QUAESTIO II.

Utrum digestio sit perfectio causata ex proprio, et naturali calore ex opposito passivo ?

Arguitur quod non, quia digestio est imperfectio causata ex proprio et naturali frigore in oppositis passis; igitur non est perfectio eausata, etc. Consequentia tenet, quia nil est perfectio, et imperfectio, nec simul ex contrariis agentibus, quia idem subjectum non potest contrariis motibus moveri, videlicet calefieri et frigefieri, perfici calore et imperfici frigore. Sed antecedens probatur, quia digestio non est nisi mutatio imperfecta ante completum esse decoctionis et talis imperfecta a proprio frigore, quia si nullum esset frigus, jam calor ageret sine resistentia successive, quod videtur contra illud quod dicitur 4. Phy sic. successio in motu causatur a resistentia mobilis ad motorem. Et confir matur antecedens, quia digestio est motus, vel actio; sed omnis motus, vel actio est imperfectio, vel imperfecta mutatio: igitur omnis digestio est imperfectio. Minor probatur per definitionem motus,

3. Phys, quia motus est actus in potentia, scilicet est actus imperfectus.

Sed forte dicitur hic quod motus digestionis, vel via ad digestionem, non est proprie digestio, nec perfectio, sed dispositio, quae finaliter acquiritur, vel acquisita est per talem viam, vel motum digestionis.

Sed contra, talis dispositio est imperfecta, quia est ad destructionem formae substantialis ipsius sic dispositi; igitur est imperfectio, quia destructio. Consequentia videtur nota, et antecedens probatur; sicut enim est in artificialibus digestionibus, quod elixatione facta elixatum est; magis dispositum ad corruptionem formae substantialis sui, quam fuit ante; et similiter masticatione facta in ore, et digestione destructa in stomacho, naturaliter digestibile est magis propinquum ad corruptionem formae digestibilis quam ante, vel forte jam corrumpit formam ejus, et facit humorem imperfectiorem carnibus, de quibus intendit facere humorem. Probatur autem quod humor sit imperfectior carnibus, quia ex humore intendit generare carnes perficiendo natura: igitur humor carnibus imperfectior est Sed adhuc probatur antecedens principale, scilicet quod digestio sit ex frigore naturali et proprio, quia digestio juvatur a frigore alieno, et extrinseco; igitur est a frigore proprio. Consequentia tenet, quia contrarium impedit contrarium, et non juvat: sed simile juvat simile, et intendit; igitur oportet quod sumatur a frigore extrinseco, quod fiat, et contra a frigore intrinseco. Sed antecedens hujus consequentiae patet, quia in hyeme, et regionibus frigidis sunt meliores digestiones, quam in calidis locis, et temporibus, ut experimur.

Secundo ad principale, digestio fit a caliditate aliena; igitur non existente propria caliditate ex opposito. Antecedens probatur, augmentabile, quod est extrinsecum cibo, non a caliditate cibi, dato quod ibi sit cibus frigidus sine caliditate, et certa digestio fructuum, vel maturatio, fit a calore, qui extrinsecus sit, sicut patet de elixatis, et assatis, quae omnia digesta sunt, et hoc caliditate aliena, et extrinseca, non propria sui.

Tertio, digestio fit a calore artificiali; igitur non est a naturali. Consequentia tenet sicut prius, cum ex opposito distinguitur. Antecedens patet de elixatione, et assatione, quae per artificialem calorem convertitur. Similiter medici arte medicinae juvant, et intendunt calorem, quo fit digestio: igitur artificialiter.

Quarto, digestio fit a calore innaturali: igitur, etc. Consequentia patet ut praedictae. Antecedens patet, quia a calore balnei, ut patet in littera Aristotelis, et tamen calor balnei est innaturale, ut patet.

Quinto, si sic sit, sequeretur quod omnia digestibilia essent calidiora indigestis. Consequentia tenet, si sit a calore non erunt frigidiora, sed calidiora: falsitas consequentis patet de esculis, et multis aliis fructibus, qui ante digestionem completam sunt calidiores quam post. Item, mustum est calidius vino digesto, et ideo per fumos suos citius inebriat, ut experimur, ut dicitur in littera. Item, stillae et guttae distillantes ab assatis crassis sunt frigidae, et minus calidae quando assatura est in coetu, quam in medio decoctionis, vel ante medium: unde et coqui per nimis calidas stillas cognoscunt assationes esse factas; et patellae, in quibus bulliuntur pisces, sunt minus calidae cum jam pisces sunt cocti, quam ante completam decoctionem, et sub vasis suis: et haec non essent vera per experientiam, nisi fierent calidiora. Item, homines bibentes vina calidissima virtualiter, et actualiter faciunt ex iis per digestionem urinam minus calidam, imo et maxime, si multum bibant, ut patet per experientiam.

