COMMENTARIUS IN CAP. VI.

Hic investigat seu venatur Aristoteles veras diffinitiones et essentiales differentias politiarum, et circa hoc tria facit. Primo enim ostendit quid praecipue assumendum sit ad diffinitionem politiarum.

futura sit civitas : nec tamen si ista adsint omnia, civitas adhuc erit.

At bene vivendi societas, et domibus, et generibus vitae perfectae gratia et per se sufficientis, hoc tamen non erit nisi uno eodemque loco habitantibus, et conjugia simul ineuntibus : propter quod propinquitates in civitatibus exstiterunt, et sodalitia, et sacra, et conversationes familiarium. Idque est amicitiae opus, nam simul vivendi electio amicitia est.

Finis est igitur civitatis, bene vivere, illa vero gratia finis. Civitas autem est generum pagorumque societas, vitae perfectae ac per se sufficientis, hoc est, ut diximus, bene at beate vivere. Bene igitur agendi gratia, ponendum est esse civilem societatem, non autem gratia simul vivendi.

Quapropter, quicumque plus conferunt ad hujusmodi societatem, his plus juris competit in civitate, quam his qui libertate ac genere pares sunt vel majores, sed civili virtute sunt impares, et quam his qui divitiis superant, sed virtute superantur. Quod igitur omnes qui de Republica contendunt, partem aliquam justi dicunt,manifestum est ex supra dictis.

Secundo quid facit errorem, ibi (litt. c),

Causa autem quia de seipsis judicium, etc. Tertio ostendit quod dixit ex fine omnium politiarum, ibi (litt. f, circa initium), Si autem neque ipsius, etc.

In primo intendit ostendere, quod quia omnis politia dirigitur justo aliquo, et justum fundatur supra aequale secundum medietatem arithmeticam et geometricam, sicut dicit in V Ethicorum, ideo maxime attendendum est in diffinitione politiarum

quod justum est.

a Et hoc est : Sumendum autem primo id est, principaliter, quos terminos, diffinitivos scilicet, dicunt oligarchiae et democratiae, scilicet secundum essentialem diffinitionem utriusque, et, supple, sumendum si debeat vera diffinitio dari, quidem quod justum est oligarchicum existens et democraticum, id est, quid est justum oligarchicum., et quid justum democraticum.

b Et ponit rationem, ibi, Omnes enim, supple,politiae, tangunt justum quoddam, sed usque ad aliquid procedunt, id est, usque ad quemdam terminum justi, et non perveniunt ad simpliciter justum. Et hoc est : Et dicunt non omne quod proprie justum. Et exponit, ibi, Puta videtur aequale esse, quod justum est et est : justum enim, ut dicit in V Ethicorum, aequale est lucri et damni, in commutationibus quidem aequale secundum medietatem arithmeticam, in distributionibus autem aequale secundum medietatem geometricam : sed non omnibus, supple, est aequale, sed aequalibus, id est, proportionatis ad unum secundum distributionem vel commutationem, quod aequale est utique in lucro et damno. Ii autem, scilicet oligarchici, hoc auferunt, scilicet aequale, scilicet quibus, id est, auferunt quibus debeant judicare secundum aequale in politia, et judicant male.c Deinde cum dicit, Causa autem, etc. ostendit quid facit errorem, ponendo causam, et dicit: Causa autem, scilicet quare male judicant, est quia de seipsis judicium, supple, ferant : et ideo sibiipsis semper judicant plus in lucro, et minus in damno : et aliis plus in damno, et minus in lucro : quod principium est omnis iniquitatis et injustitiae. Et hoc est quod subdit : Fere autem plurimi sunt judices pravi de propriis. Unde in legibus statutum est, quod nullus in causa propria

potest esse judex. Et ex hoc infert intentum, ibi, Quare quoniam quod justum aliquibus est, supple, et non simpliciter, et divitum est : quia quod iis justum est, aliis non est justum : percutiens enim principem, magis punitur quam percutiens alium aequali ictu. Eodem modo in rebus, supple, etiam aequale est attendendum, et quibus reddituri, scilicet est attendendum, sicut dictum est prius in Ethicis, ibi in V Ethicorum. Rei quidem aequalitatem confitentur, supple, omnes attendendam, eam autem quae quibus, dubitant maxime quidem propter dictum modum : quia scilicet judicant de seipsis male : ad paria enim se cum aliis non judicant, sed sibi plus in lucro et minus in damno, aliis autem e converso, ut dictum est.

