ARTICULUS I.

De generatione fulminum.

Quantum ad primum, sciendum, sicut dictum fuit prius, quod aliquando in nube includitur exhalatio calida et sicca, subtilis, dispersa per nubem, quae propter contrarietatem ejus cum nube, fortificatur, et incenditur; et eadem fortificata petit exitum, et in parte superiori frangit nubem, ubi est debilior; qua fracta, ex impetu motus inflammatur exhalatio, et tunc quandoque contingit quod exhalatio dispergatur in altum, et latum, et tunc vocatur fulguratio: sed quandoque per impetum et impulsum venit usque ad terram, uniendo se per viam stritam, et tunc vocatur fulmen; ex quo patet quod fulmen et fulguratio dupliciter differunt; primo, quia fulguratio est ignis late expansus; sed fulmen est ignis strictus, et violenter jactus deorsum. Secundo, quia major virtus requiritur ad causalitatem fulminis, quam ad causandam fulgurationem: nam fulguratio fit propter defectum impellentis materiam deorsum.

Secundo, sciendum quod Aristoteles distinguit duplex fulmen, scilicet grossum, et subtile: sed alii ponunt triplex: nam aliquod est fulmen penetrans, sicut illud quod percutit super lignum, et non comburit, sed penetrat, et pertransit poros lignorum, et tale fulmen est valde subtile. Aliud est fulmen discolorans, et tale est magis forte, et conglobatum, et quodammodo viscosum. Sed tertium est adurens.

Sed tertio sciendum, quod etiam differunt in aliis accidentibus, sicut in colore, aut motu; nam quoddam fulmen est albi coloris ad modum flammae albae: quoddam est rubeum: quoddam croceum: quoddam nigrum, et quoddam rubicundum. Et diversitas ista provenit ex diversitate materiae fulminis, quemadmodum diversitas coloris flammae ignis provenit ex diversitate materiae.

Secundo differunt fulmina motu, nam contingit aliquod fulmen moveri transversaliter, ad modum volatus avis. Aliud movetur quasi directe deorsum, et quandoque attingit terram, et quandoque non: et dixi notabiliter quasi deorsum, quia omne fulmen, imo universaliter omnis impressio ignita veniens desursum, non descendit directe deorsum, sed quodam motu laterali, et transversali.

Quarto sciendum, quod non solum fulmina differunt secundum accidentia, sed etiam secundum naturam: nam aliquod fulmen generatur in nube, ut modo tactum est, sed generatur in terra, sicut quandoque visum fuit exire fulmen de monte aetna, et tale forte generatur ex quibusdam fontibus sulphuris, qui habent decursum sub terra.

Ex istis potest elici quae sint causae fulminis, nam causa materialis est exhalatio calida et sicca. Causa efficiens est frigiditas propellens deorsum, vel motus, aut calor inflammans exhalationem, sicut dicebatur de coruscatione. Patet igitur quomodo generatur fulmen, et quae sunt differentiae ejus. Et hoc de primo.

ARTICULUS 11.

De effectibus fulminis.

Quantum ad secundum, scilicet de effectibus fulminis, est expertum quod quandoque gladius est liquefactus inclusus in vagina, similiter pecunia liquefacta, quae includitur in bursa, et ossa animalis sunt incurvata, vagina, corio, bursa, cute, carne, omnino illaesis. Causa est ista, quia fulmen percutiens propter sui subtilitatem, erat valde penetrativum, et ideo penetravit poros corii, cutis, et carnis, usquequo pervenerit ad aliquod durum, et resistens sibi, quod non poterat faciliter penetrare, et propter motum fulminis super illud resistens ipsum combussit, et incineravit, quemadmodum videmus quod digitus quiescens in flamma cito laeditur, et comburitur, sed motus velociter per flammam non faciliter recipit impressionem. Et propter eamdem causam dicunt aliqui, quod quandoque fulmen adurit omnes carnes hominis, non tamen adurendo vestes, quia materia carnis, et pili, est grossior, et magis resistens, quam sit lana, ex qua fiunt panni.