Sexto, si sic, sequeretur quod digesta essent leviora et minora, seu subtiliora et rariora. Consequens est falsum, et contra experientiam, quia poma matura sunt majora, et grossiora adhuc, quam in principio ante digestionem erant. Et similiter Aristoteles dicit quod ingrossantur digesta per digestionem. Consequentia tenet, quia calor naturalis debet consumere humidum, et sic fierent minora et leviora, vel minus gravia et rariora post ablationem materiae, quam fuit per digestionem.

Oppositum arguitur per Aristotelem in lib. 4. sic definientem digest ionem, quod est perfectio a proprio, et naturali calido.

Circa quaestionem, primo ponenda sunt notabilia, ex quibus secundo ponentur conclusiones ad quaesitum.

Quantum ad primum, notandum primo, quod Aristoteles in littera intendit digestionem esse secundum opus post putrefactionem, et aliud opus primarum qualitatum, videlicet caliditatis et frigiditatis, siccitatis et humiditatis, tamen secundum habitudinem certam determinatis, et existentibus simul.

Juxta quod notandum, quod utor quandoque modo loquendi Aristotelis in littera, sumendo concretum pro abstracto, videlicet calidum pro caliditate, et sic secundum etiam quod littera tenet, et similiter feci in quaestione praecedenti.

Sed ulterius notandum, quod unaquaeque res naturalis dicitur perfecta, sufficienter digesta, vel bene disposita, quando perfecte, et debite potest in suam propriam operationem, quam intendit naturaliter, et finaliter quantumcumque. Et hoc contingit dupliciter, quia aut simpliciter, aut secundum exigentiam finis, ad quem intendit, aut etiam secundum tempus aliquod determinatum ex causa. Et hoc dicitur simpliciter perfectum, quando potest non respiciendo ejus operationes omnes perfecte facere, et ad finem debitum operationis, et naturalem producere. Sed diceretur perfectus secundum exigentiam finis, si finaliter intenderet ludere, et crescere. Sed secundum exigentiam temporis diceretur perfectus, ut perfectus juvenis, qui secundum tempus juventutis bene se habet; perfectus secundum tempus, qui secundum tempus operum virilium bene se habet, et sic de aliis.

Similiter existimandum in aliis, nam aliquod dicitur perfectum, ut perfecte digesta res, cum fit viridis, sicut succus viridis vitis, quando cupimus habere agrestam, sic quod succus talis est bene digestus, ad hoc quod sit agresta. Sed notandum quod perfecte diceretur digestus, ut fiat vinum ex eo, non dicitur talis quando est mustum, sed postea in successione ampliori temporis post esse musti ultra digeritur, vel depuratur.

Sciendum quod digestio vel potest capi pro dispositione, a qua provenit operatio debita rei, vel simpliciter, vel secundum tempus, vel alio modo, ut dictum est; vel pro via, vel pro mutatione ad talem operationem habendam, puta simpliciter perfectam, vel secundum tempus. Si capiatur pro dispositione tali, et non pro via, potest describi, sic, quod digestio est dispositio qualitativa propria, et intrinseca alicujus mixti, qua natum est debite agere, vel pati secundum finem intentum simpliciter, vel secundum tempus. Nam dicitur qualitativa dispositio, quia licet quandoque dispositio in figura rei, vel situ, vel qualitate juvante ad perfectionem operis, vel passionis, tamen quia ab illis non provenit operatio principalis secundum finem intentum, ideo talia excluduntur per hoc, quod dicitur qualitativa, et non quantitativa, nec finalis. Sed dicitur propria et extrinseca, quia si aliquod esset dispositum aliena qualitate in modico tempore secundum exigentiam operis, et finis intenti, adhuc illud non diceretur esse digestum, sicut ferrum igniretur per ignem cito ad finem, ut molliri possit, non tamen diceretur digestum, quia non esset hoc secundum intrinsecam qualitatem, sed dicitur alicujus mixti, quia digestio est dispositio complexionatis, vel composita ex quatuor primis qualitatibus actualiter, et virtualiter inexistentibus intense, vel remisse, et ideo non invenitur digestio propria in simplici elemento, et dicitur secundum quod mixtum innatum est agere, vel pali, et per hoc excluduntur qualitates secundae, a quibus principaliter non provenit actio; vel passio; sed dicitur secundum finem intentum, quia eadem res potest dici perfecte digesta ad unum finem, quae esset imperfecte digesta ad alium finem, ut dictum est. Et dicitur simpliciter, vel secundum tempus, propter ea etiam quae prius dicta sunt; et sic patet quid per hoc nomen digestio.

Sed ulterius sciendum, quod digestio pro via, et mutatione ad talem dispositionem jam descriptam, non est aliud, quam quaedam alteratio dispositiva ad talem perfectionem, vel dispositionem mixti jam dictam: et est talis digestio, alteratio, quae dicitur simul et calefactio, et exsiccatio, et etiam humectatio, licet secundum diversas partes, et dispositiones digestionis, et remissio in frigiditate sit aliquod unum, vel non in proposito sit vis, dummodo hae mutationes simul aggregatae tali uno nomine possunt appellari. Et similiter dicatur digestio primo modo dicta, quae est aggregatio diversarum qualitatum non componentium aliquod unum, nisi forte aggregative, sicut albedo, dulcedo, et calor, vel frigiditas in lacte. Ex his patet quod digestio non requirit acquisitionem novae formae substantialis, et hoc ex quo solum est dispositio qualitative, ut videtur, ut aliqui inferunt.

