COMMENTARIUS IN CAP. IV.

In isto capitulo, sicut dictum est in ante habitis, considerat Philosophus quae sit optima politia. Dividitur autem in duas partes, in quarum prima agit Aristoteles de optima politia quae consistit in concordia populi et insignium. In secunda tractat de pertinentibus ad optimam politiam secundum ordinem ad virtutem et felicitatem in septimo libro, ibi (lib. VII, cap. i, litt. a), De politia optima facturus convenientem inquisitionem, etc.

Prima pars dividitur in tres, secundum tria capitula. In primo capitulo determinat qualiter optime salvantur democratiae aliae a prima et secunda, de quibus jam dictum est in quarto et quinto. In secundo ostendit qualiter optime salvantur oligarchiae, ibi (cap. 5, litt, a), Fere autem et circa oligarchias, etc. In tertio ostendit qualiter dividendi sunt principatus in singulis, ibi (cap. 6, a), Consequens autem dictis est dividere, etc.

In prima parte duo dicuntur. Primo scilicet qualiter optime salvantur aliae democratiae in genere. Secundo qualiter salvantur democratiae ultimae, et tyrannica et oligarchica, ibi (litt. l), Quoniam autem ultimae democratiae, etc.

Adhuc prima habet duas partes, in qua-

benevolam per hunc modum sibi plebem constituunt. Magistratus insuper omnes duplices faciunt, ut sint alii per electionem, alii per sortem. Quo enim populus capiat, per sortem. Quo autem maelius gubernentur, per electionem. Est autem hoc facere etiam in uno eodemque magistratu, ut alii sorte, alii electione ad. eum gerendum assumantur. Quemadmodum ergo oporteat gubernationes multitudinis instituere, dictum est.

rum prima generali documento ostendit qualiter aliae democratiae salvantur. In secunda dat speciales cautelas, ibi (litt. e), Adhuc autem et talia instituta, etc.

a Sententia primae partis haec est, quod primo utitur transitu in quo continuat dicenda dictis. Secundo ponit generale documentum salvandi democratiam : dicit enim, quod jam dictum est, qualiter salvetur optima et p democratia : ad salvandum autem alias democratias, quae in quarto enumeratae sunt, generale documentum est, quod oportet transgredi et deteriorem multitudinem, communicantium scilicet in foro secundum emptiones et venditiones, et generaliter transmutationes illas oportet separare, et separatim de unaquaque dicere, quod convenit. Ultimam autem democratiam, quae est quando totus populus principatur ut unus et non ut singuli, et oppressive principatur tyrannice et oligarchice, propterea quod omnes communicant in ea, neque fere est omnis civitatis, sed aliquarum et paucarum, nec facile est quod permaneat ista : eo quod non bene est composita ex legibus et consuetudinibus bonis, et jam dictum est in ante habitis in quinto quae sunt corrumpentia et salvantia politias, quae oportet hic attendere et ad. memoriam revocare. Et dicit, quod ad hoc quod hanc politiam temperent, ut tolerabilis fiat, consueverunt praesides omnia po- nere et statuere quae faciunt populum impotentem super insignes. Et ponit exemplum, sicut quod faciunt multos cives, non solum legitimos, sed etiam spurios, et tot assumere donec excedat multitudo insignium et mediorum, ut illis scilicet reprimant saevitiam populi: sed tamen quod non immoderate excedere oportet in multiplicatione talium : quia multiplicati per excessum inordinatam esse faciunt politiam, et insignes exacerbant magis ad graviter sufferre democratiam, et sic ex contentione insignium cum. populo, solvitur aliquando democratia. Et quia exempla in hac scientia efficacissima probatio sunt, dicit exemplariter, quod causa haec fuit causa contentionis circa Cyrenem, ubi ex hac causa solum fuit democratia soluta. Et dat generale proverbium de hoc dicens, quod " paucum malum dissimulando negligitur frequenter, sed quando magnum efficitur malum, in oculis habetur et non toleratur. " Et per hoc intendit, quod moderata multiplicatio mediorum civium addita insignibus, toleratur : si autem enormiter multiplicentur, tunc considerantes esse malum non amplius tolerant. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Quomodo quidem igitur oportet instituere optimam et primam democratiam, dictum est. Manifestum autem, supple, est, et quomodo alias, supple, oportet instituere, quae quatuor sunt numero, ut dictum est. Cognoscitur enim ex eodem : " Rectum enim est judex sui et obliqui, " ut dicitur in primo de Anima. Et tangit modum, ibi, Consequenter enim oportet transgredi (omnes enim aliae politiae transgressiones sunt), et deteriorem semper multitudinem , communicantium scilicet in hac vel illa democratia, separate, id est, separatim considerare, quibus scilicet legibus et quibus statutis communicet, et sic de unaquaque determinare, qualiter scilicet melius et utilius in ea communicatio fiat.

