CAPUT VI.

De omnium et singularium Rerumpublicarum conservatione.

ANTIQ U A TRAN SLATIO.

a De salvatione autem communiter et sigillatim uniuscujusque politiae, habitum est dicere.

b Primo quidem igitur palam, quod siquidem habemus per quae corrumpuntur politiae, habemus et per quae salvantur : contrariorum enim contraria sunt factiva : corruptio autem salvationi contraria.

c In bene temperatis quidem igitur politiis, sicut aliud aliquid oportet observare, ut nihil praeuaricentur, et maxime quod parvum serpere : latet enim subin-

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

De conservatione autem earum et communiter et seorsim de uniuscujusque, consequens est ut dicamus.

Illud ergo ante omnia patet, quod si sciamus per quae corrumpuntur Respublicas, scimus etiam per quae conservantur : contrariorum enim contrarii effectus: corruptioni autem conservatio est contraria.

In illis igitur Rebuspublicis quae laudabiliter permixtae ad temperatae sunt, illud est diligenter observandum, ne quid ex legibus institutisque moveatur, maxime trans praevaricatio sicut substantias parvae expensae consumunt saepe factae. Latet autem seditio, quia non simul tota fit : paralogizatur enim mens ab ipsis, sicut sophistica oratio, si unumquodque parvum, et omnia. Hoc autem est quidem ut sic, est autem ut non : totum enim et omnia, non parvum, sed compontur exrvis. Unam quidem igitur custodiam ad hoc principium oportet facere.

d Deinde non credere iis qui sophismatis gratia ad multitudinem applicantur. Arguuntur enim ab operibus. Qualia autem dicimus politiarum sophismata, prius dictum est.

e Adhuc autem videre, quod quaedam manent non solum aristocratiae, sed oligarchiae, non propterea quod firmae sunt politiae, sed quia bene utuntur ii qui in principatibus fiunt, et iis qui extra politiam, et iis qui in politeuniate : non injusta facientes in eos quidem qui non participant, et introducendo principales eorum ipsorum in politiam, et amatores quidem honoris non injuriando in inhonoraiione, et multos in lucrum ad seipsos autem et ad principantes, in utendo invicem demotico. Quod enim in multitudine quaerunt aequale qui. demotici, hoc in similibus non solum justum, sed expediens est.

f Propter quod si plures sint in politeumale, multa expediunt demotlcorum

lege statutorum, velut sex mensium principatus esse, ut omnes qui similes participent. Est enim sicut AdminBookmark jam qui similes : propter quod et in iis fiunt demagogi saepe, sicut dictum est prius : deinde minus in potentatus incidunt oligarchiae et aristocratiae. Non enim similiter facile malignari pauco tempore principantes, et multo. Quoniam propter hoc in oligarchiis et democratiis fiunt tyran- que ab eo cavendum quod paulatim repit : latet enim corruptio, quia non tota simul fit : decipiturque mens ab illis, ut sophistica illa ratio, si unumquodque pusillum, et omnia. Hoc autem est ut sit, et est ut non. Totum enim et omnia, non pusillum, sed composita ex pusillis. Una igitur custodia adversus hoc principium est opponenda.

Deinde non confidere his qui finguntur quodammodo, et adumbrantur ad populum. Reprobantur enim ex ipsis operibus. Qualia vero dicamus Reipublicae figmenta, superius est ostensum.

Intueri licet quasdam Respublicas durare, non solum ex optimatibus, verum etiam ex paucorum potentiis, non quia per se ipsae stabiles sunt, sed quia hiqui gubernant recte se gerunt, tam erga eos qui sunt extra Rempublicam, quam erga eos qui in Reipublicae gubernatione versantur. Erga eos quidem qui non participes sunt gubernationis, non afficiendo ipsos injuriis, ac praestantiores ipsorum ad partici pationem Reipublicae reci piendo, cupidosque honoris non deprimendo, neque multitudinem suis commodis fraudando. Erga illos vero qui socii in gubernanda Republica sunt, humane invicem populariter se gerendo. aequalitas enim illa quae in populari statu affectatur, ea in similibus non solum justa est, verum etiam utilis.