Contra quod tamen objicitur, quia Aristoteles dicit in littera, ubi quaestio habet locum, quod finis digestionis est natura, id est, forma substantialis, quia non materia, quae est ingenerabilis, et incorruptibilis, et inaugmentabilis. Secundo, quia per digestionem corrumpitur nutrimentum, quia semper generatio unius est concomitabilis corruptioni alterius, ideo sequitur quod digestio sit non sine forma substantiali.

Tertio, quia aliter non distingueretur ab alteratione.

Ad hoc dicitur communiter quod Aristoteles intendit quod finis est natura; et per ly natura, intendit perfectionem essentialem, sive naturalem, ideo describendo digestionem dixit quod digestio est perfectio, id est, dispositio perfecta qualitative. Sed certe Aristoteles dicit expresse, finis est in iis, quae in natura sunt, natura autem quam dicimus specie, id est, formam et substantiam; non igitur valet ista expositio. Ideo aliter dicunt alii, qui ponunt, et bene, ut puto, quod ad digestionem multi motus concurrunt, vel mutationes. Primo, motus localis, quo activa applicantur passivis. Secundo, motus alterationis, vel plures alterationes, quibus digerens assumat sibi digestibile, introducendo in ipso qualitates sibi convenientes, et corrumpendo qualitates praeexistentes. Et tertio ex istis saepe sequitur corruptio formae digestibilis, et generatio formae substantialis digesti. Et sic dubium est multis, quae istarum mutationum dicatur digestio, etiam secundum descriptionem praedictam remanentem.

Dicunt aliqui quod sola alteratio cum generatione, et corruptione, proprie debet dici digestio. Sed forte videtur quod non bene dicunt, et proprie, quia certum est quod fructus ante maturationem sunt minus digesti, et digeruntur usque ad maturationem; et tunc non dicuntur generari novae formae substantiales, et corrumpi praecedentes, quia eadem ratione continue in tali maturatione, secundum quod magis et minus ad talem maturationem appropinquant, continue flerent substantiales novae generationes, quod est impossibile; nec oporteret in naturalibus, si pauciores possunt digestiones salvari, ut postmodum ostendam, et declarabo. Quomodo potest igitur dici quod dispositio qualitativa acquisita alteratione post motum localem activorum, et passivorum ad se invicem ita, etc. si non fieret forma substantialis nova, essent dicenda digestio, licet illa digestio fiat ultimate pro generatione formae substantialis. Unde sicut in artificialibus digestionibus, videlicet elixatione, vel decoctione, primus finis est ut sit utile ad esum, et sorbitionem, ut dicit Philosophus; secundus finis, ut post esum aliqua digestione forma substantialis generetur illius nutribilis: sic imaginandum est in aliis naturalibus digestionibus, et sic omnis alteratio ordinatur finaliter ad generationem, vel corruptionem, quia dicitur 1. de Generat. si non est possibilis transmutatio in substantiis, nec est possibilis in accidentibus, vel qualitatibus, quia frustra esset: tamen ex hoc non oportet quod alteratio sit generatio, nec digestio, quae est quaedam alteratio, vel plures alterationes, non est tamen generatio formaliter, nec corruptio, et sic dicitur ad litteram Aristotelis, cum dicitur finis antem, etc. quod verus est finis ultimatus digestionis, sed non oportet de fine propinquo, quia ad illum sufficit dispositio qualitatum, ut dictum est, et esse aptum nutritioni, et similibus operationibus, et passionibus.

Ex istis dictis patet solutio quaestionis communiter hic fieri consuetae, videlicet, utrum digestio terminetur ad formam subslantialem? Dicitur quod sic ultimate, si non sit impedimentum est finis extrinsecus generatus sic a remotis, sed esibile, et similia, sunt fines propinqui.

Ad secundam objectionem, per digestionem corrumpitur nutrimentum. Conceditur ultimate, sed non primo, quia primum disponitur, et digeritur, nec oportet propter quamcumque modicam alterationem corrumpi formam substantialem, et aliam generari.

Ad tertiam quandoobjiciturquod aliter non distingueretur ab alteratione, dico quod imo est quaedam species alterationis, et sicut species a genere distinguitur, sic minus commune a magis communi non aliter bene distinguitur. Unde conceditur bene, digestio est alteratio, ideo non differt ab alteratione; tamen proprie loquendo, non esset alteratio, sed alterationes non componentes unum, et forte nulla entitas esset digestio, sed plures entitates, ut in prima quaestione fuit dictum.

