articulus iii.

Dubia circa praedicta.

Quantum ad tertium primo arguitur contra conclusionem, quia si media aeris regio sit frigida, vel est in summo, vel citra summum. Si in summo, ergo non est aer, quia nullum elementum, praeter aquam, potest pati frigiditatem summam; si citra summum, contra, tunc sequitur quod aliquid ageret ultra gradum suum proprium. Consequens falsum, quia qua ratione potest producere unum gradum ultra proprium, eadem ratione alium quemcumque, sicut minimus calor mundi potest producere infinitam caliditatem. Probatur consequentia, quia media regio aeris est frigida citra summum, et per ipsam frigiditatem sufficit media regio aeris ingrossare vaporem, et ex ipso generare aquam, quae infrigiditata excedit frigiditatem mediae regionis, cum sit aqua summe frigida; ergo, etc.

Ad istud respondetur, concedo conclusionem, et ad probationem, quia tunc sequeretur, etc. Conceditur consequentia ab aliquibus, et hoc propter duas causas, scilicet propter inclinationem passi ad qualitatem, quam debet recipere; vel etiam propter densitatem passi. Aliter dicitur negando consequentiam; et ad probationem dico quod aqua potest generari cum frigiditate satis remissa, dum tamen materia ex qua generatur, sit disposita per aliquas qualitates, ut per humiditatem et densitatem; et ideo dico quod frigiditas mediae regionis sufficit ingrossare vaporem, et ex ipso generare aquam: sed cum aqua fuerit genita, tunc seipsam reducit ad frigiditatem ita intensam, sicut exigit per suam dispositionem naturalem.

Secundo dubitatur contra causam secundam istius frigiditatis datam, in qua praemittebatur quod unum contrariorum natum est fugere reliquum. Nam si ita esset, sequitur quod essent duo mobilia localiter, quorum quodlibet penetraret reliquum, quorum quodlibet moveretur ad oppositas differentias positionis. Consequens impossibile, et probatur consequentia, quia si sint contraria approximata aeque fortia, tum quodlibet istorum per incursum alterius natum est fugere reliquum; et cum omne impellens sequatur pulsus incursum, ut patet 7. Physicorum, sequitur quod quodlibet illorum fugeret ad unampartem, et insequeretur reliquum ad oppositam partem.

Secundo, vel unum contrariorum est fortius, vel ambo aeque fortia; videtur quod neutrum possit moveri si unum sit fortius; igitur debilius non fortificabitur, sed corrumpetur.

Tertio, quia haec fuga unius contrarii a reliquo est motus naturalis, vel violentus; non naturalis, quia tunc ejusdem corporis simplicis essent plures motus simplices secundum naturam: nec violentus, quia fit a propria forma fugiente, ut postea videbitur.

Quarto, quia vel quodlibet contrarium indifferenter natum est fugere reliquum, vel aliquod non. Non primo modo, quia lapis marmoreus frigidus maxime, appositus ferro ignito non fugit propter ipsum: nec e contra, si aliquod sic, et aliquod non, quaeratur quae sunt illa?

Ad ista respondeo, praemittendo modum, per quem sit fuga unius contrarii a reliquo. Omne ens mundi appetit, et diligit seipsum permanere inquantum potest, et ideo cum approximatum fuerit corrumpens, natum est fugere, scilicet per suam propriam formam, per quam se appetit permanere.

Aliter, modus istius motus potest esse, eo quod quodlibet contrariorum, quantum potest, natum est dilatare circa se suam actionem, et cum obviaverit contrario, tunc actio illa quodammodo repercutitur, et remittitur ut fortificetur in ipso.

Per hoc ad argumenta. Ad primum, negatur consequentia, quia ille modus fugiendi non fit per motum impulsus, sed fit a propria forma contrarii fugientis, quae forma inclinatur ad illum motum contrario approximato.

Ad secundum, vel unum, etc. dico quod possibile est quod utroque modo, quia quamvis unum sit fortius reliquo in agendo, tamen utrumque potest esse debilius in resistendo, quam aliquod illorum in agendo, et sic utrumque illorum potest agere in reliquum.

Et si dicas, si sic unum fugit a reliquo amplius unum non agit in reliquum, cum sint ab invicem remota. Dicitur quod imo, quia adhuc possunt in se invicem agere per corpus intermedium.