Quamobrem si plures sint in gubernatione Reipublicae constituti, eis per multa popularium institutorum utilia sunt, ceu emcstres esse magistratus, ut omnes qui similes sunt, adipisci valeant. Sunt enim tamquam populus quidam illi, qui inter se pares ac similes sunt : itaque in illis frequenter existunt velut duces quidam populi, ut prius diximus : deinde minus in potentias incidunt, paucorum gubernationes et optimates. Non enim similiter facile est latere male agentem in bre-

nid.es : aut enim qui maximi in utraque praeferuntur tyrannide, ii quidem demagogi, ii autem potentes : aut qui maximos habent principatus, quando multo tempore principantur. g Salvantur autem politiae non solum propter longe esse a corrumpentibus, sed. aliquando et quia prope. Timentes enim per manus habent magis politiam. Quare oportet eos qui de politia sollicitantur, timores praeparare, ut conservent, et non. dissolvant, quemadmodum nocturnam custodiam politiae observationem, et quod longe, prope facere.

h Adhuc insignium contentiones et seditiones, et per leges oportet tentare cavere : et eos qui extra contentionem sunt antequam comprehendantur et ipsi : tamquam quod in principio fit malum cognoscere, sit non cujuscumque, sed politici viri.

i Ad eam autem quae per honorabilitatem fit transmutatio ex oligarchia,et politia, cum acciderit hoc manentibus quidem eisdem honorabilitatibus, abundantia autem honorabilitatis facta,expedit honorabilitatis communis multitudinem considerare ad praeteriens : in quibuscumque quidem civitatibus honorantur secundum annum, secundum hoc tempus : in majoribus autem per triennium, aut quinquennium. Et si fit multiplex, vel submultiplex prioris, in quo honoratiores institutae fuerunt politiae, legem et honorabilitates intendere, vel remittere : siquidem excedant, intendentes secundum multiplicationem : si autem deficiant, remittentes, et minorem facientes honorationem.

k In oligarchiis enim et politiis non facientibus quidem sic, hic quidem oli-

vi tempore magistratus, et in longo. Nam ob hoc in paucorum gubernationibus et popularibus tyrannides fiunt: aut enim hi qui maximi sunt in utraque, tyrannidem invadunt, hic ductores populi, ibi potentes : vel qui maximos gerunt magistratus, quando longo tempore durant.

Conservantur autem Respublicas non solum ex. eo quia procul sint a periculis, verum etiam interdum quia propinquae sunt. Homines enim formidantes, vigilantes intendunt ad Reipublicae custodiam, Itaque oportet eos qui Rempublicam salvam esse volunt, formidines quasdam parare, ut caveant, neque dissolvant, quasi nocturnam quamdam custodiam, Reipublicae observationem, etquodlonge abest, propinquum facere.

Etiam nobilium contentiones seditionesque per leges quoque oportet custodire conari.: et qui extra contentiones sunt, eos ante capere : tamquam malum ab initio exoriens cognoscere, non cujusvis sit, sed civilis viri.

Ad mutationes vero quae propter censum fiunt ex paucorum potentia, atque ex Republica quando contingit hoc, manentibus eisdem cemibus, aut pecuniarum copia facta, utile in Republica est considerare universum totius civitatis censum, ac praesens tempus ad praeterituiri conferre :nam in quibusdam civitatibus censui egitur annuatim, in mahoribus vero per trirnnium, ant quinquennium. Et si sit multipcatus,

major faefus quam prius erat ille, secundum quem statuta fuerat Reipubulicae gubernandae abiltias, lege providere

census vel augxetur, vel relaxetur: siquidem excedat, aecundum multiphicationem: si vero deficiat, relaxetur ac minor fiat census taxatio.

In paucorum enim gubernationibus, et in Rebus publicis nisi hoc fiat, hic paucorum

garchiam, hic autem potentatum fieri accidit : illo autem modo ex politia quidem democratiam, ex oligarchia autem politiam vel AdminBookmark

l Commune autem et in AdminBookmark , et in oligarchia, et in monarchia, et in omni politia, neque crescere valde multum praeter commensurationem, sed magis tentare parvos et multi temporis dare honores quam breviter magnos. Corrumpuntur enim, et non omnis viri ferre bonam fortunam. Si autem non, neque cum simul multos totos dederint, auferre rursus simul totos, sed gradatim.

