ARTICULUS I. De modo generationis cometae.

Ad primum, dimissis opinionibus de modo generationis, restat opinio Aristotelis, quae est ista: quod ab istis inferioribus elevatur multa exhalatio, terrestris, tenax, unctuosa, et inflammabilia, usque ad superiorem regionem aeris, in quam agit calor ipsius superioris regionis, qui non est multum intensus, cum adjutorio corporis caelestis, qui calor ipsam inflammat et apparet stella comata, et continue nova exhalatio, scilicet consimilis, elevatur sursum, et concurrit ad istam materiam accensam, vel per ascensum, vel per attractionem, sicut guttulae aquae circumquaque generatae concurrunt ad principium fontis, et ex tali continuo ascensu exhalationis continuatur stella comata in durationem; et propter diversitatem illius exhalationis secundum situm, vel secundum raritatem, vel secundum densitatem apparet cauda, vel coma. Quod autem per istum modum generetur, signum est, eo quod tempore apparitionis stellae comatae sunt multi venti, siccitates, sterilitates, impressiones ignitae, quae omnia ex consimili materia habent generari.

Et ex isto modo generationis possunt dari causae differentiarum, et apparentiarum, quae fuerunt prius enumeratae. Nam diversitas secundum multitudinem provenit ex hoc, quia aliqua materia elevata est in diversis partibus; sed diversitas secundum colorem provenit, quia quando materia est fortis, spissa, et densa, tunc apparet rubicundus, sed cum materia est subtilis, et tenuis, apparet albi coloris, et ita discurrendo per alias differentias, et apparentias, datur causa, propter diversitatem materiae, vel fortitudinem, vel debilitatem agentis. Sed si stella comata sit de natura caeli, quantum ad corpus stellae, et ejus cauda, vel coma sit de natura elementari, tunc fit per hunc modum; quia aliqua stella fixa, vel erratica attrahit sibi ab istis inferioribus talem exhalationem terrestrem, usque ad superiorem regionem aeris, quae propter nimiam remotionem a nobis apparet esse continua illi stellae, quamvis in rei veritate multum distent; in quam exhalationem agit ista stella alterando, donec incendatur, vel efficiatur luminosa.

Ex isto potest inferri, quod si stella caeli, quae videtur habere caudam, vel comam, sit versus Septentrionem, possibile est quod illa moveatur ab Oriente in Occidentem sive ortu et occasu, tamen cauda sua orietur et occidet, sicut potest demonstrari in exemplo de nube, quae supponitur alicui stellae versus Septentrionem, quae nunquam oritur et occidit, et tamen nubes illa de facto occidit, et potest oriri.

Sed dubitatur primo, utrum stella comata possit fieri in sphaera ignis? Videtur quod sic, quia sphaera ignis est valde intense calida, potens faciliter incendere materiam inflammabilem: modo stella comata fit per inflammationem ; igitur, etc. Secundo, quia in quolibet aliorum elementorum fit aliqua impressio, ut patet per experientiam ; igitur consimiliter in sphaera ignis debet aliqua fieri et non alia, quam stella comata, cum alia altius ascendat; igitur, etc.

Ad istud respondetur dicendo quod non, et hoc duplici de causa ; prima est, propter caliditatem istius ignis faciliter consumeretur ipsa materia, ex qua deberet generari, timo materia otaliter dissolveretur antequam perfecte intraret sphaeram ignis. Secunda est, quia propter raritatem, et nimiam subtilitatem ignis materia densa, et quodammodo gravis, cujusmodi est materia stellae comatae, non posset in ipso sustentari, quin caderet deorsum.

Secundo dubitatur, quare stella comata semper apparet cum coma, vel cauda? Respondetur dupliciter, primo, quia si appareret sine cauda, vel coma, tunc non poneremus differentiam inter ipsam et unam stellam de natura caeli, et sic non judicaremus esse de natura elementari. Secundo, quia semper, vel ut in pluribus est difformitas in partibus istius exhalationis, vel secundum raritatem, vel densitatem, et tunc apparet coma, vel barba, vel secundum situm, ita ut una pars materiae protendatur extra alias, et tunc apparet cauda.

Tertio dubitatur, quare semper apparet sine figura sphaerica. Ad hoc dico quod hoc est, quia materia propter sui tenacitatem, et viscositatem inclinatur, unire suas partes ad invicem, et ipsas sibi invicem fortiter adjicere, et quamvis forte quandoque sit modica difformitas in lateribus, tamen illa propter nimiam distantiam non apparet nobis.

Quarto dubitatur, quare in stella comata non apparet flamma ascendere ad modum pyramidis, sicut in candela ascendit flamma, et videtur quod sic, quia semper partes materiae leviores inclinantur ascendere.

Respondetur quod in rei veritate talis flamma ascendit de stella comata, nisi quandoque impediat nimia tenacitas materiae; sed flamma illa non apparet nobis, eo quod corpus cometae ponitur inter nos, et ipsam.

Quinto dubitatur, quare stella comata non dimittit caudam flammae sequentem se, quemadmodum candela mota per aerem habet flammam projectam a parte posteriori.

Respondetur quod causa est, quia stella comata non movetur continue dividendo, sed ad motum continentis, quemadmodum clavus movetur ad motum navis, cui infigitur; modo videmus si candela includatur in laterna, quantumcumque velociter moveatur laterna, candela non faceret flammam sequentem.

Ex istis potest colligi definitio cometae: Cometa est vapor terrenus habens paries fortiter cohaerentes elevatus ad supremam regionem aeris, aestus regnorum, et aliarum magnarum rerum alterationem signans in hoc mundo.