Ad tertium quod motus iste, etc. dico quod motus iste fugiendi est violentus, quamvis provenit a propria forma fugientis, eo quod praesupponit alium motum violentum, scilicet actionem contrarii in ipsum; et est simile, sicut de ascensu aquae ad replendum vacuum, nam quamvis ascensus iste provenit a propria forma aquae, tamen est violentus, eo quodpraesupponit violentam destructionem alicujus corporis alterius.

Ad quartum, vel quodlibet, etc. dicitur quod non, quia quandoque contraria approximata, vel aliquid illorum est ita densum, quod forma ejus non sufficit ipsum removere, ut patet in exemplo prius posito, et etiam de ferro frigido approximato flammae, quod per actionem flammae non fugit ad aliam differentiam positionis.

Tertio dubitatur, utrum quodlibet elementum contrarium, quantumcumque modicum fuerit positum in medio alterius contrarii, fugiet aliqualiter inter se uniendo partes ejus, et fortificando virtutem propriam? Dato quod sic, sequitur quod gutta aquae posita in medio ignis potius fortificabitur, quam corrumpetur, et sequitur quod panes frigidi positi in furno, potius frigefiant, quam calefiant, quod est contra experientiam; et dato quod non, tunc sequitur quod nec quodcumque aliud contrarium fortificabitur per circumstantiam sui contrarii, quia non videtur major ratio de uno, quam de alio.

Ad illud dico quod quodlibet contrarium mundi, quantumcumque modicum, vel parvum in principio, in quo ponitur, in medio sui contrarii sufficientis agere in ipsum, fugit uniendo partes ejus, et fortificando virtutem modo prius dicto. Sed postea cum actio contrarii circumstantis fuerit fortior, quam intensio virtutis proveniens ex condensatione, et unione partium ejus, tunc contrarium circumdatum corrumpit; ex quo sequitur quod panes per longum tempus frigescunt in furno, et hoc plus, quia sunt in igne intensiore. Secundo sequitur quod guttula aquae posita in medio ignis pro certo tempore intenditur in frigiditate, sed postea dominante actione ignis super intentionem frigiditatis, quam habet guttula, ex condensatione partium fortificatur virtus.

Sed dubitatur, quia si ita esset, sequitur quod per deperditionem latitudinis finitae, posset acquiri latitudo intensionis. Consequens impossibile, quia proportionaliter se habent inductio qualitatis producendae, et corruptio corrumpendae. Probatur consequentia, quia si corpus condensatur ad subduplum, tunc esset in duplo intensius tale, quam prius erat, vel saltem in aliqua alia proportione; sed si condensetur ad subtriplum adhuc in majori proportione esset intensum, et sic in infinitum; igitur si esset possibile magnitudinem corporis per condensationem talem diminui ad non gradum, possibile esset virtutem ipsius esse infinitam intensive, sola magnitudine deperdita, quae est latitudo finita.

Et si conceditur consequens, contra, quia tunc sequitur quod si ad imaginationem ex illo indivisibili iterum fieret divisibile aliquod, tunc ex illo indivisibili fierent infinita, quorum quodlibet esset certae intensionis: modo consequens est falsum, quia dato quod Angelus per imaginationem extenderetur, adhuc eo ipso non fierent infiniti Angeli, nec etiam in intentu infiniti intentus.

Secundo sequitur quod in eodem subjecto simul et semel duae qualitates contrariae continue intenderentur, et hoc aequaliter. Consequens impossibile, quia posito quod contraria possunt esse simul, semper intensio unius esset remissio alterius. Probatur consequentia, quia si subjectum, in quo simul erant caliditas, et frigiditas, condensetur, tunc utraque illarum intenderetur, eo quod ex unione partium corporis virtus ejus nata est intendi.

Tertio, quaeritur, a quo producuntur illi gradus virtutis, quibus virtus corporis condensati excedit virtutem ejusdem, dum erat rarefactum, sive dum erat magis rarum?

