CAPUT IV.

Utrum musica sit disciplina, et quid ad virtutem et animam conferat ?

ANTIQUA TRANSLATIO.

a Prima autem quaestio est, utrum ponendum vel non in disciplinam musicam, et quid potest dubitatorum trium, utrum disciplinam, aut ludum, aut deductionem.

b Rationabiliter autem in omnia ordinatur et videtur participare. Ludus enim gratia requiei est, requiem autem necessarium delectabilem esse : ejus enim, quae per labores tristitiae, medicina quae-

LEONARDI ARETINI TRANSLATIO.

Prima vero quaestio est, utrum musica sit in joco reponenda vel non, et quid potest efficere de his tribus in dubitatione propositis, utrum disciplinam, an solatium, an rationem otii degendi.

Rationabiliter quidem ad omnia instituitur, et videtur omnium particeps. Nam et jocus gratia requietis est, ac requietem necesse est esse jucundam, est enim medicina molestiae illius quae per labores dam. Et deductionem confesse oportet solum habere quod bonum, sed et delectationem : felicitari enim ex ambobus iis est. Musicam autem omnes esse dicimus delectabilissimorum, et nudam existentem, et cum melodia. Ait enim et Musaeus esse hominibus delectabilissimum cantare. Propter quod in conventus et deductionees rationabiliter assumunt ipsam, tamquam potentem laetificare. Quare et hinc existimabit utique aliquis oportere ipsam erudiri juniores. Quaecumque enim innocua delectabilium, non solum congruunt ad finem, sed ad requiem.

c Quoniam autem in fine quidem accidit hominibus raro fieri, saepe autem requiescunt, et utuntur ludis, non quantum ad plus, sed et propter delectationem, utile utique erit requiescere in delectationibus quae ab ipsa. Accidit autem hominibus facere ludos, finem : habet enim forte delectationem quamdam et finis, sed non quamcumque. Quaerentes autem hanc, accipiunt ut hanc illam, propterea quod finis actionum habet similitudinem quamdam. Finis enim nullius gratia futurorum est eligibilis, et tales delectationum nullius gratia futurorum sunt, sed factorum laborum et tristitiae. Propter quam quidem igitur causam quaerunt felicitatem fieri per has delectationes, hanc merito utique quis existimabit causam.

c his. De eo autem quod est communicare musica, non propter hanc solam, sed neque propterea quod utilis est ad requiem, ut videtur, non solum : sed quaerendum, ne forte hoc quidem accidat. Honorabilior est autem natura ipsius, quam secundum dictam opportunitatem, et oportet non solum communi delectatione participare ab ipsa, cujus habent sensum omnes : habet enim musica delectationem naturalem, propter quod omnibus aetatibus, et omnibus moribus usus ipsius est amicus.

suscipitur. Et ratio otii non solum honestatem habere debet, verum etiam voluptatem : felicitas enim ex ambobus istis est. Musicam vero omnes fatentur esse ex jucundissimis, sive nuda sit, sive cum modulatione. Inquit profecto et Musaeus carmen dulcissimam rem esse mortalibus. Quapropter et ad coetus familiarium, et ad vitam in otio degendam, rationabiliter illam recipiunt, ut potentem laetitiam afferre. Unde et ex hoc quis intelligat illam pueris esse perdiscendam. Quaecumque enim jucunda sunt, atque eadem innocua, non solum congruunt ad finem, verum etiam ad cessationem.

Cum vero contingat hominibus perraro esse in fine, persaepe autem cessent, et utantur jocis non ob aliud modo, sed etiam ob delectationem, utile foret requiescere in his, quae ab illa proveniunt, voluptatibus. Contingit autem hominibus fecisse jocos, finem : cum et habeat fortasse finis voluptatem quamdam, sed non quamcumque. Quaerentes vero istam, accipiunt hanc pro illa, ex eo quod cum fine agendi similitudinem habet. Nam finis gratia nullius futuri expetitur, et tales voluptates nullius futuri gratia, sed gratia eorum quae antecesserunt, laborum scilicet et molestiarum. Per quam igitur causam quaerunt felicitatem fieri per hujusmodi voluptates, hanc utique aliquis rationabiliter existimet causam.

De communione autem musicae, non per haec solum, sed etiam quia utilis sit

ad cessationes, ut videtur, nec per eas modo : sed insuper quaerendum, num aliquando aliud ex ea proveniat. Pretiosior quidem natura ejus est, quam secundum eum usum, de quo supra dicitur : et oportet non solum ab ipsa voluptatem capere, quam percipiunt omnes secundum sensum : habet enim musica naturalem voluptatem, per quam illius usus cunctis aetatibus, cunctisque moribus est acceptus.

d Sed videre, si qua et ad morem confert et ad animam : hoc autem utique erit palam, si quales quidam moribus sumus per ipsam.

e At vero quod efficiamur quales quidam, manifestum per multa quidem et altera, non minime autem et per melodias Olympi : hae enim confesse faciunt animas raptas : raptus autem ejus qui circam animum, moris passio est.

f Adhuc autem audientes mutationum fiunt omnes compatientes et sine rythmis et melodiis ipsis.

g Quoniam autem accidit musicam esse delectabilium, virtutem autem circa gaudere recte, et amare, et odisse, palam quod oportet addiscere, et assuefieri nihil ita ut judicare recte, et gaudere decentibus moribus, et bonis actionibus.

h Sunt autem similitudines maxime penes veras naturas, in rythmis et melodiis irae et mansuetudinis, adhuc autem fortitudinis, et temperantiae, et omnium contrariorum iis, et aliorum moralium, palam autem ex operibus. Transmutamus enim animam audientes talia.