Secundo contingit quod fulmen quandoque non penetrat, nec adurit, sed dissipat, et frangit corpora solida ut ligna et lapides, et hujusmodi, et tale vocatur fulmen dissipans. Causa est, quia materia illa est fortis valde, et viscosa, et ideo ictus ejus, propter impulsum, est impetuosior, et fortior.

Alii dicunt quod cum tali fulmine cadunt lapides, et metalla generata superius, a quibus fit hujusmodi dissipatio; et illud est bene possibile, non tamen semper est ita, quando fit dissipatio, ideo causa praecedens est verisimilior.

Tertio, contingit quod aliquod fulmen totaliter adurit, et per hoc quandoque comburuntur domus, quandoque nemora, quandoque civitates.

Quarto, aliquod fulmen colorat denigrando, et facit corpora tacta crocea, et quandoque nigra, quasi essent adusta, sicut patet quandoque de vultibus hominum, quorum colores mutantur de fulmine, et etiam quandoque patet de foliis vinearum, et hoc accidit propter levitatem, et subtilitatem flammae ipsius fulminis.

Quinto, accidit post combustionem corporum a fulmine quidam odor sulphureus, et foetidus, et hoc propter malitiam, et viscositatem ipsius materiae, ex qua fiebat fulmen.

Sexto secundum Aristotelem, nam magnus ventus concomitatur fulmen, et etiam magnus ventus ipsum praecedit. Causa est, quia ex impulsu exhalationis de nube aer movetur interpositus exhalationi, et terrae, et iste aer motus movet alium, et sic communiter usque ad terram; modo aer taliter motus apparet quasi ventus. Alia causa est, quia quando generabatur fulmen, magna pars exhalationis exit nubem priusquam inflammatur, et tunc illa exhalatio propulsa a frigiditate nubis, aut mediae regionis aeris, causat ventum.

Septimo, fulmen est venenosum, et ideo animalia, et plantae, quae percutiuntur fulmine sunt periculosae ad comedendum, et hoc provenit ex malitia qualitatum materiae, ex qua generatur fulmen.

Octavo, accidit quod quandoque dolium vini erit percussum fulmine, et totum vas erit combustum, et dissipatum, et tamen vinum remanebit, quasi congelatum, vel contentum vase. Causa est ista, quia virtute fulminis tota viscositas vini extrahitur ad superficiem, et ex ista viscositate fiebat superficies quaedam circumdans vinum ad modum pellis: et tali modo potest durare tribus diebus, et non amplius, et tale vinum etiam est valde venenosum, et periculosum,

et ideo potantes de ipso statim morerentur.

Nono, contingit quod si fulmen percutiat venenosum, removet venenum, et amplius non erit venenosum; sed si percutiat aliquod sanum statim efficitur venenosum. Et hujus est difficile assignare causam; tamen possibile est quod Ddem simul faciat diversos actus, sive effectus, propter diversitatem dispositionum materiae, quemadmodum videmus quod aer sufflatus extinguit candelam accensam, et accendit extinctam.

Decimo, est aliquod fulmen, quod statim interimit hominem, ubicumque contigerit ipsum, sive tetigerit ipsum in digito, sive in parte posteriori pedis, seu alibi. Causa est, quia sicut dictum est, fulmen est venenosum, et ideo una parte percussa a fulmine, ista statim alterat aliam, et sic deinceps per totum corpus, quemadmodum est de morsu lupi, vel rabidi canis.

Undecimo, nullum aliud percussum fulmine evadit a morte, excepto solo homine, qui quandoque percussus a fulmine evadit; et hoc videtur, quia natura magis adhibet reverentiam homini quam aliis animalibus.

Duodecimo, accidit quod si dormiens percutiatur fulmine, invenitur habere oculos apertos; sed si vigilans sit percussus, invenitur habere oculos clausos. Causa est, quia dormiens propter subitam laesionem, quam sentit quodammodo expergiscitur, et aperit oculos, et prius moritur, quam possit iterato claudere, sed e contra est de vigilante.

Decimotertio, conceditur quod omnia percussa fulmine se ponunt contra Dictum. Causa est, nam in inanimatis hoc fuit propter alterationem, sicut videmus quod lignum appositum igni, quodammodo elevatur contra ignem, sive calorem; sed corpora animata anima sensitiva hoc faciunt propter subitam stupefactionem, quam habent ex laesione.