b Ultimam autem, supple, democratiam, propterea quod omnes, supple, ci-

ves communicant, in illa scilicet, neque ferre est omnis civitatis, sed paucarum (et hujus ratio est, quia oppressiva et tyrannica est, ut dictum est), neque facile permanere, supple, est eam. Et ponit rationem, ibi, Non bene compositam legibus et consuetudinibus. Quod enim non est bene compositum, facile corrumpitur : et ideo quia totum non congruens est partibus, non permanet in illis. Sed quia multa dicta sunt in quinto de salute et correctione politiarum, ideo addit, ibi, Quae autem accidit corrumpere et hanc et alias politias, dicta sunt prius plurima fere, in quinto scilicet, ubi dictum est de correctionibus politiarum singularum. Et dicit fere, quod in particularibus nemo ad plenum potest dicere.

c Sed quia agit hic de optima politia quae est in concordia populi et insignium, ideo addit documentum qualiter hoc fiat, ibi, Ad firmandum autem hanc democratiam, et faciendum, populum impotentem, scilicet contra insignes, consueverunt praesides, id est, insignes, assumere quam plurimos et facere cives non solum legitimos, sed spurios, et eos, supple, consueverunt assumere, qui ex utro cumque cive. Et explanat quid sit hoc, ibi, Dico autem, puta ex patre, scilicet cive, vel matre, cive scilicet: hos enim assumunt ad officia civilia, ut illis scilicet se firment contra saevitiam populi. Et ponit rationem, ibi, Omne enim conveniens magis tali populo. Hoc est dicere, quod hoc omne est conveniens populo : quia isti qui ex civibus nati sunt, majoris reputationis sunt in populo, quam si non essent: tunc enim minus reputarent et citius insurgerent: nunc autem, quia ex ipsis sumuntur, qui adduntur insignibus, facilius quiescunt et reprimuntur a saevitia propter tales qui ex ipsis sumpti sunt, maxime in hac democratia ultima, in qua totus populus tyrannice dominatur contra insignes.

d Ex his concludit quasi epilogando, ibi, Consueverunt quidem igitur demago-gi instituere sic: sed quia timor est, ne talibus nimis multiplicatis tandem populus contra insignes insurgat, et fiat novissimus error pejor priore, ideo addit temperamentum, ibi, Oportet tamen assumere, supple, de talibus, donec utique excedat multitudo insigniorum ei mediorum, supple, in tantum quod possit reprimere saevitiam populi, et non ultra hoc procedere. Et ponit causam, ibi, Excedentes enim inordinatiorem faciunt politiam, et insignes exacerbant magis,dum adduntur populo contra insignes, ad graviter sufferre democratiam. Et quia exemplaris probatio maxima est in hac scientia, probat hoc per exemplum, ibi, Quod quidem evenit fieri causam seditionis circa Cyrenem, quae est provincia circa Alexandriam. Et hoc confirmat per proverbium anti que dictum, ibi, Paucum quidem enim malum negligitur, id est, dissimulatur, multum autem factum, malum scilicet, magis in oculis est: et ideo non dissimu-

