QUAESTIO XIV.

. Utrum impressionum ignitarum exhalatio calida et sicca, sit materia ?

Arguitur quod non; quia si ita esset, sequeretur quod omnes impressiones ignitae moverentur sursum: consequens contra experientiam: nam aliquas videmus moveri sursum, et alias deorsum, ut stellas cadentes; et quaedam moventur lateraliter, ut patet de materia stellae comatae, quae multoties experta est cadere deorsum. Probatur consequentia, nam exhalatio calida et sicca, cum sit levis tendit sursum.

Secundo,: quia illud non est materia impressionum ignitarum quod non est faciliter inflammabile: sed exhalatio nonest, etc Major patet, quia hujusmodi impressiones generrantur per inflammationem. Et antecedens apparet, nam ad inflammationem requiritur humiditas: modo talis exhalatio non est humida, quia si sic, simul essent humida, et sicca.

Tertio, quia stella comata et Galaxia sunt impressiones ignitae, et ipsarum non est materia exhalatio: igitur, etc Major patet, de ipsisdeterminat Aristoteles tanquam de impressionibus ignitis. Et minor patet, nam Galaxia est de natura caeli, prout patet per Aristotelem in antiqua translatione, et etiam stella comata, quae movetur ad motum caeli.

Quarto, si ita esset, sequeretur quod omnes impressiones ignitae essent ejusdem speciei specialissimae, et quod fierent iisdem temporibus. Consequens est contra experientiam, quia videmus quod semper est Galaxia, raro stella comata, quandoque stellae cadentes, et quandoque non; sed primum consequens potest esse falsum, nam plus differunt stella comata, et stella cadens, quam duae comatae differunt: modo duae comatae differunt numero: igitur illae plus differunt quam numero, et per consequens specie. Probatur consequentia, quia cum omnium impressionum ignitarum sit eadem materia, scilice exhalatio, et idem efficiens, scilicet inflammatio, sequitur quod effectus erit unus, scilicet in specie.

Quinto, sequeretur quod in aestate citius flerent impressiones ignitae, quam aliis temporibus: consequens est falsum, et contra experientiam, imo potius fiunt in Autumno. Probatur consequentia, quia tempus tunc est magis calidum et siccum.

Sexto, auctoritate Senecae, quam allegat Albertus super isto primo, qui dicit quod ex sola confricatione aeris potest generari impressio ignita, et per consequens istius non potest esse materia calida exhalatio, et sicca, imo materia est aer. Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo.

Pro quaestione, sciendum primo, quod exhalatio est fumus elevatus a terra per actionem Solis, et aliarum calefacientium stellarum propter mixta perfecta, calidus et siccus, levis, rarus, tenax, subtilis, et quodammodo invisibilis. Per hoc quod dicitur, fumus elevatus a terra, tangitur ejus causa materialis. Propter quod sciendum est, quod terra hic circa nos non est pure simplex; imo est quodammodo commixta aqua pluviali, et quibusdam mixtis, et est quodammodo porosa, ideo ipsam possunt subintrare fumi calidi, sicut in hyeme, et frigidi aestate. Et propter hoc quod ista terra non est simplex, dicit Seneca, quod ista terra habet tres crustas a circumferentia ad centrum, quarum prima est commixta aqua pluviali; secunda est commixta mineralibus, quae generuntur; et tertia est pura de ibi usque ad centrum. Sed per hoc quod dicitur quod per calefactionem Solis, tangitur causa efficiens exhalationis. Propterea sciendum, quod quandoque exhalatio illa elevatur per calefactionem Solis mediante lumine, et quandoque aliter: nam infra terram includitur fumus calidus, qui calefacit, rarefacit, et levefacit terram, et ex hoc generantur alii fumi, et tunc illi conjungentes se ad invicem propter similitudinem ad modum guttularum; tandem isti fumi in magna quantitate existunt, et est axhalatio calida et sicca.

Sed propter hoc quod dicitur, propter mixla perfecta, tangitur causa finalis istarum impressionum; nam omnes impressiones, vel actiones, tam elementorum, quam mixtorum imperfectorum, sunt propter mixta perfecta. Sed per alias particulas sequentes tanguntur qualitates, et dispositiones exhalationis.

Secundo sciendum, quod exhalationis calidae et siccae, quaedam est materia unctuosa, quaedam non, ut materia venti. Ubi sciendum, quod exhalatio calida et sicca unctuosa differt a non unctuosa, et a vapore aqueo in hoc, quod altius ascendit. Et assignat Albertus in isto primo, quatuor causas, quare altius ascendit quam vapor. Prima est, quod quamvis talis exhalatio terrestris sit grossa, et materiae subtiliabilis, tamen recipit calorem in materia illa, quae est unctuosa, et faciliter inflammabilis in materia impressionum ignitarum, sed aliter est de vapore, cum materia sit magis subtilis. Modo illud quod in se habet majorem unctuositatem caeteris paribus, altius potest ascendere.

Secunda causa, quia exhalatio ratione suae compactitatis est magis retentiva caloris, quam vapor, cum vapor sit minus compactus; modo quanto aliquid diutius retinet calorem, tanto diutius potest ascendere, et per consequens altius.

Tertia causa, quia exhalatio habet duas qualitates symbolas cum igne, qui habet altissimeascendere, scilicet caliditatem, et siccitatem ab illo, a quo elevatur; sed vapor habet unam solam qualitatem symbolam, scilicet parvam caliditatem.