Decimoquarto, accidit quod foetus existens in utero matris corrumpatur matre illaesa, et hoc est forte propter teneritatem foetus, et subtilitatem ejus.

Decimoquinto, accidit quod in corporibus intoxicatis veneno, et mortuis non innascitur vermis; sed tamen si moriantur fulmine infra paucos dies generantur vermes in ipsis. Et hoc est mirabile, cum dictum fuerit prius quod fulmen sit venenosum, et non potest dari alia causa, quam dicendo quod ista venena sunt diversarum naturarum.

Decimosexto, accidit quod quidam fuit interfectus fulmine tempore sereno: et causa potest assignari, quia exhalatio, quae est materia fulminis, includitur in parte aeris valde frigida, propter quam frigiditatem per antiperistasin exhalatio illa intendebatur in virtute, et fortificata propellebatur deorsum a frigiditate istius aeris, ita quod aer frigidus gerebat ibi vicem nubis, sicut prius dictum est de tonitru causato in serenitate.

Decimoseptimo, accidit quod homines melius praeservantur a fulmine in locis subterraneis, et ubi est spissitudo muri lapidei supep caput, quam alibi, quia locus talis melius potest resistere ictui fulminis, ideo non potest deprimi, nisi ictus ille nimis impetuosus fuerit. Ideo antiqui Reges, et Principes volentes se praeservare a fulmine, cooperiebant domos suas, in quibus habitabant, de pellibus vitulorum marinorum, quia dicitur quod illi vituli nunquam possunt percuti fulmine, et difficile est dare causam, nisi diceretur quod hujusmodi vitulus haberet naturalem virtutem fugandi fulmen, sicut adamas habet virtutem attrahendi ferrum, et sicut est adamas, cujus una pars nata est attrahere ferrum, et alia fugare.

Patet igitur ex istis quomodo generatur fulmen, qui sunt modi, et quot, et quot sunt effectus fulminis, et si sint aliqui alii, reducendi sunt ad causas eorum.

Per hoc ad rationes. Ad primam, dico quod generatur in nube, vel saltem in exitu de nube, propter velocitatem impulsus: et quando dicitur Aqua, etc. dico quod imo, infra terram potest generari ignis per antiperistasin, si sit materia ibi disposita ad generationem ignis. Similiter sicut aqua generatur infra locum valde calidum per antiperistasin, ut patet de generatione grandinis.

Ad secundam, Tunc sequeretur, etc. Negatur consequentia, quia quandoque non tantum permanet super passum, quod sufficiat ipsum comburere.

Ad tertiam, Falsum implicatur, etc Dico quod non, quia ignis bene potest violenter descendere, quemadmodum aqua, quae est gravis, si comprimatur inter manus, violenter ascendit.

Ad quartam. Vel generaretur, etc. Dico quod generaretur in media regione aeris, quandoque citra medium, quandoque magis inferius: et magis saepe fit in locis, et temporibus temperatis, quam in aliis temporibus, et locis. Causa est, quia in locis excessive calidis, exhalatio, quae est materia fulminis, consumitur; et in locis excessive frigidis propter constrictionem pororum non elevatur, ideo in regionibus, et temporibus temperatis magis fit fulmen, quia tunc potest materia sufficienter elevari, nec est aliquid consumens ipsam notabiliter. Similiter de loco patet, quia quandoque generatur sub terra, quandoque supra terram, ut dictum fuit.

Ad quintam, vel quodlibet, etc. Dicunt Auctores quod non quodlibet potest indifferenter percuti: imo aliqua sunt, quae nullo modo percutiuntur, sicut arbores habentes poros clausos superius, secundum Albertum, nec cortices lauri. Tertio, nec aquila, et ideo ab antiquis aquila vocabatur Armiger Jovis. Quarto, nec quaedam bellua marina, quae vocatur vitulus marinus; et quando dicitur de templo, dico quod a casu est quod fulmen magis percutiat super templa, quam super res alias, et etiam ex casu, quod magis percutiat alios homines, quam alios; et ideo illi non sunt reprobandi, quantum ad animas eorum, qui percussi sunt fulmine, sicut aliqui crediderunt.