e Deinde cum dicit, Adhuc autem et talia instituta, etc. ponit quinque cautelas quibus augetur et firmatur democratia : et secundum hoc dividitur in quinque partes. Prima cautela est qua usi sunt, qui circa Cyrenem democratiam instituebant, et illa est, quod illi instituebant multas tribus in civitate, ut etiam essent multi principes tribuum qui adhaererent insignibus : et similiter faciebant multas fraternitates diversorum artificum et officiorum, propter eamdem causam, ut scilicet multi principes fraternitatis additi insignibus, reprimerent saevitiam populi, qui in illa ultima (sicut dictum est) tyrannice dominabatur. Propter quod oportuit insignes semper studere qualiter reprimerent saevitiam populi, ne insurgeret contra insignes. Et propter hoc etiam omnia quae communia erant omnium, oportuit redigere in pauca et sophisticare, id est, apparenter studere qualiter omnia permiscerentur, et omnes invicem permiscerentur et unirentur per connu- bia et alias confoederationes, ut omnes essent unum, et sic schisma non surgeret contra insignes et populum. Et ad hoc dicit valere etiam quod consuetudines antiquae serventur et non mutentur : quia novae mutationes saepe inducunt schisma. Et addit, quod etiam tyrannica instituta antiqua servanda sunt propter hoc. Et dicit exemplum de anarchia servorum. Et est anarchia circularis principatus, dicta ab AdminBookmark quod est circum, et AdminBookmark quod est principatus, in quo scilicet modo principatur unus servus super alios, postea alius, donec in circulum transierit.

Eadem ratione dicit,quod permittendus est principatus mulierum, et principatus puerorum. Et ratio potest esse, quia quilibet qui constituitur in principatu utriusque sexus, efficitur insignis et additur insignibus ad saevitiam populi reprimendam, qui, sicut dictum est, in ultima democratia tyrannice dominatur.

Ulterius dicit, quod cautela in illa politia servanda est, quod cuilibet permittatur vivere ut vult a legislatore : eo quod multis est delectabilius vivere inordinate, quam temperate: et quando impediuntur a voluptatibus suis, concitant populum saevientem et tyrannicum, ut insurgant contra legislatorem et insignes : et ex hoc dissolvitur politia frequenter.

Addit autem aliam cautelam., quod legislator caveat in hac politia, quod magnum opus non instituat, quod grave sit communi populo, ne quidem unum solum : et quod semper studeat ut salvetur politia, magis quam ad aliud aliquid : eo quod uno die facile est salvare politiam qualiscumque sit, vel duobus, vel tribus. Propter quod oportet legislatorem studere in omnibus his quae dicta sunt in quinto de salvatione, ut in illa instituat et ponat et caveat ab omnibus his de quibus ibidem dictum est, quae sunt corrumpentia politiam. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Adhuc autem ei talia instituta sunt opportuna ad democratiam talem, scilicet salvandam, velut Clisthenes, legislator scilicet, Athenis

usus fuit, volens augere democratiam,ei, id est, etiam circa Cyrenem, qui AdminBookmark , id est, democratiam instituebant, ibi scilicet, quibus etiam usus fuit legislator volens augere democratiam. Et tangit instituta, ibi, Tribus enim aliae faciendae plures. Et causa jam dicta est, ut scilicet multiplicatis tribubus, multiplicentur principes tribuum, et sic confortetur pars insignium contra saevitiam populi. Et addit : Et fraternitates, supple, faciendae sunt propter eamdem causam. Et quae sint fraternitates, jam dictum est in sententia. Et addit : Et in propriis sacris colligendum in pauca, et vocat sacra, confirmationes per pacta et confoederationes, quae dicit esse colligenda in pauca, et communia, ut etiam illi qui talibus pactis seu confoederationibus praesunt, addantur insignibus contra saevitiam populi. Et generaliter subdit, quod omnia sophisticandum, id est, apparente sapientia ordinandum, ut utique omnes quam, maxime permisceantur invicem, per connubia scilicet et confoederationes. Et ratio est, quia tunc minus insurgunt contra invicem, et magis salvatur politia. Et adjungit : Consuetudines autem conjungantur, autem et quae priores, id est antiquae. Et ratio est, quia populus difficile recedit a consuetis et antiquis, et saepe dissention.es fiunt quando nova introducuntur.

