COMMENTARIUS IN CAP. X.

Hic agit de politia sive urbanitate Carchedoniorum, et dividitur in tres partes. In prima ostendit in quo maxime convenit cum politia Lacedaemoniorum. In secunda ostendit ad quam transgressionem declinat, ibi (litt. f), Transgreditur auiam aristocratiae, etc. In tertia reprehendit ea quae reprehensibilia sunt in ea, ibi (litt. g), Oportet autem putare peccatum,etc.

Circa primum tria facit. Primo enim commendat politiam Carehedonensem super alias. Secundo probat per signum, ibi (litt. b), Signum autem politiae, etc. Tertio ponit ea in quibus convenit cum politia Lacedaemoniae, ibi (litt. c), Habet nem esse atque sutorem. Quare ubi non parva est civitas, magis civile est ut plures sint participes magistratuum, magisque populare. Communius enim, ut diximus, et melius singula conficiuntur, atque celerius. Patet autem hoc in bellicis rebus et nauticis. In his enim ambobus per omnes (ut Ita dixerim) transit imperare et parere.

Sed cum ad paucorum potentiam vergat Respublica eorum, optime illud effugiunt, ut semper aliqua plebis pars ditetur, ad oppida mittentes : per hoc illi arbitrantur, ac certe efficiunt statum civitatis permanere : sed hoc est fortunae opus. Oportebat vero non per fortunam sine seditionibus esse, sed per legislatorem id fieri. Nunc autem si diversa fortuna incidat, et plebs a gubernatoribus secedat, nullum est remedium legis ad quietem adhibitum. Lacedaemoniorum igitur, et Cretensium, et Carthaginiensium Respublica in hunc modum se habet.

autem similia Lacedaemonum politiae,

etc.

a Dicit ergo primo : Politizare autem videntur et Carchedonii bene. Alia translatio : " Civiliter autem vivere videntur et Carchedonii bene" : et in multis abundantius, Id est, melius, ad alios, id est, comparatione aliorum, maxime autem propinquae Lacedaemonius : hae enim politiae tres ad invicem propinquae aliqualiter sunt, ei ab aliis, politiis scilicet barbarorum multum differunt,et multa institutorum, supple, per leges, se habent apud ipsos, scilicet Carchedonios, bene,b Et hoc secundo probat per signum, ibi, Signum autem politiae, supple, bonae, est coordinate populum habentem, id est, quod quilibet secundum suum officium habet se ordinate ad alium, non su-

pergrodiens ipsum, nec seditionem movens, permanere in institutione politiae, populum scilicet sic se habentem. Et addit secundum signum, ibi, Neque seditionem, quod indignum dici, fieri, id est, quod inter eos nunquam fuit seditio tanta quod digna esset mentione, licet forte unus cum alio in causis aliquando civiliter contenderit. Et adjungit tertium signum, ibi, Neque tyrannum, id est, inter eos non surrexit tyrannus qui crudeliter opprimeret alios. Sicut in VIII Ethicorum dicitur, tyrannis opposita optimae urbanitati, id est, regno, et pessima corruptio est.

c Deinde cum dicit, Habet autem similia, etc. ostendit in quibus assimilatur politiae Lacedaemonum. Et circa hoc duo facit : primo ostendit, quod in tribus similis est et imitatur eam. Secundo ostendit quomodo in iis excedit quantum ad bonitatem et virtutem, ibi (litt. d), Et melius autem reges, etc.

Dicit ergo : Habet autem similia Lacedaemonum politia, convivia quidem societatum, Phiditiorum, id est, sicut apud Lacedaemones sunt convivia quae Phiditia vocantur, etprimo vocabantur andria : ita apud Carchedonios sunt convivia societatum per communem contributionem, quae fiunt in demonstrationibus honorabilium personarum et in festis. Et hoc primum in quo convenit.

Sequitur secundum, ibi, Eum autem qui centum et quatuor principatum Ephoris, supple, habet similem. Et vult dicere, quod sicut apud Lacedaemones eligebantur Ephori qui procurarent Rempublicam, apud Carchedonios eligantur centum et quatuor procuratores Reipublicae, et principes erant civitatis. Et subjungit parvam quamdam differentiam in electione, ibi, Verumtamen non deterius, id est, non pejori modo eligunt Carchedonii quam Lacedaemones, sed meliori. Et ostendit in quo : Ii quidem enim, scilicet Ephori in Lacedaemonia, ex contingentibus fiunt, id est, ex quibuscumque de populo : et hoc malum est: hunc autem eligunt principatum, scilicet centum quatuor, virtuosum : non enim illos centum quatuor eligebant nisi de virtuosis, et virtute perfectis. Et hujus fuit causa : quia communicabant aristocratia, quae est secundum virtutem et potestatem virtuosorum.

