ARTICULUS III.

De proprietalibus, et accidentibus putrefactionis, et de causis earum.

Sed nunc de tertio, videlicet proprietatibus, et accidentibus putrefactionis, et causis istarum. Unde primo accidit calefactio putrefactibilis inordinata, vel innaturalis sibi, quod patet de se per experientiam. Et causa est, quia exterius calidum continens intendit calorem interiorem. Et secundo accidit humefactio putrefactibilis in superficiem, cujus causa est, quia humiditas intrinseca movetur cum calore interiori ad extremitates, et sic ibi humectatur.

Tertio accidit exsiccatio interioris, et infrigidatio. Cujus causa est, quia ex quo humiditas cum calore recessit, relinquitur siccitas in frigido, quia omnes humores frigidi frigidantes calorem, quae nunc ad extrema conveniunt.

Quarto, quia infrigidatio est causa quare calor recedit esse in extremitatibus, et exhalat, et tunc frigus obtinet, et infrigidat.

Quinto, exsiccatio extremitatum, quia etiam humiditas sic exterius tracta consumitur faciliter, quia pauca.

Sexto condensatio, quia frigus cum siccitate condensatur; et sic videmus corpora hominum recenter mortua, naturaliter tamen esse materialia, et opaca.

Septimo, accidit exsiccatio adhuc major et dissolutio partium ad invicem. Causa est, quia humiditas tenet sicca simul in mixto, ut dicitur in 2. Generat, et ita tota consumitur in putrefactis finaliter; igitur dividuntur partes ab invicem, et hoc videmus experientia, ideo non possunt corpora Sanctorum integra elevari, sed ossa solum; et ideo carnes aliorum, vel cadavera, quae aliquantulum diu jacuerunt, facillime franguntur; igitur accidit generatio aliorum quorumdam ab ipsis putrefactis, sicut ex visceribus vaccarum mortuarum naturaliter accidit apes generari, et ex visceribus equorum vespas, ut dicit Commentator 2. Metaph, et ex cerebro hominum bufones, et ex carnibus alii vermiculi horrendi, et serpentes; et ex caseis putrefactis, si fuerint pingues, fiunt texmae; ex vestibus tineae si fiant ex lana, et sic ex materia putrefacta ex ventre hominis vivi fiunt quandoque lumbrici, et quandoque alia animalia. Omnium harum generationum causae sunt diversae proportiones qualitatum primarum, ad quas dum venerint putrefactibilia, formae talium animalium generantur, sicut ex mixtione farinae sufficientis cum aqua fit pasta, vel pulmentum. Et istae proportiones, quae sunt, et quales ad plenum forte ab hominibus nesciuntur, et si scirentur, et sciret quis reducere, vel deducere elementa ad tales proportiones per artem faceret talia animalia, sicut et natura; et ideo multi Alchimistae docent facere regulum, vel basiliscum in vitro per artem, similem illi, qui fit ex ovo galli per naturalem putrefactionem, licet non tam venenosum.

Sed circa istud incidunt dubia, vel quodlibeta. Primo, quare ex animalibus putrefactis non generantur alia mixta, puta aurum, vel argentum, vel alia metalla, et hoc cum plus conveniant metallum et cadaver mortuum, quam mortuum et vivum ?

Et similiter quare non generantur plantae citius, quam animal ?

Et tertio, quare non generatur unum continuum ex humore uno continuo, sed plura?,

Et quarto, quare talia animalia in eodem genita habent modicam differentiam in specie, ita quod videntur quasi ejusdem speciei omnia ?

Et quinto, quare sint tam diversa in figura, unum est longum, ut lumbricus, et postea sequitur unum breve et latum, et post unum gracile, et postea unum grossum, et secundum diversitatem capitum multum differunt ?

Sexto, quare ut in pluribus ex animalibus putrefactis generatur animal volatile, ut vespae, apes, et non gressibile, cum tum gressibile sic similius gressibili, quam gressibile volatili, sicut equus vespis?