m Et maxime quidem tentare legibus sic ordinare, ut nullus fiat multum excedens potentia, neque amicorum, neque pecuniarum : si autem non, soquestratas facere stationes ipsorum.

n Quoniam autem et propter proprias vitas insolescunt, oportet facere principatum quemdam, qui consideret viventes nocive ad politiam, in democratia quidem ad democratiam, in oligarchia autem ad oligarchiam. Similiter autem et in unaquaque aliarum politiarum. Et quod jucundum autem civitatis sigillatim observare propter easdem causas.

o Hujus autem remedium super oppositis partibus firmare actiones et principatus. Dico autem opponi AdminBookmark multitudini, egenos autem opulentis, et tentare commiscere egenorum multitudinem, et eam quae divitum, vel quod medium augere. Hoc enim dissolvit eas quae propter inaequalitatem seditiones.

p Maximum autem in omni politia, et legibus, et alia provisione sic ordinari, ut non sit principatus lucrari.

gubernatio, ibi potentia illa nimia insurget : illo autem modo ex Republica quidem popularis status, ex paucorum vero gubernatione Respublica aut populus.

Commune autem est et in populari, et in paucorum gubernatione, et in omni Republica, neque augere nimium quemquam supra modum, sed magis conari parvos et longi temporis honores praebere, quam confestim magnos. Corrumpuntur enim, nec cujusvis est hominis prosperitatem ferre. Quod si accuniulate dati sint alicui honores, non sunt simul omnes postea auferendi, sed paulatim.

Maxime vero lege ita providere conandum est. ut nemini sit exccssiva potentia, neque amicorum, neque pecuniarum.

Quod si ita contingat, per absentiam removendae sunt hujusmodi hominum clientelas.

Cum vero ex privata etiam vita res novae oriantur, magistratus constituendus est quidam, qui sit quasi in specula, ad mores civium instituendos, ne quis ita vivat ut Reipublicae nocere possit : in populari quidem statu, ne aliene vivat a po- pularitate : in paucorum autem potentia, ne alieno a natura ejus gubernationis. Eodemque modo de aliis speciebus Re- rumpublicarum. Et si quid exsultet clarumque sit in civitate, per partes observare propter easdem causas.

Cujus remedium est, semper contrariis partibus magistratus et res agendas committere. Contrarias partes voco ceu praestantes viros multitudini, et divites pauperibus. Conandumque est, vel admisce- 13 pauperes cum divitibus, Ael medios augere : hi enim dissolvent seditiones ob imparitatem procedentes.

Maximum vero illud est in omni Republica et legibus, et caetera omni diligentia constituendum, ne ex magistratibus lucra proveniant.

q Hoc autem maxime in oligarchiis oportet servare. Non enim sic indignantur coerciti ab eo quod est principari multi : imo gaudent, si quis siuit circa propria vacare. Quare si putaverint principantes furari communia, tunc ambo contristantur, scilicet honoribus non participare, et lucris.

r Singulariter autem et contingit simul esse . democratiam et aristocratiam, si. hoc instituerit aliquis. Contingit enim et insignes et multitudinem utrosque habere, quae volunt. Licere quidem enim, scilicet omnibus principari, democraticum : insignes autem esse in principatibus, aristocraticum. Hoc autem erit cum non sit lucrari a principatibus : egeni enim non valent principari, eo quod nullum sit lucrum, sed circa propria esse magis : opulenti autem poterunt, propter nullo communium indigere.

s Quare accidit egenis quidem fieri opulentos, propter immorari circa opera : insignibus autem, non subjici quibuscumque.

t Et ut non furentur quae communia, traditio fiat pecuniarum, praesentibus omnibus civibus, et rescripta penes fpaternitates, et contubernia, et tribus reponantur. Ejus autem quod est sine lucro principari, oportet esse honores lege statutos approbatis.

u Oportet autem in democratiis quidem opulentis parcere non solum in non faciendo possessiones aeque partiales, sed neque fructus : quod in quibusdam politiarum latet factum. Melius autem est prohibere volentes, oblationes facere sumptuosas quidem, non utiles, putachorigias quidem et lampadarchias, et quaecumque aliae tales.

x In oligarchia autem egenorum facere curam multam, et principatus a quibus

Id autem maxime in paucorum gubernatione est observandum. Levius enim ferunt populi, qui a Republica excluduntur : quinimo gaudent, quod sua agrre non impediuntur. At si existiment eos qui magistratus gerunt, ex Republica ditari, duplicem capiunt molestiam, et quod ab honore excluduntur, et quod a lucro.