Et ostendit tertium in quo conveniunt, ibi, Reges autem et AdminBookmark , id est, prin-

cipatum honorabilium, supple, habent Carchedonii, proportionatam iis quae,ibi, scilicet in Lacedaemonia, regibus et senibus. In ante habitis enim dictum est quod Lacedaemones regnum habebant et senes eligebant quos AdminBookmark , id est, consiliarios vocabant: et ad imitationem eorum Carchedonii. eligebant reges et AdminBookmark quos honoratos vocabant, ad assi stendum regi.

d Deinde cum dicit, Et melius autem reges, etc. posita ista convenientia ponit differentiam, scilicet quod melius in tali electione habebant Carchedonii quam Lacedaemonii, dicens : Melius autem reges, neque per se esse genus, id est, quod non de uno genere semper eligantur, neque hoc quod contingens, id est, quod ex quibuscumque de populo eligantur sicut Ephori apud Lacedaemones, sed quod differens (alia translatio, "sive differens ") ex iis eligibiles magis quam secundum aetatem. Alia translatio, " quam secundum staturam ", id est, melius est quod reges eligantur ex. differentibus et magis eligibilibus secundum virtutem,sicut praecepit Carchedonius, quam secundum aetatem seniores, sicut legislator Lacedaemonius, eligi senes eos quos dicebant AdminBookmark , qui in Lacedaemonia regi assistebant, quem ex senioribus eligebant.

Et subjungit rationem quod ex contingentibus non expedit eligi regem, ibi, Magnorum, enim domini constituti, supple, reges, si viles fuerint, sicut probabile est fore electos ex humili plebe, multum laedunt ei laeserunt jam in prae-

terito civitatem Carchedoniorum: unde versus :

Asperius nihil est humili, dum surgit in altum.

Et quia haec politia similis est aliis duabus, easdem reprehensiones quas habent aliae in transgressionibus, habet et ista. Et hoc est: Plurima quidem igitur increpatum utique propter transgressiones communia existunt, convenientia omnibus dictis politiis. Ratio dicti est, quod non increpatur rationabiliter, nisi vitium, et non homo, vel civitas. Et si unum vitium transgressionis est in pluribus, eadem erit ratio increpationis.

e Deinde cum dicit, Eorum autem quae ad suppositionem, etc. ponit aliud in quo specialiter reprehenditur dicens : Eorum autem quae ad suppositionem legislatoris, id est, quam ipse intendit aristocratiae et politiae ,carchedionorum scilicet, haec quidem ad AdminBookmark , id est, populum sive democratiam declinant magis, haec autem ad oligarchiam, supple, declinant. Etenim democratia principatus est populi, oligarchia autem principatus paucorum, sicut in ante habitis dictum est. Et ostendens in quo, subdit: Ejus quidem enim quod est hoc quidem adducere, ad populum scilicet, hoc autem non adducere ad, populum, reges domini, supple, sunt cum senioribus, si auto gnomones omnes, id est, consentientes. Sensus est, statuta esse apud eos, quod quaedam a regibus et principibus proponenda sunt populo, ut omnes simul consentiant et consententicnt, et una simul omnium sententia approbetur. Quae autem sic sunt proponenda, reges domini sunt cum senioribus. In his autem , supple, quae populo proponuntur sic, populus habuit potestatem consentiendi vel dissentiendi. Et hoc est : Quaecumque autem intulerint, isti scilicet populo sic ordinata a principibus, domini, supple, populares, de judicando sunt, scilicet utrum sint tenenda vel non : et volenti, populo scilicet talia observare, illatis, id est, propo-

sitis, populo contradicere licet. Et subdit quod hoc habebat speciale Carchedonia, ibi, Quod quidem in aliis politiis non est, Lacedaemoniorum scilicet, et Cretensium. Et hoc videtur etiam fuisse democraticum : quia in favorem populi factum est.

Et subdit quomodo declinat ad oligarchiam, ibi, Perdarchias autem, id est, principatus quinque virorum, dominas existentes multorum et magnorum. Et ostendit quorum, ibi, Ab ipsis, scilicet pentarchiis, eligibiles esse, et eum, scilicet principatum, qui centum est, hos eligere maximum principatum: hunc enim principatum elegerunt pentarchi: et dicitur maximus, quia amplissimus est, et ad multos pertinens. Hoc est enim oligarchicum : quia potestatem convertit ad principatum paucorum. Et subdit aliud in quo etiam oligarchicum est, ibi, Adhuc autem hos ampliori principari tempore, scilicet pentarclios. Et ostendit quomodo ampliori, ibi, Etenim praeteriti, eligentes scilicet futuros, cum futuris principabantur. Et hoc est: Etenim praeteriti principabantur et futuri, oligarchicum: in hoc enim declinat in potestatem paucorum.

