CAPUT IV.

De prima civitatum, origine, deque imperiorum discrimine.

ANTIQUA TRANSLATIO. a Quoniam autem haec determinata sunt, quod post haec considerandum,

utrum unam ponendum politiam, vel plures ; et si plures, quae et quot, et differentiae quae sunt ipsarum ?

b Est autem politia ordo civitatis aliorum principatuum, et maxime dominantis omnium. Dominans quidem enim ubique est politeuma civitatis : politeuma autem est politia : dico autem, puta in democraticis quidem dominans populus, pauci autem e contrario in oligarchiis. Dicimus et politiam alteram esse eorum: eumdem autem hunc sermonem dicemus de aliis.

c Supponendum itaque primo, cujus gratia constituta est civitas, et principatus species quot, ejus qui circa hominem, et circa communionem vitae.

d Dictum est autem in primis sermonibus, in quibus de oeconomia determi-

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

His ita determinatis, videndum jam est, utrum una sit Respublica an plures : et si plures, quae et quot, et quaenam differentiae earum sint ?

Est autem Respublica ordinatio civitatis, et circa magistratus alios, et maxime circa id quod summam in civitate habeat auctoritatem, et sic principalissimum. Principalissimum autem est id quod ubique gubernat et regit civitatem, ceu in populari quidem populus, in paucorum vero potentia pauci. Diximus autem et-Rempublicam aliam esse ab istis, eodemque modo dicemus de aliis.

Supponendum est primo cujus gratia civitas sit constituta, et quot sint gubernandi species, circa hominem, et circa vitae societatem.

In superioribus libris, ut de gubernatione rei domesticae, ac de domino, et natum est, et de despotica, quod natura quidem est homo animal civile : propter quod et nullo indigens ejus, quae ab invicem politiae appetunt convivere. Quin imo et communiter conferens colligit in quantum adjacet unicuique pars, ut vivatur bene. Maxime quidem igitur hoc est finis et communiter omnibus et sigillatim. Conveniunt autem et ad vivere gratia ipsius, et continet politicam communionem : forte enim inest aliqua boni particula, et secundum ipsum vivere solum, si non diris secundum vitam excedatur valde. Palam autem, quod perseverant multa mala sustinentes multi hominum inviscati ad vivere, tamquam existente quodam solatio in ipso, et dulcedine naturali.

e At vero principatus secundum dictos modos facile dividere: etenim in extrinsecis sermonibus determinavimus de ipsis saepe. Despotia quidem enim quamvis sit idem conferens secundum veritatem ei qui natura servus, et ei qui natura despotes, tamen principatur ad conferens despotis nihilominus : ad id autem quod servi, secundum accidens. Non enim contingit corrupto servo salvari despotiam. Principatus autem puerorum, et mulieris, et totius domus, quem utique vocamus oeconomicum, vel subjectorum gratia est, vel alicujus communis amborum, secundum se quidem subjectorum. Ut videmus et alias artes, puta medicinalem et exercitativam : secundum accidens autem et utique ipsorum erunt : nihil enim prohibet exercitia docentem pueros aliquando esse et ipsum eorum qui exercitantur , sicut gubernator est semper unus nautarum. Puerorum quidem igitur exercitator vel gubernator considerat subjectorum bonum : quando autem unus horum fuerit, et ipse secundum accidens participat utilitates : hic quidem enim nauta, hic autem sic unus eorum qui exercitantur, cum sit puerorum exercitator.

servo determinavimus, dictum est natura hominem esse civile animal, ex. quo fit, ut si etiam nihil indigeant mutuo auxilio, nihilominus affectent vitae societatem. Quin etiam et communis utilitas conjungit eos, in quantum confert singulis partem bene vivendi. Maxime igitur hic est finis, et publice omnibus, et privatim. Congregantur etiam ipsius vitae gratia : forsan siquidem inest sibi aliqua particula honesti, et continet civilem societatem etiam vivendi gratia solum, si non molestiae in vita admodum exsuperent. Patet autem quod tolerant homines multa aspera propter vivendi cupiditatem, ut existente in eo quadam naturali dulcedine.

Atqui et modos imperii facile est dividere cum saepe sit de his a nobis in externis sermonibus determinatum. Dominatio enim licet revera utilis existat natura servo, et natura domino : nihilominus imperat pro domini utilitate, pro utilitate autem servi contingenter. Neque enim fieri potest, ut servo deficiente, servetur dominatio. Filiorum vero imperium, et uxoris, et domus totius, quam vocamus rei familiaris gubernationem, aut gratia est eorum qui gubernantur, aut gratia alicujus, quod sit utrisque commune. Gratia eorum qui gubernantur, ut videmns et alias artes, ceu medicinam et gymnasticam, illorum quibus imperatur utilitatem quaerere : contingenter tamen et eorum qui praecipiunt, esse potest : nihil quippe vetat magistrum ipsum gymnasii esse unum eorum qui exercentur, quemadmodum gubernator semper est unus ex his qui sunt in navi. Magister igitur gymnasii, et gubernator considerant semper eorum utilitatem quos gubernant : sed quando horum unus est, per accidens ipse quoque suscipit utilitatem, hic quidem nauta, ille autem unus eorum qui in gymnasio exercentur.

f Propter quod et politicos principatus quando fuerint secundum aequalitatem civium constituti, et secundum similitudinem, secundum partem dignificant principari, prius quidem qua aptum natum erat dignificantes in parte ministrare, et considerare aliqua : rursum quod ipsius bonum., sicut ipse principans considerabat quod illius conferens. Nunc autem propter utilitates quae a communibus, ut eas quae ex principatu, volunt continue principari, veluti si accideret sanos esse semper principantes cum essent aegrotativi : etenim sic forte utique persequerentur principatus.

g Manifestum ergo, quod quaecumque quidem politiae intendunt, quod communiter conferens, ipsae quidem rectae existunt entes secundum id quod simpliciter justum. Quaecumque autem conferens principum solum, vitiatae, et omnes sunt transgressiones rectarum politiarum. Despoticae enim : civitas autem communitas liberorum est.