Ex praedictis etiam bene infertur, et conceditur, et sequitur quod digestionum diversitas sequitur diversitatem proportionum primarum qualitatum. Et hujus signum est, quia per digestionem variatur sapor, odor, et multa consimilia ipsius digesti.

Sed adhuc ulterius est notandum, quod digestionum (sumendo ut prius digestio descripta est) quaedam fit in viventibus, et alia in non viventibus. In viventibus alia fit in plantis, alia in animalibus, omnes tamen habent operationes sine congregatione, licet in viventibus cognoscibilibus flant. Adhuc in animalibus diversae sunt digestiones, quia quaedam fit digestio seminis postquam generatur foetus; aliae sunt digestiones alimenti, et dicuntur ab aliquibus quatuor, et ab aliis tres solum, qui conveniunt in his tribus, videlicet in digestione in stomacho, alia in hepate; tertia in membris. Quidam ponentes quartam dicunt esse in corde: et alii ponentes quintam, ponunt unam primam in ore masticationem, quia masticato grano, non possit amplius fructus fieri, ut Physiologi fingunt scire formicas, et ad hoc divisum granum custodire, vel dividere. Alii custodito ipso dicunt quod ipsae non sunt specifice distinctae digestiones, de quibus loquitur Aristoteles hic: sed differunt bene secundum magis, et minus perfectum; et possunt diversae formae substantiales in terminis hujusmodi diversarum transmutationum, vel digestionum fieri, puta post digestionem in stomacho una, et post digestionem in membris alia, iterum una prioribus praecorruptis, et sic de aliis.

Sed adhuc digestionum viventium in plantis solum, alia fit in radice, attrahitur humidum cibale, et nutrimentum; alia in ligno, vel stipite, vel cortice; tertia in foliis, et in fructuum maturatione. Primae duae continue fiunt aestate, et hyeme, licet forte in hyeme insensibiliter, sed duae aliae solum fiunt in aestate, videlicet foliorum, et fructuum, et hoc videtur aliquarum plantarum determinatarum specierum, sed non omnium, quia laurus et palma, et similes, semper virescunt hyeme, et aestate, propter eorum calorem naturalem excellentem, aliae producunt folia, ut pyrus, pomus, etc. Ex his praemissis, quantum ad primam partem, quamvis dubitandum est de secunda parte, in qua ponuntur conclusiones.

Prima conclusio, quod digestio fit a calido mere intrinseco, et naturali. Probatur, quia talis calor est propinquum, et naturale instrumentum agentis, et ad intentionem ejus intenditur, vel acceleratur digestio, et ad remissionem ejus remittitur: igitur si ab illo, etc. Consequentia videtur nota ex hoc, quod natura est principium motus et quietis, et non sine instrumentis, quae est agere, sic dicimus et causas esse. Sed antecedens patet pro prima parte, quia natura, quae est forma digerentis, vel ageret sine calore, et semper agit cum illo; igitur est naturale instrumentum quo, sicut calor ignis. Secunda pars patet per experientiam, unde habentes calorem naturalem cito consumunt esibilia, vel comestibilia, et multa cito consumunt; et habentes calorem hebetem, vel modicum, tarde consumunt, licet etiam parum; igitur ad intentionem intenditur: et ex quaestione patet quod si calor intrinsecus nullus sit, nulla esset digestio; et ideo simpliciter aqua est indigestibilis, et similia simpliciter; hoc dico digestione sui, sed per agens aliud commixtum aliis non esset, quin esset digestibilis.

Secunda conclusio, quae ponitur communiter ab aliis, est quod subjectum digestionis, vel digestibile, est humidum commixtum sicco. Probatur, quia calor naturalis digerendo consumit humidum superfluum, et consolidat illud, quod remanet; igitur oportet esse humidum et siccum, vel commixtum aliis, aliter non possit fieri. Consequentia patet ex jam dictis. Sed antecedens patet, quia sic videmus digesta consolidari, et humiditatem consumi per experientiam in animalibus. Et probatur ex alio conclusio, quia subjectum digestionis est illud, in quod agit calor naturalis, et in quo servatur; sed hoc non est frigidum, nec solum humidum; igitur est humidum cum sicco. Consequentia patet de se, et antecedens pro prima parte patet: sed pro secunda parte probatur, quia frigidum est contrarium, et in illo calidum non conservatur, sed corrumpitur; nec solum humidum, quia tunc simplex aqua esset digestibilis, quod patet ex praedictis esse falsum. Consequentia illa tenet, quia solum humidum cum siccitate, et sic illa duo, videlicet humidum et siccum debite proportionata reputat Aristoteles opposita privativa caloris agentis, et naturalis.

Ex istis dictis, et conclusionibus, patet quod digestio est perfectio causata effective, vel active a proprio, et naturali calore, vel caliditate in oppositis passivis, vel ex oppositis, videlicet humido proportionato sicco; et ex hoc patet responsio quaestionis in forma, quia concedenda est quaestio, et est vera.