f Et hoc est quod subdit, ibi, Adhuc autem et tyrannica instituta, deinotica,id est, democratica,videntur omnia, quando scilicet ab antiquo sunt observata. Et hujus exemplum est (I. Mach. III, 29 et seq.), ubi Antiochus venit in maxime turbationem, propter hoc quod legitima terrae abstulit, et voluit omnes transferre ad ritum proprium. Et ponit exempla, ibi, Dico autem, puta anarchia servorum, id est, circularis dominatio, qua servi sibi invicem dominantur et principantur, sicut dictum est. Haec autem utique anarchia, servorum scilicet, erit usque ad aliquid expediens, id est,

limitata ad aliquem numerum, ut immoderate non excrescat. Et ratio est, quia si excresceret immoderate, timendum esset ut adderetur populo, et sit cresceret saevitia populi contra insignes. Et mulierum, supple, anarchia permittatur et limitetur utraque, et puerorum, supple, etiam anarchia, g Et addit aliam cautelam, ibi, Et vivere ut quis vult, dissimulare. Et ponit aliam rationem, ibi, Multum enim est politiae tali auxilians. Et subdit causam, ibi, Delectabilius enim multis est vivere inordinate equam temperate, et quando prohibentur a voluptatibus suis, insurgunt et faciunt seditionem populi.

Et ponit aliam, ibi, Est autem opus legislatoris et volentium consistere talem quamdam politiam, non instituere maximum opus, neque solum unum, id est neque saltem unicum opus grave instituat. Grave opus dicitur, quod est difficile ferre communitati populi : quia populus statim insurgit, et non sustinet. Exemplum hujus saepe visum in Romanis, ubi saepe insurrexit populus ex talibus causis contra insignes et nobiles. Et addit hoc, Sed ut salvetur magis,supple,studendum est legislatori politiae talis. Et subdit rationem, ibi, Uno enim aut duobus aut tribus diebus non difficile manere politizantes qualitercumque, supple, sed ut maneat continue politia talis quae quasi tyrannica est, supple, est difficile. Propter quod oportet de quibus consideratum est prius, supple, in quinto, considerare quae salvationes ei corruptiones , supple, sint politiarum, et ex his, salvantibus scilicet et corrumpentibus, tentare facere firmitatem, politiae scilicet. Et dicit modum, ibi, Verentes quidem corrumpentia, ponentes autem, id est, statuentes tales leges, et

non scriptas et scriptas, quae comprehendant maxime salvanda politias. Quales autem illae leges sint, in septimo de salvantibus politias requiratur. Et non putare hoc esse democraticum, neque oligarchicum, quod faciet civitatem quam maxime democratizari et oligarchizari, sed quod plurimo tempore, scilicet ad hoc studeat quod plurimo te npore potest salvare politiam, id est, non studeat ad hoc quod in hac vel illa politia ponat cives,sed quod plurimo tempore conservet eos in politia qua politizant.

i Deinde cum dicit, Qui autem nunc demagogi, etc. ostendit quod quidam demagogi,non sicut dictum est facientes,sed quaerentes esse gratiosi populo, multa democratizant, id est, ad favorem populi instituunt, per praetoria, id est, in causis et judiciis, et his, supple, non conservatur politia, licet acquiratur favor populi : et ex hoc populus confortatur contra insignes, quod saepe causa est eversionis politiae : et ideo subdit : Propter quod oportet adhuc contra agere eos, qui cordi habent politiam, supple, talem. Et dicit quomodo, ibi, Lege statuentes nihil esse publicum, id est, commune, et, id est, etiam corum quae condemnantur, id est, damna ad quae condemnantur delinquentes, non sunt communia, nec in communi distribuenda, nec sunt conferenda ad commune, sed sint sacrum, scilicet quod ex talibus provenit. Et ostendit quod ex hoc nullum nocumentum justitiae provenit, ibi, Qui quidem enim injusta agunt, nihil minas verentes, id est, timentes erunt injusta facere : damnificabuntur enim similiter, quia ex hoc non minus damnificantur quod obventiones ex talibus in sacris reponuntur, et non dividuntur in turbam. Et ostendit utilitatem ex hoc provenientem, ibi, Turba autem minus corrumpet sententias de iis qui judicantur, ad pecu- niae scilicet condemnationem. Et ponit rationem, ibi, Cum nihil debeat accipere, supple, sed totum sit in sacris reponendum.

