civitate Cretensi, quae modo Crebethis vocatur, quam aedificavit et secundum suum nomen Crebethim vocavit, ut ibi se defenderet a noverca, quae postea a tribus viris, Agritio, Euchario, et Valerio, qui eam ad. finem converterunt, Crebethis dicta est.

c Deinde cum dicit, Videtur autem insula, etc. describit insulam Cretam, ostendens quam apta sit Graecis ad principandum, dicens : Videtur autem insula et ad principatum Graecorum apta esse, et poni bene. Et hujus dat rationem : Toti enim supponitur mari, Graeciae scilicet : et hoc fere Graecis collocatis circa mare omnibus. Et ostendit qualiter, ibi, Distat enim a Pelopis insula modicumversus Asiam, quae est pars Graeciae, ubi est civitas Ephesum, ab eo autem loco qui est circa Triopium, scilicet aliam insulam Graeciae, et a Rhodo insula, in qua Ptolemaeus observationem fecit astrorum, ut ipse dicit in Almagesto : propter quod et maris principatum obtinuit Minos, qui Ilex fuit in Creta. Et subdit quomodo, ibi, Et insulas has quidem subegit, scilicet bello, has autem habitari fecit, scilicet populando eas : qui rediens ad cultum, finaliter autem, idem scilicet Minos rex appositus Siciliae, qua) supra mare est et contra Rhodum, vitam consummavit ibi circa Camerinam, Alia translatio habet, " Caminon : " et est nomen civitatis ubi mortuus est Minos rex Cretensis.

d Deinde cum dicit, Habet autem proportionaliter, etc. ostendit in quibus specialiter convenit Cretensis cum Lacedaemonica politia, et ponit tria : duo in quibus conveniebant, primum in agricultura : secundum in electione consulum, ibi (litt. d, circa medium), Adhuc autem politiae ordo, etc. : tertium differentia in celebritate conviviorum, ibi (litt. e), Quod quidem igitur conviviorum, etc.

Dicit ergo primo : Habet autem proportionaliter Cretensium institutio ad Lacedaemonicam, supple, institutionem. Agriculturae enim opus faciunt, supple, et ista, et illa. Et ponit differentiam non magnam., ibi, His quidem enim servi, scilicet Lacedaemonius, ut faciant agriculturam, Cretensibus autem incolae, id est, rusticani qui colunt terras eorum pro pretio. Et ponit adhuc aliam convenientiam in conviviis, ibi, Et convivia apud ambos sunt quae, sicut in ante habitis dictum est, fiebant in demonstrationibus corum qui fortiter fecerant pro Republica, et in festis Deorum : et ponit in hoc etiam parvam differentiam, ibi, Et antiquitus vocabant Lacedaemones, supple, convivia non Phiditia, sed Andria, ab AdminBookmark , AdminBookmark quod est vir : quia virilitates eorum qui pro Republica fece-

rant, ibi celebrabantur : quemadmodum Cretenses, supple, adhuc vocant andria. Et ex hoc concludit tanquam ex signo subdens , Ex quo et manifestum, quia inde venit, scilicet politia Lacedaemonica a Cretensi.