Sed notandum quod oportet in digestione imaginari unam habitudinem inter humiditatem et caliditatem, sicut in praecedenti quaestione dictum est de putrefactione, et forte qualis sit illa, et quanta videtur dupla; igitur latet nos homines, et quomodo haec habitudo sit hic, et non sit in aere, quia est calidus et humidus, multum difficile est ista videre, et considerare, non tamen et sustinendo contra redargutionem primo, et tamen forte quod sufficit medicis, et naturali Philosopho in tali materia.

Item notandum, quod istae conclusiones ponendae sunt et intelligendae de digestionibus animalium,

et non inanimatorum, et partibus suis intrinsecis, vel ipsa integrantibus, licet non oportet de aliis; unde ponitur ab aliis haec conclusio, quod in non viventibus non omnis digestio est a proprio, et naturali calido. Probatur, quia assatio, et elixatio fiunt non a calido proprio et naturali, sed extrinseco cibo; tamen bene requiritur naturalis calor, scilicet cibi; sed iste non sufficeret ad digerendam digestionem, quia utile fieret animali ad transeundum in substantiam animalis.

Quarta conclusio est, quod in viventibus calor extrinsecus juvat quandoque digestionem. Patet, quia quod est simile intendit simile; igitur extrinsecus calor intrinsecum intendit: igitur juvat. Et hoc etiam innuit Aristoteles in littera, ubi quaestio habet locum, dicens balnea juvare digestionem; posset autem esse immoderatus, quia humidum, in quo naturalis calor resolvetur, vel extraheretur cum calore, et sic digestionem pejorem, vel minorem faceret infra.

Quinta conclusio est, quod etiam frigus extrinsecum quandoque juvat per antiperistasim Patet hoc, quia in regionibus frigidis, et locis, et temporibus, fiunt meliores citius, et fortiores digestiones, quam in locis oppositis manentibus; igitur extrinsecum frigus loci juvat. Et dico per antiperistasin, quando circumstans frigus claudit poros corporis habentis calorem digerentem, et sic pellit calorem intra, et ipso infra propulso, quia virtus unita fortius agit, juvatur digestio. Sed frigus extrinsecum nimis excellens posset totum corrumpere, et non juvare, imo inducere mortem, sicut multis accidit super mare Septentrionale, et Orientale in hyeme mori propter frigus.

Sexta conclusio, quod in viventibus propria frigiditas semper impedit, et similiter in non viventibus. Probatur, quia propria caliditas agit et juvat, per primam conclusionem; igitur propria frigiditas impedit, quia contrariorum contrariae sunt causae, ut dicitur hic in littera in libro quarto, et docet experientia.

Septima conclusio, in non viventibus aliena frigiditas semper impedit digestionem, quia in non viventibus, aliena caliditas est ratio digestionis; igitur aliena frigiditas impedit causam per rationem contrariorum, quia contrariorum contrariae sunt causae, et effectus. Et intelligatur illa conclusio sic, si aliena caliditas semper sit praesens, vel etiam quantumcumque est praesens impedit; et sic similiter de aliis dictis quaestionibus, quia certe scio bene quod nulla aliena caliditas semper est, nec semper impedit. Probatio etiam conclusionis hujus, et praecedentis patet.

Patet etiam quod propria frigiditas impedit in non viventibus digestionem, et sic aliena, et forte plus gradu, quo potest esse quod in viventibus digestio cibi, puta in stomacho, non est effective a calore cibi, et principaliter, sed a calore extrinseco cibi, licet intrinseco animali, vel viventibus, cum calor cibi bene juvat ad digestionem. Probatur, quia cibus digeritur a calore naturali animalis, vel viventis, et non proprio calore animalis digerit seipsum, et sic similiter dicatur de humore ulterius progrediente post digestionem stomachi ad hepar, quod digeritur extrinseco, videlicet calore hepatis, et similiter de aliis.

Ex quibus omnibus dictis potest apparere, quam vicine sequitur digestio et putrefactio, quia vix digestio cibi in animali potest fieri complete, nisi praecedat putrefactio. Quod probatur, eo quod putrefactio est, ut dictum est in praecedenti quaestione, corruptio caliditatis propriae in humiditate propria a caliditate aliena, sic est quando cibus digeritur, tunc est propria caliditas cibi cum humido suo per caliditatem digerentis, quae cibo est extrinseca, extracta, et ideo fiunt tales mutationes, quando videlicet superfiuentes remanentes, et expulsae putridae sunt, vel putrefactae; sed tamen bene potest fieri putrefactio sine digestione, licet non e contra in pluribus. Et maxime loquor de naturalibus digestionibus, et non de artificialibus, sicut sunt elixatio, et assatio, quia digestiones illae non sunt putrefactiones, licet participant de modo putrefactionis in eo quod calor proprius in humido proprio extrahitur ab alieno, sed ita velociter fit haec abstractio humidi, quod quasi est violenta mutatio, et ideo a putrefactione impeditur, ne sit putrefactio perfecta. Haec dicuntur opinando tamen forte ad oppositum.