k Ulterius ponit, quod ad politiae conservationem multum valet, quod publicae vindictae paucissimae fiant ad condemnationem pecuniae, ibi, Adhuc autem eas quae fiunt, publicas vindictas quam paucissimas semper facere. Propter quod Aristoteles in libro de Regimine dominorum dicit, quod Rex Persarum, qui prae caeteris optime rexit, non nisi semel in anno in publicum procedens, vindictas publicas exercuit in malefactores. Et causa est, quia ex talibus vindictis efficitur horror populo. Et addit : Magnis damnis prohibentes eos qui vane scribunt, id. est, qui vanas leges scribunt ad magnas vindictas esse faciendas. Et ponit rationem, ibi, Non enim populares, quorum scilicet est democraticus principatus, sed insignes, quorum scilicet est principatus oligarchicus, consueverunt inducere, supple, tales scripturas, et propter hoc, supple, tales scripturae non valent ad conservationem democraticae politiae.

Postea addit ultimum documentum, ibi, Oportet autem politiae, talis scilicet, omnes cives maxime quidem benevolos esse. Et ratio hujus est, quia politia illa in se corrupta est, et magis est transgressio quam politia : unde conservari non potest nisi benevolentia civium. Et addit : Si autem non, supple, sint aliqui benevoli, maxime inter insignes, numquam ut adversarios oportet putari dominos, id est, insignes. Et ideo oportet studere ut sint benevoli omnes.

I Deinde cum dicit, Quoniam autem ultimae democratiae, etc. ostendit qualiter optime salvetur ultima democratia, quae est quando totus populus principatur ut unus, et non singuli principantur

oppressive et tyrannice. Dividitur autem haec pars in duas partes. In prima enim, docet cavere omnia quae possunt populum incitare contra insignes. In secunda ostendit hoc per exempla, ibi (litt. r), Tali autem quodam modo Carchedonii, etc.

Prima pars tres particulas habet juxta tria documenta quae dat. Primum est, quod non saepe fiant congregationes multitudinum et insignium : quia in congregationibus synodorum et praetoriorum in discussione causarum saepe fiunt seditiones vel dissentiones. Et hujus sententiam dicit sic : Quod quia ultima democratia multorum hominum est, est enim totius populi principantis, ut vir unus, non ut singuli : et quia difficile est congregari populum et insignes sine mercede, ubi nihil sperant accipere, quia ibi non sunt communes existentes reditus, adversarium est insignibus ad talia congregari et negligere propria, eo quod in talibus locis ubi non sunt reditus communes, ab illatione, id est, communi contributione et depraedatione, id est, praeda et spoliis, necessarium est fieri praetoria malorum, id est, congregationes in praetoriis, ubi dijudicantur causae. Et talis congregatio jam multas evertit democratias. Ideo debet studere legislator paucas facere congregationes : et si praetoria facienda, oportet ea multorum facere, id est, in quibus multi conveniant, et quod faciat illa paucis diebus. Et assignat duas utilitates ex hoc provenientes. Una est, quod divites tunc minus timent expensas : etsi non accipiant praeteriale quod in communi distribuitur, pauperes autem accipiant : et sic non fit dissentio inter pauperes et insignes. Secunda utilitas est, quod ex hoc multo melius judicantur sententiae quam in praetoriis : quia quando divites et pauperes conveniunt, tunc discutiuntur merita singulorum. Et assignat rationem, quare bonum est quod paucis diebus durent tales, scilicet congregationes : quia divites sive insignes non volunt multo tempore abesse a propriis, et negligere propria, licet brevi tempore propter communem utilitatem absint : et sic compendiose causas, et non protrahunt eas, quod multum valet ad conservationem politiae, et ut populus non concitetur contra judices et insignes. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Quoniam autem ultimae democratiae multorum hominum sunt, sunt enim totius populi principantis ut vir unus, et difficile congregari sine mercede, populum scilicet et insignes : quia in congregationibus talibus negligunt homines propria, et hoc est eis difficile, nisi aliquid mercedis accipiant : hoc autem ubi reditus non existunt entes, supple, communes, adversarium insignibus , supple, est. Et ponit causam, ibi, Ab illatione enim, id est, contributione, et depopulatione, id est, spoliis et praeda, necessarium fieri, supple, est : quia illam contributionem et depopulationem et spoliationem pauperes, qui sunt communis populus, et tyrannice principantur in tali democratia, semper convertunt in insignes et divites. Et hujus exemplum frequenter apparet in civitatibus Lombardiae. Insignibus autem contrarium est hujusmodi damna sustinere, ei praetoria malorum, supple, sunt : quia ibi mali conveniunt, quae scilicet congregationes, et praetoria multas jam democratias everterunt, id est, destruxerunt : quia ibi insignes damna recipiunt ex hoc quod populus servit contra insignes, et destruunt democratiam. Et docet medicamenta ad hoc, ibi, Ubi quidem igitur reditus non existunt entes, communes scilicet, oportet facere congregationes paucas, et praetoria multorum quidem : quia, sicut dictum est, sine multis non bene discutiuntur causae, paucis autem diebus, supple, durantia talia praetoria.

