COMMENTARIUS IN CAP. VIII.

In isto capitulo agit de terrae distributione quae pertinet ad civitatem. Et innuit quod dividitur in duo, ut prima pars sit de terrae distributione, secunda de situ, quod pertinet ad sanitatem, ibi (cap. 9, a), Civitatem autem quod quidem, etc.

Prima adhuc dividitur in duas partes. In prima facit quod dictum est. In secunda agit de agricolis, ibi (litt. g), Terram autem culturas, etc.

Circa primum tria facit. Primo ponit rationem quare oportet agi de terrae distributione. Secundo determinat qualiter dividenda est, ibi (litt. d), Necessarium igitur in duas partes, etc. Tertio ostendit inconveniens apud eos sequi, qui non sic dividunt, ibi (litt. e, circa medium), Ubi enim non hunc habet modum, etc.

a Sententia primae partis est haec. Dicit enim, quod primo inter residua dicendum est de terrae distributione et de agricolis, antequam dicatur de locis munitis, et qualiter ad sanitatem civitas ponenda est: haec enim dua remanent dicenda in prima parte hujus septimi secundum divisionem quam inprincipio posuimus. Et rationem unam inducit quare de distributione agendum est : quia, sicut probatum est in ante habitis primi libri, non expedit possessiones omnium omnibus esse communes, sicut dixit Socrates et sequaces sui, sed magis expedit secundum Aristotelem, quod amicabiliter sint compositae ad usum communem, ita quod quilibet propriis intendat melius, et tamen per usum communem nullus civis indigeat alimento.

Secunda ratio est, quia in omnibus civitatibus bene institutis necesse est esse convivia in pastophoriis quae sunt circa templa, sicut dictum est in praecedenti capitulo, et in festis quae tota celebrat civi-

tas, et quod statutum est conferendum unicuique, non est facile pauperibus afferre ad usus communes, et cum hoc gubernare domum propriam : expedit ergo aliquam partem terrae distribui ad hoc quod tales sumptus ad convivia habeantur, ne expensis nimis graventur pauperes.

Tertia ratio est, quia magnae expensae requiuntur in festis Deorum ad oblationes quae tunc statutae sunt, sicut etiam in lege Domini statutum fuit quid et quantum in singulis festis offerretur de animalibus, et de aridis, et liquidis, quae si quilibet de populis deberet offerre, gravarentur nimis : expedit ergo, quod ad hoc quaedam pars terrae distributa sit, de qua accipiantur communes (sumptus ad ritum Deorum pertinentes.

Ex his concludit, quod expedit terram in tria dividi, ut una pars deserviat conviviis communibus, altera sumptibus ad ritum sacrificiorum pertinentibus, tertia necessitatibus propriis civium, sicut dicitur II Mac. (iii, 3), quod " Seleucus rex Asiae ministrabat omnes sumptus ad ritum sacrificiorum pertinentes. "

Postea subjungit, quod rationabiliter sic dividitur terra : quia aequale et justum sic habent inter cives, et ubi sic non dividitur, ad vicinos cives erit inimicitia, quod tunc oportet quod expensae tales imponantur vicinis et civibus, et de hoc surgunt inimicitiae et contentiones propter onera quae imponuntur eis.

In fine concludit quasi epilogando, quod sic oportet dividi terram. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : De distributione autem, supple, terrae, id est, divisione, et de agricolis, quos scilicet expediat excolere terram, et quos non, et quales oportet esse, supple, agricolas, dicendum primo, supple, est. Sicut enim dictum est, tria remanent dicenda ex parte civitatis, scilicet divisio terrae, et situs ad civitatem, et munitio , quae inter haec primum est de terrae distributione. Et ponit primam rationem, ibi, Quoniam neque communem dicimusoportere esse possessionem, sicut quidam dixerunt, Socrates scilicet et sui, sed usui amicabiliter factam communem, ita scilicet quod quilibet civis ex amicitia sua aliis communicet, neque egere alimento, aliquem civium, quia scilicet quilibet alii communicat et sic sublevat egestatem.

b Secundam rationem ponit, ibi, De conviviis autem similiter videtur opportunum esse omnibus civitatibus bene institutis existere. Propter quam autem causam simul videtur et nobis, posterius dicemus, in hoc eodem capitulo. Et posito medio rationis, statim format argumentum, ibi, Oportet autem his, id est, conviviis communicare omnes cives. Et ratio est, quia haec fiunt in festis Deorum, et in demonstrationibus communibus, et solemnitatibus, sicut in nuptiis et receptionibus principum, in quibus, sicut dicitur in quarto Ethicorum, magnifici maxime demonstrantur. Et arguit ex hoc, ibi, Non facile autem egenos a propriis, sumptibus scilicet, afferre quod statutum est, ad convivia scilicet, et, supple, est hoc, gubernare aliam domum, propriam scilicet. Et vult quod inferatur : ergo melius est quod quaedam pars separetur ad tales expensas.

c Tertiam rationem ponit, ibi, Adhuc autem quae ad Deos expensae, id est, ad ritus sacrificiorum, sunt communes toti civitati.

