COMMENTARIUS IN CAP. V.

In isto capitulo determinat species democratiae quae fiunt ex. assuetudine et etiam oligarchiae. Et ideo dividitur in duas partes. Primo enumerat species democratiae ex assuetudine factas. Secundo oligarchiae species ex assuetudine factas,

enim potestatem participandi ei qui tanta possidet, et propter multitudinem eorum qui ad Rempublicam recipiuntur, necesse est non hominem, sed. legem dominari., Quanto enim magis distant a monarchia, neque tam amplas habent facultates, ut eas negligendo otiari valeant: neque ita exiguas, ut a civitate victum quaerant : necesse est ut legem velint dominari, non autem ipsos.

Quod si pauciores sint qui possident patrimonia, siquidem plura quam prius, secunda species fit gubernationis paucorum. Magis enim potentes plus habendi se dignos putant Quapropter ipsi, sumunt ex aliis, qui ad Rempublicam se conferunt. Praeterea, quia nondum ita robusti sunt, ut absque lege gubernare possint, legem hujusmodi posuere.

Quod si eo deveniant, ut ipsi pauciores numero majores facultates habeant, tertia cumulatio fit gubernationis paucorum, ipsi enim per se magistratus et imperia retinent : secundum legem jubenteni ut parentum defunctorum loco filii succedant.

Quod si magis etiam subnixi sint opibus et amicitiis, propo est talis potentia ad monarchiam, et dominantur homines, non autem lex, et est haec quarta species gubernationis paucorum, correspondens ultimae speciei popularis.

ibi, (litt, g), Oligarchiae autem quandoqn idem pIures, etc.

Prima dividitur in partes tres. In quarum prima dicit, quod assuetudinibus mutantur democratiae et oligarchiae. In secunda ostendit qua arte multiplicantur, ibi (litt. c), Quod autem sint tot species, etc. In tertia enumerat quatuor species democratiae quae ex assuetudinibus fiunt, ibi (litt. c, post ini- itum), Quandoquidem igitur quod agricultivam, etc.

a Sententia primae partis est haec, quod volentem scire politias oportet non latere, quod frequenter democratiae, quae secundum leges sunt, assuetudinibus populi mutentur : et hoc est in omnibus, in quibus non judicatur secundum leges, sed secundum assuetudines. Habitus enim assuetudinis efficitur quasi naturalis. Propter quod dicit Tullius, quod " virtus est habitus per consuetudinem perfectus in modum naturae consentaneus, " Sicut enim dicit Aristoteles in II Ethicorum : " Innati sumus virtutes quidem suscipere, perficere autem est ex assuetudine. "

Dicit ergo : Non oportet autem latere, politicum scilicet, quod in multis locis accidit, ut politia, id est, civitas quidem quae secundum leges non sit democratia, supple, sed secundum voluntatis dominantium, propter assuetudinem autem et modum, supple, quem consuevit tenere populus, poliiizct et democraiizet, id est, principatu populi. Similiter etiam est in oligarchia, quod scilicet transmutetur per assuetudinem. Et hoc est : Similiter autem rursum apud, alios eam quidem quae secundum leges politiam esse magis democraticam, id est, apud quos consuevit esse politia democratica secundum leges, assuetudinibus autem et modo oligarchizare magis, supple, accidit.

b Et subdit causam unde hoc accidit, ibi, Accidit autem hoc maxime post transmutationes politiarum, id est, quando novis emergentibus casibus et novis principibus et politeumate dominantibus, necesse est mutari politias. Et dicit rationem subdens, ibi, Non enim statim transmutantur, ut scilicet unam politiam omnino deserant, et aliam simpliciter assumant, sed amant in primis paulatim rapientes ex invicem, id est, modum et leges unius politiae, quam scilicet prius habuerunt, rapientes et trahentes, in aliam politiam scilicet. Et dicit modum, ibi, Ut leges quidem permaneant (quae prius exstiterunt, in priori scilicet politia : quia dicit Tullius, " Difficile est a consuetis recedere. " Obtineant autem, supple, consuetudines, quae transmutant politiam unam specialem in aliam, sicut democratiam in oligarchiam, vel e converso. Et haec est prima pars primae partis istius capituli.

c Deinde cum dicit, Quod autem sint tot species, etc. ostendit qua arte multiplicantur politiae in tot species, quot dictae sunt, dicens : Quod autem sint tot species democratiae et oligarchiae, quot scilicet in praehabitis enumeratae sunt, ex ipsis quae dicta sunt, manifestum est. Et ponit rationem quam etiam in praehabitis posuit, ibi, Necesse enim aut omnes dictas partes populi, id est, in praehabitis enumeratas communicare politia, quae est ordo communicationis : et sic tot erunt politiae, quot sunt partes populi : aut has quidem, has autem non : et tunc illae quae communicant una politia, unam faciunt politiam, id est, unum ordinem communicationis : et tot erunt politiae, quot sunt ordines communicandum.