Et assignat duas utilitates ex hoc provenientes. Prima est haec : Hoc enim facit et ad non timere divites expensas, id est, quod divites non timeant facere expensas, si divites quidem, et, idest, etiam

non accipiant praetoriale, pretium scilicet, pauperes autem accipiant. Et ratio est, quia divites non curant de tantillo quod pauperibus confert : et sic concordant pauperes et divites. Et ponit secundam utilitatem, ibi, Facit autem et ad judicare sententias multo melius. Et assignat rationem, ibi, Divites enim multis quidem diebus non volunt a propriis abesse, sive negligere propria, propter communia : brevi autem tempore volunt, supple, abesse propter communem utilitatem, et sic compendiose terminant causas, et non sinunt eas protrahi per appellationes et interlocutoria.

m Secundo, ibi, Ubi autem sunt reditus, etc. dat secundum documentum, et dicit quod non oportet facere quod nunc faciunt demagogi. Qui sint autem demagogi, in praehabitis saepe dictum est: AdminBookmark enim in Graeco populus est, AdminBookmark autem duco : unde duces et prolocutores diversarum congregationum populi, demagogi dicuntur. Et dicit quid faciunt, scilicet quod illi ob venientia de rebus communibus distribuunt inter se : et ideo semper accipiunt, et rursus indigent propter avaritiam, et auxilium semper accipere, et semper indigere, est pauperibus, sicut perforata lagena, in quam quidquid immittitur, non retinetur, sed per exstillationem sitibunda efficitur sicut prius. Et docet huic malo occurrere, quod vere demoticum, id est, qui democratiam diligit, oportet providere qualiter multitudo non valde egens sit. Et ratio est, quia egestas multitudinis communis populi saepe compellit populum saevire et insurgere contra insignes, et sic dissolvitur politia. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Ubi autem sunt reditus, non facere quod nunc dernagogi faciunt. Et ostendit quid est hoc, ibi, Obvcnientia enim, de communibus scilicet, distribuunt, supple, inter se, accipiunt autem, supple, obveni entia simul, et rursum indigent eisdem : quia avaritia non quiescit. Et dat simile, ibi, Perfo-rata enim lagena est tale auxilium pauperibus. Et ratio est, quia talis lagena semper sitibunda desiderat impleri.

n Et dat medicinam, ibi, Sed oportet vere demoticum, id est, democratiam diligentem, providere qualiter multitudo non valde egens sit : quia, sicut dictum est, egestas saepe compellit multitudidem insurgere contra insignes. Et hoc est quod dicit : Haec enim causa est, quod valde scilicet eget multitudo, ejus quod pravam esse democratiam.

o Ex hoc infert medicamentum, ibi, Artificiandum igitur qualiter abundantia fiat diuturna, egenis scilicet. Et ostendit modum, ibi, Quoniam autem expedit hoc etiam divitibus. Et ratio est, quia divites ex hoc quiescunt et fruuntur suis in pace. Et dat modum qualiter hoc fiat, ibi, Quae quidem a reditibus fiunt congregantes, id est, quod congregent obventiones redituum communium, simul tota oportet distribuere pauperibus, ut sic cesset saevitia eorum contra insignes.