Ex his patet hos esse, et fuisse processus Aristotelis, qui putrefactionem tanquam communiorem praemisit ante digestionem, seu prius de ipsa determinavit. Patet etiam excellentia, et utilitas primarum qualitatum in mundo, quia valent omni auro; quia sine auro, et argento possumus vivere, et esse animalia, et homines; conservari viventia sine digestione, et putrefactione, quae fiunt primis qualitatibus, nequaquam. Unde si nulla caliditas esset per mentem, omnia moventia viventia per elementa destruerentur; sed tamen aurum, et quaelibet alia substantia esset melior in se, licet non utilior calore: similiter sic de frigore, humiditate, et siccitate dicatur, licet non aequaliter. Et hoc Aristoteles advertens in lib. 4. omnes operationes possibiles fieri in mundo isto corporali enumeravit, et ostendit utilitates primarum qualitatum generaliter et universaliter, subtilissime pertractando, quantum sufficit naturali Philosopho universaliter loquenti.

Ex praemissis etiam potest intelligi descriptio digestionis praedicta, et Aristoteles in littera, quia digestio, sumendo eam pro dispositione per actum acquisita, vel per actionem, est dispositio qualitativa, vel quantitativa propria, non propria et inseparabilis, sed separabilis, et propria dispositio digesta, non digerentis, licet causata sit a dispositione qualitativa agentis, et a propria agenti et digerenti; et sic una dispositio est intrinseca agenti, et alia intrinseca digesto, et secundum dispositionem propriam agentis potest in ipsum agere, et secundum dispositionem propriam patientis potest ipsum passivum pati, vel resistere ad hanc dispositionem, vel digestionem, vel sequentem humiditatem. Et haec omnia referuntur ad finem intentum, vel intentos fines simpliciter, vel secundum tempus. Et haec dispositio, ut loquitur Aristoteles, perfectio est tam utilis, quod sine ipsa facta non possunt fieri generationes animalium per propagationem, nec fructuum, nec plantarum, nec pervacuabilia essent viventia, nec corruptibilia sine ipsa; sic quod si cessarent digestiones omnes per mensem, nec possent homines, nec animalia esse, nec vivere in mundo, nisi per Deum miraculose; et sic fleret bona pax, vel nulla esset generatio hominum in mundo. Et de his omnibus utilibus Philosophus consideravit, praecipue de quibus rustici non curabant, nec adhuc advertunt.

Ad rationes principales. Ad pri mam, digestio est imperfectio, etc. Ne gatur antecedens, si sumatur pro dispositione completa, et acquisita per digestionem, sicut dictum fuit ibidem; sed si sumatur pro via, vel dispositione incompleta, quae non fit perfecte ad finem, tum est imperfectio, quia licet sit incompleta, tamen sufficit quod possit compleri finaliter, et sic est perfectio, id est, actus, vel actio perficiens, et perficientis, et non imperfectus, nisi diversimode comparando, videlicet quantum dicitur incompleta actio, dicetur imperfectio, vel improprie. In quantum vero consideratur ut perficiens, dicetur perfectio, et hoc non mirum. Et quando dicitur quod digestio fit a frigore; negatur quod a frigore intrinseco digestio fiat, sed si frigiditas resistit, tunc non active, sed ut potentia passiva concurrit. Et calor sine resistentia frigoris saltem possit agere successive per successivam, et diversam applicationem, et propter simplicitatem potentiae non potentis finis agere, et propter generationem successivam caloris potest successive causare calorem alium, vel operationem aliam successive, et sic sine resistentia frigiditatis, licet resistentia sit aliunde, videlicet in motu locali applicationis in motu generationis caloris. Etiam nec propter hoc sine frigiditate subito agit calor naturalis, ut patet ex jam dictis.

Ulterius cum dicitur quod digestio est quaedam imperfectio, eo quod est ad destructionem formae substantialis, dicitur quod digestio dicitur perfectio ratione finis propinqui, ad quem ordinatur, videlicet ut digestum sit esibile, et sorbibile in artificialibus, vel ut nutrimentum in naturalibus sit magis aptum ad nutritionem, quia est perfectius dispositum ipsum digestibile, ad hoc quod nutriat, quod erat ante digestionem, et ideo dicitur perfectio. Et si postea ad hoc dicatur quod forma substantialis digesti facilius corrumpitur, non est vis, quia frequenter, vel ut in pluribus melior, et perfectior generatur, saltem in omnibus animalibus, et viventibus, in quibus corrupta forma digestibilis generatur anima,

vel pars ejus, vel informatur post digestionem, et ita est nobilior: nam anima, vel forma substantialis, quae non fuit anima, ideo finaliter vadit ad perfectionem, et diceretur perfectio ex fine remota aliqualiter. Sed si non comederetur aliquod vivum nobilius, fortior est forma, et corrumpetur imperfectior. Et ideo tali casu sufficeret quod dictum est, quod dicatur perfecta, quia per digestionem disponitur melius ad esse nutrimenti.