Deinde cum dicit, Adhuc autem politiae ordo, etc. ostendit convenientiam electionis eorum qui ordinaverunt Rempublicam in Creta et Lacedaemonia, et dicit, Adhuc autem politiae ordo, supple, convenit cum ordine Cretensium. Et ostendit quomodo, ibi, Ephori quidem enim, id est, procuratores in Lacedaemonia eamdem habent potentiam iis qui in Creta vocantur Cosmi : in Graeco autem AdminBookmark idem est quod ornatus. Et quia sapientes quibus committitur ordinatio Reipublicae ornatus sunt civitatis, ideo ab ornatu nomen acceperunt, et Cosmos appellati sunt. Et ponit adhuc differentiam parvam sicut et prius fecit in conviviis, ibi, Verumtamen Ephori quidem, in Lacedaemonia scilicet, sunt quinque numero, Cosmi autem, in Creta scilicet, decem sunt. Et subjungit aliam convenientiam, ibi, Seniores autem, canitie scilicet mentis, non corporis, senioribus, sunt scilicet aequales, quos vocant Cretenses AdminBookmark , id est, consilium : dicit enim Damascenus quod AdminBookmark est voluntas consiliativa, a qua illos AdminBookmark dicunt. In utraque enim, scilicet in Creta et Lacedaemonia eligebantur quidam, qui praeessent consilio communi. Et adjungit ulterius aliam convenientiam, ibi, Regnum autem primo quidem fuit, supple, in Creta, deinde dissolverunt Cretenses, regnum scilicet, ne unus solus haberet potestatem : hoc enim videbatur eis periculosum, eo quod citius corrumpitur quam multi. Et hoc est quod sequitur : Et ducatum Cosmi eum qui ad bellum habent, scilicet loco regni. Cosmi enim elegerunt duces exercitus et ordinaverunt militiam, ut hostibus resisteretur, et ex tunc ducatum habuerunt loco regni. Et adhuc ad convenientiam aliam, ibi, Ecclesia autem participant omnes, id est, convocatiorie ge- nerali : hoc enim fiebat et in Lacedaemo nia et in Creta in convocatione totius multitudinis. Dominatio autem, nullius est, supple, in Ecclesia, nisi sententiandi (sicut adhuc est in civitatibus Lombardiae, ubi proposita sententia populo, consilium nihil facit nisi populus acciamet sic : Sic sit) ea quae videntur senioribus et Cosmis.

e Deinde cum dicit, Quod quidem igitur conviviorum, etc. positis istis convenientis ostendit differentiam eorum in celebratione conviviorum., faciendo comparationem eorum ad invicem : et primo agit de conviviis Lacedaemoniorum dicens : Quod quidem igitur conviviorum, supple, statutum est, se habet melius Cretensibus quam quod Lacedaemonius, scilicet statutum est. Et ostendit in quo, ibi, In Lacedaemonia quidem enim secundum caput unusquisque infert, sive pauper, sive dives, constitutum, id est, constitutam contributionem. Et sicut dixit supra, hoc est pauperibus valde onerosum, et facit cives amatores pecuniae, ut scilicet habeant unde possint contribuere, et sic venire ad potestatem Ephororum, ad quam aliter venire non possunt. Et hoc est: Si autem non, supple, contribuant, participare lex prohibet politia, quemadmodum dictum est et prius, scilicet in capitulo de politia Lacedaemonum Ephororum. Et quomodo se melius habeat lex Cretensis ad convivia, ostendit, ibi, In Creta autem communius, supple, statutum est de conviviis, ab omnibus enim natis fructibus et pecoribus ex publicis, hoc est, communibus, et oblationibus, quas ferunt incolae, scilicet de terris quas colunt, constituta est pars, sicut apud nos constitutae sunt decimae, haec quidem, scilicet pars, ad Deos, et communia sacrificia (alia translatio, " Et communes celebrationes))), haec autem ad convivia, celebranda scilicet : ita quod non oportet unumquemque secundum caput offerre. Et tangit usum illius constituti, ibi, Ut et de communinutriantur omnes, in conviviis scilicet, et mulieres, ei pueri, et viri.