Et ostendit in quo convenit cum aristocratia, ibi, Quod autem sine pretio, supple, eligunt et non sortiales, qui AdminBookmark dicuntur Graece, aristocraticum ponendum, supple, est. Sortiales enim sunt, qui pauperes existentes, non arte vel dignitate, sed qui sorte vel fortuito veniunt ad principatum, et ideo principatu utuntur in lucrum : et si quid tale alterum, supple, est simile illi, in hoc declinat ad aristocratiam sicut et virtuosos eligunt et non alios.

Et ponit tertium in quo iterum aristocraticum est, ibi, Et sententias a principibus judicari omnes et non alias ab aliis, diversis scilicet judicibus, quemadmodum in Lacedaemonia, scilicet a diversis judicibus fit judicium in eadem causa, supple, etiam est aristocraticum. Et propter hoc in jure prohibetur, quod una et eadem causa ad diversos judices non referatur.

f Deinde cum dicit, Transgreditur autem aristocratiae, etc. ostendit in quo declinet ab aristocratia dicens : Transgreditur autem aristocratiae (genitivus pro ablativo), id est, ab aristocratia institutio Calchedoniorum maxime ad oligarchiam secundum quemdam intellectum, ut videtur multis, in hoc scilicet quod aristocratia potestas est virtuosorum, oligarchia autem principatus paucorum. Et ponit rationem,ibi, Non enim solum virtuosum, sed et divitem putant oportere eligi principem. Et ponit rationem legislatoris, ibi, Impossibile enim egentem bene principari, et vacare, scilicet publicis negotiis. Et hujus causam in praehabitis assignavit : quia egentem oportet intendere lucris pro necessitate vitae : propter quod etiam dicitur in VIII Topicorum, quod tempore necessitatis melius est ditari quam philosophari, licet simpliciter sit melius philosophari quam ditari. Et ex hoc elicit inconveniens quod sequitur, ibi, Siquidem igitur eligere divitem, oligarchicum est : quia oligarchia principatus paucorum et divitum est : secundum virtutem autem, supple, principari et eligere principem, aristrocraticum, supple, est. Iste quidem utique erit ordo tertius, scilicet qui est simul et secundum virtutem, et secundum divitias eligere principes : secundum quem quidem ordinem ordinata sunt ei apud Carchedonios, equae circa politiam. Et ponit rationem, ibi, Eligunt enim ad duo haec respicientes, divitias scilicet et virtutem : et maxime, supple, sic eligunt maximos, scilicet principes, reges et duces exercitus.

g Deinde cum dicit, Oportet autem putare, etc. reprehendit ea quae sunt reprehensibilia in politia seu urbanitate Calchedoniorum. Sed quia posset aliquis dicere, quod respicere ad. divitias in eligendo principem, peccatum est in. principatu aristocratiae, praecipue cum in ante habitis dictum sit, quod virtuosus pauper, etiam si nolit, cogendus est ad prin- cipatum, ideo dicit, quod peccatum in hoc est legislatoris, non civitatis : et hoc est : Oportet autem putare peccatum esse legislatoris transgressionem aristocratiae. Et ostendit quomodo, ibi, A principio enim institutionis politiae, hoc videre est maxime necessarium, qualiter optimi possint vacare Reipublicae, et nihil dehonestari, propter paupertatem, non solum principes, qui sunt personae publicae, sed nec singulariter, id est, private viventes : his enim legislator debuit providere de aerario publico et publicis reditibus, ut in tantum abundarent, quod non oporteret venales esse et in principatu, et private viventes.

h Et ostendit inconveniens quando secus fit, ibi, Si autem oportet adspicere, principes scilicet, ei, id est, etiam ad abundantiam, id. est, ut abundent, gratia vacationis, pravum, id est, si principes propter hoc quod vacant a negotiis propriis, et intendunt communibus, oportet respicere et intendere qualiter abundent, hoc pravum est et corruptum. Et dat rationem,ibi, Maximos principatuum, supple, contingit venales esse, regnum scilicet et ducatum exercitus. Et ostendit quomodo hoc est pravum, ibi, Lex enim ista, scilicet ut divites eligantur, divitias facit pretiosas magis virtute, et, id. est, etiam civitatem totam amativam pecuniarum. Videntes enim cives quod propter divitias adipiscuntur principatus, inhiant divitiis, qualitercumque et quibuscumque lucris, juxta illud Sapientis : " Existimabant ad lucrum vitam hominis esse compositam, et oportere undecumque etiam ex malo acquirere. " Et hoc maxima corruptio est. Et hoc est quod addit : Quodcumque autem existimat pretiosum, id est, pretio suppositum, quod principale, id est, principales, necesse, supple, est illud aliarum politiarum opinionem assequi his, id est, timocratiae quae propter lucrum est, tyrannicae quae est oppressiva propter praedam : et hoc pessimum. Et hoc est quod addit : Ubi autem