Ad ista dubia potest dici secundum intentionem Aristotelis, qui intendit complete tractare causam generationis animalium ex putrefactis, quando dicit quod innascuntur enim animalia in putrefactis ex eo, quod disgregans caliditas, cum nata sit distare, facit disgregata, quia effectus est naturalis, et vult debitam mensuram requisitam ab illo, qui putrescit, et ex proportione ejus cum humido requisita dimissa, tunc est proportio istius caloris superflui remanens humidum, et ista est sufficiens ad generationem alicujus animalis mediante virtute caelesti; et tunc quia natura semper facit quod melius est, ideo desistit ad putrefactionem, et generatur animal; et non amplius disgregat illud humidum, sicut prius fecit, sed tunc congregat, et miscet humidum cum sicco, et sic recipit calor iste virtutem informantem, sicut virtus in semine, vel calor seminis, et sicut agit animal imperfectum magis frigidum bene ratione caloris facit humidum extrinsecum congregativum in pellem, et ad hoc juvat frigidum exterius comprimens humidum, et tunc disgregando aliquid in humido subtiliori, ipsum digerit, et facit speciem animalis infra pellem, et sic non est contradictio in littera, disgregans constare facit. Et quia primo disgregat, postea constare facit, vel condensat, non simul, nec eodem modo.

Quando quaeritur, quare non alia mixta, ut aurum, vel lapides? Causa est, quia ex humido grossiori generantur metalla quam plantae, et plantae quam animalia, et animalia inperfecta quam perfecta, et in corruptione aliorum remanet etiam humidum subtilius, quam sit humidum, ex quo plantae, et metalla; poterit tamen tandem contingere quod generentur quaedam plantae imperfectae in putrefactione aquae stantis, quandoque in superficie contingit, sed raro contingit hoc, sed saepe animalia, nunquam metalla, nec lapides. Et non videtur verum quod dicitur, magis est simile aurum mortuo, etc. Etiam ico quod non, quantum ad principium suae generationis, licet illud esse inanimato fuit magis simile, non tamen in aliis: et sic similiter esset difficilius fieri animal, quam aurum, vel plantam, tamen ex materia taliter disposita facilius fit animal, quam aurum, vel planta, sic patet etiam ad secundum.

Ad tertium, dicitur quod causa est divisio humidi contenti a calore putrefaciente. Calor enim putrefaciens, qui est disgregans partem humidi ab alia, et secundum diversam formam sunt diversa talia alia facta. Et consimilem causam dat Aristoteles in libro de animalibus, quare ex uno semine continuo unius animalis plures foetus generantur, vel educuntur. Et intendit quod est decisio seminis per partes, et hoc per calorem, et si concurrant in aliqua parte, vel non totaliter dividantur partes, erunt foetus conjuncti.

Ad quartum, dico quod causa similitudinis in specie est uniformitas, vel similitudo caloris ubique, et similitudo proportionum; ergo ex qualibet parte simili facta.

Ad quintum, dicitur quod causa est diversa dispositio materiae, et complexio, et diversitas primarum qualitatum, unde in alia parte materia est magis commixta, seu calida, et sicca, propter calidum regens in longum, et siccum transit; fit igitur oblongum, et calidum, gracile. Et ex materia flammante frigida, et humida propter frigidum condensans, et humidum dilatans, generatur breve animal, et latum. Et ex materia melancholica propter frigidum condensans, et siccum constringens fit animal breve et gracile, et sic secundum exigentiam materiae, et locorum, et influentiarum flgurandi.

Ad sextum, ditare volatile, dicitur quod ideo, quia hujusmodi humiditas est subtilis valde, et ratione sic est humidum seminale in volatilibus; igitur simile illi fit aliquod, puta volatile, sed evolantibus illis remanet materia grossior, quaa inerat.

Sed ulterius sunt alia accidentia, unde igitur continue accidit mutatio calorum putrefactibilium? nam aliqui homines vivi coloris existentes rubicundi, et opimi, facta putrefactione pessime colorantur. Causa est, quia humiditas accidens ad exteriora, male disponitur per calorem, et humores colorati quandoque nigredine, si sit nimis fortis, quandoque glaucedine, si non sit caliditas tanta, et sic de aliis.

Et haec diversitas magis apparet in hominibus, et animalibus habentibus cutem, non crinosam, quia crines equorum, vel mortuorum per putrefactionem non possunt colorari faciliter, quia nec humiditas venit ad ipsos crines, nec caliditas. Ideo accidit faetor putrefactorum fere omnium, exceptis paucis, musca, et ulceribus, cui contingit in putrefactione redolentia delectabilis, et de rosis, vel floribus, vel de speciebus Apothecarum. Unde causa primo est de animalibus.

In hujusmodi putrefactis quare olent? quia caliditas putrefaciens causat quamdam proportionem cum aliis qualitatibus disconvenientem, dissimilem, et odibilem naturae humanae; ideo fumi inde provenientes olent in conspectu hominum, sed nescio si in conspectu aliorum animalium faciant, quia vultures, et aquilae satis de foetoribus cadaverum gaudent, et veniunt de remotis ad coquinam demum calore calefacientis. Sed in aliis, quia sunt proportiones similes, vel convenientes naturae humanae, ideo redolent; ideo experimur quod confortant vires naturales, et animales.