Deinde cum dicit, Quandoquidem igitur quod agricultivam, etc, dat artem accipiendi politias, enumerando quatuor species democratiae quae sunt ex assuetudinibus, et dicit : Quandoquidem igitur quod agricultivam, et quod possidet mediocrem substantiam, fuerint dominantes politiae, quae scilicet, non ex amicis, nec ex facultatibus potest cogere rebelles, politizant secundum leges, ut scilicet leges cogant eos quos ipsi compellere non possunt. Et ponit rationem, ibi, Habent enim, supple, tales vivere laborantes, id est, ex labore victum quaerere : non possunt autem vacare, judiciis scilicet. Et qualiter disponant civilitates sive politias, ostendit, ibi, Quare legem scientes, sapientes scilicet et senatores, convocant necessariissimas congregationes, ut scilicet per illos possint compellere rebelles, quos

per seipsos non possunt. Aliis alitem, supple, multitudinibus hominum participare licet, politico scilicet principatu, cum possideant honorabilitatem determinatam a legibus, scilicet quod non licet egenis participare politicum principatum, ne scilicet propter paupertatem sub vertant judicium. Et ex hoc infert : Propter quod omnibus possidentibus, id est, divitibus licet participare, principatu scilicet oligarchiae. Et distinguit in illo modo, ibi, Universaliter quidem enim non licere omnibus, supple, sed paucis et divitibus oligarchicum, supple, est : quia oligarchia est principatus paucorum et divitum. Et subdit rationem talis politiae, ibi, Licere autem vacare, studiis scilicet judiciorum et dispositioni urbanitatum, impossibile, supple, est : quia tales oportet intendere qualiter victum acquirant. Unde dicit in I Metaphysicae, quod " omnibus existentibus ad necessitatem et voluptatem, Sacerdotum gens concessa est in scholas intrare, et liberalibus sci.en.tiis intendere. " Et hoc est quod sequitur : Non existentibus proventibus : quia liberalibus artibus intendere non potest, cui proventus non suppetunt. Et infert consequenter, ibi, Haec quidem igitur una species est democratiae, consuetudinalis scilicet, propter has causas, quae scilicet dictae sunt. d Deinde cum dicit, Altera autem species, etc. ponit secundam, et dicit : Altera autem species, id est, secunda, supple, est, propter consequentem, electionem, populi scilicet. Est enim, id est, contingit, et, id est, etiam omnibus licere, supple, participare democratiae principatu, non refutatis secundum genus: servis enim de servis parentibus natis non licet participare, sed liberis solis. Causa autem quare licalparticipare liberis potentibus vacare, haec est, quia, possunt vacare, studiis scilicet judiciorum et urbanitatum sive civilitatum : quia sicut dixit Socrates, et in praehabitis primi libri ostensum est, servus non habet virtutem nisi a domino.

Isti autem licet pauperes sint electi, tamen liberi sunt et liberum consensum habent faciendi quod volunt. Et hoc est quod sequitur : Propter quod quidem in tali democratia leges principantur propter non esse proventum, id est, quia non habent divitias vel amicos, ex quibus possint compellere rebelles : et ideo oportet invocare auxilium legis.

e Deinde cum. dicit, Tertia autem species, ponit tertiam speciem, dicens : Tertia autem species, supple, democratiae consuetudinalis, est omnibus licere quicumque utique liberi fuerint participare politia, propter praedictam causam scilicet, non tanien participare propter praedictam causam, id est, propter electionem populi : quia aliter haec species tertia coiricideret in idem cum secunda. Et subdit : Quare necessarium, et, id est, etiam, in hac principari legem. Licet enim liberi sint, virtutem tamen coactivam rebellium non habent, nisi ex lege : et ideo ex sententia votiva dominari non possunt.