Deinde cum dicit, Ad modicum autem cibum, supple, sumendum ut proficuum, naturae scilicet, multa philosophatus est legislator, scilicet rationes dans quomodo proficuum et sanum sit modicum sumere, et parco vivere. Et ad disjnugationem mulierum, scilicet quod viri non conjungantur mulieribus, multa philosophatus est, ut non multos pueros faciant, eam, quae ad masculos est fecit collocutionem : cum tamen hoc vitium sit contra naturam, contra rationem, contra morem, contra lepos divinas et humanas, ut probat Alanus in libro de Conquestione naturae contra Sodomitas. Dicit etiam Avicenna, quod intensam delectationem natura ordinavit circa coitum mulierum : quia coitus est res divina, quae per generationem esse divinum retinet, quod naturaliter ab omnibus desideratur. De qua, scilicet collocutione ad masculos, si prave aut non prave, supple, habet, alias erit considerandi tempus : hoc enim pertinet ad septimum Ethicorum, nbi de continentia et incontinentia agitur. Deinde facit comparationem q uam paulo ante inceperat inter Cretenses et Lacedaemones, ibi, Quod autem quae circa convivia, melius ordinata sunt Cretensibus quam Lacedaemonibus, manifestum est, supple, ex. paulo ante dictis.

f Deinde cum dicit, Quae autem circa Cosmos, etc. subdit reprehensionem istius politiae : et est tertia pars principalis, et dicit, Quae autem circa Cosmos, adhuc deterius, supple, ordinatio. Et ostendit in quo reprehensibilis est Cosmorum ordinatio plusquam Ephororum, ibi, Fumi enim quicumque, id est, de communi populo Ephori. Et quia posset aliquis dicere quod hoc expedit ad politiam, ostendit hoc non esse in Creta circa Cosmos, ibi, Quod autem ibi, id est, in Laecedaemonia expedit ad politiam, hic non est, scilicet in Creta. Et ostendit quomodo : Ibi quidem enim, in Lace-

daemonia scilicet, propter electionem, Ephororum scilicet, ex omnibus esse, id est, ex communi populo, participans populus maximi principatus (quilibet enim potest eligi), vult manere politiam talem, sicque non movet seditionem : hic autem, scilicet in Creta, non ex omnibus eligunt Cosmos, sed ex quibusdam senibus, quos paulo ante vocavit AdminBookmark , id est, consiliarios, et senes, supple, eligunt, ex quibusdam qui fuerunt Cosmi, ante scilicet, et sic electio non potest ad populum pervenire, propter quod frequenter seditiones moventur.

g De quibus, scilicet Cosmis, eosdem utique dicet aliquis sermones, et de iis qui in Lacedaemonia fiunt : eadem enim inconvenientia sequuntur ad utrumque. Et ostendit hoc, ibi, Quod enim sine correctione, supple, est, id est, quibus committitur potestas, ita quod populus non potest corrigere, non est securum. Alia translatio : " Inguberiiatum est. " Et addit aliud inconveniens, ibi, Et quod per vitam senectus est major dignitate ipsis. Alia translatio habet : " Et per vitam majus senectus dignitatis ipsis. " Sensus est, quod Cosmi qui ad vitam principantes eligebantur in Creta, majus periculum fuit, quam Ephori qui eligebantur adepta senectute in Lacedaemonia. Et adjungit tertiam reprehensionem, ibi, Et non secundum litteras principari, id est, scriptas leges, sed Autognornonas, id est, conseritentiantes, insecurum, id est, non est securum : quia lex perverti non poterit, Cosmi antem perverti possunt qui consententiantes sunt.

h Deinde . exclusit responsionem quae posset fieri : posset enim dici, quod populus quiescit et silet sub tali politia : ergo bona est. Et respondet : Quiescere autem non participantem populum, nullum signum, supple, est, ejus quod est ordinatam esse bene politiam. Et hoc ideo est : Neque enim sumptionis aliquid Cosmis sicut Ephoris, longe enim pere-grinantur in insula differentium. Alia translatio habet : " Nihil enim manens Cosmis quemadmodum Ephoris : longo

enim abeunt in insula corruptorum, " idest, a corruptis qui corruptionem ingerunt : et est Graeco constructio, genitivus scilicet pro ablativo.