d Ex hoc concludit subdens : Necessarium igitur, supple, est in duas partes divisam esse regionem. Et dicit quomodo, ibi, Et hanc quidem, supple, partem, esse communem, hanc autem propriam, quae scilicet ad necessitatem privatae familiae deservit, et harum utramque divisam esse dupliciter omnibus : quia et illa quae communis est, deservit ad convivia et sacrificia, et illa quae propria est, deservit ad usus privatos et necessarios, id est, amicabiles usus, sicut ante dictum est, quibus sublevantur necessitates proximorum, ne aliquis egeat alimento. Et hoc est : Communis quidem altera pars, supple, est, ad oblationes ad Deos, id est, quae pertinent ad Deos ; altera autem ad expensas conviviorum. Ejus autem quae singularium, altera pars ad proprias necessitates, altera autem, scilicet pars, ad civitatem, et amicabilem communicationem.

e Et subjungit utilitatem quae est ex hoc, ibi, Ut duabus sortibus unicuique, quid scilicet, distributis, utrisque locis, communibus scilicet et privatis, omnes participent . Et ponit rationem quomodo hoc utile sit dividere, ibi, Quod enim aequale, secundum proportionem scilicet geometricam, in qua unicuique attribuitur secundum dignitatem, et quod justum, supple, est, sic habet, et omni modo melius est sic dividere quam aliter Et ponit aliam utilitatem ex hoc provenientem, ibi, Et ad municipales vicinos, id est, principes unius municipii, adversarios magis consentaneum. Et ratio est, quia tunc unusquisque habet quod suum est, cum hahet quod sorti suae impositum est, et sic querelari non potest.

Et subdit nocumentum quod provenit ex hoc, ubi terra non sic dividitur, ibi, Ubi enim non hunc habet modum, supple, terrae divisio, hi quidem parvipendunt inimicitiam ad vicinos, quia imponunt eis onera importabilia expensarum ex. quibus crescunt inimicitiae, hi autem nimis curant, inordinate scilicet taxantes expensas, quosdam autem gravantes , quosdam vero alleviantes, et praeter id quod bonum, ''supple, est.

f Et hoc probat per signum, ibi, Propter quod quibusdam lex est vicinantes. conterminos, id est, qui terminos habent

vicinos, non comparticipare honore eorum quae ad ipsos praeliorum, id est quod si praelium aliquando instet, quod vicini non vocentur in adjutorium, ne honorem victoriae habeant cum ipsis. Et hujus ponit causam, ibi, Tamquam propter proprium non utique potentes consiliari bene, id est, quia scilicet nihil habent commune cum eis, sed unusquisque proprium suum defendit, et communibus utilitatibus non bene consulunt.

Deinde subjungit epilogum de omnibus dictis, ibi, Regionem quidem igitur necesse dividi hoc modo, supple, est, propter praedictas causas.g Deinde cum dicit, Terram autem culturos, etc. ostendit quos expedit applicare ad terrae culturam. Et ponit in his tres gradus. Dicit enim, quod in primo gradu magis utiles sunt servi, in secundo barbari et vernaculi, in tertio quod in propriis terris magis utiles sunt proprii : in communibus autem terris magis utiles sunt communes. In omnibus tamen his dicit, quod debet caveri ne servi sint ejusdem tribus, id est, consanguinei, neque sint animosi : quia sic erunt ad servitium magis utiles, et non de facili insolescent : tamen in nullo habeant fiduciam tales in merito servitii sui. In fine addit, quod utilius est quod proponatur eis praemium, ut deserviant, quam proponatur eis libertas, quasi propter servitium liberi possint fieri : diligentius enim serviunt pro praemio quam pro libertate. Et hoc dicit quod ostendet. Haec est sententia.

Littera sic ordinatur : Terram autem culturas maxime quidem, si oportet ad votum, supple, tales eligere, servos esse, supple, oportet, qui scilicet vel capti sunt in bello et servati ad obsequia, vel empti in servitutem, sicut Joseph emerunt aegy-

ptii in servitutem regiam (Genes. xxxix, ): neque omnibus, supple, existentibus, ejusdem tribus, id est, quod non sint consanguinei ad. invicem, neque animosis, supple, existentibus. Et addit rationem, ibi, Sic enim utique ad operationem erunt utiles, et ad nihil insolescere securi, ''id est, non habebunt securitatem ex propinquitate sanguinis ad invicem vel animositatis unde insolescant contra dominos suos, sed in humilitate et subjectione servient diligenter.

Et subdit secundum gradum., ibi, Secundo autem, supple, utiles ad serviendum, barbaros vernaculos, id est, emptos vel in domo genitos et nutritos, consimiles dictis secundum naturam, id est, qui nec consanguinei sint ad invicem, nequo animosi : quia hoc facit insolescere frequenter. Et subdit, quia expedit quod in propriis terris sint proprii servi, in communibus autem communes. Et hoc est : Horum autem, supple, servorum proprios quidem in propriis esse, supple, expedit possidentium substantias, proprias scilicet, illi enim fideliores sunt propriis dominis : eos autem qui in communi terra, communes, supple, expedit esse : quia cum tales sint servi glebae, semper illi terrae fideliores sunt, ad quam pertinent.

De omnibus tamen his subdit, ibi, Quo autem modo oportet uti servis, et quia melius omnibus servis praemium , supple, sit praeponi libertati , id est, quam libertatem dimittere, posterius dicimus. Et concordat cum hoc quod dicitur Eccli. (xxxiii, 27): Jugum et lorum curvant collum durum, et servum inclinant operationes assiduae. Servo malevolo tortura et compedes : mitte illum in operationem, ne vacet: multam malitiam docuit otiositas.