Undecimo, accidit mutatio ponderis, vel gravitatis. Unde communiter corpora mortuorum naturaliter sunt graviora, quam fuerint cum vixerunt. Causa est, quia recedente calore, recedit et levitas, vel illud, quo corpora se sustinebant resistendo gravitati. Similiter humiditas subtilis, et levis exhalat, ideo remanet terrestre grossum, et compactum, quod est grave.

Duodecimo, accidit quod quandoque putrefacta corpora animalium sunt venenosa, et plurium in comparatione ad hominem, exceptis osculis, quae putrefacta magis delectant, et conveniunt. Causa primi est, ut enim dictum est in secunda proprietate, omnia talia infrigidantur, et sunt naturaliter frigida, et infrigidantia, et contraria vitae, quae consistit in calore et humiditate, ut ipsa putrefacta frigida et sicca. Et hoc potest esse causa, quare genita animalia ex putrefactis sunt venenosa, saltem ut in pluribus, et laedunt, quia frigida et sicca comedentes inficiuntur.

Decimotertio, accidit quibusdam putrefactis luciditas, sic quod lucent de nocte, sicut patet de quercu, et quibusdam piscibus marinis: et causa est iterum aliqua proportio qualitatum primarum, et una cum dispositione speciali a tota specie putrefactibilis ad causandam lucem, et tales virtutes a tota specie apparet in pluribus concurrere ad operationem, vel proprietates praedictas, et virtutes, vel influentias caelestes.

Decimoquarto, accidit quod quaedam lucentia ante putrefactionem, sicut oculi catorum, et luporum, et canum, et nocturnarum besticularum corpora, vel ventres non lucent amplius post mortem, et putrefactionem, quia similis est causa sicut jam in 13. proposito dicebatur.

Decimoquinto, accidit in quibusdam putrefactis viscositas, et nigra conglutinatio partium, sicut saepe contingit de vino debili, quod propter corruptionem caloris, et evaporationem humidi subtilis efficitur ita viscosum, et miserrimum est homini, propter infrigidationem, et viscositatem est male digestibile. Sed tamen illud videtur bene ad aliqua alia facienda, puta ad faciendum aquam vitae, et vinum terminale, quod est satis carum, et ideo qui haberet mysteria posset malo uti bene, et vinitor non debet effundere.

Ex his patet quod omnis putrefactio, vel fere omnis talis causat malum, licet quandoque per accidens, et per adjutorium causat bonum. Et haec sunt accidentia, et proprietates, contingentia putrefactioni, cum causis suis. Et secundum hoc in quaestione ostendendum quod accipitur pro nunc breviter transcurrendo, et forte alias aliqua alia addentur.

Sed quia jam visum est de malis quae contingunt per putrefactionem, Aristoteles in littera loquitur de quibusdam impedimentis ejus, ideo etiam de impedientibus putrefactionem, secundum ejus effectus, vel proprietates malas est dicendum. Unde Aristoteles ponit quinque solum impedimenta, vel remedia, quae tacta sunt, scilicet frigiditas continentis impedit, quia videmus per experientiam quod hyeme putrefactibilia putrescunt minus quam in aestate, et corpora mixtorum in locis calidis citius putrescunt quam in frigidis. Et causa hujus est, quia frigiditas continentis restringit poros putrefactibilis, ut caliditas propria in eo diutius conservatur.

Secundum remedium impediens ipsam, est congelatio vel coagulatio putrefactibilis. Probatur, quia congelationes quando sunt, tunc manet causa conversationis congelati, quia quamdiu superficies, et consimilia congelata, tunc non potest caliditas, et humiditas propria exire, nec evaporare.

Tertium remedium est fervens caliditas, et humiditas actualis, et virtualis putrefacta. Causa est, quia fervens caliditas non permittit frigiditatem propriam superare caliditatem, et etiam non potest in ferventi caliditate humiditas se extrahere ad exteriora, nec calor similiter, quia nulla causa esset quare magis uno tempore, quam alio, ex quo magis superesset calidum. Et dicunt Auctores quod fervens caliditas interius resistit exteriori caliditati, et non permittit educi humidum sibi proprium, et ideo imaginantur per caliditatem complexionalem propriam mixtam omnem resistentiam caliditatis extrinsecae, vel exterioris, quae non est complexionalis.