p Et docet qualiter hoc fit quadrupliciter. Unus modus est, quod ex hoc emant fundiculi acquisitionem, id est, sortem aliquam vel possessionem, ut dent pauperibus unde vivant. Et hoc dicit, ibi, Maxime autem si quis potest tantum congregans, quantum ad fundiculi acquisitionem. Et subdit secundum modum, ibi, Si autem non potest ad fundiculi acquisitionem, vel saltem ad occasionem negotiationis et agriculturae, id est, quod tantum dent eis de communibus obventionibus, quod possint lucrari per negotiationes et agriculturam, ne nimia egestate compulsi insurgant contra insignes.

q Et si hoc non possit fieri omnibus et singulis, quod saltem fiat, secundum tribus, vel secundum partem aliquam alteram, scilicet officiorum vel artificum : et sic secundum partem distribuant inter pauperes, ita scilicet quod ad necessariassynodos divites inferant mercedem pauperibus, respuentes vanas oblationes, supple, sed pauperibus distribuant.

r Deinde cum dicit, Tali autem quodam modo, etc. probat quod dictum est per exempla. Et circa hoc duo facit. Primo probat per exemplum Calchedoniorum, secundo per exemplum Tarentinorum, ibi, (litt. s), Bene autem habet imitari, etc.

De Carchedoniis dicit, quod tali modo Carchedonii politizantes, amicum acquisieverunt populum, et propter hoc populus non insurrexit contra insignes, et stabat democratia : quia semper aliquos de populo emittebant ad negotia : et sic populum, et domos sive familias populorum, divites faciebant, eo quod lucris propriis poterant intendere. Et assignat causam : Quia generosorum et intellectum habentium insignium proprium est quod assumant pauperes de populo, ut dent eis occasionem lucrandi, et provocent ad operationes lucrativas. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Tali autem quodam modo, scilicet quo dabant occasionem lucrandi pauperibus, Carchedonii politizantes, amicum acquisierunt populum. Et tangit modum, ibi, Semper enim de populo emittentes aliquos, supple, a negotiis publicis et omnibus absolventes, ad negotia, supple, propria agenda, AdminBookmark , id est, populos faciunt divites.Et ponit rationem, Generosorum enim et intellectum habentium insignium est, supple, proprium, et assumentes pauperes, id est, quod sint assumentes, pauperes, occasiones quidem dantes, per mutilationes scilicet pecuniae et alia adjutoria, provocare ad operationes, scilicet propriae utilitatis, ut sic scilicet satis ha-

bentes et sufficienter in propriis, non insurgant.

s Secundo,ibi, Bene autem habet imitari, etc. probat per exemplum Tarentinorum, et dicit: Bene autem habet imitari, et primo etiam Tarentinorum principatum. Tarentina autem quaedam est civitas Graeciae. Ei dicit in quo, ibi, Illi enim communia, id est, communes obventiones, facientes possessa pauperibus : quidquid enim erat de communibus obventionibus per legem statutam dabant pauperibus, ad usum, id est, ad utilitatem propriam convertenda : et sic, benevolum instituunt multitudinem, ut scilicet non insurgant contra eos. Et adhuc dicit aliud quod fecerunt Tarentini ad benevolentiam populi, ibi, Adhuc autem principatus omnes duplices fecerunt, Tarentini scilicet. Et tangit modum, ibi, Hos quidem eligibiles, qui scilicet per electionem principarentur, hos autem sortiales, qui sorte succederent. Et tangit causam, ibi, Sortiales quidem, ut populus, supple, communis, ipsis participaret, quando scilicet omnes communiter possent sorte succedere in principatum. Eligibiles autem ut politizarent melius : quia in electione, si discretus est eligens, attenditur virtus et prudentia in electo, quibus melius politizat electus ad principatum. Et quia posset aliquis dicere, quod in eodem principatu non possent esse sortiales et eligibiles, occurrit respondens, ibi, Est autem hoc facere et de eodem principatu partientes, id est, dividentes, hos quidem sortiales, supple, esse principes, hos autem eligibiles.

Deinde subjungit epilogum de omnibus dictis in hoc capitulo, ibi, Quomodo quidem igitur oportet democratias instituere, dictum est.