Unico vero etiam contingit simul existere popularem statum et optimatum, si ita quis intituat. Foret enim, ut et nobiles et plebeii haberent quae utrique vellent. Licere enim omnibus Rempublicam gerere, populare est : magistratus vero a nobilibus obtineri, optimatum. Hoc autem accidit quando ex magistratibus non proveniunt lucra : pauperes enim magistratus non volent, si nihil insit lucri, sed potius suis rebus propriis intendere : divites autem quia non indigent ex Republica lucrari, magistratus gerenf.

Atque ita continget, egenis quidem ditari ob operam rebus suis impensam : nobilibus vero, non subjici cuicumque.

Ad hoc autem ut non. surripiantur pecuniaepublicae, editio fiat pecuniarum civibus omnibus praesentibus, et descriptae per societates, et ordines, et tribus deponantur. Quod vero magistratus sunt absque lucro, statuendi per legeimsunt honores his qui. optime se gesserint.

Oportet autem in populari statu, divitibus parcere, ac non modo possessiones eorum non auferre, sed ne fructus quidem earum, quod in quibusdam civitatibus imprudenter fit. Melius etiam est volentibus prohibere,ut munera illa subeant, quae sint magni sumptus, ac nullius utilitatis, ceu choros exhibere, et ludos, et caetera hujusmodi munera.

In paucorum vero gubernatione, cura est pauperum suscipienda diligenter, et

receptiones, iis tribuere, et si quis opulentorum injuriatus fuerit istis, majores increpationes esse quam si sibi ipsis. Et haereditates non secundum dationem esse, sed secundum genus, neque plures quam unam eumdem haereditare : sic enim utique aequaliores substantiae erunt, et egenorum utique plures ad abundantiam pertingent.

y Expedit autem et in democratia et in oligarchia, aliorum vel aequalitatem, vel possessionem dare iis qui minus communicant politia hac, in democratia quidem opulentis, in oligarchia autem egenis, excepto quicumque principatus sunt domini politiae : hoc autem iis qui ex politia, committere solis vel pluribus.

z Tria autem quaedam oportet habere futuros principari principales principatus. Primo quidam amorem ad consistentem politiam. Deinde potentiam maximorum operam principatus. Tertio autem virtutem et justitiam in unaquaque politia eam, quae ad politiam : si enim non idem justum secundum omnes politias, necesse et justitiae esse differentias.

aa Habet autem dubitationem quando non acciderint haec omnia circa eumdem, quomodo oportet facere divisionem : puta si militaris quidem aliquis fuerit, nequam autem, et non politiae amicus : alius autem justus et amicus, qualiter oportet fieri electionem ?

bb Videtur autem oportere respicere ad duo, quo plus participant omnes, et quo minus. Propter quod in militia quidem ad experientiam magis virtute, minus enim militari participant, AdminBookmark autem plus : in custodia autem et camera- oflicia quibus sunt salaria constituta, istis tradenda : et si quis divitum eos contumelia effecerit, major poena est contituenda quam si ipsi inter se idem fecissent. Et successio in haereditatibus per cognationem sit, non per donationem : nec valeat quisquam plures haereditates capere, sed unam solum modo : per hunc enim modum magis aequales erunt facultates, et egenorum permulti ad abundantiam traducentur.

Utile est etiam in populari statu et in paucorum gubernatione, aliorum vel aequalitatem, vel praestantiam tribuere his, qui minus participant Republica, in populari quidem divitibus, in paucorum vero gubernatione egenis, exceptis tamen his magistratibus, in quibus jus auctoritasque Reipublicae consistit: hi enim solis his qui sunt ex Republica committi debent.

Tria vero debent illi, qui principales magistratus sunt suscepturi. Primum, ut ament praesentem civitatis statum. Deinde, ut habeant potentiam maximam ad ea exsequenda quae magistratus requirit. Tertium, ut habeant virtutem et justitiam in unaquaque Republica ad ipsam Rempublicam : nisi enim justum idem sit in cunctis Rebuspublicis, necesse foret et justitiae esse differentias.