non maxime virtus honoratur, hanc politiam non est possibile secundum virtutem firmiter principari. Et ostendit hoc per Inconveniens quod sequitur, ibi, Rationabile autem assuescere lucrum hoc, id est, principatus ementes, quando cum expenderint, principentur, id est, quando expensas ad hoc quod principentur, posuerint : volet enim rehabere quod posuit. Et ostendit subdens : Inconveniens quidem, si pauper quidem existens, AdminBookmark autem, id est, superjustis secundum virtutem volet lucrari: hoc enim non est de justitia, neque de virtute quod vendat sententias et justitias. " Ponet, enim sicut dicunt Theologi, impretiabile sub pretio. " Deterior autem utique, civiliter scilicet, non volet cum expenderit : quia tunc et sua expendit, nec suppetunt aliena, et sic omnino Inutiliter erit : propter quod oportet eos qui possunt, et virtute et facultatibus scilicet, aristocratizare, hos principari, supple, et non alios. Et facit comparationem, ibi, Dignius autem si etiam praeferret penuriam AdminBookmark , supple, aliquis legislator, sed et principantium curaret de vacatione, id est, dignius esset quod legislator curaret de sumptibus communibus providere principibus qui vacant publicis, quam quod divitibus propter divitias conferat principatus. Mimis enim damnum est de communi providere eis, quam totam civitatem fieri amativam pecuniarum.

i Deinde cum dicit, Pravum autem utique, etc. reprehendit legislatorem de hoc quod plures principatus commisit uni gubernandos, dicens : Pravum autem videbitur esse, plures principatus principari eumdem, quod quidem acceptatur apud Carchedonios, et male. Et ponit rationem, ibi, Unum enim opus ab uno optime perficitur. Cujus rationem reddit optime Gregorius in Pastore, sic dicens : " Impar quisque invenitur ad singula, dum confusa mente fertur circa multa. " Et illud poetae :

Pluribus intentus minor est ad singula sen

sus.

Et hoc est quod sequitur, ibi, Oportet autem qualiter fiat hocvidere legislatorem. Et dat simile in artibus, ibi, Et non praecipere eumdem fistulare et coria incidere. Ex his concludit : Quare ubi non parva civitas, magis politicum est plures participare principantibus, supple, quam unum plures principatus habere, et, supple, etiam est magis democraticum, id est, populare : favor enim populi accedit, cum etiam seipsos posse promoveri ad principatus vident Et hujus dat rationem, Ibi, Communius enim (alia littera, ((commodius enim ") sicut diximus, et pulchrius unumquodque perficitur ab eisdem et velocius : quia si plures sint, aliquando non concordant, et sic causae protrahuntur. Hoc autem probat in exemplis, ibi, Palam autem hoc in bellicis et nauticis, id est, In navalibus bellis et equestribus. In iis enim ambobus per omnes, ut est dicere, extenditur principari et subjici: et ideo, supple, saepe negliguntur et protrahuntur et confuse aguntur.

k Oligarchica autem existente politia, id est, paucorum principatu, ita scilicet quod unusquisque sit in officio suo, optime effugiunt, judicando semper aliquam populi partem : tunc enim expedite fit quod fieri debet. Qualiter autem fiat, subdit : Emittentes super civitatem, supple, sibi subjectam : ubi tangit modum imperii Romanorum, qui super civitates exteras sibi subjectas quosdam de suis emittebant in. praesides et proconsules, qui dirigerent negotia provinciarum et civitatum, ne dispendium esset in Republica propter longam distantiam Imperatoris. Et hujus ordinationis utilitatem subdit, ibi, Haec enim servant et faciunt mansuram politiam : quando enim unusquisque in suo principatu opus suum perficit, servatur politia a corrumpentibus, et fit mansiva sine seditione populi : sed hoc est fortunae opus, scilicet apud

Carchedonios, qui nullum legis ordinem habent : et hoc imo totum fortunae commiserunt. Et ideo hoc reprehendit subdens : Oportet autem inseditionales esse, scilicet cives, propter legislatorem, supple, et non propter fortunam. Nunc autem si aliquod infortunium accidat et multitudo abcesserit subditorum, ab obedientia scilicet Calchedoniorum, nullum est remedium quietis per leges : quia nullam legem dederunt de hoc quomodo rebelles redirent in subjectionem et quietem a seditione.

Deinde ponit epilogum de omnibus dictis, ibi, De Lacedaemoniorum quidem igitur politia et Cretensium et Calchedoniorum, quae merito acceptantur,hoc, scilicet quod dictum est, habet modo. Alia littera hoc habet : " Notorium, " id est, quod notum sit : forte enim habebant aliqua occulta, de quibus non oportebat dicere.