, i Assuetudo autem in similibus ei quod est tristari, et gaudere, prope est, eo quod ad veritatem eodem habeat modo, puta si quis gaudet imaginem alicujus videns, non propter aliam causam, sed propter formam ipsam, necessarium huic illam visionem, cujus videt imaginem, secundum se esse delectabilem.

k Accidit autem sensibilium in aliis nullam quidem existere similitudinem ad mores, puta in tangibilibus et gustabilibus, sed in visibilibus debiliter. Figurae enim sunt tales, sed ad modicum, et omnes tali sensu communicant. Ad

Sed. videre, si quo modo ad mores extenditur et ad animum : id autem patebit, si aliquando tales aliqui secundum mores per illam efficiamur.

Atqui quod efficiamur, per Olympi modulationem manifestum est : ea namque abstrahit animam, et quodammodo rapit : raptus vero et abstractus animae circa morem affectio est.

Praeterea audientes repraesentationes, omnes afficiuntur, etiam sine melodiis et versibus.

Cum vero contigerit musicam esse delectabilium, virtutem autem esse circa laetandum recte, et amare, et odisse, oportet profecto addiscere, et assuefieri ad nullam rem adeo ut ad judicandum recte, et ad gaudendum mansuetis moribus, et laudabilibus operibus.

Sunt autem in rythmis et melodiis similitudines, maxime penes veras naturas irae, et mansuetudinis, ac fortitudinis et temperantiae, et contrariorum his, et aliorum omnium quae ad mores pertinent, patet id ab effectu. Mutamus enim animum talia audientes.

Mos autem dolendi ac laetandi in similibus prope est, ut erga veritatem eodem modo se habeat, seu si quis gaudet imaginem alicujus videns, non propter aliam causam, sed propter formam ipsam, necessarium est huic, et aspectum ipsum cujus imaginem contemplatur, esse jucundum.

Contingit autem in aliis quidem sensibilibus nullam existere similitudinem morum, ut in his quae tactu vel gustu percipiuntur, in his etiam quae visu admodum parum. Figurae enim sunt tales, sed ad modicum, et omnes hujuscemodi huc autem non sunt hae similitudines morum, sed signa magis facta, figurae et colores morum, et hoc est a corpore in passionibus non solum : sed quantum differt et circa horum speculationem, oportet non quae Pausonis contemplari juvenes, sed quae Polygnoti, et si quis alius pictorum aut sculptorum est moralis.

I In melodiis autem ipsis sunt imitationes morum, et hoc est manifestum : mox enim harmoniarum distat natura, ut audientes aliter disponantur : sed non eodem modo se habeant ad utramque ipsarum, sed ad quasdam quidem planctive, et contrarie magis, velut ad eam quae vocatur Mixolydiste : ad has autem mollius mente, puta ad remissas : medio autem modo et constanter maxime ad alteram, quale videtur facere quae Doristae sola harmoniarum : raptos autem quae Phrygistae. Hoc enim bene dicunt, qui circa ludum hunc philosophati sunt : accipiunt enim testimonia rationum ex ipsis operibus.

m Eodem modo habent et quae circa rythmos : ii quidem habent enim morem stabiliorem, ii autem motivum : et horum ii quidem honorabiliores habent motus, ii autem liberiores.

n Ex iis quidem igitur manifestum, quod potest morem animae qualem quemdam musica facere.

o Palam quia docendum et erudiendum in ipsa juvenes. Est autem congruum ad naturam tantillum doctrinae musicae, juvenes quidem enim propter aetatem indelectabile nihil sufferunt volentes. Musica autem naturae delectabilium est, et quaedam videtur cognatio harmoniis et rythmis esse. Propter quod multi aiunt sapientium, ii quidem harmoniam esse animam, ii autem habere.

sensus participant. Insuper non sunt hae similitudines morum, sed signa magis, quae fiunt figurae et colores morum, et sunt haec a corpore in passionibus. Attamen quantum refert circa horum visionem, oportet pueros non figuras inspicere Pausonis, sed Polygnoti, et si quis alter pictor vel statuarius sit moralis.

