CAPUT III.

An opifices sunt dicendi cives ?

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Circa civem autem adhuc restat quaedam dubitationum, revera enim utrum civis est cui licet communicare principatu, aut banausos cives ponendum. Siquidem igitur et hos ponendum quibus non interest principatuum, non est possibile omnis civis esse talem virtutem, ipse enim civis. Si autem nullus talium civis, in qua parte ponendus unusquisque ? nequo enim advena, neque peregrinus. Aut propter hanc quidem rationem nullum dicemus accidere inconveniens, neque enim servi dictorum nullum, neque libertini. Hoc enim verum quod non omnes ponendum cives, sine quibus non. utique erit civitas : quoniam neque similiter cives pueri et viri, sed ii quidem simpliciter, ii autem ex suppositione : cives quidem enim sunt, sed imperfecti. In antiquis quidem igitur temporibus apud quosdam erat servum, quod banausum vel peregrinum.

b Propter quod multi tales et nunc. Optima autem civitas non faciet hanausum civem. Si autem, et hic civis : sed

LE0NARD1 ARETINI TRANSLATIO.

Restat adhuc una dubitatio circa civem, utrum revera civis sit is solum cui participatio est publicae potestatis, vel opifices etiam, ac mercenarii sint cives nuncupandi. Nam si ponamus hos quoque esse cives, qui magistratuum sint expertes, nequaquam possibile est uniuscujusque civis talem esse virtutem : si vero nullus horum est civis, in qua parte sunt hujusmodi homines reponendi? neque enim in eorum ministrorum loco, qui nobiscum habitant, neque rursus, ut peregrini. An secundum hanc rationem nihil dicemus evenire absurdum, neque enim servi supra dictorum quidquam, neque liberti? Illud autem verum, quod non omnes illi dicendi sunt cives, sine quibus civitas esse non potest, cum neque pueri ita cives sunt, ut viri : sed hi quidem simpliciter, hi vero ex suppositione : cives enim sunt, sed imperfecti. Vetustis quidem temporibus apud quosdam opifices erant servi, aut peregrini.

Quapropter etiam nunc plerique tales sunt. Optima quidem civitas numquam opificem faciet civem. Quod si hi cives, civis virtutem quam diximus, dicendum non omnis neque liberi solum, sed quicumque operibus necessariis sunt dimissi. Necessariorum autem, qui quidem uni ministrantes talia, servi: qui autem communiter, banausi, et mercenarii.

c Manifestum autem hinc parum considerantibus, quomodo habet de ipsis : ipsum enim apparens quod dictum est, facit evidens. Quoniam enim plures sunt politiae et species civis, necessarium esse plures, et maxime subditi civis. Quare in aliqua quidem politia necessarium esse banausum, et mercenarium cives : in aliquibus autem impossibile, puta si qua est, quam vocant aristocratiam, et in qua secundum virtutem dantur honores, et secundum dignitatem : neque enim possibile est exhibere, quae virtutis viventem vita banausa, vel mercenaria. In oligarchiis autem mercenarium quidem non contingit esse civem : ab honorabilitatibus enim longis participationes principatuum : banausum autem contingit : ditantur enim multi artificum.

d In Thebis autem lex erat, eum qui decem annorum non abstinuisset a foro, non participare virtute. In multis autem politiis contrahitur et peregrinorum lex. Qui enim ex matre cive, in quibusdam democratiis civis est : eodem autem modo habent, et quae circa spurios apud multos. Attamen quoniam propter indigentiam legitimorum civium, faciunt cives tales : propter paucitatem enim hominum sic utuntur legibus, defectum habentes turbae : paulatim eligunt eos qui ex servo primum vel serva, deinde eos qui ex mulieribus : tandem autem solum eos qui ex ambobus ipsis, cives faciunt.

e Quod quidem igitur species plures civis, manifestum ex. iis. Et quod dicitur maxime civis, qui participat honoribus,

civis autem virtus est quam diximus, dicendum est non esse cujusque civis, neque liberi modo, sed eorum qui a ministeriis necessariis sunt alieni : necessaria vero qui uni ministrat, servus est, qui autem publice, viles et sordidi.

Patebit. autem hoc paulo adhuc considerantibus, quemadmodum in his res se habeat. Hoc enim quod diximus, id. ostendit : cum enim plures sint Rorumpublicarum species, plures quoque species civium sint necesse est. ac maxime eorum civium qui subsunt. Itaque in quadam Republica opifices et sordidi cives erunt. In quibusdam vero, impossibile est ut cives sint, puta in optimatum gubernatione, si qua illa est, in qua secundum virtutem dantur honores, et secundum dignitatem. Neque enim virtutem exercere potest, qui vilibus opificiis occupatus est. In paucorum quoque gubernatione tenues homines ad. Rempublicam non recipiuntur : ex magno enim censu ad honores Reipublicae pervenitur. Artifices tamen ad hanc speciem pervenire possunt, et si sordidi sunt, quoniam plerumque divitiis abundant.

Apud Thebanos lex fuit, ut nemo habilis esset ad honores Reipublicae suscipiendos, nisi decem annis a mercatura destitisset. In multis autem Rebuspublicis attrahuntur lege ad civitatem etiam peregrini. Est etiam lex in quibusdam civitatibus, ut satis sit ex matre cive esse genitum, et spurios quaedam recipiunt: atque propter defectum legitimorum civium tales faciunt cives : paucitate enim hominum inducti, his utuntur legibus ; quod si abundent multitudine, paulatim excludunt, primo libertini generis homines, deinde eos qui ex matre solummodo cives sint, nec nisi ex utroque parente natos cives, pro civibus habent.

Quod igitur plures sint species civis, ex his patet. Et quod maxime dicitur civis ille, qui habilis sit ad honores susci- sicut et Homerus poetizavit, ac si quemdam inhonoratum post ex sur gentem. Sed ubi quod tale occultum est, gratia deceptionis cohabitantium est. Sicut advena enim est, qui honoribus non participat.

f Utrum quidem igitur alteram, vel eamdem ponendum, secundum quam vir bonus est, et civis studiosus, palam : quia alicujus quidem civitatis, idem : alicujus autem alius : et ille autem non omnis, sed qui civis, et dominus, et potens esse dominus, vel secundum se, vel cum aliis curae communium.