Ad ista, et primo ad primum, ubi dicitur, sequitur quod per deperditionem, etc. Concedo hoc esse possibile quantum ad imaginem, sicut verbi gratia, si in aliquo tempore pertranseat spatium pedale, tunc motus est aequaliter velox, et si fiat in medietate temporis est in duplo velocior, et sic in infinitum; et ita per diminutionem temporis, quod solum est finitum, acquiretur intensio velocitatis infinitae, tum extremum in proposito nostro est magis ad propositum conveniens, quam sit illud. Et tunc cum arguitur, sequitur quod si ex ipsa, etc. concedo quod ex ipsa fierent infinita, scilicet infinitae partes ejusdem corporis, quarum quaelibet esset intensionis alicujus. Et consequentia probatur, quod non. De Angelo dico quod si per imaginationem, anima, Intelligentia, vel Angelus extenderetur, quod nullius fieret virtutis, imo non esset imaginabile, quod aliquod indivisibile, si non esset infinitae virtutis intensive, esset alicujus virtutis, si sit divisibile.

Ad secundum, negatur consequentia, et ad probationem dicitur uno modo, si illa condensatio fiat ab aliqua illarum qualitatum, vel a consimili, tunc illa per condensationem intendetur, et reliqua remittetur; sed si a neutra illarum, nec ab iis consimiliter fiat illa condensatio, et una illarum fuerit fortior reliqua, tunc fortior intendetur, debiliori remissa; sed si ambae sint aequales, tunc dicemus quod non est possibile subjectum illud condensari aliquo modo, cum una illarum qualitatum est nota intendi, et per consequens reliqua remitti.

Ad tertium, de hoc est magna dubitatio, utrum per talem condensationem producantur novi gradus, vel non? Si teneatur quod sic, potest tunc dici quod gradus illi producuntur a forma corporis condensati, mediante adjutorio caeli, et quandoque principaliter a condensante, et quandoque occasionaliter solum. Aliter tamen potest dici, quod per condensationem per se non producitur aliquis novus gradus, sed fortior apparet operatio corporis condensati quam ante, propter hoc quod sunt multo plures virtutes consimiles, sibi invicem adjacentes, et propinquae magis quam ante. Et illud videtur innuere Albertus, super primo hujus, reddendo causam quare exhalatio altius elevatur quam vapor. Et hoc de tertio.

Ad rationes. Ad primam, et secundam simul, sequeretur quod media aeris regio descenderet, negatur consequentia, quia frigiditas mediae regionis non est sufficiens vertere aerem in aquam, nisi fuerit aer evaporatus.

Ad tertiam, vel ex natura, etc. dico quod est ex natura loci, scilicet ex natura situs, in quo situatur media regio aeris, et non sumitur locus pro superficie corporis locantis, vel pro corpore locante, sed pro situ illo, quo sic se habet media aeris regio ad alia corpora universi.

Ad quartam, vel naturaliter, vel violenter, etc. dico quod violenter. Et cum dicitur quod nullum violentum est perpetuum, verum est, tamen perpetuo est frigiditas mediae regionis, propter continuam intensionem ipsius percausas prius dictas.

Ad quintam, dico quod ab aliquo agente extrinseco, scilicet ab elementis frigidis, et aliis causis, quae dictae fuerunt. Ad probationem quod non, quia agens naturale prius agit, etc. Concedo, et ita est in proposito, quia elementa frigida prius alterant partem aeris sibi propinquam, quam remotam, tum superveniente Sole pars illa iterum calefit, et remotior non. Et cum arguitur de corporibus caelestibus, dicunt quod non solum agunt motu, et lumine, sed etiam aliis influentiis, mediantibus quibus fiunt multae actiones frigiditatis, et aliarum qualitatum in istis inferioribus. De lumine utrum agat frigiditatem, vel non, videbitur postea.

Ad sextam, unumquodque elementum, etc. Verum est, nisi violenter ab aliis agentibus; modo sic est de media regione.

Ad septimam, quod est propinquius causis calidilatis, etc. Concedo majorem, et nego minorem, quia causae caliditatis sunt corpora caelestia,

et refractio radiorum a terra, et aqua, a quorum utroque media aeris regio est valde remota.

Ad octavam, non est difformitas in aliis elementis, etc. dico quod non est simile, eo quod in aliis elementis non concurrunt hujusmodi causae violentantes partes ipsorum.

Ad nonam, sequitur quod impressio nes ignitae, etc. Negatur consequentia, quia quamvis impressiones non possunt fieri ex sola frigiditate, tamen bene possunt fieri occasionaliter a frigiditate, eo quod frigiditas circumstat materiam calidam, ex qua impressiones ignitae debent generari.

Ad decimam, debet intelligi quod semper media aeris regio est frigida.