Quarta causa est, quia vapor, quamvis sit materia magis subtilis, tamen faciliter est resolubilis a modico calore, propter sui subtilitatem, et faciliter est congelabilis a modico frigore; ideo antequam perveniat ad locum superioris regionis aeris, resolvitur per calorem Solis, vel congelatur in aquam per frigiditatem, non tamen est sic de exhalatione.

Et si objiciatur, quia videmus quod in istis inferioribus ita diu durat ignis, quamdiu durat humidum in quod agit; igitur cum vapor sit humidus, et exhalatio non, sequitur quod calor diutius potest permanere in vapore, quam in exhalatione, et per consequens vapor altius ascenderet.

Ad istud dico quod quamvis vapor sit magis humidus, tamen propter sui subtilitatem est facilius resolubilis in aerem, vel congelabilis in aquam, ideo non oportet quod diutius retineat calorem. Similiter dico quod exhalatio non caret tali humiditate, nam cum sit quodammodo tenax, est ibi humiditas continuans partes, et ideo terra pura si per se esset, caderet in pulverem.

Tertio notandum, quod impressiones ignitae, quae generantur ex exhalatione calida et sicca unctuosa, sunt stellae comatae, stellae cadentes, caprae saltantes, hiatus, voragines, quae fiunt per inflammationem, et etiam coruscationes in nubibus, et istae impressiones differunt quoad loca, in quibus generantur; nam si elevetur exhalatio prope ignem in superiori regione aeris in magna multitudine, tunc fit stella comata; sed si elevetur per se usque ad inferiorem partem superioris regionis, tunc generantur inde stellae cadentes, caprae saltantes; sed si non elevetur ultra mediam regionem, sed in media regione includatur inibi tunc fiunt coruscationes. Patet igitur ex istis quid sit exhalatio, qualis sit, quae sint causae et effectus ipsius, et quomodo differt a vapore, quantum ad hoc quod altius ascendat quam vapor. Tunc ponuntur conclusiones:

Prima est, quod per solam confricationem partium aeris non potest generari impressio ignita. Probatur, quia nulla impressio ignita poterit generari sine inflammatione, sed per solam confricationem aeris non potest fieri inflammatio; igitur, etc. Major patet per Aristotelem in hoc primo, ubi vult quod omnes impressiones ignitae fiunt per inflammationem. Et minor patet, quia inflammatio non fit sine materia grossiori quam sit aer, et etiam qualiter unctuosus; modo aer non est unctuosus.

Secunda conclusio est, quod omnium impressionum ignitarum materia est exhalatio calida et sicca unctuosa. Probatur, quia omnium impressionum ignitarum est illud materia, quod est cito inflammabile; sed exhalatio unctuosa est hujusmodi; igitur, etc. Major patet, quia istae inflammationes fiunt per inflammationem; et minor apparet, quia inflammatio immediate sequitur unctuositatem. digestam cum quadam siccitate.

Sed dubitatur, utrum in exhalationem introducatur nova forma substantialis cum elevetur a terra, vel non? si sic, quare plus denominatur de natura terrae, quam alterius elementi?

Ad istud dico quod non necessarium quod nova forma substantialis introducatur in exhalationem, quia si semper nova forma introduceretur, tunc ex terra non posset fieri immediate ignis, vel saltem ignis staret sub majori densitate, quam sit densitas aquae vel aeris, et istud habet videri 2. de Ge neratione.

Secundo dico quod quandoque in illam exhalationem introducitur nova forma, scilicet mixta imperfecta, et tunc denominatur de natura terrae, propter qualitatem symbolam, quam habet cum terra, et propter ejus resolutionem ab ipsa.

Secundo dubitatur, utrum exhalatio possit elevari ab aqua? Ad hoc dicitur quod non, nisi aqua illa fuerit multum grossa, et admixta terrestreitati.

Tertio dubitatur, utrum exhalatio possit terminare visum?

Ad illud dicitur, quod exhalatio non inflammata non potest terminare visum, nisi fuerit valde multa in spissitudine, sed cum fuerit inflammata bene potest. Ex hoc patet quod rarius terminat visum, cum densius non sufficit, quia per inflammationem efficitur rarior, et causa communiter non est alia, nisi inflammatio, quia de natura lucis est visum terminare.

Ad rationes. Ad primam, sequeretur, etc. Negatur consequentia, quia quandoque materia illa levis deorsum potest pelli a frigiditate, ut postea patebit.

Ad secundam, dico quod exhalatio unctuosa est faciliter inflammabilis, et illa est materia impressionum ignitarum.

Ad tertiam, de comata et Galaxia, postea videbitur.

Ad quartam, utrum sint ejusdem speciei, vel non, videbitur postea, sed negatur consequentia, quod deberent fieri iisdem temporibus, nam quandoque calor est ita parvus quod non sufficiat exhalationem elevare ad generationem quarumdam impressionum, cum tamen est sufficienter elevata ad generationem aliarum, et etiam multae aliae causae possunt non concurrere.

Ad quintam, negatur consequentia, quia quamvis plus de exhalatione elevetur in aestate, tamen cum hoc plus consumitur.

Ad sextam, potest dici quod Seneca intellexit, dato quod aer fuerit unctuosus, et aliqualiter inspissatus.