CAPUT V.

Quales debeant esse natura cives, de quo laudantur Graeci, et quales urbis custodes ?

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Quales autem quosdam natura oportet esse, nunc dicamus. Fere itaque deprehendet utique quis hoc respiciens ad civitates approbatas Graecorum, et ad totum orbem terrae, ut occupatus est gentibus.

b Quae quidem enim in frigidis locis gentes, et quae circa Europam, sunt quidem plenae animositate, intellectu autem et arte magis deficientes, propter quod libere quidem perseverant magis, non politizare autem, et vicinis principari non potentes. Quae autem circa Asiam intellectivae quidem et artificiosae secundum animam, sine animositate autem : propter quod subjectae quidem et servientes perseverant.

c Genus autem Graecoram, sicut mediat secundum loca, ita ambobus participat. Etenim animosum et intellectivum est. Propter quod quidem liberum perseverat, et maxime politizans, et potens principari omnibus una sortiens politia. Eamdem autem differentiam et Graecorum

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Nunc autem quales natura cives esse oportet, a nobis dicetur. Forsan vero id deprehendet quis, si inspiciat ad civitates Graecorum, quae bene gubernari dicuntur, et ad totum terrarum orbem, ut a gentibus variis incolitur.

Nam quae frigidas regiones incolunt gentes, et quae per Europam, animo quidem abundant, ingenii vero et artificii parum habent. Quapropter in libertate magis perseverant, disciplinam vero Reipublicae difficulter recipiunt, ac finitimis dominari non possunt. Quae vero Asiam incolunt, ingenio et arte abundant, sed animositatem non habent: propter quod et parere dominantibus et servire perseverant.

At Graecorum genus, ut mediam regionem locorum sortitum est, sic etiam amborum est particeps. Nam et animosum et ingeniosum est. Ex quo fit ut in libertate degat, et disciplinam Reipublicae optime recipiat, et unius Reipublicae constitutionem sortitum, imperare omnibus possit.

gentes ad invicem : hae quidem enim habent naturam monocolam, hae autem bene mixtae sunt ad utrasque potentias has.

d Manifestum igitur, quod oportet intellectivos esse et animosos natura eos, qui debent esse aevagogi legislatori ad virtutem.

e Quod quidem enim aiunt quidam oportere existere custodibus, scilicet amativos quidem esse notorum, ad ignotos autem silvestres. Animus est, qui facit quod amativum : haec enim est animae potentia, qua diligimus : signum autem, ad consuetos enim et amicos animus attollitur magis quam ad ignotos parvipendi putans. Propter quod et Archilocus convenienter amicis querelam disputat ad animum. Non enim ab amicis a lanceis perforationes. Et quod principans autem, et quod liberum, a potentia hac existit omnibus : principativum enim et invincibile animus.

f Non bene autem habet dicere, graves esse ad ignotos : ad nullum enim oportet esse talem : neque sunt qui magnanimi, natura agrestes, nisi ad injusta agentes : hoc autem magis adhuc ad consuetos patiuntur , quod quidem dictum est prius, si injuste pati putent. Et hoc accidit secundum rationem : apud quos enim deberi beneficentiam putant cum nocumento, et hac privari putant: unde dictum est, " Severi enim inimici fratrum, et ii quidem ultra diligentes, ii autem et ultra odiunt. " g De politizantibus quidem igitur quot oportet existere et quales quosdam natura : adhuc autem regionem quantam quamdam, et qualem quamdam, determinatum est fere : non enim eamdem certitudinem oportet quaerere per rationes, et eorum quae fiunt per. sensum.

Eamdem quoque differentiam habent Graecorum gentes inter se : quaedam enim habent naturam ad unum illorum, quaedam vero permixtae ac temperatae sunt ad utramque illarum potentiarum.

Patet igitur, quod oportet et intelligentiam et vigorem animi natura existere illis, qui futuri sint idonei, quos legum positor ad virtutem instituat.

Nam quod de custodibus aiunt quidam oportere, ut benevoli sint erga notos : erga ignotos vero infesti. Vigor animi est, qui benevolentiam facit : illa est enim potentia animae, per quam amamus, ac benevoli sumus. Cujus rei signum est, quod magis irritatur animus contra familiares et amicos, quam contra ignotos, si contemptum se putet. Quapropter Archilocus recte cum amicos incusaret, ad amicum loquitur, inquiens: " Non tu quidem ab amicis lanceis transfixus es ? " Quod dominatur, et quod libertatem servat, ab hac potentia animi existit: dominus enim et invictus est animus.

Nec bene se habet dicere quod adversus ignotos debent esse infesti : nam adversus neminem esse tales oportet: neque sunt magnanimi homines natura infesti, nisi contra iniuriantes : hoc autem magis contra notos familiaresque patiuntur, si injuriatos sibi existimant. Et hoc non sine ratione contingit. A quibus enim deberi sibi beneficium exspectant, ab eisdem non solum privari beneficio, sed insuper se laedi putant. Unde proverbio dicitur, " Fratrum contentiones et irae sunt acerbissimas, et qui se nimium amant,hi se nimium oderunt. "

De hominibus quidem igitur qui in Republica futuri sint, et quot esse oportet et quales natura, et de regione quantum, et qualem fere, determinatum est: non enim eadem certitudo quaedam est in his quae per rationes, et in his quae fiunt per sensum.