Sed adhuc aliter probatur illud antecedens, quia digestio juvatur a frigore alieno, et extrinseco, etc. Negatur consequentia, et ratio est, quia non juvatur a frigore illo extrinseco, nisi propter hoc, quod calor naturalis cum humido, in quo conservatur frigus fugiens extrinsecum, unitur interius, et animis fortius digeritur cibus, quod tamen est intrinsecum calore naturali, et sic juvatur, et non aliter; igitur non sequitur quod frigore efficiatur digestio, tanquam agente immediate, et digerente intrinseco, ut patet.

Ad probationem consequentiae, contrarium impedit contrarium, et non juvat, verum est si caetera sint paria; sed quandoque contrarium juvat contrarium, et quandoque impedit, et quandoque impedit simul, et juvat in comparatione ad diversa tempora, nam impedit in extremitate actionum calefaciendi ipsum frigidum, et juvat eam in profundo, et hoc postquam depulit ipsam ab extremo, et ideo raro tempore, et hoc etiam non est intentio agentis frigidi, videlicet juvare calorem, sed intentio est destruere, et aliud fugiens destructionem unitur alteri, et sic agit, non quod frigus velit ipsum intendere, vel intendit, sed quia intendit corrumpere, et sic ex fuga juvatur, et hoc est per ipsum, licet occasio sit a frigore; et sic similiter concedi potest quod frigus non intendit aliquo modo calorem, nec juvat digestionem; sed calor fugiens frigus, et se uniens intendit calorem, et juvat digestionem, et iste non est frigus, sed calor.

Et ex istis intelligantur conclusiones praedictae, quando dictum est quod frigus extrinsecum juvat, conclusione quinta, et non directe ju vat, sed ut dictum est.

Ad secundam, Digestio fit a caliditate aliena nulla existente propria cali ditate. Dicitur ad antecedens quod digestio fit a propria caliditate digestibilis, licet propria caliditas digestibilis juvat quandoque, et quandoque propria caliditate digestibilis per consumptionem frigoris, et per abundantiam humiditatis, et siccitatis fit citius digestio, sed verum aliquando sicut quidam expositor, ut supra.

Quidam expositor Henricus dicit quod duplex est digestio, quaedam a calore exteriori, quaedam ab interiori. Et caliditas primo modo, etc. contingit, quia vel calor naturalis est et exterior, sicut Sol in maturatione fructuum; vel artificialis sicut in assatione; sed digestio a calore naturali intrinseco est de calore intrinseco digestibilium effective, et fit extrinseco calore circumscripto, et de tali dicit Aristotelem principaliter intendere, et talis convenit cum mixto secundum quod mixtum in generatione, vel ante generationem sui. Et exemplificat diffuse de semine humano, et consimilibus, quae dimitto.

Sed si haec sit intentio Aristotelis, ut probabile est, et verisimile, etiam et iste diceret consequenter quod fit ex calore intrinseco principaliter, et juvaretur ab extrinseco, et tunc nulla existente caliditate extrinseca negaret fieri posse digestionem, vel antecedens, aliter responsio rationis secundae, saltem de digestione naturali a calido intrinseco, non valeret. Sed de digestis calido naturali, et extrinseco, non diceret forte, ut dictum est, sive in artificialibus, sive in naturalibus; sed certe indigestio est cibi in stomacho, non bene intelligo quando calor intrinsecus cibum digerat, et ideo quilibet eligat sibi, quod melius sibi placet.

Ad tertiam, Digestio fit a calore artificiali. Conceditur de aliqua digestione, et non de omni, et sic una fit ab artificiali, et alia, non; et etiam licet alia artificialis sit talis, tamen non fit sine naturali calore; et si quis stricte loqui cuperet, omnis calor est calor naturalis, et non artificialis, sic quod non naturalis.

Ad quartam, Aliqua digestio, etc. Dicitur quod per illam potest accelerari, sed naturalis calor efficit principaliter, et sic similiter de calore balnei, qui juvat digestionem, non cum oportet, sed istam, quae fit in membris, et non illam, quae fit in stomacho, vel in hepate, quia hepate, vel stomacho distrahitur calor ad exteriora membra, sicut in balneis impediret digestionem propter absentiam principalis digerentis.

Ad quintam, Si sic, sequeretur quod omnia digesta essent calidiora. Conceditur consequentia, et consequens, caeteris paribus, si sint in via, vel in medio digestionis, et non incipit alia mutatio, quae non est digestio. Ad probationem falsitatis, quia escula, etc. dicitur quod illa putrescunt, et incipit aliqua mutatio, quae non est digestio, et adhuc non est probatum quod escula si sint mollita sunt minus calida, quam ante, * verum est tamen quod si essent perfecta, debent esse minus calida, ut dictum est in praecedenti quaestione. Sed forte calidum extrinsecum, quo escula putrescunt, et alio modo alterant magis calefaciendo, ad faciendum calidum exhalare, et sic finaliter fierent magis frigida putrefactione totaliter completa usque ad exsiccationem, similiter dicatur de aliis fructibus.