d Deinde cum dicit, Deinde autem et quia dicere, etc. ponit ad idem aliam rationem, et dicit : Deinde autem et quia dicere usquequo, et non simpliciter. Non enim determinant simpliciter justum, sed usquequo (sicut in praehabitis dictum est) utrosque justum aliquid putant justum dicere simpliciter. Hi quidem enim, oligarchi scilicet, si secundum aliquid inaequales sint. Et explanat, Puta secundum pecunias, totaliter putant inaequales esse, id. est, oligarchi reputant quod si secundum pecuniam inaequales sint, totaliter sint inaequales et injusti : quia semper judicant sibi plus attribuendum de pecunia, aliis autem minus. Hi autem, democratici scilicet, si secundum aliquid aequales, puta si secundum libertatem, totaliter aequales, supple, esse se reputant, cum in multis sint inaequales.

e Quod autem principalissimum, supple,faciunt ad aequalitatem et inaequalitatem, non dicunt. Et ostendit quomodo,ibi, Siquidem enim possessionum gratia com municassent et convenissent tantum,tunc, supple,tantum participant civitate, quantum et possessione : quia tunc non esset inter eos ulla communicatio nisi posses- sionis. Et ostendit inconveniens quod ex hoc sequitur, ibi, Quare oligarchicorum sermo videbitur utique incalescere. Et ponit sermonem, ibi, Non enim esse justam, aequum scilicet, supple, videbitur, participare centum minis, scilicet ex aequo distribuendis, unum qui intulit minam unam cum eo qui dedit residuum totum, id est, centum talenta. Quia si secundum proportionem geometricam distribui debet, plus recepturus est qui plus intulit.

f Neque iis qui a principio, supple, inaequalia intulerant, neque post acquisitis, scilicet quae etiam inaequalia sunt. Et hujus ratio est : quia ratio justitiae est in communicandis, quod inaequalia inferentes ad communicationem, inaequaliter participent.

Deinde cum dicit, Si autem neque ipsius vivere, etc. inducit alteram rationem ad idem ex. ratione civitatis, et dicit: Si autem neque ipsius vivere gratia solum, sed magis ipsius bene vivere, supple, constructa est civitas et politia. Et hoc probat, ibi, Etenim, si, supple, gratia ipsius vivere solum sit civitas et habitatio civitatis, servorum utique et aliorum animalium esset civitas, quod est inconveniens nunc autem non, supple, talium gratia est civitas. Et hujus dat causam, ibi, Quia non participant a felicitate, neque ipso vivere secundum electionem, scilicet servi et alia animalia.

g Et adhuc supponit aliam, ibi, Neque compugnationis gratia est civitas, quatenus a nullo injuriam patiantur. Propter hoc enim saepe invicem conjurant civitates .Nequepjropter commutationes , supple, est communicatio civitatis, ut eum usum, qui ad inviem, supple, habeant in in creatione.

h Et ostendit inconveniens quod sequeretur ibi, Etenim utique Thyrrheni et Carchedonii et, omnes quibus sunt contractus ad invicem, leuius utique civitatis

cives essent, quod non est : ergo communicatio civitatis non ad hoc, Et ostendit, ibi, Sunt enim ipsis pacta de inlroduclibilibus, id est, quaenam de una civitate introducantur in aliam, et conventiones, supple, sunt ipsis de non injustitia facienda, quod scilicet de hoc quod unus introducit in civitatem alterius, fiat ei justitia sicut civi, et scripturae, scilicet per manum publicam tabellionum de confirmatione uniuscujusque contractus, de compugnalione, id est, quod se invicem etiam compugnatione defendant. Non tamen propter omnia haec sunt communia unius civitatis.

i Deinde cum dicit, Sed neque principatus, etc. volens investigare Aristoteles diffinitionem politiae, primo investigat per diversitatem principatuum qui diversi sunt in diversis politiis. Unde circa hoc tria facit. Primo enim ostendit insufficientiam antiquarum politiarum, eo quod de virtute et malitia nihil tractaverunt. Secundo ostendit quod cohabitatio non facit civitatem, ibi (litt. k, circa medium), De virtute autem et malitia, etc. Tertio ostendit quae cohabitatio vere facit civitatem, ibi (litt. n), Sed ipsius bene vivere, etc.

Dicit ergo primo: Sed neque principatus omnibus communes in iis, scilicet politiis, constituti sunt : sed alii apud utrosque. Quaedam enim mixtas sunt ex duabus vel tribus, et illae etiam mixtos habent principatus.

k Et subdit reprehendens eos de imperfectione, ibi, Neque quales quasdam esse oporteat alteras, supple, politias alteri curant, eo quod principes unius politiae corrigunt ea quae sunt in altera. Et explanat quod dixit, ibi, Neque modo nullus erit injustus eorum qui sub pactis, id est, non curant de confoederatis civitatis utrum justi vel injusti sint, dummodo pacta inita cum eis teneant. Unde sequitur : Neque, supple, curant quomodo malitiam nullam habeant, sci- licet confoederati cum eis : sed solum, supple, curant quomodo nihil injuste agant in invicem. Et vocant injustum quod est contra foedus initum, et nihil aliud. Et politia non est perfecta : Politia enim ordo civium est in civitate : Civis autem non est ordinatus ad felicitatem, nisi in omni virtute ordinatus sit.