Habet autem dubitationem quando haec omnia non concurrunt in eodem, quemadmodum sumere oportet: si sit quidam aptus ad rem militarem, sit autem ille idem improbus, nec Reipublicae amator : alter vero justus et amator, sed ad rem militarem non aptus, cujus facienda sit electio ?

Videtur inspiciendum esse ad duo, cujus magis participent omnes, et cujus minus. Quapropter in re militari quidem, ad peritiam magis quam ad probitatem est respiciendum : pauciores enim sunt rei militaris periti, plures vero pro-

tione contrarium : ampliori enim virtute indiget quam qualem multi habent, scientia autem communis omnibus.

cc Dubitabit autem utique aliquis si potentia exstiterit politiae, et amor, quid opus est virtute : facient enim quae expediunt per ipsa duo.

dd Aut quae contingit eos qui duo habent, incontinentes esse : quare quemadmodum et ipsis non serviunt scientes, et amantes ipsos : sic et ad commune nihil prohibet quosdam se habere.

ee Simpliciter autem quaecumque in legibus, ut conferentia dicimus politiis, omnia haec salvant politias.

ff Et quod saepe dictum est, maximum elementum, ut valentior sit multitudo quae vult politiam, quam quae non vult.

gg Praeter omnia autem haec, oportet non latere, quod utique latet transgressas politias quod medium.

hh Multa enim eorum quae videntur deinotica, solvunt democratias : et oligarchicorum, oligarchias. Qui autem putant hanc esse unam virtutem, trahunt ad excessum, ignorantes quemadmodum naris est transgressa quidem rectitudinem eam, quae pulcherrima ad. aquilinum vel simum, sed tamen adhuc pulchra et gratiam habens ad aspectum : non tamen si intendat aliquis adhuc magis ad excessum, primo quidem abjiciet mediocritatem partis, finaliter autem ita quod neque narem faciet apparere, propter excellentiam et defectum contrariorum : eodem autem modo habet et de aliis partibus. Accidit itaque hoc et circa alias politias. Etenim oligarchiam et democratiam est, ut habetur sufficienter, non ex existente optimo ordine : si autem aliquis intendat magis bitatis. Contra vero in custodia et administratione aerarii : plus enim probitatis requirit quam quantum habeant multi, scientia vero hujus communis est omnibus.

Dubitari etiam potest, si potentia absit Reipublicae et amicitia, quid opus est virtute : sufficient enim illa duo ad Reipublicae utilitatem.

An quia fieri potest, ut duo illa habentes sint intemperati? itaque ut sibi ipsis non obtemperant scientes, et amantes seipsos : sic etiam erga Rempublicam nihil vetat ita se habere quosdam.

Simpliciter autem quaecumque in legibus prodesse diximus, cuncta illa Rempublicam servant.

Et quod saepe jam diximus, maximum fundamentum est custodire, ut potentior sit ea pars quae Rempublicam salvam esse velit, quam illa quae nolit.

Praeter haec autem omnia latere non oportet, quod modo latet eas Respublicas quae transgrediuntur medium.

Multa enim quae popularia videntur, popularem statum dissolvunt : multa etiam quae paucorum esse videntur, dissolvunt paucorum gubernationem. Qui vero existimant hanc esse unam virtutem, trahunt ad excessum, ignorantes, quod quemadmodum nasus excedit rectitudinem laudabilem, ad aquilinum esse, vel simum, sed. tamen adhuc pulchritudinem ac gratiam retinet. At si quis magis trahat ad excessum, primo quidem abjicit congruentem mensuram partis, tandem vero ita disponitur, ut non nasus appareat propter excellentiam, ac defectum contrariorum. Eodem modo et de aliis partibus. Contingit autem hoc et circa alias gubernationes. Nam paucorum quidem potentiam et popularem sufficienter se habere contingit, etsi transgrediantur

utramque ipsarum, primo quidem deteriorem faciet politiam, tandem autem neque politiam.