i Deinde cum dicit, Quam autem faciunt, etc. ostendit quod inconveniens est medicina illius mali, quam quidam ponunt, dicens : Quam autem faciunt peccati hujus medicinam, inconveniens ei non politica, sed oppressiva sive tyrannica. Et quae est illa dicit, ibi, Multoties enim ejiciunt convenientes quidam, id est, conspirantes Cosmos, scilicet a Cosmica dignitate, aut comprincipantium ipsorum, scilicet quando aliquis Cosmicam habens dignitatem, conspirat contra alios, et ejicit eos : aut idiotarum, id est, popularium multos sibi advocat, cum quibus conspirat et ejicit Cosmos de potestate, et hoc est tyrannicum. Et ponit adhuc aliam medicinam, ibi, Licet autem, et iniermedie, id est, tempore intermedio, scilicet ante mortem, Cosmis abnegare principatum, cedendo scilicet. Et quia dixit, videtur esse medicina et finis injuriae quam facit Cosnius, ex his omnibus accipit dicens : Et haec omnia melius est fieri per legem. Et hoc est : Haec utique omnia melius est fieri secundum legem, quam secundum hominum voluntatem : non enim securus canon, id est, regula vel lex, hominum voluntas. Quando enim crederetur velle cedere, forte nollet.

k Omnium autem pessimum Acosmiae, ab " quod est sine, et AdminBookmark , quod est vio-

lenta cessatio Cosmorum, quando scilicet cogebantur cedere : quam constituunt frequenter, conspirantes scilicet, cum non sententias velint dare potentum, id est, quando Cosmi, qui judices sunt, nolunt dore sententias pro potentibus, et tunc conspirantes dejiciunt eos, et hoc vocatur Acosmia, id est, cessatio potentatus Cosmorum. Et hoc est : Aut et palam quod habet aliquid politiae institutio, scilicet hoc quod sic deponantur Cosmi. Sed non politia est, vere scilicet, sed potentatus magis et oppressivus et tyrannicus. Et subdit quod periculosum est hoc, ibi, Consueverunt autem, supple, multi ambitiosi, assumentes populum ei amicos, scilicet conspirantes cum eis, monarchiam facere, id est, principatum plurium scilicet quandoque ad unum convertere, et sediiiores movere, scilicet ut hoc possint facere, ei pugnare ad invicem : et hoc valde periculosum est civitati. Et quia posset aliquis dicere, quod hoc non statim fit, sed post magnum tempus, occurrit dicens : Equidem quid differt quod tale, aut quod post quoddam tempus, non jam civitatem esse talem, sed solutam politicam communionem, supple, per talem conspirationem. Quasi dicat, Nihil differt : quia quod jam est in causa, post modicum erit in effectu. Et subdit ostendens esse periculum in hoc, ibi, Est autem valde periculosa sic habens civitas, volentibus invadere et potentibus. Et hujus causa est, quia civibus sic diffidentibus non unanimiter occurreret hostibus, et sic patietur periculum eversionis. Et quia posset aliquis dicere quod Creta hoc periculum non est passa, respondet, Ibi, Sed quemadmodum dictum est, salvatur propter locum, ab expulsione enim, scilicet civitatibus circumjacentibus in mare salvatur, ita quod impugnari non potest. Alia translatio sic habet : " Zenelazias enim, scilicet primus fundator Cretae, longe fecit Cretam a circumhabltantibus, ita ut impugnari non possit. " Et ponit ex hoc contingens, ibi, Propter quod et incolarum manet Cretensibus : quia Incolae libenter mallent ibi propter fertilitatem : ministri autem recedunt frequenter . Et quare hoc sit, subdit causam, ibi, Neque enim extrinseco principatu participant Cretenses, quem scilicet ministris possent com-

mittero : et ideo recedunt ab eis. Et de hoc inducit signum, ibi, Nuperque bellum peregrinum transivit ad insulam, quod fecit manifestam infirmitatem earum quae ibi legum : non enim invenie- bantur concordes ad resistendum, et ideo victi sunt.

Omnibus bis subjungit clausulam finalem, ibi, De hac quidem igitur politia tantum nobis dictum sit.