Et probat per dispositionem perfectas politiae, ubi ostendit quae cohabitatio non facit civitatem ibi, De virtute autem et malitia ministrant, principes scilicet, quicumque curant bonam legislationem, quae scilicet secundum virtutem est, qua scilicet legislatione. Quare manifestum, quod oportet de virtute sollicitam esse eam, quae tamquam vere nominatur civitas, non sermonis gratia. Illa enim quae civitas vocatur sermonis gratia tantum, et cadit a nominis significatione secundum rem, non vere vocatur civitas : non enim est civium unitas, nisi uniantur in studio virtutis. Unde in praecedentibus dictum est de Lacedaemonius, quod nihil adeo utile est civitati sicut provocare cives ad studium virtutis, non ad appetitum pecuniae. Et ut hoc ostendat et probet, ostendit quod aliae communicationes non faciunt civitatem, ibi, Fit enim communicatio, supple, inter cives compugnatio, id est, quae dicitur compugnatio. Et hoc est. Cives conjurant ut simul compugnent contra adversarios, et haec compugnatio, supple, est, de aliis loco differens solum ab iis qui de longe compugnant : communicantes enim in una eademque civitate, ut compugnantes sibi invicem ferunt auxilia, non differunt ab iis qui a se invicem longe distant in aliis civitatibus : unde sicut conjuratio distantium non facit veritatem civitatis, ita nec habitantium in una civitate facit unitatem civitatis. Et talibus, scilicet toedere communicantibus, pactum quod faciunt inter se, est lex. Et hoc est : Et lex pactum. Et confirmat, ibi, Et, sicut ait Lycophron sophista, fideiussor invicem justorum, id est, pacta quaeineunt, ut sibi invicem assistant,

sunt fidejussor eorum quae promittunt ad invicem. Et ideo, sicut legitur in gestis Antiquorum, quando duae civitates vel plures talia pacta inierunt, lacerabatur in duo immundum animal, sicut porca, et latera cadaveris lacerati suspendebantur ex utraque parte juxta viam, et praecipiebatur partibus transire per medium divisionum, ut scirent quemcumque contra pactum venientem, sic lacerandum, et ab hac foeditate sic lacerati cadaveris tale pactum primo foedus dictum est : et hoc totum dicit Hieronymus supra Jeremiam. Et subdit imperfectionem istius legis, ibi, Sed non qualis faciat bonos et justos cives, id est, licet hoc pactum sit lex et fidejussor ad invicem justorum, tamen non est lex quae faciat bonos cives, et ideo non facit ad communicationem civitatis.

I Et hoc probat, ibi, Quod autem, hoc modo se habeat, manifestum. Et ponit rationem : Si enim aliquis copulet loca, supple, divisa in unum, ut se tangant. Et exemplificat, ibi, Sicut Magareorum civitas et Corinthiorum muris, scilicet in uno muro cingat utramque civitatem, tamen non una civitas, supple, est. Per hoc intendit, sicut paulo ante dixit, quod communicatio compugnationis et coha bitationis non est communicatio civilis, quae faciat vere unam civitatem.Et ex hoc etiam excludit alias communicationes, subdens : Neque si ad invicem connubia fecerint, supple, facient unam civitatem, quamvis hoc, communicatio scilicet connubii, propriarum communicationum civitatibus sit, id est, una de numero communicationum quae sunt propriae civitatibus. Civium enim est sibi in connubiis communicare, non tamen propter hoc dicitur civitas, civium unitas.

Et excludit aliam communicationem : Similiter autem neque si qui habitarent separatim quidem, scilicet in locis diversis, non tamen tardum de longe ut non communicarent. Et hujus exemplum est, sicut et nunc in diversis villis habi- tantes, conveniunt ad unam forensem villam, in qua sibi communicant in rebus commutabilibus : quae tamen communicatio non facit unam civitatem. Et hoc est : Sed si essent ipsis leges ut non seipsos injuste molestarent circa mutuas dationes, scilicet quas ferunt ad forum, commutandas. Et dat exemplum : Puta si hic quidem esset faber, fabrilia scilicet commutans, hic autem agricola, annonam et fructus ipse commutans, alius autem coriarius, et alius vero aliquid aliud tale, sicut lignarius, vel fallo, vel aliquid tale, et multitudine essent decem millia, non tamen communicarent in alio nullo quam in talibus (altera negatio superfluit) puta commutatione, rerum scilicet venalium, et cpmpugnatione, scilicet quod simul pugnarent contra adversarios, neque sic quidem civitas, supple, esset, propter talem communicationem.