Ad aliam confirmationem de musto, quod est calidius ante digestionem, quam quando est vinum factum; dicitur quod hoc est ratione caliditatis extrinsecae, et innaturalis, scilicet ex parte Solis, et ex parte indigerentis, et ratione commutationis multae; tamen dicitur quod calefacta dum segregantur, et evaporant subtilia aliqua aere mixta, redivivo tamen vino, et deveniente ad naturam propriam determinatam, et specificam vini, illud vinum est calidius digestum, quam indigestum, si aliqua mutatio corrumpens possit advenire, quia vinum accelerare,

et fieret frigidius. Et de istis forte melius dicetur inferius, et specialius.

Ad aliud, stillae de assalis, dicitur quod hoc contingit ideo, quia frequenter ignis in fine est remissior, et illae stillae veniunt de profundo assaturae in finem, ad quod profundum non potuit prius venire actio caloris, nec tamen intenta actio, ideo duae stillae quando totum factum est, quae veniunt ultimo sunt frigidae, vel remisse calidae, sed isto non obstante assatura sic assata est calidior naturaliter, et virtualiter, quam ante assationem, et ideo coqui experti per hoc cognoscunt assaturam esse certam, quia ad interiora venit decoctio.

Ad aliud de patellis, in quibus pisces bullierunt, dicitur quod coeteris paribus, in fine actio caloris penetravit pisces, et profundum eorum, ideo tunc non reflectitur calor, nec remanet in extremitate patellae inferius, sicut prius ante decoctionem; igitur coqui possunt tangere manu fundum bassini, vel patellae, et invenient minus calidum quam ante, et hoc est signum quod totaliter pisces penetravit, ideo sunt cocti, ideo certum est quod cum istis stat, quod calidiores sunt pisces coeti, quam non cocti, et ex istis patet solutio problematum Aristotelis.

Ad aliam experientiam, Homines bibentes vina calida actualiter, et virtualiter faciunt per digestionem urinam, et humores frigidiores. Dicitur quod hoc contingit forte ex eo, quod in digestione talis vini fit corruptio, vel putrefactio aliqualis, et etiam separatio multorum. Unde separantur plures vapores, et fumi a vino, unde spiritus calidiores vino generantur, et de residuo per longam transmutationem, et corruptionem fit urina, quae potest esse frigidior, vel minus calida vino bibito, et actualiter, et virtualiter; sed si naturali digestione vinum sine corruptione partium aerearum, et resolutione causata digeritur, fieret calidius, et non minus calidum.

Ad sextam, sequeretur quod digesta essent leviora, et etiam minora. Conceditur consequentia in quibusdam digestionibus, sed non in omnibus. Unde cibus et potus simul in stomacho sumptus est grossior quam humor per digestionem sumptus in stomacho, vel a stomacho recedens ad hepar, sed postea ille humor est subtilior, quam finaliter fiat per digestionem tertiam; et sic similiter imaginandum est in aliis digestionibus.

Ad improbationem consequentiae, quae probat quod in omnibus universaliter sic deberet fieri quod sint subtiliora digesta, quia calor resolvit, et consumit humidum; dicitur quod quandoque est sic, sed quia quiescet, etc. humidum terminatum sicco, et econtrario, ideo ingrossat finaliter, ut melius et specialius post videbitur in aliis quaestionibus.

Et sic dictum est generaliter ad quaestionem istam, quid sit dicendum ad istas quaestiones communiter fieri consuetas, quid sit digestio definitione ? Et utrum mutatio ? Et si mutatio, quae, vel sub quo genere mutationis? Et utrum balnea juvent ad digestionem, et quam ? Et utrum digestio terminetur semper ad formam substantialem, vel aliqua non ? et quis finis sit digestionis, et quomodo se habet ad putrefactionem ? et patent solutiones problematum, videlicet quare in locis, et temporibus frigidis meliores fiant frequenter digestiones ? Et quid calor innaturalis, vel superfluus efficiat in digestionem ? Et quod aliquid valet ad accelerationem, et quandoque exsiccationem, et quandoque consumptionem, saltem apparentem, et propter quod stillae assatae jam coctae, vel prope decoctionem, sunt frigidiores, vel minus calidae stillis prope principium decoctionis; et propter quid patellae inferius tepescunt, ut coqui manu tangere possint in fine decoctionis, et propter quid aliqua digesta ingrossantur, alia vero subtiliantur non assatura, et decocta est gracilior, vel subtilior, et minor quam fuit ante, et poma sunt majora digesta, et matura, quam ante dum sunt cruda, et indigesta; et horum causae generales ex dictis in quaestione elici posse videntur.