Quartum impedimentum est motus, et fluxus; mota enim et fluentia minime putrescunt, quia per motum excitatur calor intra in sua naturalitate, ita quod diffundit se per partes mixti, et ita fortius resistit calori extra nitenti per suam naturalem dispositionem. Et motus impedit humiditatem moveri ad exteriora. Tanta diversitas, et varia causa fit saltem in fluentibus, quod quandoque interiora fiunt exteriora, et c contrario.

Quintum impedimentum est multitudo: unde multa in continuo non in distincto plus resistit, quam in pauco, caeteris paribus. Magnitudo rei praeservat eam a putrefactione; igitur totum mare non putrescit, nisi divideretur in partes, et similiter est de aliis.

Ista quinque quandoque dicuntur impedimenta putrefactionis, et per se impedientia ipsam; sic sunt istae quinque. Igitur bene solebant expositores dare sufficientiam istorum impedimentorum, esse omne impediens contrarium, sic est frigiditas; et hoc dicunt impedimentum, resistendo, quia aut est extra in continente putrefactibile, vel intra ipsum; si extra, tunc est primum, quia tempore frigido minus; si sit intra existens frigiditas, sic est impedimentum, sed quia coagulata frigida, ut metalla, non cito putrescunt, quia frigus coagulans contrahit poros comprimendo calidum intra se, ut non exeat. Sed si impediens, vel resistens, sit simile putrefacienti, sic est caliditas resistens caliditati exteriori; et hoc ideo, quia caliditas naturalis sub ratione quadam fortius impedit, et secundum diversitatem fortius contingunt. Alia causa; quia aut fortitudo est in illa caliditate propter ejus acutiem ex naturali complexione rei, aut ex alio accidente extrinseco excitante ipsam, aut ex quantitate sui subjecti, quia in majori corpore, caeteris paribus, est major virtus. Si primo modo istorum, sic est tertium impedimentum, videlicet fervens caliditas rei a naturali complexione, sicut in pipere. Si vero secundo modo, tunc est quartum impedimentum, secundum quod motum et fluens minime putrescunt, quia motu excitato calor naturalis intrat; sed si tertio modo, tunc est quintum impedimentum, sed quia multum pauco minus putrescit, et non est aliud medium reperibile expertae rei.

Sed nota quod tria sunt adhuc . alia praeter ista, quae impediunt putrefactionem, ut balsamum, myrrha, et aloe; sed ista non per se impediunt, nec immediate resistendo caliditati, vel putrefactioni, sed mediante quadam alia operatione. Ista enim vehementer exsiccant, sic quod per exsiccationem contrahunt extremitates corporum, quibus applicantur, et claudunt poros eorum omnes, sic quod humiditas, quae est intra, non potest exire, ideo remanet, et non putrefit, et ideo talia corpora apparent sicca, irrugata, durata, et compacta, et sic hoc est per exsiccationem, et forte a tota specie illarum rerum, modo quo discernunt medici tempore necessitatis. Sed si quae alia sint praeter influentias caelestes in quibusdam locis terrae,

ubi putrefactio nulla fit per virtutes lapidum speciales et verborum, sicut narratur de corporibus excommunicatis, haec non sunt secundum naturam consuetam, sed saltem quoad ultimum supernaturaliter.

Sed adhuc est aliud remedium, vel impediens putrefactionem, ut salsata, videlicet sal, et condimenta sallita. Et hoc ad experientiam videmus, quia carnes sallitae non putrescunt, quia sal est calidum et siccum, ideo ratione siccitatis consumit humiditatem in exterioribus, et poros condensat, et claudit, ne humiditas interior possit exire, et sic non putrescunt talia Et consimilis causa est quare fumus juvat diutius durare carnes salsatas prius, quia vehementer exsiccat. Item, videmus aquam conservari a putrefactione, si sit congelata, et posita in fimo profundo, sicut etiam videmus glacies in melle; pruina, vel terusa posita in melle; vel aceto, causat durare ultra tempus naturale suae durationis, videlicet ad medium hyemis a medio aestatis, et pedes porcorum cocti, et compositum coctum durat per annum, et ultra, posita in aqua salsa, vel acetosa. Etiam pisces quidam, qui vocantur stipicia, sive salsa, exsiccati, durant tamen per valde longa tempora, et non putrescunt. Item, ficus, et uvae passae, vel racemi. Et omnium istarum experientiarum causas reddere propinquissimas, et maxime superiores, longum esset, et difficillimum.

Sed ex praedictis habentur, vel haberi possunt generales causae omnium istarum, et sufficit quantum ad scientiam hujus libri.