Propter quam utique causam, supple, est civitas? Et excludit ea quae possent dici causa, et non sunt, ibi, Non enim utique propter non propinquum, in loco scilicet, communitatis , id est, non potest dici quod non sit civitas, quia communitas civium non simul habitat in uno loco : et quod per contrarium, causa sit quod civitas sit, quia cives in unum habitant. Et hoc probat, ibi, Si enim sic ei convenirent, supple, in unum locum sic communicantes, unusquisque tamen uteretur propria domo tamquam civitate, supple, singulari, et sibi ipsis auxiliantes sicut pugna existente ad injuriantes solum, neque sic utique videbitur esse civitas diligenter considerantibus, propter tales scilicet communicationes. Et dat rationem, ibi, Siquidem similiter colloquerentur congregati et sigillatim, id est, non colloquuntur nisi de commutatione rerum venalium et compugnatione, quod non facit civitatem.

m Ex omnibus his concludit, ibi, Manifestum est igitur, quod non est civitas communicatio loci, et ejus quod est non

injusta agere ad seipsos, et mutuae dationis gratia : nullum enim illorum est causa civitatis, sicut jam habitum est, licet sine his non sit civitas. Unde sequitur : Sed hoc quidem necessarium existere si erit civitas : attamen neque existentibus omnibus iis, jam est civitas.n Deinde cum dicit, Sed ipsius bene vivere, etc. est ultima pars capituli, in qua causam verae politiae ponit, dicens : Sed ipsius bene vivere communicatio, et domibus, per cohabitationem scilicet, et generibus, et cohabitare scilicet per connubia, gratia vitae perfectae, et per se sufficientis, supple, est causa communicationis civitatis. Et licet haec sit causa, tamen exiguntur alia quae dicta sunt. Et hoc est : Non erit tamen hoc non unum et eumdem locum habitantium et utentium connubiis. Et ideo sine communicatione connubiorum, et habitatione ejusdem loci non potest esse civitas. Et ponit signum, ibi, Propter quod affectiones factae sunt, id est, amicitiae, in civitate, per connubia scilicet, cohabitationes et fraternitates, id est, consanguineitates quae fiunt per connubia, et immolationes, id est, festa convivantium, victimis immolatis, et deductiones ipsius convivere. Convivere enim simul cupientes inveniunt diversos ludos quibus ducunt vitam in jucunditate. Quod autem tale amicitiae opus, supple, est. Et hoc probat per diffinitionem amicitiae, ibi, Convivendi enim electio amicitia est. Propter hoc dicit Eustratius in Commentario super VIII Ethicorum, quod " amicorum proprium velle convivere et in colloquiis et jucunditatibus conterere totos dies. "

o Ex omnibus his concludit intentum, ibi, Finis (quidem igitur civitatis bene vivere, supple, est. Haec autem, scilicet civitas, finis gratia, hujus scilicet qui est bene vivere et secundum virtutem. Civitas autem, supple, est generum, id est, consanguineorum et vicinorum communitas vitae perfectae, secundum virtutem scilicet, et per se sufficientis : quia sicut in primo dictum est, nullius necessarii debet esse defectus. Et explanat quae sit talis vita, ibi, Hoc autem est, ut diximus, id est, sicut sermone determinamus nunc, vivere feliciter et bene : feliciter, ut felicitatis actus attingatur, scilicet ut secundum propriam et connaturalem virtutem attingatur perfecta operatio in nullo impedita. Illi enim finem habent felicitatis.

Ex his omnibus concludit: Bonarum ergo actionum gratia ponendum, supple, est esse politicam communionem, sed non ipsius convivere tantum.

p Et ex hoc quasi quodam corollario concludit, ibi, Propter quod et ulterius quidem quicumque adjiciunt plurimum ad talem communionem, felicis scilicet et bonae vitae, his civitatis attinet plus, id est, plus accedunt ad causam et ratio- civitatis et civium, quam aequalibus secundum, libertatem et genus, id est, plus communicant vera communicatione civitatis quam alii qui aequaliter eis liberi sunt,et aequales genere, vel majoribus, id est, qui libertate et genere eis majores sunt. Secundum politicam autem virtutem inaequalibus, id est, qui in politica virtute eis minores, vel excedentibus secundum divitias, secundum virtutem autem excessis, id est, plus attinet eis de politica communicatione, quam eis qui excedunt eos secundum divitias, exceduntur autem ab istis secundum virtutem. Cujus ratio est : quia sicut dictum est, tota communicatio politica secundum virtutem est: et ideo plus excedens in actibus virtutis,plus communicat politicae communicationi. Deinde ponit conclusionem generalem totius capituli, subdens : Quod quidem igitur omnes qui de politiis altercantur, partem quamdam justi dicant, id est, dicere conantur, manifestam est ex dictis, scilicet in capitulo isto.