ARTICULUS II. In quo Universi ordo consistat.

De secundo sciendum est, quod ordo consistit in quatuor, scilicet in situ, tempore, perfectione, et, causalitate. Ordo in situ non est aliud quam regula certa, secundum quam res se habent ad invicem secundum differentias positionum. Vel est, istae res sic se habentes secundum istas differentias, sicut quatuor elementa, et corpus caeleste ordinantur in situ secundum sursum et deorsum, et partes hominis, scilicet manus et costae, secundum dextram et sinistram, et sic de aliis.

Sed ordo, qui consistit in tempore, est certa lex, vel regula, secundum quam res se habent ad invicem in tempore, secundum prius et posterius: sicut revolutiones caeli, ortus, et occasus stellarum, oppositiones, et conjunctiones, et eclipses se habent ordinate in caelo secundum prius et posterius in tempore.

Ordo consistens in causalitate est certa lex, vel regula rerum se habentium ad invicem ordinate, sicut in genere causae efficientis est talis ordo: primo est Deus, postea Intelligentiae, demum corpora caelestia, postea haec forma particularis, vel ista demum caliditas, vel aliqua qualitas mediate, qua fit operatio tanquam instrumento. Ordo consistens in perfectione est certa lex, vel regula rerum sic se habentium ad invicem, secundum majus et minus in perfectione. Et sic ordinantur substantiae, vel species universi, ita quod primo est una perfectissima, deinde subsequitur alia perfectio, et sic subordinate. Ex quo patet quod ordo non est aliud, quam res debite et ordinate se habentes, secundum prius et posterius, tempore, situ, causalitate, et perfectione.

Secundo sciendum, quod in tali ordine quandoque est uniformitas, et regularitas cum temporibus determinatis, sicut quandoque est majus tempus inter duas eclipses una vice, quam alia; et tunc quanto difformitas fuerit magis propinqua uniformitati, tanto facilius, et quanto remotior, tanto difficilius, percipitur. Et secundum hoc ponitur alia conclusio ad quaesitum, quod universum, et omnia corpora universi sunt debite ordinata, et hoc comparando quodlibet corpus universi ad omnia alia, et non ad unum solum, neque ad alia. Probatur, quia totum universum ordinatur secundum quamdam proportionem harmonicam, sive secundum quamdam consonantiam; ergo totum universum est bene ordinatum. Consequentia tenet, quia consonantia consistit in debita proportione, et ordine sonorum. Antecedens probatur, quia sicut in consonantia musicali si tota consonantia fleret secundum eamdem altitudinem et depressionem, secundum quam vox sit magis suaviter incidens auditui, amplius consonantia non fuerit pulchra, nec debite ordinata. Similiter est de universo, quod si omnia corpora universi essent aeque perfecta, tunc amplius non esset universum pulchrum, nec bene ordinatum.

Et si arguitur quod in universo fiunt multa monstra, quae sunt defectus naturae, ergo si ista non fierent, universum melius ordinaretur, dicitur, negando consequentiam, quia sicut in consonantia musicali intercipitur quoque aliqua dissonantia, propter quam tota melodia est pulchrior, ita totum universum est pulchrius, et melius ordinatum, in hoc quod monstra causantur, semper comparando monstra ad omnia alia corpora universi.

Secundo probatur conclusio: Quia omne pulchrum est ordinatum; sed universum est pulchrum: igitur, etc. Major patet, quia pulchritudo consistit in ordinatione, ut patet inducendo, nam facies dicitur pulchra, in qua lineationes cutis et coloris ejusdem debite ordinantur, secundum quod delectat visum. Et apparet etiam, quia nihil est pulchrius, vel mirabilius universo, ut communiter dicunt omnes Philosophi.

Tertio, quia omnia entia sunt bene ordinata, et debite disposita, et hoc intendit Philosophus 12. Metaphysic, cum dicit quod entia nolunt male disponi; et etiam cum dicitur, quod in omnibus natura est quasi causa ordinis.