At in melodiis ipsis sunt imitationes morum, et hoc est manifestum. Statim enim harmoniarum distincta est natura, ita ut qui audiunt, aliter disponantur, nec eodem modo se habeant ad unamquamque ipsarum, sed ad quasdam flebiliter et contracte magis, puta ad. eam quae appellatur Lydia mixta : ad quasdam vero mollius secundum mentem, ceu ad illas quae sunt remissae : ad aliam vero mediocriter et composite plurimum, ut videtur Dorica facere omnium harmoniarum : Phrygia vero distrahit ac rapit animum, et quasi extra se ponit. Hoc enim recte dicunt, qui circa hujusmodi disciplinam philosophantur : capiunt enim verborum testimonia ex rebus ipsius.

Eodem modo sese habet circa rythmos : alii enim morem continent gravius, alii concitant : alii violentiores afferunt motus, alii liberiores.

Ex his igitur patet quod musica potest animi morem aliquem facere.

Quod si hoc potest musica, clarum est quod ad puerorum disciplinam est adhibenda, et in ea pueri sunt instituendi. Congruit autem naturae hujusmodi disciplina. Nam pueri propter aetatem nihil ferunt sponte, quod non habeat in se jucunditatem. Musica vero ex his est, quae sunt jucunda secundum naturam, et videtur cognatio quaedam esse nobis cum harmoniis et rythmis. Quapropter multi

p Utrum autem addiscere eosdem cantantes, et manu operantes, aut non, sicut dubitatum est prius, nunc dicendum.

q Non immanifestum, quod multam habet differentiam ad fieri quales quosdam, si quis ipse communicet operibus. Unum enim aliquid impossibilium, aut difficilium est, eos qui non communicaverunt operibus, judices esse studiosos.

r Simul autem et oportet pueros habere quamdam occupationem. Et Archytae platagen putare fieri bene, quam dant pueris, quatenus utentes hac, nihil destruant eorum quae in domo. Non enim potest juvenis quiescere. Hic quidem igitur est congruens parvis ludorum, disciplina autem platage majoribus juvenum. Quod quidem igitur erudiendum musicam, ita ut communicetur operibus, manifestum ex talibus.

s Decens autem, et non decens aetates, non difficile determinare et solvere ad dicentes banausam esse curam.

t Primo quidem enim quoniam gratia judicii oportet participare operibus, propter hoc oportet juvenes quidem existentes uti operibus, seniores autem factos, opera quidem dimittere, posse autem bona judicare, et gaudere recte, propter eruditionem factam in juventute.

u De increpatione autem facta, qua quidam increpant, tanquam faciente musica banausos, non difficile solvere, considerantes usque ad quantum operibus communicandum iis qui politizant ad virtutem politicam, et qualibus melodiis, et qualibus rythmis communicandum, adhuc, autem in qualibus organis sapientium dixere, alii quidem animam esse harmoniam, alii vero habere harmoniam.

Utrum autem addiscere eos oportet cantando, et manibus agendo, vel non, quemadmodum prius dubitatum est, nunc erit dicendum.

Non est obscurum interesse multum ad hoc, ut efficiamur aliquales, si quis operum ipse sit particeps. Nempe impossibile est, vel certe admodum difficile, ut qui opera ipsa non tractat, perite valeat judicare.

Et simul opus est ut pueri habeant exercitationem aliquam. Et Archytae tabella recte reperta est quam pueris dant. ut in ea occupati, illa quae sunt domi non frangant. Nescit enim pueritia quiescere. Hic est ergo infantibus conveniens ludus. Disciplina vero majoribus tamquam tabella quaedam. Quod igitur docendi sint musicam, ita ut in opere ipso versentur, ex his patet.

Quod autem deceat vel non deceat secundum aetates, non difficile est determinare, ac respondere vituperatoribus vile hujusmodi exercitium esse dicentibus.

Primum igitur cum judicandi causa sint haec opera praediscenda, oportet in pueritia illis operam dare, in majori vero aetate exercitationem eorum dimittere, tantummodo autem judicare posse per disciplinam adeptam, ac laetari recte.

Vituperatoribus autem qui aiunt sordidos, ac viles musicam facere, non difficile est respondere, si consideremus quousque illi opera danda sit ab his qui. ad virtutem civilem erudiuntur, et quae melodiae, quive rythmi sint addiscendi, et praeterea quibus instrumentis percipiatur. Nam in eo quidem plurimum refert :

eruditionem faciendum. Etenim verisimile hoc differe. In iis enim solutio est increpationis. Nihil enim prohibet modos quosdam musicae operari quod dictum est.

x Manifestum igitur, quod oportet eruditionem ipsius, neque impedire ad posteriores actiones, neque corpus facere banausum, et inutile ad bellica et politica exercitia, ad usus quidem jam, ad eruditiones autem posterius. Accidit autem utique circa eruditionem, si neque qui intendunt ad agones technicos elaboraverunt : neque circa mirabilia et superflua operum, quae nunc venerunt ad agones, ex agonibus autem ad eruditionem : sed talia quousque utique possint gaudere bonis melodiis et rythmis, et non solum eo quod commune musicae, sicut et aliorum quaedam animalium, adhuc autem et multitudo humilium et puerorum.