ii Propter quod oportet hoc non ignorare legislatorem et politicum, qualia salvant demoticum, et qualia corrumpunt democratiam, et qualia oligarchiam. Neutrum enim ipsarum contingit esse et permanere sine divitibus, et sine multitudine : sed quando aequalitas facta fuerit substantiae, aliam necesse esse hanc politiam. Quare corrumpentes iis qua) secundum excessum legibus, corrumpunt politias.

kk Peccant autem in democratiis et in oligarchiis. In democratiis quidem demagogi, ubi multitudo domina legum: dominos enim faciunt super civitatem pugnantes cum divitibus. Oportet autem contrarium semper videri dicere pro divitibus. In oligarchiis autem pro populo oligarchicos : et jurare contra quam nunc jurent oligarchicos : nunc quidem enim in quibusdam jurant: " Et populo malignus ero, et consulam quodcumque habebo malum. " Oportet autem et existimare et simulare contrarium, insinuantes in juramentis, quod non injuste agat in populum.

ll Maximum autem omnium dictorum ad permanendum politias, quod nunc negligunt omnes, scilicet erudiri, ad. politias. Profectus enim nullus utilissimarum legum et congiorificatarum ab omnibus politizantibus, si non erunt assueti et eruditi in politia, si quidem leges deinotica;, demoticaliter: si autem oligarchicae, oligarchialiter. Quae quidem est in uno incontinentia, et in civitate. Est autem erudiri, ad politiam non haec facere quibus gaudent oligarchizantes, et democratiam volentes, sed quibus poterunt ii quidem oligarchizare, ii autem democratizare. Nunc autem in oligarchiis quidem ab optimo statu : quod si quis intendat magis utramque earum, deteriorem primam faciet, tandem vero neque Rempublicam esse.

Quapropter id non ignorari oportet a legis conditore, ac civili homine, qualia popularium servent populi statum, et qualia paucorum apparentia evertant paucorum gubernationem. Nulla enim istarum videtur stare posse absque opulentis, et multitudine : sed quando adaequatio fiat facultatum, aliam necesse est esse Rempublicam. Itaque dissolventes leges, quae sunt circa excellentiam, dissolvunt Respublicas.

Aberrant vero et in populari statu, et in paucorum gubernatione. In populari quidem, ductores populi, ut multitudinem dominam legum efficiant. Ob id enim faciunt semper civitatem opulentis repugnantem. At oportebat, contrarium videri semper dicere pro opulentis. In paucorum vero gubernatione, pro populo, eos qui Rempublicam gubernant, et contraria jurare quam nunc jurent. In quibusdam enim civitatibus nunc jurant: " Populum odio habebo, et consilio annitar ut male habeat. " Expedit autem simulare ac fingere contrar)uin, atque ita juramentum concipere. " Non afficiam populum injuriis. "

Maximum autem omnium, quae dicta sunt ad Reipublicae stabilitatem, est id quod nunc parvi faciunt omnes erudiri ad Reipublicae disciplinam. Nihil enim prosunt utilissima , leges quae a gubcrnatoribus decernuntur, nisi moribus instituti, et disciplina imbuti homines fuerint, si leges populares, populariter: si paucorum potentiae, ad hanc ipsam gubernationem. Nam si est in uno intemperantia, est etiam in civitate. Disciplina autem Reipublicae est, non ea facere per quae laetentur pauci potentes, aut populares: sed per quae valeant illi quidem paucorum gubernationem tenere, Iii vero popularem.

principantium filii deliciantur : qui autem egenorum, fiunt exercitati et laboriosi : quare et volunt magis et possunt insolescere. mm In democratiis autem, quae maximo videntur esse democraticae, contrarium conferentis consistit. Causa autem hujus, quia male diffiniunt quod liberum. Duo enim sunt quibus videtur democratia diffinita esse, in id quod populum esse dominum, et libertate. Quod quidem enim justum, aequale videtur esse : aequale autem, quodcumque videatur multitudini hoc esse dominans : liberum autem et aequale, quodcumque voluerit quis facere. Quare vivere in talibus democratiis unusquisque vivit ut vult, et ad quod abundat, ut ait Euripides.

nn Hoc autem pravum. Non enim oportet putare servitutem esse vivere ad politiam, sed salutem. Ex quibus quidem ergo politiae transmutantur, et corrumpuntur, et per quae salvantur, et permanent, ut simpliciter est dicere, tot sunt.