f Deinde cum dicit, Quarta autem species, etc. ponit quartam speciem democraticae politia , ex. consuetudine, dicens : Quarta, autem species democratiae temporibus ultimis in. civitatibus facta, supple, est. Et haec est mercenariorum, quibus constituitur salarium sui dominatus, ut dominentur in politia. Et hoc est quod subdit, ibi, Quia enim factae sunt civitates majores multo (quam a principio, et proventus existunt et opulentiae, participant quidem omnes politia, id est, politico principatu, propter excessum multitudinis, quae cogit alio subjici sibi : in talibus enim multitudo dominantur ut unus, non ut singuli, ut in praehabitis dictum est. Communicant autem et politizant, id est, politico principatu participant, quia possunt vacare, judiciis scilicet et studio civilitatum, etiam egeni accipientes mercedem, pro salario scilicet. Et maxime autem vacat talis multitudo,

egenorum scilicet ad politias. Et subdit rationem, ibi, Neque enim impedit ipsos iteque propriorum, cura. Altera negatio superfluit more Graecorum qui duas negationes ponunt pro una. Et subdit quare hoc plus competit egenis quam divitibus, ibi, Divites autem impedit, supple, propriorum cura, ut saepe non communicent, id est, communicare non possint congregationi, id est, communi populo sive politiae, neque ei quod est judicare, id est, qualiter judicia exerceantur, quia propriis intenti, communibus intendere non possunt : propter quod fit multitudo egenorum dominans politiae, quae semper dominatur ad sententiam voti. : quia leges ignorant. Et hoc est quod addit, ibi, Sed non leges, supple, dominantur.

Post omnia haec ponit epilogum, ibi, Species quidem igitur democratiae tot ei tales et propter has necessitates sunt. Et in hoc finita est prima pars capituli.

g Deinde cum dicit, Oligarchiae autem quandoquidem, etc. enumerat species oligarchiae factas ex. assuetudine, et dicit: Oligarchiae autem, supple, sunt, quandoquidem plures habent substantiam, scilicet de populo, sed tamen minorem, supple, substantiam, seu divitias, et non multam valde : propter quod non assumuntur ad principatum, sed divites et potentes, qui habent multas divitias. Et ponit quatuor species oligarchiae. Primam, ibi, Prima autem oligarchiae species est, prima scilicet quae per consuetudinem fit : faciunt enim potestatem principandi possidenti, scilicet diviti, et propter multitudinem esse participantium politeumaie, id. est, politiae dominio, necesse non Jiomines, sed legem esse dominans. Et hujus ponit rationem, ibi, Quanto enim utique plus distant a monarchia, in qua scilicet dominatur unus, sicut in regno sibi exhibito : necesse legem velle ipsis principari sed non ipsos. Tales enim ad sententiam voti non possunt compellere subjectos, sed oportet invocare legis et communis populi auxilium. Haec est ergo prima species oligarchiae consuetudinalis.

h Et ponit secundam, ibi, Si autem utique pauciores sunt qui substantias habent, id est, divitias, quam qui prius, supple, dominabantur in politia, ampliorem alitem, supple, communi populo habeant substantiam (sicut saepe factum est Romae, ubi post dominium senatorum et nobilium paucis et divitibus commissum est dominium), secundae oligarchiae fit species. Et ponit rationem, ibi, Magis enim potentes supergredi volunt, id est, supprimere eos. Propter quod et ipsi quidem, id est, populus, eligunt ex militis eos qui ad politeuma, id est, dominium politiae admittuntur. Quia autem nondum sic fortes sunt, divitiis scilicet et potentia, ut sine lege principentur, id est, principari possint, legem ponunt talem, id est, statuta civitatis faciunt talia, ut tales sic de populo eligantur.

i Et ponit tertium gradum seu speciem oligarchiae, ibi, Si autem incaluerint habere divitias, scilicet pauciores existentes, supple, numero, habere majores substantias, divitiarum scilicet, tertius gradus sit oligarchiae. Et exponit illum, ibi, Scilicet per seipsos principatus habere : quia tunc per seipsos possunt compellere subjectos. Et ponit quartam speciem, ibi, Secundum legem autem praecipientem morientium filios succedere, supple, quartum gradum seu speciem facit oligarchiae.

k Et subdit in quo ille gradus differt ab aliis, ibi, Quando autem jam plus invalucrint substantiis, id est, divitiis, et multis amicis, prope, id est, fere talis rex, et neque tantam habeant substantiam, divitiarum scilicet, ut vacent, id est, vacare possint, negligentes, supple, curam propriorum : neque iam modicam, supple, habeant substantiam divitiarum, ut nutriantur a civitate, salario scilicet

potentatus monarchiae, id est, regno in quo dominatur linus, ei domini sunt vel fiunt homines, sed non lex : tales enim dominantur ad sententiam voti, et non secundum leges. Et quarta, species oligarchiae haec est convertibilis ultimae democratiae. Superius enim dictum in hoc

eodem capitulo, quod ultima democratia consuetudinalis est, quando dominantur circui ad sententiam voti et non secundum

leges. Conveniunt ergo in hoc quod neutra dominatur secundum leges, sed ad sententiam voti.